Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa M. W.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powódki M. W. kwotę 48 479,99 (...) (czterdzieści osiem tysięcy czterysta siedemdziesiąt dziewięć franków szwajcarskich dziewięćdziesiąt dziewięć centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 24 sierpnia 2024 r.
do dnia zapłaty, a także ustawowe odsetki za opóźnienie od kwot: 126 165,16 zł oraz 21 423,48 (...) za okres od 24 sierpnia 2024 r. do 19 marca 2025 r.,

II.  oddala powództwo w pozostałej części,

III.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 121/25

UZASADNIENIE

W dniu 10.01.2025 r. M. W. wniosła przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. o zasądzenie kwoty 126 165,16 zł oraz 70173,47 (...) powiększonej o należne odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od 24 sierpnia 2024 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o zasądzenie zsumowanych nadwyżek rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych przez powódkę na rzecz pozwanego od 25.05.2007 r. do 14.03.2018 г. w kwotach 42 055,06 zł i 23 391,16 (...) powiększonej o należne odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazała, że umowa jest sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 385 ¹ k.c.) i prawa bankowego (art. 69)
w stopniu skutkującym jej nieważnością, a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji, co skutkuje w pierwszym przypadku obowiązkiem zwrotu świadczeń pobranych przez pozwanego w wykonaniu umowy.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, w całości kwestionując wszelkie wyliczenia załączone do pozwu jako niepoparte żadnymi argumentami i nieznajdujące oparcia w przepisach prawa i zasadach ekonomii. Zaprzeczył twierdzeniom strony powodowej, w szczególności że: bank nie wypełnił obowiązku informacyjnego
w zakresie dotyczącym ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do (...), powód nie miał możliwości wyboru rodzaju kredytu, w efekcie pozwany zaprzecza, by klauzula indeksacyjna nie była indywidualnie ustalona przez strony, powódka nie miała możliwości negocjowania treści postanowień umownych, zobowiązanie powódki nie było wyrażone w walucie obcej, pozwany kształtował tabele kursów w sposób dowolny, powodujący rażące naruszenie interesów powódki, umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone, umowa kredytu jest nieważna z mocy prawa, raty kredytu lub wartość kredytu były zawyżone lub płacone przez powoda
w zawyżonej wysokości, pozwany jest zobowiązany do zapłaty względem powoda jakichkolwiek kwot z tytułu świadczenia nienależnego, w szczególności jakichkolwiek należności dochodzonych pozwem. Wskazał, że z treści zestawienia załączonego do odpowiedzi na pozew wynika, że pozwany wypłacił na rzez powódki kwotę kapitału
w wysokości 220 000,00 zł, a powódka do dnia 14.03.2018 roku spłaciła na rzecz pozwanego kwotę 126 165,16 złotych oraz w kwotę 70 173,47 (...). Wskazał także, że w wypadku ewentualnego unieważnienia umowy przysługiwać mu będzie w stosunku do powódki roszczenie o zwrot nominalnej kwoty wypłacanego kapitału oraz o zapłatę kwoty 33 550,43 zł należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej umowy w związku koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku.

W piśmie procesowym z 18.04.2025 r. pozwany podniósł zarzut potrącenia,
a na wypadek jego nieuwzględnienia – zarzut zatrzymania wierzytelności powódki
o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego, tj. kwoty 220 000 złotych oraz kwoty 33 550,43 złotych należnej mu ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy w związku koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku na podstawie przepisów art. 410 w zw. z art. 405 k.c. Wskazał jednocześnie, że wzywał powódkę do zapłaty, a następnie złożył jej materialnoprawne oświadczenia
o potrąceniu.

Pismem z 30.05.2025 r. powódka zaprzeczyła skuteczności potrącenia - jako złożonego pozornie, z uwagi na kwestionowanie przez bank obydwu wierzytelności.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezspornie pozwany jest następcą prawnym (...) Banku S.A. w W.. Bezsporne są też treść spornej umowy oraz następujące jej okoliczności.

W dniu 21.05.2007 r. powódka wraz z mężem (G. W.) zawarła z (...) Bankiem S.A. w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) na kwotę 220 000,00 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie (...). Zgodnie z treścią umowy bank udzielił kredytu na zakup lokalu mieszkalnego na okres 240 miesięcy od 21.05.2007 r. do 4.05.2027 r. (§ 2 ust. 1 umowy). Kwota kredytu lub transzy miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązująca
w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2). Ponadto umowa zawierała zastrzeżenie, że o wysokości wykorzystanego kredytu, wysokości odsetek
w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w ww. walucie Bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w Ogólnych Warunkach Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i P. hipotecznych
w (...) Banku S.A. (dalej: (...)) (§ 2 ust. 3 umowy). Uruchomienie kredytu nastąpić miało jednorazowo w formie przelewu na wskazany rachunek. Ustalone
w umowie zostało, że kredyt wykorzystywany jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie
z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy (§ 4 ust. 1 i 1a). Strona powodowa zobowiązana była, po okresie wykorzystania kredytu, do spłaty kredytu z odsetkami w 240 ratach miesięcznych w dniu 1. każdego miesiąca, począwszy od 1.06.2007 roku. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona była
w (...). Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla (...) obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości ww. kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez powoda kredytu. (§ 9 ust. 2).

Aneksem nr (...) umożliwiono kredytobiorcy spłatę kredytu bezpośrednio w (...).

W dniu 18.01.2022 r. zmarł G. W. – mąż powódki. Do całości spadku powołana została powódka.

(dowód: umowa kredytu k. 12-13v., aneks k. 60-61, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 25)

Bezsporne jest, że kredyt został wypłacony jednorazowo w kwocie 220 000 zł. W okresie od 1.06.2007 r. do 14.03.2018 r. powódka uiściła w wykonaniu umowy na rzecz banku kwotę 126 165,16 zł oraz w 70 173,47 (...). Kredyt został w całości spłacony.

(dowód: zaświadczenie k. 19-20v.)

Pismem z 5.08.2024 r. (k. 21-22), doręczonym bankowi 9.08.2024 r., powódka złożyła reklamację dotyczącą przedmiotowej umowy i wezwała bank do zwrotu
w terminie 14 dni kwoty 126 165,16 zł oraz 70 173,47 (...).

Pismem z 19.03.2025 r. pozwany bank wezwał powódkę do zapłaty w terminie do 10.04.2025 r. kwoty 253 550,43 zł tj. 220 000 złotych tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu oraz kwoty 33 550,43 złotych tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu. Pismem z 11.04.2025 r. (w toku procesu) pozwany złożył powódce oświadczenie o potrąceniu jej wierzytelności dochodzonej
w niniejszej sprawie z wzajemną, wymagalną wierzytelnością banku obejmującą kwoty: 220 000 złotych tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu oraz kwoty 33 550,43 złotych tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 82, oświadczenia o potrąceniu k. 88)

Z wiarygodnych zeznań powódki (protokół rozprawy k. 118-119) wynika, że:



celem umowy był zakup nieruchomości przeznaczonej na cele mieszkaniowe kredytobiorców, tj. zakup drugiego piętra w domu dwurodzinnym, w którym powódka nadal mieszka,



kredytowana nieruchomości nie była związana z żadną działalnością gospodarczą i nie była wynajmowana,



umowa kredytu nie była negocjowana,



kredyt został wypłacony w PLN i spłacany w PLN, a od zawarcia aneksu - w (...).

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny został ustalony na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów oraz zeznań strony powodowej.

Zawnioskowany i przesłuchany świadek – D. D. (1) (k. 100-102) – pracownik banku – zeznała, że nie pamięta powódki ani okoliczności zawierania tej konkretnej umowy, wobec czego ich zeznania nie wniosły nic istotnego do sprawy. Sąd pominął jako nieistotne wnioski o przesłuchanie świadków M. K.
i M. Ś., ponieważ wymienione osoby nie uczestniczyły bezpośrednio
w procedurze zawarcia spornej umowy, jedynie posiada wiedzę na temat zasad funkcjonowania kredytów tego typu – co w ocenie Sądu nie miało żadnego znaczenia przy ocenie wypełnienia obowiązku informacyjnego przez bank i treści rozmów towarzyszących zawarciu umowy. Jedynymi dowodami istotnymi dla oceny ważności
i skuteczności umowy mogły być dokumenty zawarte w procedurze składania wniosku kredytowego i zawarcia umowy, zeznania ewentualnych świadków pozwanego biorących udział w procesie zawierania umowy, a także zeznania strony powodowej. Zarzuty pozwanego mogłyby być oparte tylko na zeznaniach takich świadków (pośredników kredytowych lub pracowników banku), którzy rozmawiali z powodami
i mogliby przez to wnieść do sprawy coś, co w okolicznościach stosunku prawnego nie zostało objęte dokumentami. Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wnioski dowodowe stron dotyczące dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ wysokość roszczenia pieniężnego jest bezsporna i wykazana dołączonym do pozwu zaświadczeniem pozwanego banku, na podstawie którego ewentualne działania rachunkowe nie wymagają wiedzy specjalnej. Zaś ustalenie kosztów, spreadu, wartości rynkowej kapitału jak i wartości spłat przy zastosowaniu kursu średniego (...) było bezprzedmiotowe wobec uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest po prostu nieważna.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanych między nimi umów. Żądanie główne strony powodowej opierało się na przesłankowym ustaleniu, że nie istnieje stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte w § 2 ust. 2,
§ 4 ust. 1a i w § 9 ust. 2 umowy, która skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższego zapisu innym postanowieniem. Niezależnie od tego umowa narusza art. 385 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową
w wykonaniu spornej umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – został wykazany wiarygodnymi zeznaniami strony powodowej. Lokal nie został zakupiony na cele żadnej działalności gospodarczej i nie służył takiej działalności.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w (...) uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z wyroku z 7.11.2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2019 r.,
I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez (...) lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją przesłankowego ustalenia nieważności umowy kredytu jest przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Sąd uznał za nieskuteczny zarzut potrącenia i zatrzymania kwoty 33 550,43 zł tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu – z uwagi na nieistnienie takiej wierzytelności.

Dokonując analizy zasadności tego roszczenia o zapłatę „urealnienia wysokości świadczenia banku”, należy w pierwszym rzędzie podkreślić, że celem prawa unijnego - art. 6 ust. 1 Dyrektywy (...) jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany. Zasądzenie na rzecz banku takiego świadczenia penalizowałoby nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. W polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.
Z powołanych przepisów wynika obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia,
a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy korzystania z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia ewentualnego, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem
z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (wyrok SA w Białymstoku z dnia 20.02.2020 r., (...)). Należy zaakcentować także, że w przypadku uznania zasadności przedmiotowego roszczenia trzeba by uznać, iż analogiczna wierzytelność przysługiwałaby stronie pozwanej, skoro podczas wykonywania spornej umowy kredytu również bank korzystał ze środków pieniężnych, które strona pozwana wpłacała tytułem rat i innych należności wynikających z przedmiotowej umowy. Przyjęcie zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie byłoby sprzeczne z celem art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy nr (...), która ma na celu ochronę konsumentów. Wyeliminowanie ze spornej umowy mechanizmu indeksacji nie stanowi in concreto następstwa niezgodnego z prawem lub nieuczciwego zachowania pozwanej (jej poprzednika prawnego), ale jest rezultatem niezgodnego z prawem działania banku (jego poprzednika prawnego). Wobec tego strona pozwana nie powinna ponosić dalej idących następstw tego stanu rzeczy niż te, które ustawodawca przewidział
w art. 385 ^{( 1)} § 1 i 2 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 25.06.2022 r.
o sygn. akt I ACa 545/21). Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających
z Dyrektywy Rady (...) (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku (...)
z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone 0-154/15, C-307/15 i C-308/15, EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., 0-618/10, EU:C:2012:349, pkt 65). Z tych przyczyn Sąd pominął jako nieistotny dowód z opinii biegłego mający na celu wyliczenie wartości omawianego wyżej roszczenia.

Za skuteczne jednak Sąd uznał dokonane przez bank potrącenie istniejącej
i przysługującej bankowi wierzytelności w kwocie 220 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu.

W świetle normy art. 455 k.c. w zw. z art. 498 k.c. jeśli do potrącenia jest przedstawiona wierzytelność pieniężna tzw. bezterminowa (a więc wierzytelność, której termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony), to jej wymagalność zależy od uprzedniego wezwania do zapłaty. W orzecznictwie wyjaśniono bowiem, że wymagalność (jako jeden z elementów niezbędnych dla przyjęcia, że wierzytelność może być potrącona zgodnie z art. 498 k.c.), musi być ściśle wiązana z upływem terminu spełnienia świadczenia. Dopiero więc w sytuacji gdy termin ten upłynie, wierzytelność (jako wymagalna) może być przedstawiona do potrącenia.

Zgodnie z tym, co zostało wskazane w ustaleniach faktycznych, pozwany pismem z 19.03.2025 r. wezwał powódkę do zapłaty w terminie do 10.04.2025 r. kwoty 220 000 złotych tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu oraz kwoty 33 550,43 złotych tytułem kwoty należnej bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu. Wobec bezskutecznego upływu tego terminu złożył powódce oświadczenie
o potrąceniu jej wierzytelności dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną, wymagalną wierzytelnością banku obejmującą ww. kwoty

Prowadzenie rozliczeń w różnych walutach nie pozbawia stron uprawnienia, wynikającego z art. 498 § 1 k.c. do potrącenia swej wierzytelności z wierzytelności drugiej. Wyrażone w różnych walutach - na użytek wzajemnych rozliczeń - wierzytelności nie tracą charakteru wierzytelności pieniężnych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 19 kwietnia 1991 r., I ACr 115/91).

Potrącona przez bank wierzytelność w PLN (tj. kapitał kredytu 220 000 zł
z wierzytelnością powódki 126 165,16 zł) częściowo jedynie zaspokoiła roszczenie banku. Równowartość pozostałej z powyższego potrącenia kwoty w PLN tj. 93 834,84 zł (przyjmując średni kurs (...) z dnia wymagalności wierzytelności pozwanego, tj. 4,38 (...) z dnia 19.03.2022 r.) wynosi 21 423,48 (...) – i do tej wysokości bank skutecznie potrącił przysługującą mu wierzytelność z wierzytelnością powódki w wysokości 70 173,47 (...). W ocenie Sądu brak jest podstaw, by kwestionować skuteczność dokonanego potrącenia co do kwoty udostępnionego kapitału, dlatego żądanie pieniężne główne powódki zostało uwzględnione w części – ponad dokonane przez bank potrącenie (70 173,47 (...) - 21 423,48 (...)).

Powódka nie uznała potrącenia i wskazała, że kwestionuje je z uwagi na jego warunkowy (pozorny) charakter. Argumentacja powódki w tym zakresie jest chybiona. Strona, która nie uznaje roszczenia przeciwnika, może złożyć zarzut potrącenia na wypadek uwzględnienia roszczenia przeciwnika. Podtrzymując swoje stanowisko, powódka nie ograniczyła powództwa, co oznacza, że utrzymywała się przy pełnym żądaniu głównym. Powódka żądała zasądzenia na jej rzecz kwot 126 165,16 złotych oraz w 70 173,47 (...) – wynikających ze spłat dokonanych w wykonaniu umowy. Jak już wskazano, potrącenie banku było skuteczne co do całej kwoty w PLN oraz 21 423,48 (...). Oznacza to, że powódka uprawniona była ostatecznie do żądania różnicy między sumą swojego żądania głównego, a sumą wierzytelności banku dotyczącej zwrotu udostępnionego kapitału – zatem do żądania kwoty 48 479,99 (...), którą zasądzono z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. od 24.08.2024 r. do dnia zapłaty, a także ustawowe odsetki za opóźnienie od kwot 126 165,16 zł oraz w 21 423,48 (...) za okres od 24.08.2024 r. do 19.03.2025 r. uznając to za uzasadnione od dnia po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego w reklamacji na spełnienie świadczenia przez bank (tj. 24.08.2024 r.) przyjmując jednocześnie za krańcową ich datę 19.03.2025 r. w stosunku to wierzytelności skutecznie potrąconych przez bank.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako zawyżone.

Z uwagi na uwzględnienie zasady żądania głównego bezprzedmiotowe było rozpoznawanie żądania ewentualnego.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego
w B. z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku
z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie
z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz
w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy (...)
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, ze wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na treści przepisu art. 100 k.p.c.
W oparciu o powyższy przepis Sąd zniósł koszty wzajemnie między stronami, uznając że poprzez brak stosownej procesowej reakcji (cofnięcia pozwu w części potrąconej) powódka przegrała proces w tym zakresie, zatem doszło do częściowego jedynie uwzględnienia jej stanowiska, co przy podobnej wysokości kosztów procesu poniesionych przez strony powinno skutkować właśnie wzajemnym zniesieniem tych kosztów.

sędzia Rafał Kubicki