Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 maja 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant Alicja Pniewska

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2023 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. w W.

przeciwko T. S. i G. S.

o zapłatę

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 56/22

UZASADNIENIE

Ostatecznie (po rozszerzeniu powództwa dokonanym w piśmie procesowym z 6.04.2023 r. k. 344) powodowy Bank (...) S.A. w W. przeciwko T. S. i G. S. wniósł o:

1.  zasądzenie od strony pozwanej solidarnie na rzecz powoda kwoty 114.036 zł tytułem zwrotu kapitału danego stronie pozwanej do dyspozycji na mocy umowy kredytu hipotecznego nr (...) z 10.01.2008 r. - z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od strony pozwanej solidarnie na rzecz powoda kwoty 43.280,71 zł tytułem zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez stronę pozwaną
w związku z bezumownym korzystaniem z kapitału udostępnionego przez Bank na podstawie umowy kredytu hipotecznego nr (...) (...) z 10.01.2008 r.
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd roszczenia wskazanego w pkt 2., wniósł o:

3.  zmianę wysokości świadczenia nienależnego, którego zwrot przysługuje powodowi od pozwanego w związku oddaniem do dyspozycji kapitału na mocy umowy, poprzez dokonanie sądowej waloryzacji należnej powodowi kwoty w ten sposób, że oprócz roszczenia o zwrot kapitału powodowi przysługuje kwota 46.423 zł wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza;

4.  zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 46.423 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, stanowiącej dodatkową kwotę, o którą należy zwaloryzować roszczenie o zwrot kapitału oddanego pozwanym do dyspozycji.

W uzasadnieniu wskazał, że na podstawie umowy pożyczki hipotecznej (powinno być: kredytu hipotecznego, co wynika z omówionego dalej prawomocnego wyroku w sprawie II Ca(...)) nr (...) (...) indeksowanej do (...) udostępnił stronie pozwanej środki pieniężne w kwocie 114.036 zł. Wysokość spłat uzależniona była od zmieniającego się kursu (...). W związku z zakwestionowaniem mechanizmu indeksacji opartego na kursie (...), jako zawierającego w swej konstrukcji niedozwolone postanowienia umowne, strona pozwana wystąpiła przeciwko bankowi z powództwem, w ramach którego podniosła zarzut nieważności umowy. Wyrokiem z 28.01 .2021 r. SR dla (...) we (...) zasądził od banku na rzecz kredytobiorców kwotę 47.655.56 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy. Od powyższego wyroku bank wniósł apelację. Wobec tego, że na podstawie zakwestionowanej umowy strony dokonywały wzajemnie przysporzeń na swoją rzecz, zaktualizowało się roszczenie banku o zwrot przysporzenia dokonanego na rzecz kredytobiorców w kwotach objętych żądaniem pozwu, odpowiadających wartości udostępnionego kapitału oraz stosownego wynagrodzenia, należnego bankowi w związku z wieloletnim korzystaniem z kapitału. Obowiązek zwrotu udostępnionego kapitału jest w świetle żądań kredytobiorców względem banku okolicznością bezsporną i ma bezpośrednie umocowanie w art. 405 w zw. z art. 410 k.c. W dalszej części uzasadnienia pozwu pozwany zaprezentował argumentację wskazującą sposób wyznaczenia wynagrodzenia pozwalającego na określenie wartości ciągłego świadczenia banku i przywrócenie pomiędzy stronami równowagi majątkowej w sposób odzwierciedlający w jego ocenie wartość przysporzenia na moment zawarcia umowy.

W odpowiedzi na pozew i dalszych pismach procesowych, pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości (również w jego zmodyfikowanej postaci), kwestionując je zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Wskazali, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie jako stanowiące wyraz nadużycia podmiotowego przez powoda, jak również ze względu na nieudowodnienie przez powoda istnienia jego podstawy faktycznej, a wręcz przeczenie przez powoda istnieniu tej postawy faktycznej. Jest ono sprzeczne z elementarnymi zasadami przyzwoitości i uczciwości. Wskazali, że powód nie udowodnił, że sporna umowa jest nieważna, a wręcz twierdzi, że jest ona ważna. Natomiast, przy założeniu, że sporna umowa jest nieważna: materialnoprawne podstawy roszczenia powoda są co najmniej wątpliwe (istnieje rozbieżność poglądów doktryny na tej płaszczyźnie);
w okolicznościach niniejszej sprawy, takie roszczenie powoda jest sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego i zgodnie z art. 5 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie; roszczenie powoda jest sprzeczne z celem Dyrektywy 93/13 a jego uwzględnienie przeczyłoby zasadzie skuteczności prawa unijnego. Następnie wskazali, że Sąd Okręgowy we (...) prawomocnym wyrokiem z dnia 28 października 2022 r., (II Ca (...)) podzielił stanowisko sądu I instancji o nieważności umowy w następstwie bezskuteczności zawartych w spornej umowie klauzul abuzywnych, oddalając roszczenie o odsetki za opóźnienie za niewielki okres.

W odniesieniu do żądania z pkt. 1 petitum pozwu, tj. o zapłatę 114.036 zł, strona powodowa podniosła, że roszczenie to powinno być traktowane jako roszczenie o zwrot powodowi świadczenia pieniężnego nienależnie spełnionego przez niego pozwanym w wykonaniu nieważnej umowy i podlega ono w całości oddaleniu, z uwagi na to, że bank nie wyświadczył im 114.046 zł, a jedynie 111.800 zł. Część została przeznaczona na pokrycie prowizji dla banku właśnie w kwocie 2.236 zł, więc nie trafiła do majątku pozwanych. W zakresie kwoty 111.800 zł - ta wierzytelność została umorzona wskutek skutecznego potrącenia jej z wierzytelnością pozwanych wobec powoda, która - wbrew twierdzeniom strony powodowej - w momencie składania oświadczenia woli o potrąceniu była wymagalna. Prawomocne przesądzenie nieważności spornej umowy, spowodowało, że „ewentualny" charakter zarzutu potrącenia utracił rację bytu, gdyż nie ma od tego momentu żadnych racjonalnych argumentów, aby kwestionować istnienie obowiązku zwrotu powodowi przez pozwanych kwoty 111.800 zł.

W ocenie pozwanych, żądania ewentualne powinny zostać oddalone, ponieważ są sprzeczne z celami Dyrektywy 93/13 i stanowią wyraz nadużycia prawa podmiotowego przez powoda. Żądanie sądowej waloryzacji zobowiązania pozwanych wobec powoda jest nieusprawiedliwione z uwagi na rzeczywistą datę powstania tego zobowiązania, fakt jego wygaśnięcia wskutek umorzenia, brak istotnej zmiany siły nabywczej pomiędzy datą powstania tego zobowiązania a datą jego świadczenia oraz z uwagi na zasady współżycia społecznego,

Fakty istotne dla rozstrzygnięcia i rozważania

Porównanie pozwu, odpowiedzi na pozew i dalszych pism procesowych stron prowadzi do wniosku, że fakty nie są sporne. Obie strony opierały się na przebiegu i ustaleniach procesu prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla (...) we (...) pod sygnaturą akt I C (...). Ponieważ ustalenia te zostały uznane za prawidłowe przez Sąd Okręgowy we (...) pod sygnaturą akt II Ca(...), można je uznać za ustalone również w niniejszym procesie. Wymaga podkreślenia, że znajdują one potwierdzenie w dokumentach złożonych przez strony do akt niniejszego postępowania - niekwestionowanych wzajemnie przez strony i niebudzących żadnych wątpliwości dowodowych Sądu. Dodać trzeba, że w niniejszym uzasadnieniu Sąd stara się korygować sformułowania dotyczące pożyczki", zamieniając je na kredyt" i pożyczkobiorców" na kredytobiorców" - zgodnie z prawomocnym, wiążącym w niniejszej sprawie wyrokiem wydanym między tymi samymi stronami przez Sąd Okręgowy we (...) z 28.10.2022 r., sygn. akt II Ca (...). Tam, gdzie cytowane jest dosłowne brzmienie postanowień umownych, należy w domyśle zamieniać te sformułowania na prawidłowe.

W dniu 10 stycznia 2008 r. pozwani zawarli z (...) Bankiem S.A. z siedzibą we W. umowę kredytu hipotecznego nr (...) (...). Na podstawie tejże umowy Bank udzielił T. S. i G. S. kredytu w kwocie 114.036 zł indeksowanego do (...) z przeznaczeniem na refinansowanie lub finansowanie kosztów dodatkowych związanych z inwestycją mieszkaniową oraz opłat prowizji bankowych (w kwocie 2.236 zł). Stosownie do § I ust. 4 kwota pożyczki wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 53460,22 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku. Wartość pożyczki wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia pożyczki lub pierwszej transzy może być różna od podanej w niniejszym punkcie." Zgodnie z § 7 ust. 6: Kwoty Rat spłaty pożyczki indeksowanej do waluty obcej określone są w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty Raty określonym w umowie." Oprocentowanie określone zostało według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej Marży Banku oraz aktualnej w danym kwartale „Stopy bazowej ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w Banku. Oprocentowanie pożyczki w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 6,54 %„ Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania Bank zawiadamia Kredytobiorcę i Poręczycieli na piśmie. Pożyczkobiorca zaś ponosił ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. Pożyczkobiorca zaciągający pożyczkę indeksowaną do waluty obcej ponosił dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty pożyczki co mogło mieć również wpływ na wysokość innych opłat. (§ 6 ust. 2 umowy).

Powyższy kredyt stał się przedmiotem powództwa kredytobiorców przeciwko Bankowi (...) S.A. w W. o zapłatę kwoty 47.655,56 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwot i dat wskazanych w pozwie. Kredytobiorcy podnosili, że umowa nie precyzowała, w oparciu o jakie zasady pozwany bank w swojej Tabeli ustalał kurs kupna (...), na podstawie którego wartość kredytu została przeliczona z (...) na PLN, oraz kurs sprzedaży (...), na podstawie którego wysokość rat wyrażana przez pozwany bank w (...) miała być przez nich spłacana w PLN. Ponadto zarzucili, że zawarta przez nich umowa pozostaje z nocy prawa nieważna w całości, albowiem jej postanowienia dotyczące głównych świadczeń stron są sprzeczne z ustawą i naturą stosunku zobowiązaniowego, jakim jest umowa kredytu. Klauzule indeksacyjne narzucone im przez bank w zawartej umowie są nieważne od początku. W konsekwencji, stosownie do art. 358 ¹ § 1 k.c. z tytułu zawartej umowy pożyczkobiorcy zobligowani są jedynie do zapłaty sumy nominalnej. W zakresie spłaty rat kapitałowych kredytobiorcy zobowiązani są do spłaty tylko tej części raty, która stanowi część wykorzystanego kapitału tj. udostępnionej im kwoty 114.036 zł. W ocenie powodów, wysokość ich świadczeń pieniężnych ustalana na podstawie klauzul uznanych za niedozwolone powinna być przeliczona z pominięciem tych klauzul, zaś bezpodstawnie pobrana od nich zawyżona część rat kapitałowo-odsetkowych wynikająca ze stosowania przez pozwaną niedozwolonych klauzul indeksacyjnych winna być zwrócona według konstrukcji zwrotu nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 § 1 k.c.

Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2021 r. (I C (...)) Sąd Rejonowy dla (...) we (...) zasądził od Banku (...) S.A. w W. na rzecz pozwanych kwotę 47.655,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 37.317,84 zł od dnia 25.08.2016 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 10.337,72 zł od dnia 31.01.2018 r. do dnia zapłaty. Dalej idące powództwo w zakresie ustawowych odsetek za opóźnienie oddalił. W uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że stosunek zobowiązaniowy ukształtowany w wyniku zawartej przez strony umowy, wykraczał poza granice swobody umów określone w art. 353 ^{( 1)} k.c., z uwagi na zastosowanie przez bank tworzonych przez siebie tabel kursów walut, mających bezpośredni wpływ na treść zobowiązania powodów. zastosowana w umowie będącej przedmiotem sporu konstrukcja indeksacji obarczona była wadą skutkującą uznaniem umowy za nieważną. Dokonana w świetle przesłanek określonych w art. 58 § 1 k.c. kontrola postanowień umowy dotyczących zasad określania kursów waluty indeksacyjnej, stosowanych do wyliczenia salda, a następnie jego rat, doprowadziła Sąd do wniosku, że są one sprzeczne z ustawą jako ukształtowane z naruszeniem właściwości (natury) stosunku prawnego, a więc z przekroczeniem określonych w art. 353 ^{( 1)} k.c. granic swobody umów. Sąd I instancji uznał, że postanowienia umowy dotyczące ustalania wysokości kwoty głównej do spłaty oraz kwoty rat w sposób niewynikający czytelnie z urnowy i odsyłający do tabel kursowych kształtowanych swobodnie przez pożyczkobiorców, kształtowały prawa. i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy. W toku postępowania dowodowego Sąd I instancji ustalił, że łączna wysokość spłat dokonanych przez powodów z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od lutego 2008 r. do sierpnia 2017 r. wynosi 127.832,22 zł. Przy założeniu, że kredyt był udzielony i spłacany w walucie polskiej, suma spłat, które winni wnieść powodowie w okresie od lutego 2008 r. do sierpnia 2017 r. z tytułu rat kapitałowo - odsetkowych wynosi 80.622,49 zł. Różnica pomiędzy ratami faktycznie zapłaconymi przez powodów w okresie lutego 2008 r. do sierpnia 2017 r. a ratami obliczonymi przy założeniu, że pożyczka była udzielona i spłacana w PLN wynosi 47.209,73 zł. W kwestii żądania zasądzenia na rzecz powodów kwoty 47.655,56 zł odpowiadającej wysokości nadpłaconych przez powodów w wyniku zastosowania klauzul indeksacyjnych rat tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w wykonaniu nieważnej umowy Sąd I instancji opowiedział się za teorią dwóch kondykcji, uznając, że mimo iż w wyniku uznania, że umowa łącząca strony pozostaje nieważna ze skutkiem ex tunc, a zatem strony zobowiązane są do wzajemnego zwrotu wszystkich poczynionych na swoją rzecz świadczeń, a więc powodowie mogą domagać się zasądzenia nie tylko należności wynikających z nadpłaty spłaconych przez nich dotychczas rat, która to nadpłata wynikała z zastosowania klauzul indeksacyjnych, roszczenie z jakim wystąpili powodowie zasługuje na uwzględnienie. To powodowie są bowiem dysponentami swojego procesu i skoro w niniejszej sprawie chcą dochodzić części przysługującego mu roszczenia to mają do tego prawo (wyrok IC (...) z uzasadnieniem k. 268-278).

Sąd Okręgowy we (...) w wyroku z 28 października 2022 r. - sygn. akt II Ca (...) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten tylko sposób że oddalił powództwo w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 37.317,84 zł od 25.08.2016 r. do 3.09.2016 r. oraz od kwoty 10.337,72 zł od 31.01.2018 r. do 13.02.2018 r. W pozostałej części oddalił apelację. W uzasadnieniu stwierdził, że Sąd Rejonowy przeprowadził w tej sprawie w sposób prawidłowy postępowanie dowodowe i poczynił na jego podstawie również prawidłowe ustalenia stanu faktycznego sprawy. Wskazał, że strona apelująca nie przedstawiła przekonujących argumentów wskazujących, aby Sąd pierwszej instancji faktycznie popełnił błędy w logicznym rozumowaniu, a przez to podważających ocenę materiału dowodowego. Niezasadne w ocenie Sądu Okręgowego były też zarzuty apelacji „odnoszące się do naruszenia przepisów prawa materialnego. Sąd II instancji w pełni podzielił stanowisko Sądu Rejonowego co do niedozwolonego charakteru postanowień regulujących mechanizm indeksacji kredytu kursem (...) oraz skutków stwierdzenia abuzywności tych postanowień i ich wyeliminowania. Sąd prawidłowo zakwalifikował umowę stron jako umowę kredytu bankowego w rozumieniu art. 69 ust. 1 prawa bankowego, nie zaś umowę pożyczki uregulowaną w art. 720 § 1 k.c. Elementem swoistym w umowie pożyczki jest przeniesienie na pożyczkobiorcę własności pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku i obowiązek zwrotu przez tego ostatniego tej samej ilości pieniędzy, lub rzeczy tego samego rodzaju. Od strony przedmiotowej umowa ta nie jest bardziej rozbudowana, choć nie ma przeszkód, aby strony taką właśnie uczyniły ją w granicach art. 353 ^{( 1)} k.c., dodając dodatkowe klauzule, regulujące w sposób bardziej szczegółowy swoje prawa i obowiązki. Zawarte w spornej umowie postanowienia odnoszące się do indeksacji kredytu kursem (...) spełniają w ocenie Sądu odwoławczego przesłanki do uznania ich za abuzywne. Powyższe Sąd Rejonowy ocenił w sposób w pełni prawidłowy, uznając w całości mechanizm podwójnej indeksacji kredytu do waluty (...) za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. i eliminując tenże mechanizm jako bezskuteczny i niewiążący powodów Konsekwencją powyższych wadliwości jest eliminacja postanowień indeksacyjnych, prowadząca do upadku umowy w całości. Wobec stwierdzenia nieważności tejże umowy kredytu wszelkie dokonane na jej podstawie przez powodów na rzecz strony pozwanej wpłaty stanowią świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 1 i 2 k.c. Powodowie mogą dochodzić ich zwrotu (condictio indebiti lub condictio sine causa) w całości lub w części. Sąd Okręgowy nie znalazł również podstaw do uwzględnienia zarzutu zatrzymania zgłoszonego przez stronę pozwaną postępowaniu apelacyjnym (wyrok li Ca (...)z uzasadnieniem k. 319-333).

Pismem z dnia 19 stycznia 2023 r. pozwani wskazali, że w związku z nieważnością przedmiotowej umowy przysługuje im (jedynie częściowo już zaspokojone) roszczenie wobec Banku o zwrot wszystkich świadczeń pieniężnych nienależnie przez nich spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy. w okresie od lutego 2008 r. do stycznia 2022 r. w łącznej wysokości: 193.958,47 zł (w tej kwocie mieści się również świadczenie w kwocie 47.665,56 zł, dochodzone w procesie zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego we (...) z dnia 28 października 2022 r., sygn. akt: II Ca (...). Z uwagi na to, że bank zapłacił już należność główną w kwocie 47.665,56 zł, do zapłaty pozostała kwota 146.292,91 zł (193.958,47 zł - 47.665,56 zł).

Wobec prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego we (...)(II Ca (...)) przesłankowo przesądzającego m.in. nieważność spornej umowy pozwani złożyli oświadczenie o potrąceniu wierzytelności banku (...) S.A. w kwocie 111.800 zł tytułem zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia w wykonaniu nieważnej umowy pożyczki hipotecznej nr(...) (...) z dnia 10.01.2008 r. z ich wierzytelnością wobec banku (...) S.A. w wysokości 113.835,24 zł tytułem zwrotu nienależnie spełnionych przez nich świadczeń do majątku banku w wykonaniu nieważnej umowy pożyczki w okresie od lutego 2008 r. do stycznia 2020 r., do której zapłaty bank został uprzednio wezwany pismem z 15 lutego 2022 r. doręczonym 21 lutego 2022 r. Przedstawiona do potrącenia kwota wierzytelności 113.835,24 zł stanowi różnicę pomiędzy wysokością świadczeń nienależnie spełnionych przez kredytobiorców w okresie od lutego 2008 r. do stycznia 2020 r. wynoszącą 161.500,80 zł, a sumą świadczeń spełnionych w tym okresie nienależnie, zwróconą przez bank, wynoszącą 47.665.56 zł. Wskutek dokonanego niniejszym potrącenia obie ww. wierzytelności umarzają się wzajemnie do wysokości wierzytelności niższej, tj. do wysokości 111.800 zł. Ponadto pozwani wezwali powodowy bank do niezwłocznej zapłaty na ich rzecz kwoty 34.492,91 zł, tytułem zwrotu tej części świadczeń nienależnie spełnionych przez nich do majątku banku w wykonaniu nieważnej umowy, która nie została przez powoda zaspokojona w wykonaniu wyroku Sądu Okręgowego we (...) oraz nie została umorzona wskutek dokonanego potrącenia. Na żądaną kwotę składa się kwota 2.035,24 zł - tj. nieumorzona część wierzytelności oraz kwota 32.45767 zł - tj. równowartość świadczeń nienależnie spełnionych przez nich w wykonaniu nieważnej umowy pożyczki w okresie od lutego 2020 r. do stycznia 2022 r. włącznie. Powyższe pismo zostało doręczone powodowi 26 stycznia 2023 r.

(dowód: wezwanie z oświadczeniem o potrąceniu k. 334-339, potwierdzenie doręczenia k. 342-343, potwierdzenia wpłat i przelewów k. 142-267)

Pozwani nie posiadają własnego rachunku bankowego, wobec czego spłata pożyczki następowała z rachunku ich syna - K. S.. Na tym koncie pozwani również trzymają swoje oszczędności. Od około 8 lat pozwani są bezrobotni. Obecnie K. S. utrzymuje rodziców, przekazując im kwotę ok. 4 tysięcy złotych miesięcznie. W zamian pozwani darowali mu swój majątek w tym nieruchomość w S., która jest wynajmowana. Według zgodnego zamiaru oświadczenia pozwanych i ich syna spłaty pożyczki traktowane mają być jako pochodzące od pozwanych, a nie od ich syna.

(dowód: zeznania pozwanych k. 388-389, zeznania świadka k. 411)

Przedstawionymi wyżej podstawami rozstrzygnięcia w sprawie II Ca(...) Sąd w niniejszej sprawie jest związany na podstawie art. 365 § 1 k.p.c., mimo że proces dotyczył zapłaty, a sentencja wyroku objęła wyłącznie roszczenia pieniężne. Sąd jest związany ustaleniami omawianego wyżej rozstrzygnięcia, i to nie tylko tym, że Sąd zasądził określoną kwotę, lecz i tym, na jakiej podstawie to uczynił (co wynika z uzasadnienia wyroku). Jak słusznie podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie (wyroki Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r., (...), z 29 marca 1994 r., III CZP 29/94 oraz postanowienie z 21 października 1999 r., I (...) 169/98), jeżeli wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2005.05.19 - I ACa 1848/04: moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § I k.p.c. w odniesieniu do sądów oznacza, że podmioty te muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak to orzeczono w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu sąd jest związany prawomocnym orzeczeniem, rozumianym jako określona wypowiedź sądu rozpoznającego poprzednią sprawę, będącą syntezą ustaleń faktycznych i prawnych. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2007 r. (II CSK 347/07): zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. każde orzeczenie prawomocne formalnie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach wskazanych w ustawie także inne osoby. Jest to prawomocność materialna w sensie pozytywnym, która, jak podnosi się w doktrynie, zabezpiecza poszanowanie dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia. Zasięg prawomocności materialnej w sensie pozytywnym odnosi się jedynie do samego rozstrzygnięcia, nie zaś do jego motywów i zawartych w nim ustaleń faktycznych. Nie wykiucza to jednak sięgania do okoliczności objętych uzasadnieniem orzeczenia, jeżeli jest to potrzebne dla określenia granic prawomocności materialnej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lutego 2007 r., II OSK 452/06). Wyrok NSA w W. z 1999.05.19 ( (...) SA (...), LEX nr 48643): rat/o legis art. 365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego polega na tym, iż gwarantuje ona zachowanie spójności i logiki działania organów państwowych, zapobiegając funkcjonowaniu w obrocie prawnym rozstrzygnięć nie do pogodzenia w całym systemie sprawowania władzy. To oznacza przede wszystkim, że w niniejszym procesie Sąd nie mógł dokonać ustalenia odmiennego od tego, że sporna umowa to umowa kredytu i że była nieważna ex tunc. Zresztą ustalenia tego ostatecznie strony nie kwestionowały, a konkretnie bank złożył przecież powództwo w oczekiwaniu na takie właśnie rozstrzygnięcie i wnioskował o zawieszenie tego procesu do czasu rozpoznania procesu wcześniejszego - który, jak argumentował, będzie determinował tok niniejszej sprawy. Nawiasem mówiąc, ten wniosek zawieszenie został cofnięty (k. 388), ponieważ prawomocny wyrok Sądu Okręgowego we (...) (li Ca (...)) zapadł już w toku niniejszej sprawy.

Przechodząc do sedna rozważań prawnych, Sąd we wstępie podkreśla, że spora część argumentacji pozwanych, dotycząca niekonsekwencji banku w kwestii ważności umowy, zdezaktualizowała się, skoro w toku tego procesu doszło do wydania prawomocnego wyroku przesądzającego nieważność umowy kredytu.

Choć pozwani nie podnosili zarzutu przedawnienia, kwestia ta została poruszona w ustępie 9 uzasadnienia pozwu i wypada się do niej odnieść. Sąd podziela stanowisko powoda co do braku przedawnienia jego roszczeń. Termin przedawnienia roszczeń jako związanych z działalnością gospodarczą powoda na gruncie art. 118 k.c. jest trzyletni, ale nie upłynął do daty wniesienia powództwa w tej sprawie (28 grudnia 2021 r. - pocztową przesyłką poleconą), ponieważ początek biegu przedawnienia należy liczyć w ocenie Sądu od daty wydania prawomocnego wyroku opierającego się na nieważności umowy kredytowej. Nie powinna wchodzić w grę żadna data wcześniejsza, ponieważ nie można wymagać od banku wytaczania powództwa opartego na konstrukcji nieważności umowy, z którą bank się nie zgadza. Nie powinna być to nawet data rozprawy, na której kredytobiorcy wyrażają wiążącą wolę unieważnienia umowy, ponieważ takie oświadczenie nie oznacza, że wyrok zostanie wydany zgodnie z tą wolą.

Mimo to żadne z roszczeń powoda (nawet ewentualne) nie zasługuje na uwzględnienie.

Pierwsze żądanie główne dotyczyło zwrotu kwoty kredytu. Jedyny zarzut pozwanych dotyczący powstania i wysokości tego roszczenia dotyczył tego, że roszczenie to nie powinno obejmować prowizji w kwocie 2.236 zł, dlatego bank nie wyświadczył im 114.046 zł, a jedynie 111.800 zł Sąd podziela ten zarzut. Prowizja nie była świadczeniem banku wobec kredytobiorców, lecz świadczeniem idącym w przeciwnym kierunku, Pozwani otrzymali od banku 111.800 zł i tylko to może być przedmiotem roszczenia banku o zwrot. Wierzytelność ta powstała, ale w dacie wyrokowania nie przysługiwała już bankowi, ponieważ została skutecznie umorzona na skutek potrącenia opisanego w odpowiedzi na pozew. Trzeba tu wyjaśnić, że na tamtym etapie zarzut potrącenia został przez powodów nazwany ewentualnym", co mogło nasuwać wątpliwości co do jego skuteczności procesowej. Jednak w piśmie procesowym z 1 marca 2023 r. (k. 316) pozwani zmienili stanowisko w tej kwestii, traktując swoje potrącenie już jako definitywne i prowadzące do umorzenia wierzytelności o zwrot kapitału w kwocie 111.800 zł. Słusznie też wskazali, że wzywali powoda do zapłaty swej wierzytelności pismem zgłoszonym jako dowód już przy odpowiedzi na pozew i że wezwali powoda ponownie do zapłaty - z oświadczeniem o potrąceniu - pismem z 19.01.2023 r. (k. 334), podpisanym przez radcę prawnego, umocowanego do złożenia oświadczenia o potrąceniu na podstawie ich pełnomocnictwa z 19 stycznia 2023 r. (k. 341). Pismo zostało doręczone bankowi 26.01.2023 r. (potwierdzenie doręczenia na k. 343). To oznacza, że powództwo w tej części dotyczy wierzytelności umorzonej przez potrącenie w sytuacji, gdy oble potrącone wierzytelności były wymagalne i nieprzedawnione, co prowadzi na wniosku, że to żądanie powoda podlega oddaleniu na podstawie art. 498 § 2 k.c. W piśmie rozszerzającym powództwo powód stwierdził (ust. yH uzasadnienia, s. 30, k. 368v), że kwestionuje skuteczność oświadczenia o potrąceniu zgłoszonego pismem pozwanych z 19.01.2023 r. - ponieważ oświadczenie to nie zostało poprzedzone wezwaniem do zapłaty i wierzytelność pozwanych w związku z tym nie była wymagalna. Sąd argumentacji tej nie podziela. Zdaniem Sądu, wezwanie do zapłaty z 15.02.2022 r. było wystarczająco skonkretyzowane. Pozwani zgłosili w nim powodowi roszczenie obejmujące sumę 111.800 zł i to wystarczyło do wywołania skutku w postaci wymagalności. Roszczenie pozwanych nie jest ponadto - wbrew argumentacji pozwanego zawartej dalej (ust. VIII uzasadnienia, s. 34, k. 369v) - nadużyciem prawa podmiotowego, Tu wystarczy stwierdzić, że to bank był autorem umowy, która została następnie prawomocnie uznana za nieważną wskutek wadliwości jej zapisów. Dochodzenie przez kredytobiorców swych roszczeń z takiej umowy mieści się w ramach użycia praw podmiotowych. Zupełnie niezrozumiały i bezzasadny jest zarzut (ust. VII pkt 5), że strona pozwana nie wykazała spłaty na rzecz banku kwoty 113.835,24 zł. Pozwani ściśle przedstawili następujący tok rozumowania: wobec prawomocnego wyroku w sprawie II Ca (...) przesłankowo przesądzającego nieważność spornej umowy przedstawiona do potrącenia kwota wierzytelności 113.835,24 zł stanowi różnicę pomiędzy wysokością świadczeń nienależnie spełnionych przez kredytobiorców w okresie od lutego 2008 r. do stycznia 2020 r. wynoszącą 161 .500,80 zł, a sumą świadczeń spełnionych w tym okresie nienależnie, zwróconą przez bank, wynoszącą 47.665,56 zł. Z wiążących ustaleń w sprawie II Ca (...) wynika, że tylko w okresie od lutego 2008 do sierpnia 2017 r. kredytobiorcy uiścili bankowi 127.832,33 zł. Pozostałe wpłaty - do stycznia 2020 r., powiększające sumę do 161.500,80 zł pozwani zgłaszali już w odpowiedzi na pozew (ust. 10 uzasadnienia, s. 7, k. 108) i wykazali dowodami wpłat gotówkowych dołączonych do odpowiedzi zgodnie z punktem 5 wykazu załączników do odpowiedzi oraz dowodami przelewów bankowych dołączonych do odpowiedzi zgodnie z punktem 6 tego wykazu. Dowodom tym pozwany nie przeciwstawił żadnych zarzutów ani kontrargumentacji, więc Sąd nie ma żadnych powodów, by je kwestionować. Kwestię tę Sąd ustala więc zgodnie ze stanowiskiem pozwanych.

Bezzasadne były również pozostałe żądania powoda - zarówno przedstawione jako główne roszczenie o zapłatę wynagrodzenia związanego z korzyścią majątkową, jak i przedstawione jako ewentualne żądanie zmiany wysokości świadczenia nienależnego i zasądzenia od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 46.423 zł.

Dokonując analizy zasadności tego roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, należy w pierwszym rzędzie podkreślić, że celem prawa unijnego - art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany. Zasądzenie na rzecz banku wynagrodzenia za bezumowne korzystanie" z kapitału penalizowałoby nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. W polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy bezumownego korzystania" z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia ewentualnego, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (zob. wyrok SA w Białymstoku z dn. 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Należy zaakcentować także, że w przypadku uznania zasadności przedmiotowego roszczenia trzeba by uznać, iż analogiczna wierzytelność przysługiwałaby stronie pozwanej, skoro podczas wykonywania spornej umowy kredytu również bank korzystał ze środków pieniężnych, które strona pozwana wpłacała tytułem rat i innych należności wynikających z przedmiotowej umowy. Przyjęcie zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie byłoby sprzeczne z celem art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy nr 93/13/EWG, która ma na celu ochronę konsumentów. Wyeliminowanie ze spornej umowy mechanizmu indeksacji nie stanowi in concreto następstwa niezgodnego z prawem lub nieuczciwego zachowania pozwanej (jej poprzednika prawnego), ale jest rezultatem niezgodnego z prawem działania banku (jego poprzednika prawnego). Wobec tego strona pozwana nie powinna ponosić dalej idących następstw tego stanu rzeczy niż te, które ustawodawca przewidział w art. 3851 § 1 i 2 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.06.2022 r. o sygn. akt I ACa 545/21). Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających z Dyrektywy Rady EWG 93/13 (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...) z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone 0-154/15, C-307/15 i C-308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., 0-618/10, EU:C:2012:349, pkt 65). Co więcej, ochronę konsumentów przed tego rodzaju roszczeniami ze strony przedsiębiorców przewidują również przepisy krajowe. Zgodnie z art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu: „Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył". Wskazany wyżej przepis kodeksu cywilnego stanowi, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy należy się wyłącznie, jeśli posiadacz jest w złej wierze. Strona pozwana korzystała z pieniędzy banku w przekonaniu, że ma do tego prawo na podstawie zawartej umowy. Trudno uznać pozwaną za posiadacza kapitału w złej wierze, skoro sam bank na gruncie sprawy II Ca (...) stał na stanowisku, że konsument posiadał je zgodnie z prawem. W ocenie Sądu, strona pozwana była posiadaczem w dobrej wierze. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w dobrej wierze przysługuje właścicielowi dopiero od dnia wytoczenia powództwa o zwrot (art. 224 § 1 k.c.). Pieniądz jest rzeczą szczególnego rodzaju i mają do niego zastosowanie właśnie te przepisy.

Z tych przyczyn Sąd pominął jako nieistotny dowód z opinii biegłego mający na celu wyliczenie wartości omawianego wyżej wynagrodzenia.

Nie zasługuje też na uwzględnienie żądanie ewentualne, dotyczące waloryzacji kapitału wskutek istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Powód żądał, by waloryzacji dokonać według wskaźników inflacji i jako podstawę prawną swojego roszczenia wskazał art. 358 ¹ k.c. W ocenie Sądu, prawo to powodowi nie przysługuje, podobnie jak związane z nim roszczenia o zapłatę. Aktualne i w tej kwestii są wyłożone wcześniej argumenty poczynione na gruncie Dyrektywy 93/13. Dodatkowo przeszkodą uwzględnienia żądania powoda jest sama treść art. 358 ¹ § 4 k.c., z którego wynika, że waloryzacji sądowej nie może żądać strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. To, że powód jest przedsiębiorcą, jest na tyle oczywiste, że nie wymaga argumentacji. Przedmiotem roszczenia o zwrot kapitału kredytu, w tym o zwrot w zwaloryzowanej wysokości, jest świadczenie pozostające w związku z prowadzeniem przez powoda przedsiębiorstwa. Sąd zna argumenty przeciwników tego poglądu, wskazujących na to. że chodzi o świadczenie nienależne, a nie o świadczenie z obowiązującej umowy, ale nie zgadza się z tymi argumentami. W związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa było sformułowanie wadliwej umowy, następnie wykonywanie nieważnego stosunku prawnego, a obecnie rozliczenie się z kontrahentami w wyniku sądowego unieważnienia umowy. Związek nie został zerwany na żadnym etapie. Dlatego powództwo w zakresie żądania ewentualnego zostało oddalone na podstawie art. 358 ¹ 4 k.c.

W razie przyjęcia stanowiska odmiennego Sąd uważa, że właściwszym niż wskaźniki inflacji kryterium do dokonania waloryzacji byłoby porównanie wysokości przeciętnego wynagrodzenia brutto z roku wypłacenia kredytobiorcom kredytu - 2008 (2.943,88 zł - Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 10 lutego 2009 roku w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2008 r.) z wysokością przeciętnego wynagrodzenia z II półroczna 2022 r., poprzedzającego wyrok w niniejszej sprawie 5.783,75 zł - Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 17 lutego 2023 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2022 r. i w II półroczu 2022 r.). Stosując proste matematyczne równanie (proporcja): jeśli 2.943,88 zł równa się 5.783,75 zł, to 111.800,69 zł równa się X, uzyskujemy wynik X = 219.651,36 jako sumę zwaloryzowanego kapitału. Do wyliczenia tej kwoty nie jest potrzebna żadna wiedza specjalna (Sąd zatem również w tym zakresie pominął jako nieistotny dowód z opinii biegłego).

Nawet gdyby nie podzielić przedstawionej wyżej argumentacji skierowanej przeciwko roszczeniu powoda o wynagrodzenie i przeciwko żądaniu kapitalizacji, należałoby oddalić powództwo w tym zakresie wobec skutecznej obrony pozwanych przedstawionej w ustępie 5 odpowiedzi na pozew - odwołującej się do nadużycia prawa podmiotowego przez powoda oraz do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (lojalności kupieckiej i zaufania do sektora bankowego). Aktualne tu byłyby przedstawione wcześniej uwagi dotyczące jednostronnego sformułowania właśnie przez powoda umowy dotkniętej wadami skutkującymi nieważnością stosunku prawnego.

Dodać jeszcze trzeba argument, choć tylko na marginesie, ponieważ oparty jest na fakcie zaistniałym po zamknięciu rozprawy w niniejszej sprawie - że w dniu 15 czerwca 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ogłosił orzeczenie w sprawie C-520!21, w którym rozstrzygnął pytanie prejudycjalne, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank - kapitału kredytu, konsument - rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń, w tym należności (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia). (...) uznał że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie, aby banki mogły żądać od kredytobiorców dodatkowych świadczeń, w tym wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 i art. 99 k.p.c. Strona pozwana poniosła koszty zastępstwa procesowego wg norm przepisanych - 5.417 zł (stawka minimalna wynagrodzenia radcowskiego właściwa dla danej wartości przedmiotu sporu i opłata od pełnomocnictwa procesowego) i wygrała proces w całości.

sędzia Rafał Kubicki

15