Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie, I Wydział Cywilny,

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Tomasz Cichocki

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2023r. w Olsztynie, na posiedzeniu niejawnym,

w trybie art. 15 zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 z późn. zm.),

sprawy z powództwa E. S. i G. S.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie ustalenie i zapłatę,

I.  ustala, że nieważna jest umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia (...)zawarta pomiędzy E. S. i G. S. a (...) Bank S.A. z siedzibą we W., poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.;

II.  zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. solidarnie na rzecz powodów E. S. i G. S. kwoty:

- 147 847,59 (sto czterdzieści siedem tysięcy osiemset czterdzieści siedem i 59/100) złotych,

- 44 599,91 (czterdzieści cztery tysiące pięćset dziewięćdziesiąt dziewięć i 91/100) CHF,

z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tych kwot liczonymi od dnia 2 lutego 2023r. do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 13 194,38 (trzynaście tysięcy sto dziewięćdziesiąt cztery i 38/100) złote tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym kwotę 10 834,00 (dziesięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złote tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Tomasz Cichocki

Sygn. akt I C 22/21

UZASADNIENIE

Powodowie E. S. oraz G. S. pozwem z dnia 23 grudnia 2020 roku (data nadania 05 stycznia 2021 r.) skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. w W. wnieśli o:

- orzeczenie, że zawarta przez powodów z pozwanym umowa kredytu hipotecznego z dnia (...) nr (...) jest nieważna z mocy prawa (pkt 1),

- zasądzenie od pozwanego solidarnie kwoty 283.289,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty(pkt 2). Ewentualnie, na wypadek uznania, że nie zachodzą przesłanki uznania umowy za nieważną, powodowie wnieśli o orzeczenie, że:

- postanowienia § 7 ust. 6, § 11 ust. 5 umowy oraz § 6 ust. 1 Regulaminu udzielenia kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A. posiadają charakter abuzywny w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i są bezskuteczne wobec powodów jako konsumentów (pkt 3);

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 116.173,23 zł z tytułu nadpłaty rat kredytu w okresie od dnia (...) do dnia wytoczenia powództwa, wynikającej ze stosowania przez pozwanego niedozwolonych klauzul umownych, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty (pkt 4).

Powodowie wnieśli nadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podnieśli, iż kwestionowane postanowienia umowne powodują nieważność umowy, bowiem są sprzeczne z Prawem bankowym i Kodeksem cywilnym. Świadczenie wzajemne kredytobiorców nie zostało w umowie jednoznacznie określone, a jego wartość została uzależniona jedynie od woli pozwanego. Bank zastrzegł, iż zmiany kursu walut będą miały wpływ na wysokość zobowiązania kredytobiorcy, którym to kursem sterowała druga strona zobowiązania, tj. sam bank. Zdaniem powodów przywołane postanowienia są niedozwolonymi klauzulami umownymi ponieważ kształtowały prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszały jego interesy, a zapisy dotyczące mechanizmu indeksacji są nietransparentne. Postanowienia te zmierzały do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Nadto powodowie wskazali na swój interes prawny do żądania ustalenia nieważności umowy kredytu (pozew k. 71 -79).

Powodowie, pismem z dnia 10 października 2022 r., dokonali rozszerzenia oraz modyfikacji powództwa w ten sposób, że przypadku unieważnienia umowy wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 147.847,59 zł oraz 44.599,91 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu, do dnia zapłaty.

(pismo z 10 października 2022 r. k. 405)

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował by powodowie mieli interes prawny w ustaleniu, że umowa była nieważna bądź jej postanowienia miały charakter niedozwolony. Nadto pozwany zakwestionował żądanie odsetkowe powodów oraz poprawność wyliczeń matematycznych dochodzonego przez powodów roszczenia.

Pozwany wskazał, że powodowie zostali odpowiednio poinformowani o ryzyku kursowym i ryzyko to akceptowali. Pozwany nadto podniósł, że powodowie posiadali zdolność kredytową do zawarcia umowy kredytu złotówkowego. Dodatkowo pozwany wskazał, że przed zwarciem spornej umowy przez rok wykonywali zobowiązania z umowy kredytowej zawartej z (...) Bank S.A. co w jego opinii wskazuje na ponadprzeciętną wiedzę powodów oraz ich świadomość ryzyka przy zaciąganiu zobowiązania długoterminowego. Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia z tytułu kwoty dochodzonej przez powodów odsetek wymagalnych wcześniej niż 3 lata przed wytoczeniem powództwa, tj. przed dniem 23 grudnia 2017 r. oraz zarzut przedawnienia roszczeń powodów, które stały się wymagalne wcześniej niż 10 lat przed dniem wytoczenia powództwa.

(odpowiedź na pozew k. 87-115)

W odpowiedzi na rozszerzenie powództwa pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko.

(pismo z dnia 28 listopada 2022 r. k. 435)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie w dniu (...). wystąpili z wnioskiem do (...) Bank S.A. z siedzibą we W. o kredyt w wysokości 317.258,88 zł. Jako walutę kredytu we wniosku kredytowym zaznaczyli walutę szwajcarską CHF. Jako przeznaczenie kredytu wskazali budowę domu oraz refinansowanie wcześniej zaciągniętego zobowiązania. W dacie złożenia wniosku powodowie byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i otrzymywali wynagrodzenie w złotych.

( dowód: wniosek - k. 124-127).

Powodowie przystąpili do umowy jako konsumenci.

( bezsporne).

Powodowie składając wniosek o kredyt złożyli oświadczenia dotyczące tego, że:

- są świadomi, że oprocentowanie kredytu/pożyczki jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej raty,

- przedstawiono powodom ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Podjęli decyzję o wyborze oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy, może nastąpić niekorzystna dla powodów zmiany kursu waluty – co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także odsetek oraz kwoty rat kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty, a wyrażonych w złotych.

(dowód: oświadczenia – k. 128, symulacja kosztów – k. 129)

W dniu (...) powodowie zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą we W. umowę kredytu hipotecznego nr(...). Kredyt przeznaczony był na dokończenie budowy nieruchomości powodów (115.000 zł) oraz na refinansowanie kredytu zaciągniętego w innym banku na cele mieszkaniowe (202.258,88 zł).

(dowód § 2 ust. 2.1. oraz ust. 2.2. umowy, zeznania powodów k. 418-420 )

Zgodnie z § 1 ust. 3.1 umowy Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 317.258,88 zł. W § 1 ust. 3.5 umowy wskazano, że walutą indeksacji jest CHF. W § 1 ust. 4 umowy wskazano, że umowa kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 158.068,30 CHF. Zastrzeżono, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej Transzy mogła być różna od podanej w umowie. Zgodnie z § 6 ust. 1 zdanie drugie Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek przez (...) Bank S.A. (dalej: regulamin), wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Celem zabezpieczenia spłaty kredytu ustanowiona została hipoteka kaucyjna na rzecz Banku w wysokości 634.517,76 zł na nieruchomości położonej w M. na działce nr (...), dla której Sąd Rejonowy w O. prowadzi KW o nr (...). Dodatkowym zabezpieczeniem spłaty kredytu było ubezpieczenie nieruchomości oraz ubezpieczenie kredytu (§ 3 ust. 2 oraz § 4 ust. 1 umowy).

Wypłata kredytu nastąpić miała w trzech transzach:

a)  pierwsza w kwocie 202.258,88 zł miała zostać wypłacana do dnia (...).,

b)  druga w kwocie 60.000 zł miała zostać wypłacona do dnia (...),

c)  trzecia w kwocie 55.000 zł miała zostać wypłacona do dnia (...).

(§ 5 ust. 2 umowy).

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania Marży Banku w wysokości 1,10% (§ 1 ust. 3.13) oraz aktualnej w danym kwartale Stopy bazowej, ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w Banku (§ 6 umowy). Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy w dniu zawarcia umowy wynosiło 3,94%. Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania Bank miał zawiadamiać kredytobiorcę i poręczycieli na piśmie. Informacja na temat obowiązującego oprocentowania podawana miała być do wiadomości również w placówkach Banku, na stronach internetowych Banku oraz pod numerem telefonu infolinii telefonicznej. Zmiana oprocentowania dokonana zgodnie z ww. zasadami nie stanowiła zmiany umowy. Kredytobiorca ponosił ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. W powyższym postanowieniu umownym, wskazano również że kredytobiorca zaciągający kredyt indeksowany do waluty obcej ponosi dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty kredytu co może mieć również wpływ na wysokość innych opłat np. z tytułu ubezpieczenia (§ 6 ust. 2 umowy). Zgodnie z § 2 pkt 13 regulaminu została zdefiniowana stopa bazowa – ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań:

a)  dla kredytów w PLN (WIBOR 3M)- stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w PLN innym bankom, ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu warszawskiego, dla pożyczek w PLN,

b)  dla kredytów denominowanych w CHF LIBOR (3M) stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w CHF oferowanych na rynku międzybankowym w Londynie, ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu londyńskiego.

Spłata kredytu miała być dokonywana w 356 annuitetowych ratach miesięcznych (§ 1 ust. 3.6 i 3.8 umowy oraz § 7 ust 1 umowy). Okres kredytowania określono na 360 miesięcy przy ustaleniu okresu karencji równego 4 miesiącom (§ 1 ust. 3.7 oraz 3.9 umowy). Stosownie do § 7 ust. 6 umowy kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej, a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty Raty określonym w umowie. Zgodnie z § 7 ust. 7 zdanie pierwsze umowy o aktualnej wysokości raty spłaty, składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej oraz aktualnym oprocentowaniu Bank informował wysyłając listem zwykłym harmonogram spłat na kolejny kwartał lub jego część, przy czym nie wykluczało to innych form komunikowania kredytobiorcy wysokości najbliższej Raty spłaty. Kredytobiorca upoważnił Bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę rat oraz innych należności z tytułu Umowy z rachunku o numerze (...). Upoważnienie to było nieodwoływalne i wygasa wyłącznie po całkowitym rozliczeniu kredytu (§ 7 ust. 8 oraz § 1 ust. 3.19 umowy).

Zgodnie z zapisem § 6 ust. 1 regulaminu wysokość zadłużenia z tytułu udzielnego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona była w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

W § 10 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie, że powodowie:

- zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych (ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej,

- zostali poinformowani, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty,

- ponoszą ryzyko z ww. tytułów.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy zmiana warunków umowy, miała następować w formie pisemnej pod rygorem nieważności, za wyjątkiem zmian w Tabeli, o których bank informuje kredytobiorcę w sposób określony w Regulaminie. W przypadku zmiany Regulaminu lub Tabeli, Bank wysyła zmienione dokumenty zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie.

Zasady wyliczenia danych zawartych w Tabeli według której nastąpiło przeliczenie kwoty udzielonego kredytu oraz następowało przeliczenie rat spłat, nie zostały w sposób precyzyjny określone, ani w umowie ani w regulaminie. W regulaminie, w § 2 ust. 14 Tabela została zdefiniowana jako Tabela oprocentowania, Tabela kursów walut oraz Tabela opłat i prowizji Banku dla Kredytów i Pożyczek hipotecznych, obowiązuje w Banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerami infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy.

(dowód: umowa kredytu k. 24-29, regulamin k. 33-36, tabela opłat i prowizji kredytu hipotecznego w (...) Bank S.A. - k. 37)

W dniu 02 marca 2015 roku strony zawarły aneks do umowy, na podstawie którego pozwany umożliwił powodom dokonywanie zmian waluty spłaty kredytu ze złotych polskich na walutę waloryzacji.

(dowód: aneks k. 30-32)

Powodowie zaciągnęli kredyt hipoteczny w celu dokończenia budowy domu oraz refinansowania kredytu zaciągniętego poprzednio w S. C. Banku nr (...) w dniu (...), w której to po wypłacie transz rata okazała się wysoka. W trakcie zawierania umowy nie wyjaśniano powodom na czym miał polegać mechanizm indeksacji. Powodowie nie negocjowali umowy, podpisali ją w kształcie zaproponowanym przez bank, nie mieli świadomości, że mogą negocjować umowę. W momencie zawierania umowy nie pouczano powodów o ryzyku związanym z zawieraną umową, nie przedstawiano im historycznych kursów CHF czy symulacji, samo spotkanie trwało krótko. Powodowie czytali umowę, jednak nie wszystkie z zapisów były dla nich zrozumiałe. Powodom wskazywano, że frank szwajcarski jest stabilną walutą. Powodowie mieli zaufanie do banku, doradca kredytowy był osobą poleconą przez rodzinę oraz znajomych. Powodom wskazywano, że nawet przy wzroście ceny franka szwajcarskiego do kwoty 3 zł umowa dalej będzie dla nich korzystna.

(dowód: przesłuchanie stron k. 418-420 )

W okresie od 19 czerwca 2008 r. do października 2022 r. powodowie dokonali wpłat na pokrycie rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości 147.847,59 PLN oraz 44.599,91 CHF.

(dowód: opinia biegłej M. M. k. 360-365, historia wpłat powodów k. 406-417)

Pozwany Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

(bezsporne)

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu, roszczenie powodów o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego (...), zawartej pomiędzy powodami, a (...) Bankiem S.A. (obecnie Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W.), należało uznać za zasadne.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu przede wszystkim o załączone do akt i wzajemnie niekwestionowane przez strony dokumenty, których wiarygodność nie budziła wątpliwości. Ponadto na podstawie zeznań powodów.

Odnosząc się do dopuszczonego w sprawie dowodu z zeznań świadka R. F. (k. 383-386), brak jest podstaw by odmówić im przymiotu wiarygodności, natomiast w ocenie Sądu, niczego istotnego nie wniosły one do sprawy. Świadek ta nie uczestniczyła w procesie udzielania kredytu powodom, a jej zeznania dotyczyły ogólnych procedur, które miały zastosowanie w procesie udzielania kredytu przez bank oraz tworzenia tabel kursowych. Świadek nie miała zatem wiedzy, co do okoliczności związanych z zawarciem umowy stanowiącej przedmiot sporu.

Sąd ostatecznie de facto pominął także wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań w charakterze świadków S. P. i A. Ż.. Miał przy tym na uwadze, iż fakty, co do których mieli zeznawać wskazani świadkowie (pkt IV.1 odpowiedzi na pozew – k. 88), wynikały wprost z przedłożonych dokumentów, w szczególności umowy, wniosku o udzielenie kredytu (k. 124-127) i oświadczenia (k. 128), które nie były kwestionowane przez stronę powodową, co czyniło jej bezspornymi.

Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości, co do okoliczności wskazanych w pkt 9 pozwu, uznając, iż w tym zakresie zachodzi potrzeba zasięgnięcia wiadomości specjalnych. Sąd podzielił wnioski przedstawione przez biegłą w sporządzonej opinii i nie znalazł podstaw do kwestionowania dokonanych wyliczeń. Mając na uwadze, iż opinia nie zawierała sprzeczności ani błędów logicznych, a strony jej nie kwestionowały, Sad podzielił wnioski opinii w całości.

Natomiast, stosownie do art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd pominął wniosek dowodowy strony pozwanej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego dla wykazania, że stosowane kursy CHF były kursami rynkowymi oraz ewentualnego wyliczenia wysokości zobowiązania powodów z uwzględnieniem kursów kupna i sprzedaży CHF oraz kursów średnich publikowanych przez NBP (na wypadek uznania postanowień umowy za niedozwolone). Sąd miał przy tym na uwadze, iż okoliczności podnoszone w tezie dowodowej nie miały istotnego znaczenia dla sprawy (co zostanie bliżej wskazane w dalszej części rozważań), w szczególności nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia ustalenie czy kursy kupna i sprzedaży CHF stosowane przez pozwanego były i są kursami rynkowymi, brak także było podstaw do zlecenia biegłemu przeliczenia wzajemnych zobowiązań stron przy zastosowaniu kursów średnich NBP.

Mając powyższe na uwadze Sąd pominął wniosek pozwanego z punktu V odpowiedzi na pozew (k. 88.) o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, jak na karcie 420.

Co do dowodu w postaci przesłuchania strony powodowej należy wskazać, iż zeznania te korelowały z pozostałym materiałem dowodowym. Ponadto nie zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną, a w szczególności nie zostały przedłożone dowody przeciwne. Stąd Sąd dał im wiarę.

Powodowie w pierwszym rzędzie żądali ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu, podnosząc nieważność wskazanej w pozwie umowy o kredyt hipoteczny, zawartej przez nich z pozwanym Bankiem (...) S.A.

Podstawę wystąpienia z takim żądaniem stanowi art. 189 k.p.c., na który powołała się również strona powodowa. Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywna potrzeba usunięcia wątpliwości lub niepewności, co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu, brak podstaw do kwestionowaniu interesu prawnego powodów w wystąpieniu z żądaniem pozwu, który polega na tym, że domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ^{( 1 )}k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne). Wskazać także należy, iż zgodnie z aktualnym orzecznictwem kwestia istnienia interesu prawnego kredytobiorcy – konsumenta w żądaniu ustalenia czy to nieważności zawartej umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego, czy to abuzywności postanowień takiej umowy, nie budzi wątpliwości i jednolicie jest przyjmowane istnienie takiego interesu (vide – m.in. wyrok z dnia 24 lutego 2022 r. Sądu Apelacyjnego w B., (...), (...) i przywołane tam orzecznictwo).

Przyjęcie przez Sąd istnienia interesu prawnego po stronie powodów, co do żądań sformułowanych w pozwie, implikuje w dalszej kolejności dokonanie oceny ważności zawartej umowy i jej rzeczywistego charakteru, a następnie przeprowadzenie analizy umowy kredytowej w zakresie zawarcia w niej klauzul abuzywnych dotyczących mechanizmu indeksacji i ich ewentualnego wpływu na dalszy byt prawny całej umowy bądź jej poszczególnych postanowień.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony powodom miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na CHF. Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do CHF, co do zasady nie był między stronami sporny.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Przepis ten nie uległ zmianie w okresie od zawarcia umowy do daty wyrokowania.

Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania
z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu stanowi odrębny typ umowy nazwanej. Odpłatność umowy kredytu realizuje się poprzez pobieranie przez bank odsetek, które są obligatoryjnym elementem tej umowy zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa bankowego. Natomiast, zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 9 tej ustawy, zastrzeżenie prowizji jest fakultatywne.

Sporna w sprawie umowa kredytu, co do zasady, spełnia wymagania art. 69 ustawy – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia). Określone były strony umowy, kwota i waluta kredytu (podana w złotych) oraz cel, na jaki kredyt został udzielony, a także termin jego spłaty. Prawidłowości tej nie zmienia postanowienie, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej. W sprawie jest przy tym bezsporne, że kredyt spłacany jest w złotych i że w tej walucie kredyt został uruchomiony (wypłacony). Należy przy tym mieć na uwadze, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że zarówno kredyty denominowane, jak i indeksowane do kursu waluty obcej, są kredytami w walucie polskiej.

Odnosząc się do oceny samego mechanizmu indeksacji należy wskazać, że art. 358 ^{( 1)}
§ 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że
w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki Sądu Najwyższego w sprawie (...),(...), uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego w sprawie (...)).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że bank udziela kredytu
w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, element przedmiotowo istotny umowy stanowi też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a). Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - Prawo bankowe.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez bank możliwości wykorzystania przez powódkę określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika
w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej. W tych okolicznościach trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w CHF. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego. Stąd umowa stron jest dopuszczalna również w świetle art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istotą sporu stron nie jest jednak sama konstrukcja umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, ale sposób konstrukcji mechanizmu indeksacji zastosowany przez pozwanego
w umowie zawartej z powodami.

Zgodnie z art. 385 ^{( 1)} k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem orzecznictwa „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym dla uznania, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide - wyrok Sądu Apelacyjnego w W.z 14 czerwca 2013 r. w sprawie (...)). Brak "uzgodnienia indywidualnego" dla postanowień inkorporowanych do umowy ma miejsce nie tylko wtedy, gdy konsument związany jest wzorcem z mocy art. 384 k.c., ale także wtedy, gdy doszło - za zgodą obu stron - do inkorporowania wzorca, albo niektórych jego postanowień, do treści umowy. W takiej bowiem sytuacji można mówić o "postanowieniach umowy przejętych z wzorca". Takie postanowienia wzorca, mimo odmiennego od określonego w art. 384 k.c. trybu wiązania, nadal nie są postanowieniami "uzgodnionymi indywidualnie", chyba że konsument miał na ich treść "rzeczywisty wpływ ". Rzeczywisty wpływ" konsumenta nie zachodzi, jeżeli "wpływ" ten polega jedynie na tym, że konsument dokonuje wyboru spośród alternatywnych klauzul sformułowanych przez przedsiębiorcę.

W sprawie było poza sporem, że kredytobiorcy w dacie zawierania umowy kredytu, występowali jako konsumenci. Okoliczność ta nie była w szczególności kwestionowana przez pozwanego.

W świetle materiału dowodowego sprawy, w szczególności zeznań powodów, a także umowy o kredyt hipoteczny, nie powinno budzić wątpliwości, iż przy zawarciu umowy pozwany posłużył się wzorcem umownym, a kredytobiorca nie miał żadnego realnego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, poza wyrażoną w PLN kwotą kredytu oraz liczbą rat spłaty. Brak także dowodu by postanowienia umowy, w tym odnoszące się do mechanizmu indeksacji, a w szczególności kwestionowane w pozwie postanowienia § 1 ust. 3 pkt 3.5, §1 ust. 4, § 6 ust. 2, § 7 ust. 1, § 6 ust. 1 oraz § 11 ust. 5 regulaminu były wynikiem porozumienia stron, tj. wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego (vide – m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 06 marca 2019r.,(...)). Stwierdzenie to tym bardziej odnosi się do treści zakwestionowanych zapisów Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek Hipotecznych przez (...) Bank S.A., który to regulamin wręcz z racji swej istoty nie podlegał negocjacjom, a zgodnie z §14 ust. 4 umowy stanowił integralną część umowy kredytu.

Wobec powyższego należało dokonać oceny czy zakwestionowane w pozwie postanowienia umowy istotnie kształtowały prawa i obowiązki konsumenta (powodów)
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały ich interesy. Odpowiedź na powyższe musi być w ocenie Sądu twierdząca, zgodna z twierdzeniami pozwu.

Stosownie do §1 ust. 3.5 umowy kredyt jest indeksowany do CHF, natomiast stosownie do § 6 ust. 1 regulaminu wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona była w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Umowa o kredyt hipoteczny nr (...) w żadnym miejscu nie definiowała Tabeli oraz nie informowała o sposobie ustalania kursu kupna i kursu sprzedaży waluty CHF przez bank. Zwarty w § 14 ust. 4 zapis wskazywał jedynie, że Tabela, obok Regulaminu, jest integralną częścią umowy. Z kolei, zgodnie z §1 pkt 14 Regulaminu, „Tabela” to Tabela oprocentowania, Tabela kursów walut oraz Tabela opłat i prowizji Banku dla Kredytów i Pożyczek hipotecznych, obowiązujące w Banku, dostępne w palcówkach, na stronie internetowej oraz pod numerami infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy (k. 32).

Jak wynika z powyższego kurs waluty szwajcarskiej, służący do przeliczania poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych, a także do ustalenia wysokości zadłużenia kredytobiorców w tej walucie, określany był samodzielnie przez pozwany Bank, kredytobiorcy nie tylko nie mieli żadnego wpływu na ten mechanizm, ale nie posiadali także żadnej wiedzy na temat sposobu dokonywania przez Bank ustaleń w zakresie kursu sprzedaży i kursu kupna waluty. W ocenie Sądu, przesądza to o abuzywnym charakterze w/w postanowień umowy, tj. o tym, iż kształtowały one prawa i obowiązki konsumenta (powodów) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały ich interesy. Wyraża się to w tym, że przesłanki ustalenia określonej wysokości stosowanych kursów kupna i sprzedaży waluty nie zostały precyzyjnie, jasno i dokładnie określone w zapisach umowy stron, natomiast zmiana sposobu ustalania kursu pozostawała w zasięgu możliwości banku bez konieczności uzgadniania go ze swoimi klientami. Stąd postanowienia umowy, które przewidywały przyjęcie kursu kupna i kursu sprzedaży z tabeli kursów banku, jako zastrzegające dla banku swobodę kształtowania wysokości zobowiązania kredytowego muszą być uznane za abuzywne. W istocie naruszały one bowiem równość kontraktową stron i umożliwiały przerzucenie na klienta banku całego ryzyka zmiany kursu waluty. Nie ma przy tym znaczenia, czy z takiej możliwości pozwany Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta. W konsekwencji bez znaczenia pozostaje sposób wykonania umowy stron w tym zakresie, w szczególności to, czy kursy stosowane u pozwanego w jej trakcie odpowiadały kursom rynkowym. Zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega bowiem badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. w sprawie (...)). W tym kontekście zbędne było w szczególności zasięganie opinii biegłego (wniosek pozwanego z pkt V odpowiedzi na pozew), co znalazło wyraz w pominięciu wnioskowanego dowodu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że postanowienia umowy i Regulaminu kredytowania dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie
z kredytobiorcą (powodami), a w zakresie przewidującym do rozliczenia wypłat kurs kupna,
a do rozliczenia spłat kurs sprzedaży - ustalane samodzielnie przez bank – kształtowały zobowiązanie kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. W konsekwencji, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. miały one charakter niedozwolony, a tym samym od początku i mocy samego prawa nie wiązały powodów.

Ponownie należy przy tym wskazać, że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności – zawarcia umowy, a okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowienia (tak Sąd Najwyższy w uchwale
7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., (...), Biuletyn Sądu Najwyższego (...), tak też (...) w wyroku z 20 września 2017 r.,(...)).

Należy uznać, że zakwestionowane postanowienia umowy kredytowej dotyczyły przy tym świadczenia głównego stron (vide – wyrok Sądu Apelacyjnego w B.z dnia 24 lutego 2022 r., (...)), co znajduje potwierdzenie w licznym orzecznictwie Sądu Najwyższego, a także w wyroku (...) z dnia 10 czerwca 2021 r. wydanym w sprawie
(...). Okoliczność ta nie uniemożliwia jednak oceny tych klauzul pod kątem abuzywności. Postanowienia zawierające świadczenia główne także podlegają takiemu badaniu, o ile zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.). Takie rozwiązanie ustawowe wywodzi się z art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i opiera się na założeniu, że postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, bo do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę. Z tych właśnie przyczyn wymóg transparentności powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko to, by umowa była zrozumiała dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także by mógł on na jej podstawie oszacować - w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria - konsekwencje ekonomiczne wynikającego z niej zobowiązania (zob. np. wyroki (...) z dnia 20 września 2017 r., (...) oraz z dnia 30 kwietnia 2014 r., (...)).

Z tą ostatnią sytuacją mamy do czynienia w przypadku analizowanych postanowień umowy odnoszących się do mechanizmu indeksacji (klauzuli waloryzacyjnej).

Z kolei w wyroku z 26 marca 2019 r. w sprawach (...) ( (...) SA przeciwko A. S. S. oraz (...) SA przeciwko A. L. M. i V. R. R., pkt 54) Trybunał Sprawiedliwości UE wykluczył z kolei, by sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Oznacza to, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi, polegającymi np. na odwołaniu się do kursu walut stosowanego przez Narodowy Bank Polski. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13, gdyż przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli,
a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 2019 r.,(...)).

Oznacza to, że postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, konieczne staje się też rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione.
W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358§2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji,
w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie
z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe.
Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016r., (...), (...)). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) - wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., (...), (...).

W ocenie Sadu należy także wziąć pod uwagę mechanizm ustalania zmiennego oprocentowania kredytu ustalony w §6 umowy, który również został ukształtowany w sposób abuzywny. W szczególności w§6 ust. 2 umowy została zastrzeżona dla Banku możliwość zmiany wysokości oprocentowania w przypadku zmiany stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE) którego waluta jest podstawą indeksacji. W dalszej kolejności z Regulaminu wynika, że stopa bazowa dla kredytów denominowanych w CHF ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań LIBOR (3M), tj. stopy procentowej na jakiej banki udzielają 3 – miesięcznych pożyczek w CHF na rynku międzybankowym w Londynie, ustalanej codziennie o godz. 11.00 czasu londyńskiego (§2 pkt 13 Regulaminu). Z §8 pkt 1 regulaminu wynika przy tym, że aktualna wysokość oprocentowania wskazana jest w Tabeli, której warunki zmiany określa §18 pkt 6 Regulaminu, a ten z kolei stanowi, iż bank zastrzega sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w Tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności gdy nastąpi: zmiana parametrów rynkowych, śrdok0owsika konkurencji, przepisów prawa, zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług, zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank. Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż warunki zmiany oprocentowania kredytu nie zostały w umowie ani regulaminie sformułowane w sposób jasny, precyzyjny i zrozumiały, a kolejne odesłania w tym zakresie tylko utrudniają ustalenie po zaistnieniu jakich okoliczności bank będzie uprawniony do zmiany oprocentowania. Nade wszystko natomiast brak jest sformułowania jasnych kryteriów kierunku tej zmiany, tj. tego czy w przypadku obniżenia stopy bazowej oprocentowanie również odpowiednio o tę samą wartość ulegnie obniżeniu czy też nie, nie wynika to bowiem wprost z żadnego z przytoczonych zapisów. Stąd do braku wiedzy co do sposobu ustalenia przez bank stosowanego kursu wymiany waluty CHF należy także dodać brak możliwości ustalenia przez konsumenta kryteriów i kierunku zmiany oprocentowania kredytu, co uniemożliwia jakiekolwiek oszacowanie przez kredytobiorcę finansowych skutków kredytu dla niego. W ocenie Sądu, powyższe prowadzi również do eliminacji zapisów dotyczących oprocentowania kredytu z umowy w oparciu o powołany art. 385 ^{( 1)}§1 k.c.

W ocenie Sądu, eliminacja tych zapisów będzie także skutkiem eliminacji z umowy postanowień dotyczących indeksacji do waluty CHF. Skoro bowiem umowa w §6 ust. 2 w zakresie Stopy bazowej oprocentowania odsyła do waluty, która jest podstawą indeksacji, to eliminacja z umowy postanowień dotyczących indeksacji do CHF, powoduje niemożność ustalenia waluty będącej następnie podstawą ustalenia kwoty bazowej, a tym samym wysokości oprocentowania zgodnie z zapisem tego postanowienia umownego.

Powyższe prowadzi również do wniosku, iż eliminacja z umowy abuzywnych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji prowadzi do ustalenia jej nieważności, albowiem wskutek tego prowadzi do eliminacji możliwości ustalenia oprocentowania kredytu, a tym samym stanu, w którym pozostała część umowy nie spełn9ia wymogów umowy kredytu określonych w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, tj. jest nieważna w rozumieniu art. 58§1 k.c.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c. przy zastosowaniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Sąd ustalił w punkcie I wyroku, że umowa kredytu nr (...)z dnia (...). zawarta przez powodów z (...) Bank S.A. z siedzibą we W., poprzednikiem prawnym Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy było także rozstrzygniecie o żądaniu zapłaty zgłoszonym w pkt 2 żądania pozwu.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r.
w sprawie (...), w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd związany był żądaniem pozwu co do wysokości kwoty, o której zasadzenie ostatecznie wnosili powodowie, tj. kwoty 147.847,59 PLN oraz 44.599,91 CHF. Z opinii biegłego w powiązaniu z dokumentami przedłożonymi przez strony, w szczególności historią wpłat przedłożoną przez powodów (k. 406-417), która nie była kwestionowana przez pozwanego, wynikało, że właśnie taką kwotę uiścili powodowie na rzecz pozwanego w związku z wykonywaniem nieważnej umowy kredytu. Mając na uwadze powyższe, Sąd w pkt II wyroku uwzględnił roszczenie powodów na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powodów E. S. oraz G. S. solidarnie 147.847,59 PLN oraz 44.599,91 CHF, o odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądzając je od daty wyrokowania.

Za całkowicie nietrafny sąd uznał przy tym zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwanego. W szczególności roszczenie kredytobiorcy o zwrot świadczenia nienależnego nie jest w żadnym razie roszczeniem o świadczenie okresowe. Dotyczy to także odsetek – jeżeli świadczenie zostało spełnione w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, to nastąpiło po prostu przesunięcie środków pieniężnych bez rozróżniania już, czy część z nich stanowiła kapitał, a część odsetki. Można dodać, iż według niektórych prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie poglądów nawet sama spłata pożyczki lub kredytu nie jest świadczeniem okresowym, gdyż spłacający spełnia jedno z góry oznaczone świadczenie tworzące jedną całość, ale tylko rozłożone w czasie, nie zaś szereg świadczeń równorzędnych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1970 r., (...), oraz z dnia 02 października 1998 r., (...); wyrok Sądu Apelacyjnego w B.z dnia 17 stycznia 2018 r., (...)).

Skoro spłata kredytu nie jest świadczeniem okresowym, to rozliczenie tej spłaty w wyniku stwierdzenia nieważności umowy tym bardziej nie może mieć takiego charakteru. Z tych przyczyn roszczenie kredytobiorcy przedawnia się w ogólnym sześcio- lub wcześniej dziesięcioletnim terminie przewidzianym w art. 118 k.c. – z uwzględnieniem dyspozycji art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie kodeksu cywilnego. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. ((...)) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia, tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z zeznań powodów wynikało, że o potencjalnej nieważności umowy dowiedzieli się na około dwóch lat przed wytoczeniem powództwa, nie wykazano w sprawie by powodowie wcześniej posiadali wiedzę w zakresie możliwej nieważności umowy. Brak było zatem podstaw do uznania, że doszło do przedawnienia roszczenia dochodzonego pozwem.

Z powyższą kwestią łączy się także kwestia orzeczenia o odsetkach od zasądzonej kwoty, bowiem pozwany winien uiścić odsetki ustawowe od daty wymagalności. Sąd w tym zakresie podzielił stanowisko, iż wyrok sądowy „unieważniający” analogiczną jak w niniejszej sprawie umowę kredytową indeksowaną kursem (...) ma charakter konstytutywny, a nie deklaratywny. Koncepcja prawnokształtującego (konstytutywnego) skutku wyroku sądu krajowego stwierdzającego nieważność umowy kredytowej opiera się na wskazaniu Trybunału Sprawiedliwości UE w wyroku w sprawie (...) dotyczącym kredytów frankowych dopuszczającym możliwość „unieważnienia” umowy na skutek żądania konsumenta świadomego wszystkich wynikających stąd konsekwencji. Podstawą rozliczeń stron będzie wówczas art. 410 § 2 zd. 2 k.c. odnoszący się do sytuacji gdy podstawa prawna świadczenia odpadła w czasie trwania umowy (E. Ł. oraz M. K., Rzeczpospolita z 7 i 8 października 2019 r.). Aprobata tego stanowiska w sprawie oznacza, że roszczenie wymagalne jest od chwili wydania takiego konstytutywnego orzeczenia (tak też Sąd Apelacyjny w B.w wyroku z 20.12.2020r., sygn. akt (...)). Od tej daty należy liczyć także początek biegu termin przedawnienia roszczeń o zwrot świadczeń stron nieważnej umowy kredytowej. Mając to na uwadze, roszczenie o zapłatę odsetek Sąd uwzględnił od daty wyrokowania, jak wskazano wyżej.

Uwzględnienie żądania powodów w zakresie dotyczącym żądania ustalenia nieważności umowy oraz związanego z tym żądania zapłaty dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 98 §1 ¹ i §3 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości, powodowie ulegli bowiem jedynie co do nieznacznej części swego żądania, tj. w zakresie części roszczenia odsetkowego. Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 13.194,38 zł, o czym orzekł w punkcie III wyroku . Koszty procesu po stronie powodów obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłaty od pełnomocnictwa (34 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł) oraz wynagrodzenie biegłego (1.360,38 zł).

SSO Tomasz Cichocki