Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Kamila Lobert - Bruździak

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. U., J. R. (1), J. R. (2)

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Bank Spółce Akcyjnej w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...), indeksowanego do (...) z dnia 31 sierpnia 2007 roku, zawarta pomiędzy E. U., J. R. (1) oraz T. R., a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K., którego następcą prawnym jest (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w upadłości jest nieważna.

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Powodowie E. U., J. R. (1) i J. R. (3) w pozwie skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. w W. wnieśli o:

1.  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 31 sierpnia 2007 r. zawarta pomiędzy – E. R., J. R. (1) i T. R., a (...) Bank S.A. z siedzibą w K., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w upadłości jest nieważna (ewentualnie nie istnieje).

Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) sporządzona w dniu 31 sierpnia 2007 r. jest wzorcem stosowanym przez bank w umowach z konsumentami. Zawarte w niej niedozwolone klauzule umowne: § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 14 ust. 3 stanowią podstawę do stwierdzenia nieważności całej umowy kredytu. Przywołane klauzule dotyczą w szczególności zasad dowolnego ustalania przez bank wysokości zobowiązania kredytobiorców i to zarówno przy wypłacie kredytu, jak i przy dokonywaniu spłaty rat (dowolność w ustalaniu kursu (...)). Postanowienia te jako klauzule abuzywne i nieuzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami nie wiążą powodów od chwili zawarcia umowy kredytu. Powstałe w ten sposób luki nie mogą zostać uzupełnione przepisami ogólnymi, dyspozytywnymi, ani innymi mającymi zastosowanie, a nadto powodowie nie wyrażają na to zgody. Kredytobiorcy nie mieli wiedzy o niebezpieczeństwach zawartej umowy związanych z kursem (...). Umowa bez kwestionowanych postanowień nie może być dalej wykonywana, co w konsekwencji prowadzi do jej nieważności. Powodowie podnieśli, że umowa jest nieważna z uwagi na naruszenie przepisu art. 385 ¹ k.c., tj. w związku z kształtowaniem praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażącym naruszeniem ich interesów. Naruszenie to polega na przypisaniu sobie przez bank możliwości dowolnego wpływu na zakres zobowiązania, tj. narzucenie przez bank sposobu ustalenia wysokości kwoty podlegającej zwrotowi poprzez odwołanie się do kursów walut ustalanych przez bank, których z kolei sposób ustalania nie był i nie jest do chwili obecnej znany. (pozew k. 4-15.).

W odpowiedzi na pozew Syndyk masy upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W. wniósł m.in.:

1. o odrzucenie powództwa na mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na trwające postępowanie upadłościowe banku, w którym wierzycielom przysługuje prawo do zgłoszenia swoich wierzytelności syndykowi masy upadłości (...) Bank S.A.

2 i 3. Ewentualnie, w razie nieuwzględnienia powyższego wniosku, pozwany wniósł o przekazanie sprawy syndykowi masy upadłości banku jako zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym

4.1. o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych oraz opłaty skarbowej. (…)

4.2. o zawieszenie postępowania z urzędu, na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego do czasu wyczerpania trybu związanego z ustalaniem listy wierzytelności w toku prowadzonego postępowania upadłościowego wobec pozwanego lub na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o sygn. akt (...) toczącego się przed Sądem Rejonowym (...).

W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył wszelkim podnoszonym w pozwie okolicznościom, za wyjątkiem tych wyraźnie przyznanych. W szczególności zaprzeczył, jakoby:

(i) prawidłowość ustalenia przez Powoda wysokości roszczenia (przyjętego na podstawie dowolnie obranych kryteriów);

(ii) Powód nie był informowany o związanym z Umową ryzyku walutowym;

( (...)) Powód nie był informowany o treści i zobowiązaniach umownych;

(iv) Powód zawarł Umowę pod wpływem przymusu;

(v) Powód nie miał wpływu na treść Umowy, w tym jej walutę;

(v) na podstawie Umowy (...) Bank uprawniony był do określania kursu waluty w sposób dowolny;

(vii) sporne postanowienia Umowy Kredytu w zakresie indeksacji kwoty kredytu wpisane zostały do rejestru klauzul niedozwolonych;

(viii) Bank związany był treścią wpisów do rejestru klauzul niedozwolonych dotyczących innych podmiotów oraz innych - niż stosowane przez Pozwanego - treści warunków umownych;

(ix) w Umowie znajdowały się postanowienia niedozwolone w rozumieniu art. 3851 k.c., w tym w szczególności w zakresie określania kursu;

(x) Umowa Kredytu zawarta została z naruszeniem dobrych obyczajów lub rażącym naruszeniem interesów strony powodowej;

(xi) skutkiem zarzucanej abuzywności miałoby być uznanie Umowy Kredytu za nieważną w całości lub części;

(xii) Umowa jest w części lub w całości nieważna;

(xlii) Umowa nie zawiera obligatoryjnych elementów wymaganych przez prawo;

(xiv) Umowa narusza zasady współżycia społecznego;

(xv) z najdalszej ostrożności, Pozwany kwestionuje okoliczności i fakty, zaprzeczone w odpowiedzi na pozew, w tym w szczególności w jej Uzasadnieniu.

Pozwany podniósł, że abuzywność niektórych postanowień umów walutowych doprowadziła do niewypłacalności banku i jest wystarczającą sankcją dla upadłego w zakresie ochrony konsumentów. Syndyk nie działa na rzecz banku lub jego klientów, a ogółu wierzycieli banku.

(odpowiedź na pozew k. 78-88.).

Sąd ustalił, co następuje:

(...) Bank S.A. z siedzibą w W. był następcą prawnym (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. z siedzibą w K. ( bezsporne).

W dniu 31 sierpnia 2008 r. E. U., T. R. i J. R. (1) zawarli z bankiem umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...).

Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 102870,34 zł, indeksowanego kursem (...). Przy założeniu, że uruchomiono kredyt w całości w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 45277,44 CHF, a rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu. Kredytobiorcy oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§ 1 ust. 1).

Kredyt udzielony został w wysokości 100.000,00 zł na spłatę zobowiązań wobec M. U. na podstawie wyroku sądu z 23.05.2007 r., (...), w wysokości 2337,41 zł na uiszczenie składek ubezpieczeniowych, w wysokości 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki oraz na pokrycie opłaty notarialnej w kwocie 308,61 zł (§ 2 ust. 1 umowy).

Zgodnie z postanowieniami umowy:

– § 1 ust. 2: spłata kredytu została ustalona na 360 miesięcznych rat równych kapitałowo-odsetkowych.

– § 1 ust. 3: oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosi 3,46 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży banku, która wynosi 0,75 %.

– § 1 ust. 4: rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia niniejszej umowy wynosiłaby równowartość 202,31 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo-odsetkowych zostanie określona w harmonogramie spłat.

– § 3 ust. 2: ubezpieczenie z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki, przez 3 pierwsze miesiące kredytowania. Ubezpieczenie ulega przedłużeniu na okres kolejnych 9 miesięcy, o ile kredytobiorca nie przedłoży w terminie 3 m-cy od wypłaty kredytu/1 transzy odpisu z KW nieruchomości z wpisem hipoteki na rzecz banku na pierwszym miejscu i niezawierającego obciążeń niezaakceptowanych przez Bank. Kredytobiorca upoważnia Bank do wznowienia ubezpieczenia na kolejne okresy 9-miesięczne i doliczenia składki w wysokości 0,9% kwoty kredytu, w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego.

– § 6 ust. 1: bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana tabelą kursów – sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

– § 9 ust. 2: w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków,

– § 10 ust. 3: wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty,

– § 14 ust. 3: jeżeli kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Poczynając od dnia przewalutowania Bank pobiera od wymagalnego kapitału karne odsetki w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

– § 15 ust. 5: bank zastrzega sobie prawo do zmiany Tabeli Prowizji i Opłat w okresie obowiązywania umowy kredytu, jeżeli wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przyczyn:



zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, w szczególności przepisów podatkowych i rachunkowych, stosowanych w sektorze bankowym,



zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych,



zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług,



zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank oraz zmiany organizacyjne i technologiczne Banku,



dostosowywanie się do najlepszych krajowych i międzynarodowych praktyk bankowych.

O zmianie Tabeli Prowizji i Opłat Bank powiadamia listem poleconym doręczając zmienioną Tabelę.

– § 15 ust. 6: w przypadku nie zaakceptowania niekorzystnych dla Kredytobiorcy zmian w Tabeli Prowizji i Opłat, ma on prawo w terminie 14 dni od dnia jego skutecznego powiadomienia, o powyższych zmianach wypowiedzieć umowę kredytu z okresem wypowiedzenia 30 dni, licząc od daty złożenia lub daty nadania w urzędzie pocztowym oświadczenia o wypowiedzeniu umowy.

– § 19 ust. 6: kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszelkie koszty i opłaty związane z Programem DOM BankAssurance w trakcie uczestnictwa w programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty spłaty.

– § 20 ust. 3: przewalutowanie następuje według kursów, z zastrzeżeniem ust. 5:

a)  kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą,

b)  sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN.

(dowód: umowa kredytu hipotecznego k. 19-28.)

Regulamin do umowy kredytu hipotecznego DOM, stanowiący integralną część umowy stanowił, że:

– § 2 – bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana tabelą kursów – sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

– § 16 ust. 4 – w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności całego kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów. Poczynając od dnia przewalutowania, bank pobiera od wymagalnego kapitału odsetki karne w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytu udzielonych w PLN (nieindeksowanych do waluty obcej), przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

– § 19 ust. 5 – W przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej w banku (...) z dnia wpływu środków kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

(dowód: regulamin k. 44-51v.)

Kredyt został uruchomiony jednorazowo w dniu 10 września 2007 r. w kwocie 102870,34 zł, tj. po kursie 2,2559 PLN – 45598,56 CHF.

(dowód: potwierdzenie wypłaty środków k. 54, zaświadczenie pozwanego – k. 31-44.)

W dniu 24 marca 2020 r. zmarł T. R.. Spadek po nim nabyli z mocy ustawy J. R. (1), E. U. i J. R. (2) każde w udziale wynoszącym 1/3 części.

(dowód: akt poświadczenia dziedziczenia k. 29-30.)

Pismem z dnia 19 stycznia 2024 r. powodowie zgłosili reklamację, w której wezwali pozwany bank do zwrotu otrzymanych świadczeń nienależnie pobranych tj. kwoty stanowiącej sumę wszystkich wpłat poczynionych na rzecz banku. Pismo wpłynęło do banku 24.01.2024 r. Pismem z dnia 29.01.2024 r. pozwany odmówił uwzględnienia żądań powodów.

(dowód: reklamacja k. 45-46, potwierdzenie nadania k. 47, potwierdzenie odbioru k. 48, odpowiedź na reklamację k. 49-51)

Kredytobiorcy zaciągnęli kredyt na spłatę ciążącego na E. U. zobowiązania względem byłego małżonka. Była zapewniana, że wahania kursowe będą niewielkie. Otrzymali gotową umowę do podpisu. Nie mieli możliwości negocjowania warunków umowy. Kredyt był spłacany w złotówkach.

Po pouczeniu o skutkach nieważności umowy kredytu powodowie oświadczyli, iż są ich świadomi. Pomimo ewentualnych negatywnych konsekwencji podtrzymali powództwo.

(dowód: wyjaśnienia powodów k. 150v-151.).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt – niekwestionowane przez strony – dokumenty.

Ponadto Sąd dał wiarę wyjaśnieniom strony powodowej. Z powyższych wyjaśnień wynika, że do zawarcia umowy kredytu doszło w wyniku przyjęcia wzorca umownego. Żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie prowadzi do wniosku odmiennego.

Natomiast opinia dr. hab. J. S. może być jedynie potraktowana w kategorii stanowiska samej strony, nie zaś jako dowód dla wykazania określonych faktów. (...) opinia „biegłego” lub instytucji naukowej nie stanowi dowodu wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 i 290 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2002 r., (...), (...) 2003, nr 11, poz. 112).

W ocenie Sądu w realiach sprawy nie istniały podstawy do odrzucenia pozwu. W świetle art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności.

Żądania niepieniężne (o ustalenie) nie stanowią wierzytelności podlegających zgłoszeniu do masy upadłości, zatem ich rozpoznanie jest niezależne od trybu ustalania listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym pozwanego. Nie ma potrzeby oczekiwać na listę wierzytelności i konieczne jest jednoczesne podjęcie postępowania z udziałem po stronie pozwanej Syndyka masy upadłości banku.

Sąd zapoznał się ze stanowiskiem syndyka i z załączonymi do niego opiniami prawnymi, ale uznał je za nieprzekonujące w poruszanych tu kwestiach. W żadnym fragmencie pisma czy opinii nie zostało wyjaśnione, w jaki sposób kredytobiorcy mieliby dokonać zgłoszenia „wierzytelności” polegającej na żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu lub na żądaniu ustalenia bezskuteczności postanowień umowy, a więc w jaki sposób miałaby nastąpić konwersja tego niepieniężnego żądania procesowego na zgłoszenie wierzytelności, a następnie na listę wierzytelności – ze skutkiem finalnym w postaci wyrażenia takiej „wierzytelności” uznaną sumą pieniężną.

Z tożsamych powodów Sąd odmówił zawieszenia postępowania do czasu wyczerpania trybu związanego z ustalaniem listy wierzytelności w toku prowadzonego postępowania upadłościowego wobec pozwanego.

Niezasadny był także wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. Oczekiwanie na prawomocne zakończenia postępowania w sprawie o sygn. akt (...), nie stanowi podstawy do zawieszenia postępowania. Pozwany nie wykazał, aby rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy od wyniku toczącego się postępowania cywilnego (...).

Powodowie żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredyt opierali przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji udzielonego kredytu, która skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższego zapisu innym postanowieniem. Przepis art. 189 k.p.c. wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. W ocenie Sądu, powodowie mieli interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa, ponieważ merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie ostatecznie zniweluje jakiekolwiek wątpliwości co do treści umowy oraz pozwoli na usunięcia zabezpieczeń danych pozwanemu. Zakończy zatem niepewność, w której znaleźli się powodowie i nałoży na strony obowiązek respektowania zapadłego rozstrzygnięcia. Skutku takiego nie zapewniłaby sentencja wyroku zasądzającego należności pieniężne, ponieważ nie ma wystarczająco konkretnej ustawowej regulacji mocy wiążącej sentencji i uzasadnienia wyroku zasądzającego świadczenia pieniężne ani jednolitości orzecznictwa w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, zaś kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany oraz inne niezbędne warunki.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty.

Zważywszy bowiem, że postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że bank udziela kredytu w złotych polskich (§1 ust. 1 umowy), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 9 ust 2, § 10 ust. 3 umowy) - nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie.

Przepisy ustawy Prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Ponadto dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, niewymagającym dowodu. Jak wynika z podpisanych oświadczeń kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydował się zawrzeć umowę kredytu. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była niezgodna z przepisami prawa,

Dalej, należało ocenić wpływ postanowień dotyczących indeksacji na dalsze istnienie umowy.

W ocenie powodów niedozwolony charakter mają postanowienia umowy w zakresie jakim odnoszą się do mechanizmu przeliczeniowego. Zakwestionowany mechanizm waloryzacji odwoływał się do dwóch różnych rodzajów kursu waluty indeksacyjnej, których wysokość miała wynikać z tabeli stosowanej przez Bank, przy czym sama umowa nie definiowała precyzyjnie i dokładnie sposobu, w jaki bank miał ustalać te kursy. Oznacza to, że zgodnie z umową bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. W konsekwencji jest niewątpliwe, że w rozpatrywanej sprawie pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Zatem doszło do nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącego do naruszenia interesów konsumenta. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (vide: wyrok SN z dnia 2.10.2019 r., (...)).

Jak już zostało przedstawione, kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro takim zapisom towarzyszyło postanowienie, że wysokość kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu, ustalał będzie sam Bank, mogło to prowadzić do sytuacji, w której Bank mógłby arbitralnie podwyższać wysokość kursu sprzedaży, według którego rozlicza spłatę kredytu, w stosunku do wysokości rynkowej. Brak sprecyzowania jasnych i obiektywnych kryteriów ustalania przez Bank kursu waluty, przyjmowanego do rozliczania spłat kredytu w sposób, który pozwalałby na weryfikację poprawności kursu, a co za tym idzie sprawdzenie wysokości żądań banku (np. przez odwołanie do parametrów finansowych publikowanych lub znanych powszechnie) prowadził do zastrzeżenia dla Banku wyłącznej i niczym nieograniczonej kompetencji do ustalania wysokości kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu i ustalana wysokość zobowiązania strony powodowej.

Powyższe w sposób oczywisty prowadziło do rażącego naruszenia interesów strony powodowej. Narażało powodów bowiem na niczym w zasadzie nieograniczone żądania pozwanego co do spłaty udzielonego kredytu i jego wysokości, zależne wyłącznie od kursu waluty ustalanego wszakże przez pozwanego. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN. W sposób dowolny zatem mógł kształtować wysokość zobowiązania powodów w walucie, w jakiej spłacali kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

Powyższych ustaleń nie podważa okoliczność złożonego przez kredytobiorców oświadczenia w zakresie ryzyka kursowego. Wskazać bowiem należy, że czym innym jest ryzyko zmienności kursów, a czym innym ustalanie kursów walut przez Bank. Nie sposób z powyższego oświadczenia wyprowadzić wniosku by kredytobiorcy godzili się na mechanizm indeksacji stosowany przez Bank, albowiem postanowienia umowy w żadnej mierze nie określały sposobu ustalania kursów walut przez Bank.

W niniejszej sprawie strona powodowa, jako konsument, w żadnym momencie wykonywania umowy, nie złożyła skutecznego oświadczenia w przedmiocie wyłączenia zastosowania sankcji niezwiązania klauzulą niedozwoloną. W ocenie Sądu Bank nie może jednak zasłonić się w tej sprawie brakiem wiedzy o abuzywnym charakterze postanowień zawartych w umowie, zaś prawo konsumenta do uzyskania wiedzy o przedmiocie umowy winno być uznane za jego zasadnicze prawo, a brak tej wiedzy nie może zostać wykorzystany przez silniejszego kontrahenta umowy na jego korzyść. Bank jest niewątpliwie tzw. aktywnym uczestnikiem rynku, dysponującym odpowiednią informacją i wiedzą, czego nie można powiedzieć o konsumencie.

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty indeksacyjnej i możliwości jej samodzielnego ustalania, bez jasno sprecyzowanych i obiektywnych kryteriów, w ramach tabeli kursów obowiązującej w pozwanym Banku były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy strony powodowej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., tym samym też nie wiążąc wówczas strony powodowej. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na stronę powodową ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem powołanych wyżej zapisów umowy za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia strony powodowej.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białystoku z dnia 08 sierpnia 2019 r., (...)).

Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 3851 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione. W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z 20.05.2022 r., (...) 943/22 (LEX nr 3350117), należy wskazać, że „przy ocenie umowy z odwołaniem się do dyrektywy 93/13 i art. 385 ¹ k.c. sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego, tak nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...) 405/22). Takie działanie w istocie nie różniłoby się bowiem od uzupełniania umowy po pominięciu zamieszczonych w niej klauzul abuzywnych, do czego krytycznie odniósł się (...).

Nie budzi obecnie wątpliwości, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13, "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, oraz z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79).

Stąd, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. W tym miejscu wskazać należy, iż Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie uprzednio dopuszczał odmienną możliwość, tj. zachowanie umowy w brzmieniu pozostałym po wyeliminowaniu z niej klauzul abuzywnych, to powyższa kwestia w sposób jednoznaczny i dobitny została przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r. (III CZP 25/22), zgodnie z którą „w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. Co za tym idzie w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie”.

Zatem należy podzielić stanowisko wyrażone w orzecznictwie, że brak jest koniecznych elementów umowy kredytu z art. 69 ustawy prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c., art. 69 ustawy prawo bankowe, art. 385 ¹ k.c. i art. 58 k.c. Sąd ustalił w punkcie I wyroku, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 31 sierpnia 2007 r. zawarta pomiędzy kredytobiorcami, a (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. z siedzibą w K. jest nieważna.

Orzeczenie o kosztach procesu w pkt II wyroku Sąd oparł na treści przepisu art. 98 k.p.c. Na koszty procesu poniesione przez powodów składały się: opłata sądowa od pozwu w wysokości 1.000 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł. Łącznie Sąd zasądził na rzecz powódki kwotę 6.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.