Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Bożena Charukiewicz (spr.)
Sędziowie:	SO Jacek Barczewski SO Dorota Ciejek
Protokolant:	st. sekr. sąd. Agnieszka Najdrowska

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2019 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa H. B. (1)

przeciwko H. B. (2) i A. B.

o ochronę służebności

oraz z powództwa wzajemnego H. B. (2) i A. B.

przeciwko H. B. (1)

o zniesienie służebności

na skutek apelacji powódki-pozwanej wzajemnej H. B. (1) od wyroku Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 24 maja 2018 r., sygn. akt I C 738/15,

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki-pozwanej wzajemnej na rzecz pozwanych-powodów wzajemnych kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Jacek Barczewski Bożena Charukiewicz Dorota Ciejek

Sygn. akt IX Ca 1132/18

UZASADNIENIE

Powódka H. B. (1) wniosła o nakazanie H. B. (2) i A. B. usunięcia z drogi koniecznej 22 drzew kolidujących z rzeczoną drogą i utrudniających poruszanie się oraz usunięcia bramy blokującej dostęp do drogi lub przekazania powódce drugiego klucza do tej bramy oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła, że jest właścicielem działki nr (...). Pozwani w 2012 roku nabyli nieruchomość zabudowaną budynkiem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym, która jest obciążona służebnością drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...). Poprzedni właściciel działki obciążonej wybudował na niej bramę pod pozorem ochrony przed nieproszonymi gośćmi, lecz jej nie zamykał i siłą rzeczy powódka miała dostęp do swojej nieruchomości. Pozwani samowolnie zamknęli bramę i ignorują prawo powódki do służebności.

Pozwani H. B. (2) i A. B. w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu podnieśli, że będąca własnością powódki działka nr (...) ma bezpośredni dostęp do drogi publicznej – działki nr (...), który to fakt został dostrzeżony i podniesiony w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie, wydanego 30 grudnia 2008 roku w sprawie IX Ca 476/08. Skoro Sąd ten uznał, że dojazd do działki o nr (...) (własność powódki) może swobodnie odbywać się przez działki o nr (...) (droga gminna) i (...), to zgłaszane przez powódkę problemy z dostępem do działki nr (...) należy, zdaniem pozwanych, uznać tylko i wyłącznie za fikcyjne.

Pozwani podnieśli, że roszczenie powódki o nakazanie usunięcia 22 drzew z działki nr (...), nie może zostać uwzględnione, z uwagi na normy wynikające z rozporządzenia Ministra Środowiska z 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Pozwani podkreślili, że powódka nigdy nie była posiadaczem działki nr (...) oraz nigdy nie wykonywała przedmiotowej służebności, bo bez żadnego problemu i w sposób niezakłócony docierała i dociera w chwili obecnej na działkę nr (...) w inny sposób, która to okoliczność czyni niniejsze powództwo bezzasadnym.

Pozwani wnieśli powództwo wzajemne przeciwko powódce żądając zniesienia służebności bez wynagrodzenia. W toku procesu wnieśli o ewentualne zniesienie służebności za wynagrodzeniem w wysokości 2 000 złotych, bądź ustalenie, że służebność wygasła.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2018 r. Sąd Rejonowy w Piszu oddalił powództwo H. B. (1) w całości. Zniósł służebność przejścia i przejazdu przez działkę gruntu oznaczoną numerem geodezyjnym (...) położoną w N., która na podstawie decyzji Burmistrza Miasta i Gminy R. z dnia 06.08.2012r. została połączona z działkami gruntu o numerach geodezyjnych (...), a następnie podzielona na działki gruntu o numerach geodezyjnych (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą numer (...), ustanowioną na rzez właścicieli działki gruntu o numerze geodezyjnym (...), powstałej z podziału działki gruntu o numerze geodezyjnym (...), następnie na podstawie decyzji Burmistrza Miasta i Gminy R. z dnia 27.01.2016r. podzielonej na działki gruntu o numerach geodezyjnych (...), dla których Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą numer (...) oraz zasądził od powodów wzajemnych A. B. i H. B. (2) na rzecz pozwanej H. B. (1) kwotę 2000 zł tytułem wynagrodzenia. Zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 17 kwietnia 1997 roku H. B. (1), w drodze umowy zawartej przed notariuszem J. S. (Rep. (...)), sprzedała J. i M. małż. P. działki gruntu o numerach (...) położone w N. gmina R.. W umowie tej małżonkowie P. ustanowili na rzecz każdoczesnego właściciela działki gruntu nr (...) służebność drogi koniecznej polegającej na prawie nieodpłatnego przejazdu i przechodu przez działkę gruntu nr (...) wydzieloną pod drogę oraz nieodpłatną służebność czerpania wody ze studni znajdującej się na działce nr (...). Właścicielem działki nr (...) była H. B. (1).

W dniu 21 maja 1997 roku stanowiąca własność powódki – pozwanej wzajemnie działka gruntu nr (...) została podzielona na działki gruntu o nr(...).

Dla działek nr (...) urządzona została następnie nowa księga wieczysta o numerze (...), z której w dniu 26 września 2008 roku działka nr (...) została odłączona i urządzona została dla niej księga wieczysta nr (...).

Nieruchomość obciążona, oznaczona nr (...) graniczy z drogą gminną oznaczoną nr (...) stanowiąc jej przedłużenie. Na działce (...) rosną kilkudziesięcioletnie drzewa. Na granicy działki (...) i działki gminnej (...) usytuowana jest brama, postawiona przez J. P., zamykana na kłódkę, do której kluczami dysponowali małżonkowie P., a obecnie dysponują nowi właściciele tej nieruchomości – H. W. i A. T. małżonkowie B..

H. B. (1) nigdy nie korzystała ze służebności obciążającej działkę nr (...).

W dniu 6 kwietnia 2007 roku H. B. (1) wytoczyła przed Sądem Rejonowym w Piszu powództwo przeciwko J. i M. małżonkom P. o ochronę służebności nieodpłatnego przejazdu i przechodu, ustanowionej na działce nr (...) na rzecz każdoczesnego właściciela działki (...) (przed podziałem oznaczenie (...)). Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I C 34/07.

J. i M. małżonkowie P. wnieśli wówczas o oddalenie powództwa, a wcześniej ich pełnomocnik złożył pismo zawierające powództwo wzajemne, wnosząc o zniesienie służebności przejścia i przejazdu przez działkę (...), ustanowionej na rzecz każdoczesnego właściciela działek (...) – za wynagrodzeniem 3 500 złotych.

Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z 3 kwietnia 2008 roku wydanym w sprawie I C 34/07, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 30 grudnia 2008 roku wydanym w sprawie IX Ca 476/08, oddalił powództwo H. B. (1) przeciwko J. i M. małż. P. oraz zniósł służebność przejścia i przejazdu przez działkę gruntu (...), ustanowioną na rzecz właścicieli działki (...), oraz zasądził od powodów wzajemnych J. i M. małż. P. na rzecz pozwanej wzajemnej H. B. (1) kwotę 3 500 złotych tytułem wynagrodzenia.

Decyzją Burmistrza Miasta i Gminy R. z dnia 6 sierpnia 2012 roku, stanowiąca własność pozwanych – powodów wzajemnych i obciążona służebnością drogi koniecznej działka gruntu o nr (...)została połączona z działkami gruntu o nr (...), a następnie podzielona na działki gruntu o nr geod. (...), dla których Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Decyzją Burmistrza Miasta i Gminy R. z dnia 27 stycznia 2016 roku, stanowiąca własność powódki – pozwanej wzajemnie działka nr (...) uległa podziałowi na działki gruntu o nr geod. (...). Działka nr (...) posiada dostęp do drogi gminnej – działki nr (...).

Postanowieniem z 11 lutego 2016 roku Burmistrz Miasta i Gminy R. wznowił z urzędu postępowanie w sprawie zatwierdzenia podziału działki gruntu nr (...), natomiast postanowieniem z 24 lutego 2017 roku zawiesił wznowione postępowanie do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd Rejonowy w Piszu niniejszej sprawy I C 738/15.

W ocenie Sądu Rejonowego na uwzględnienie zasługiwało powództwo wzajemne oparte na twierdzeniu, że służebność, której ochrony domagała się powódka w niniejszej sprawie, nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej – od początku ustanowienia służebności nie była ona bowiem wykonywana przez powódkę. Ponadto w związku wejściem w życie rozporządzenia Ministra Środowiska z 21.07.2004r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313) w wykonaniu art. 28 ustawy o ochronie przyrody z 16.04.2004r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880) już po ustanowieniu służebności nastąpiła zmiana stosunków społeczno-gospodarczych. Zadania ochronne dla obszaru Natura 2000 obejmują m.in. ochronę siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, roślin i zwierząt w tym obszarze i uwzględnienia tego w planach zagospodarowania przestrzennego. Wysokość wynagrodzenia została ustalona przez Sąd Rejonowy na kwotę 2.000 zł, z uwagi na brak sporu w tym zakresie. Sąd Rejonowy wskazał nadto, że w sprawie nie było podstaw do przyjęcia, że służebność powódki wygasła z uwagi na jej nie wykonywanie, gdyż powódka 6 kwietnia 2007 roku wytoczyła powództwo o ochronę służebności, która toczyła się pod sygn. akt I C 34/07 i została zakończona prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Piszu z 3 kwietnia 2008 roku, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 30 grudnia 2008 roku wydanym w sprawie IX Ca 476/08, którym powództwo H. B. (1) przeciwko J. i M. małżonkom P. zostało oddalone, zaś służebność przejścia i przejazdu przez działkę gruntu (...), ustanowioną na rzecz właścicieli działki (...), została zniesiona za wynagrodzeniem w kwocie 3 500 złotych. Nie zaistniały również przesłanki do zniesienia służebności bez wynagrodzenia, bowiem nie można stwierdzić, że służebność ta utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie. Świadczy o tym fakt, iż na skutek podziału nieruchomości władnącej, tylko działka nr (...) posiada dostęp do drogi gminnej – działki nr (...). W konsekwencji przyjęcia zasadności powództwa wzajemnego i zniesienia w konsekwencji służebności za wynagrodzeniem, bezprzedmiotowe było powództwo o ochronę służebności. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. mając na uwadze zawiłość sprawy, konflikt sąsiedzki i treść wyroku wydanego w niniejszej sprawie.

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją powódka wskazując, że Sąd Rejonowy oddalając powództwo nie odniósł się lub pominął istotne dla rozstrzygnięcia fakty. Skarżąca wskazywała przede wszystkim na naruszenie powagi rzeczy osądzonej bowiem Sąd Okręgowy w Olsztynie w postanowieniu z dnia 30 października 2017 r. orzekał już o służebności, której zniesienia domagają się obecnie pozwani. W treści apelacji skarżąca podniosła, że Sąd nie wskazał jaka szczególna uciążliwość miałaby dotknąć pozwanych, a więc brak było przesłanki z art. 294 k.c.

W odpowiedzi na apelację pozwani - powodowie wzajemni wnieśli o jej oddalenie, wskazując na trafność orzeczenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i ostateczną ocenę prawną roszczenia powódki – pozwanej wzajemnie, które nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego przede wszystkim należy podkreślić, że powódka - pozwana wzajemnie nie wykonywała służebności gruntowej ustanowionej na nieruchomości pozwanych, stanowiącej działkę gruntu o numerze (...) przez ponad 10 lat wskutek czego służebność ta wygasła. Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie był fakt, że powódka już od chwili ustanowienia służebności drogi przejścia i przejazdu przez działkę (...) nie wykorzystywała jej. Stan ten utrzymywał się również po tym, gdy na drodze tej została postawiona brama przez poprzedników prawnych pozwanych – powodów wzajemnych. Powódka nie korzystała z drogi niezależnie od tego czy brama ta była otwarta czy zamknięta. Jak sama przyznała w pozwie, „poprzedni właściciel działki obciążonej nie zamykał bramy i miała dostęp do swoich gruntów” (k.2). Stan niewykonywania przez powódkę służebności utrzymywał się od początku jej ustanowienia, a zatem od 17 kwietnia 1997 r. Tym samym dziesięcioletni termin, o którym stanowi art. 293 § 1 k.c. upłynął w kwietniu 2007 r. Termin dziesięcioletni jest terminem zawitym. Wygaśnięcie służebności stanowi naturalną konsekwencję braku korzystania z niej przez właściciela nieruchomości władnącej. Długotrwały stan niewykonywania jej świadczy o jej zbędności.

Nie można wprawdzie co do zasady wykluczyć stosowania, w drodze analogii, przepisów dotyczących przerwania biegu terminu przedawnienia do przerwy biegu terminu niewykonywania służebności gruntowej, jak to uczynił Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie i co jest podzielane w doktrynie (por. R. Czarnecki, w: Resich, Komentarz, 1972, t. I, s. 740; J. Winiarz, w: Winiarz, Komentarz, 1989, t. I, art. 293, s. 245, Nb 3), gdyż każdy przejaw korzystania ze służebności przerywa bieg tego terminu. Jednak w niniejszej sprawie podjęcie przez powódkę w kwietniu 2007 r. przed Sądem Rejonowym w Piszu działania w postaci wniesienia powództwa mającego na celu realizację uprawnień wynikających ze służebności, nie stanowiło czynności przerywającej bieg terminu niewykonywania służebności, gdyż nie dotyczyło ono nieruchomości, która jest przedmiotem niniejszej sprawy. Wyrok Sądu Rejonowego w Piszu z 3 kwietnia 2008 roku wydany w sprawie I C 34/07, zmieniony wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 30 grudnia 2008 roku wydanym w sprawie IX Ca 476/08, zniósł służebność przejścia i przejazdu przez działkę gruntu (...), ustanowioną na rzecz właścicieli działki (...). Przedmiotem niniejszej sprawy jest natomiast zniesienie służebności przejścia i przejazdu przez działkę nr (...) na rzecz właścicieli działki nr (...), a więc działki innej, aniżeli ta, która była przedmiotem rozważań sądów w sprawie I C 34/07 (IX Ca 476/08).

Niemniej jednak nawet, gdyby przyjąć odmienny pogląd, wyrażony przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i uznać, że wniesienie powództwa w sprawie I C 34/07 wywołało przerwę w biegu terminu niewykonywania służebności, to za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu Rejonowego, który wskazał, że istniały przesłanki do zniesienia spornej służebności za wynagrodzeniem, zgodnie z żądaniem pozwanych.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie był fakt, że powódka, jako właścicielka nieruchomości władnącej nigdy nie wykonywała służebności drogi przejścia i przejazdu przez działkę pozwanych ((...)). Działka powódki oznaczona numerem (...) miała bowiem zapewniony odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Służebność ta nie miała zatem żadnego znaczenia dla nieruchomości władnącej ( (...) ), nie była bowiem przydatna dla jej dostępu do drogi publicznej. Dodatkowo do chwili obecnej droga nie została urządzona. Na działce pozwanych – powodów wzajemnych rosną kilkudziesięcioletnie drzewa. Powódka w pozwie domaga się nakazania pozwanym usunięcia 22 drzew z tej nieruchomości. Uwzględnienie tego żądania, w świetle przepisów ustawy o ochronie przyrody w związku z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 21 lipca 2004r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 wydaje się prawnie niemożliwie, jeżeli nie co najmniej znacznie utrudnione, a niewątpliwe bardzo uciążliwe dla pozwanych – powodów wzajemnych.

Sąd Okręgowy ostatecznie podzielił tym samym stanowisko Sądu Rejonowego, że zaistniały przesłanki zniesienia przedmiotowej służebności za wynagrodzeniem, którego wysokość nie była kwestionowana przez powódkę.

Odnosząc się do twierdzeń powódki dotyczących potrzeby utrzymania służebności przejścia i przejazdu przez działkę (...) z uwagi na podział nieruchomości władnącej – (...) na trzy działki i w związku z tym brak dostępu do drogi publicznej części nowo utworzonych działek, wskazać należy, iż zamierzony przez powódkę podział nieruchomości, który spowodowałby brak lub utrudnienie dostępu do drogi publicznej części działek, nie wywołuje potrzeby utrzymania służebności na działce pozwanych – powodów wzajemnych w chwili orzekania w niniejszej sprawie. Właściciel nieruchomości podlegającej podziałowi powinien bowiem przede wszystkim ustanowić drogę konieczną zapewniającą taki dostęp wszystkim nowopowstałym działkom, przez nieruchomości będące przedmiotem przekształcenia (art. 145 § 2 k.c.). W związku z powyższym projektowany podział działki (...) nie może być przeszkodą w żądaniu przez pozwanych zniesienia służebności przejścia i przejazdu przez działkę (...).

W ocenie Sądu Okręgowego nie można również podzielić zarzutów skarżącej odnoszących się do powagi rzeczy osądzonej. Postanowieniem z dnia 30 października 2017 r. (sygn. akt IX Ca 1052/17) Sąd Okręgowy w Olsztynie uchylił wpis z dnia 9 sierpnia 2017 r. i oddalił wniosek w zakresie żądania dotyczącego wykreślenia służebności ustanowionej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...). Wykreślenia przedmiotowej służebności domagali się właściciele działki nr (...) na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Piszu z 3 kwietnia 2008 roku wydanego w sprawie I C 34/07, który został zmieniony wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 30 grudnia 2008 roku (sygn. akt IX Ca 476/08). Mocą powyższego wyroku Sądu Okręgowego zniesiono służebność przejścia i przejazdu przez działkę gruntu (...), ustanowioną na rzecz każdoczesnego właściciela działki (...).

Natomiast powołane postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 30 października 2017 r. (IX Ca 1052/17) odnoszące się pośrednio do działki (...), będącej przedmiotem niniejszej sprawy, która była częścią działki (...) przed jej podziałem, nie ma charakteru rozstrzygającego o istnieniu bądź nieistnieniu służebności ustanowionej na działce (...), gdyż orzeczenie to zostało wydane w ramach postępowania wieczystoksięgowego. Przedmiotem tego postępowania była wyłącznie kontrola formalnych warunków prawidłowości wniosku o wykreślenie służebności ciążącej na działce (...). W sprawie IX Ca 1052/17 wnioskodawcy wnieśli o wykreślenie z działu III księgi wieczystej służebności gruntowej obciążającej działkę nr (...) na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...) i dołączyli wyłącznie wyrok Sądu Okręgowego z 30 grudnia 2008r.

Z treści uzasadnienia postanowienia z 30 października 2017r. wynika, że wniosek został oddalony nie dlatego, że nadal istnieje służebność, której wykreślenia domagali się wnioskodawcy, tylko z uwagi na nieprzedstawienie przez wnioskodawców dokumentu, z którego wynikałoby, że działka oznaczona numerem (...) nosi numer (...), bądź też, że działka nr (...) uległa podziałowi i że wszystkim właścicielom działek powstałych na skutek tego podziału nie przysługuje już prawo wynikające ze służebności wpisanej w księdze wieczystej. O oddaleniu wniosku zadecydowały zatem wyłącznie kwestie formalne. Sąd wieczystoksięgowy nie może bowiem prowadzić postępowania dowodowego wykraczającego poza granice wyznaczone w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. Badaniu sądu wieczystoksięgowego podlegają jedynie treść wniosku, treść i forma dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

Z tego względu nie można, jak to czyni skarżąca, twierdzić, że powyższym postanowieniem Sąd Okręgowy przesądził o istnieniu na działce (...) służebności gruntowej, a tym samym braku możliwości orzekania w tym przedmiocie w postępowaniu rozpoznawczym. O wystąpieniu stanu powagi rzeczy osądzonej rozstrzyga nie tylko sama tożsamość stron, występujących w poprzednim postępowaniu, ale równocześnie tożsamość podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. Dopiero kumulacja obu tych przesłanek przesądza o wystąpieniu powagi rzeczy osądzonej. W niniejszej sprawie nie zachodzi ani tożsamość podstawy faktycznej, ani prawnej rozstrzygnięcia. Przedmiotem żądania w sprawie wieczystoksięgowej (IX Ca 1052/17) było dokonanie wpisu - wykreślenia określonego prawa w księdze wieczystej, a w niniejszej sprawie przedmiotem żądania była ochrona służebności oraz zniesienie służebności przejścia i przejazdu. Konstatacja ta sprzeciwia się zasadności uznania przez Sąd odwoławczy wystąpienia stanu powagi rzeczy osądzonej.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 5 pkt. 3 i § 10 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych uwzględniając, że powódka, której apelację oddalono jest stroną przegrywającą sprawę, w związku z czym powinna zwrócić pozwanym koszty niezbędne do celowej obrony, które stanowiła opłata za czynności zawodowego pełnomocnika reprezentującego pozwanych w postępowaniu odwoławczym.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Jacek Barczewski