Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący

sędzia Rafał Kubicki

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2024 r. w (...) na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. D. i J. D.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty

I.  zamyka rozprawę,

II.  ustala nieważność umowy o (...) (...) o nr (...) (...) z dnia (...)., zawartej między powodami a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego),

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 6417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 70/23

UZASADNIENIE

Powódki A. D. i J. D. pozwem z 10.01.2023 r. wniosły wobec (...) Bank (...) S.A. w W. o ustalenie, że umowa nr (...) o (...) (...)
z dnia (...). jest nieważna. Ewentualnie wniosły o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki A. D. kwoty 17 707,88 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu nadpłaconych rat (...) w okresie 10.10.2012 r. do dnia 30.11.2022 r. wobec stosowania przez pozwanego bezskutecznych postanowień umowy (...) oraz - co do przyszłych świadczeń nieobjętych powyższym roszczeniem - wniosły o ustalenie, że bezskuteczne są postanowienia umowy: § 1 pkt 1 (...), § 1 ust. 2 pkt 1-5 (...), § 16 ust 4 (...) i § 19 ust. 3 (...). W uzasadnieniu powódki wskazały, że umowa jest sprzeczna z przepisami prawa bankowego (art. 69), cywilnego (art. 353 ^{( 1)} i 385 ^{( 1)} k.c.) i zasadami współżycia społecznego w stopniu skutkującym jej nieważnością (art. 58 § 1-3 k.c.),
a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując je co do zasady oraz co do wysokości. Pozwany wskazał na całkowitą bezzasadność zarzutu nieważności umowy (...) choćby w części. Zakwestionował twierdzenia powódek odnoszące się do tego, iż postanowienia umowy (...) stanowią klauzule niedozwolone. Podniósł, że strona powodowa nie udowodniła wbrew dyspozycji art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przesłanki interesu prawnego w zakresie roszczeń opartych na podstawie art. 189 k.p.c. Ponadto zaprzeczył wszelkim twierdzeniom powódek nieprzyznanym wyraźnie na piśmie, w szczególności zaprzeczam temu, że: bank dopuścił się jakichkolwiek uchybień w zakresie udzielenia (...) na podstawie umowy (...); umowa (...) zawiera klauzule niedozwolone; warunki umowy (...) nie były ustalane indywidualnie z powódkami; poprzednik prawny banku nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu; kursy walut stosowane przez pozwaną i jej poprzednik prawnego były ustalone swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych; umowa (...) jest sprzeczna z jakimikolwiek przepisami prawa, czy też dobrymi obyczajami, albo aby rażąco naruszała interesy kredytobiorców; pozwana osiągnęła bez podstawy prawnej jakąkolwiek korzyść kosztem powódek; udzielony kredyt jest kredytem złotówkowym; nie istniała możliwość spłaty i wypłaty (...) w (...) od początku trwania umowy; zachodzą przesłanki do uznania umowy (...) za nieważną, bądź bezskuteczną względem powódek.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych przez nie wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa (...) k. 23-43, zaświadczenie k. 44-47) i do odpowiedzi na pozew (wniosek o (...) z załącznikami k. 76-85, informacje o ryzyku k. 86-88, wnioski o wypłatę k. 95-101, ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. (...) mieszkaniowego N.- H. k. 89-94) można uznać następujące twierdzenia stron:

Powódki zawarły w dniu (...). umowę nr (...) o (...) N.-H. w kwocie 190 000 zł z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank (...) S.A. w celu sfinansowania przedpłat na poczet nabycia lokalu mieszkalnego w O. od dewelopera.

Umowa została poprzedzona wnioskiem kredytowym powódek, w którym kwotę wnioskowanego (...) oznaczono w walucie polskiej (190 000 zł), wskazując jako walutę (...) walutę szwajcarską ( (...)) i jako walutę spłaty (...) walutę polską (PLN) z okresem spłaty rat równych 360 miesięcy. Powódki podpisały przy tym oświadczenie zawarte w pkt VI ust. 6 i 7 (k. 78), oraz na oddzielnym dokumencie
(k. 86-89), że zostały poinformowane o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty w przypadku zaciągnięcia (...) denominowanego w walucie obcej oraz że przyjmują do wiadomości i akceptują to ryzyko. Potwierdziły, że zostały poinformowane o ryzyku wynikającym ze stosowania przy spłacie (...) zmiennej stopy procentowej, będąc świadomi, że wzrost stopy procentowej powoduje wzrost raty kapitałowo – odsetkowej (...). Umowa składała się z części szczególnej i ogólnej oraz Ogólnych Warunków Udzielania przez (...) Bank (...) S.A. Kredytu Mieszkaniowego (...) H. – w której strony zawarły najistotniejsze dla sprawy postanowienia (wyciąg):

- (§ 1 pkt 1 części szczególnej umowy) Kwota udzielonego (...) 190 000 zł;

- (§ 4 pkt 1 części szczególnej umowy) uruchomienie (...) nastąpi nie później niż
w ciągu 5 dni po spełnieniu warunków określonych w ust. 5 (…)

- (§ 1 ust 2 pkt 1 (...)) W przypadku (...) indeksowanego kwota udzielonego (...) określona jest w (...) w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej na zasadach określonych w pkt 2.

- (§ 1 ust 2 pkt 2 (...)) zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest
w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania określona zostanie po wypłacie całej kwoty (...) oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków.

- (§ 1 ust. 2 pkt 4 (...)) ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6;

- (§ 8 ust. 9 pkt 3 (...)) Pozostałe prowizje określane procentowo i pobierane
w okresie kredytowania naliczane są od pozostałej do spłaty kwoty kapitału wyrażonej
w walucie obcej, a do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującego w banku w dniu
i w momencie zapłaty prowizji;

- (§ 16 ust. 1 (...)) W przypadku (...) indeksowanego do waluty obcej, uruchomienie środków następuje w złotych lub w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany z zastrzeżeniem, że warunki warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania;

- (§ 16 ust. 4 (...)) W przypadku wypłat w złotych kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według kursu kupna tej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty środków;

- (§ 19 pkt 3 (...)) W przypadku spłaty (...) w złotych spłata następuje
w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego (...) stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty.

- (§ 23 pkt 3 pkt 5 (...)) W przypadku (...) indeksowanego, gdy wcześniejsza spłata (...) następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń kwot spłacanych przed terminem, stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według pierwszej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, określonym w dyspozycji, o której mowa w pkt 1.

Zgodnie z § 1 pkt 20 (...) tabela kursów oznaczała aktualną tabelę kursów walutowych (...) Bank (...) S.A. obowiązująca w banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

Z pozyskanego przez powódki od pozwanego (niekwestionowanego) zaświadczenia i z opinii biegłej (k. 241) wynika, że kredyt został wypłacony transzami
w sumie 190 000 zł. Suma rat (...) - kapitału i odsetek (95 917,33 zł) oraz innych poniesionych kosztów (2 850 zł i 720 zł) w związku z wykonaniem umowy, które powódka uiściła w okresie od 10.10.2011 r. do 10.11.2022 r. wyniosła 99 487,33 zł.

Z wiarygodnych zeznań powódek (k. 226v.) wynika, że przedmiotowa umowa (...) została zawarta w celu finansowania lokalu przeznaczonego na cele mieszkaniowe powódki A. D.. W kredytowanym lokalu powódka zamieszkiwała do 2021 r., obecnie mieszkanie stoi puste. Nieruchomość nie była związana z żadną działalnością gospodarczą. Udział powódki J. D. w spornym kredycie sprowadzał się jedynie do zwiększenia zdolności kredytowej jej siostry A.. Wszelkimi formalnościami związanymi z umową w tym również jej podpisaniem zajmowała się A. D.. Powódki nie negocjowały umowy, zawarły ją w kształcie zaproponowanym przez bank. Spłaty dokonywała wyłącznie A. D. - w PLN.

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powódek. Odebranych na piśmie (k. 195-201) zeznań (...) A. P. nie sposób było uznać za potwierdzenie spornych tez wysuniętych
w odpowiedzi na pozew z powodu upływu wielu lat od zawarcia umowy i odpowiedzi „nie pamiętam”, „nie mam wiedzy w tym zakresie”, jak również odpowiedzi negatywnej na pytanie czy pamięta stronę powodową oraz szczegóły zawierania tej konkretnej umowy. Na podstawie tych zeznań niemożliwym okazało się dokonanie dokładniejszych ustaleń dotyczących treści ustnych informacji i pouczeń przekazywanych przy zawarciu umowy.

Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 4 k.p.c. dowód z zeznań (...) M. M.. Z uwagi na bezskuteczne próby doręczenia świadkowi wezwania pod wskazanym przez pozywanego adresem oraz z uwagi na brak wskazania innego adresu, pod którym możliwe byłoby skuteczne doręczenie wezwania, Sąd zdecydował się na pominięcie tego dowodu, gdyż dowód okazał się niemożliwy do przeprowadzenia a dalsze oczekiwanie spowodowałoby jedynie zwłokę w postępowaniu.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy strony pozwanej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania głównego (ustalenia nieważności umowy). Przeprowadzenie tego dowodu było w ocenie Sądu bezprzedmiotowe wobec uznania przez Sąd, że umowa (...) jest po prostu nieważna, zaś żądanie główne zwierało jedynie żądanie niepieniężne. Poza tym wysokość wypłaconego (...) i kwot uiszczonych
w wykonaniu umowy wynikała z niekwestionowanego zaświadczenia pochodzącego od banku a ponadto została potwierdzona opinią biegłej.

Ustalenia na podstawie opinii biegłej zostały dokonane jedynie dla porządku – dotyczyły bowiem wysokości żądania ewentualnego, a Sąd poprzestał na pełnym rozpoznaniu żądania głównego. Dodać można tylko, że opinia nie była kwestionowana przez strony i nie wzbudziła żadnych zastrzeżeń dowodowych Sądu (została uznana za dowód wiarygodny).

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Wbrew wywodom pozwanego z dokumentów wynika jasno, że nie było możliwości uzyskania (...) bezpośrednio w (...) (zresztą zamiarem stron było kredytowanie w złotówkach), jak i nie było możliwości w dacie umowy dokonywania spłat bezpośrednio w (...) zdecydowanie nie to było intencją stron. Ważność umowy i skuteczność jej postanowień oceniane są na datę zawarcia umowy, a nie na okres wykonywania umowy, dlatego na wszelkie rozważania dotyczące tych dwóch kwestii nie mogły mieć wpływu dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, powstałe już po zawarciu umowy - takie jak wnioski o wypłatę transz. Pozostałe dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, niedotyczące okoliczności zawarcia tej konkretnej umowy, należało potraktować wyłącznie w kategorii rozwinięcia stanowiska pozwanego, a nie w kategorii dowodu.

Powództwo o ustalenie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Żądanie znajduje oparcie w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. Sąd podziela argumentację powodów, że mają oni interes prawny w żądaniu nieważności umowy, ponieważ ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia,
a nie ma pewności, czy będzie to uznawane w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej, a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie (...).

Żądania główne strony powodowej opierały się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy (...). Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte między innymi
w § 1 pkt 1 (...), § 1 ust. 2 pkt 1-5 (...), § 16 ust 4 (...) i § 19 ust. 3 (...), które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem przez to jest sprzeczna z przepisami prawa bankowego (art. 69), prawa cywilnego (art. 353 ¹ kc i 385 ¹ kc) i zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), a ponadto po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych nie ma możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami i umowa upada.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – został wykazany wiarygodnymi zeznaniami strony powodowej.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy (...), a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w (...) uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego (...). Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Zakwestionowane pozwem postanowienia mają charakter abuzywny. Odwołują się bowiem do Tabel kursowych banku, a wskazane przez bank czynniki w dalszym ciągu były ustalane wyłącznie i arbitralnie przez bank udzielający (...) nie odwołując się przy tym do żadnych obiektywnych i niezależnych od stron wskaźników.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata (...) i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie (...). Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna (...) indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy (...) indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie (...) indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy (...), która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty (...), a kredytobiorca dokonywał spłat (...), powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy (...) jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności przedmiotowej umowy. W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Poprzez uwzględnienie w całości żądania głównego nie było potrzeby przechodzenia do rozpoznawania żądań ewentualnych.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu zasądzone w wyroku składały się: opłata od pozwu (1 000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 5 400 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 6 417 zł.

sędzia Rafał Kubicki