Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa U. F., F. F. i M. F.

przeciwko Bankowi (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub ustalenie i zapłatę

I.  umarza postępowanie o ustalenie, że stosunek kredytu wynikający z umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. zawartej pomiędzy powodami, a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (obecnie Bank (...) Spółka Akcyjna) Oddział w O., nie istnieje,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz:

- powodów U. F. i M. F. łącznie kwotę 136.601 zł 78 gr (sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a) od kwoty 78.250 zł 16 gr od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 58.351 zł 62 gr od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

- powoda F. F. kwotę 136.601 zł 78 gr (sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a) od kwoty 78.250 zł 16 gr od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 58.351 zł 62 gr od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

III.  umarza postępowanie o zapłatę na rzecz powodów U. F. i M. F. co do kwoty 136.601 zł 78 gr (sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie,

IV.  umarza postępowanie o zapłatę na rzecz powoda F. F. co do kwoty 136.601 zł 78 gr (sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset jeden złotych siedemdziesiąt osiem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie,

V.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 5.417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 124/23

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w Warszawie w dniu 09.07.2022 r. przeciwko Bankowi (...) S.A., powodowie M. F., U. F., F. F. wnieśli o:

1)  ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., że stosunek kredytu wynikający z umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. zawartej pomiędzy powodami, a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (obecnie Bank (...) Spółka Akcyjna) Oddział w O., nie istnieje z uwagi na naruszenie art. 58 k.c. w zakresie sprzeczności umowy z bezwzględnie obowiązującymi przepisami jak i zasadami współżycia społecznego,

2)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie zwrotu kwoty 156.500,32 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w okresie od dnia 27.03.2006 r. do dnia 10.03.2022 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie,

3)  ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., że umowa kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. waloryzowanego kursem (...) zawartej pomiędzy powodami, a pozwanym obowiązuje bez klauzul abuzywnych tj. postanowienia § 5 ust. 2, § 9 ust. 9, ust. 2 pkt 2, ust. 2 pkt 4 Załącznika nr 7 do umowy,

4)  zasądzenie na podstawie art. 410 k.c. kwoty 21.640,90 zł tj. części kwoty dochodzonej w pkt 2 petitum pozwu, stanowiącej bezpodstawnie pobraną nadpłatę indeksacyjną w ratach kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w okresie od dnia 27.03.2006 r. do dnia 10.03.2022 r., przy założeniu obowiązywania umowy jako kredytu złotowego udzielonego w kwocie 134.859,42 zł bez nieuczciwego mechanizmu indeksacji oraz przy oprocentowaniu opartym na marży banku + LIBOR, okresowi kredytowania wskazanego w umowie i pozostałych parametrach wskazanych w umowie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że klauzula waloryzacyjna jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego oraz zasadami współżycia społecznego oraz zasadą równości stron – wobec powyższego umowa kredytu jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. Ponadto, umowa nie spełnia bezwzględnych wymogów art. 69 prawa bankowego i jako taka jest nieważna. Podkreślili, że zawierając umowę działali jako konsumenci. Ponadto, postanowienia określające zasady ustalania i sprzedaży kursu franka szwajcarskiego, na podstawie których ustalane były i są odpowiednio kwota kredytu i wysokość rat kapitałowo-odsetkowych stanowią klauzule abuzywne. Podstawę prawną roszczeń o zapłatę stanowi przepis art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

(pozew k. 3-31)

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2022 r. Sąd Okręgowy w W. na podstawie ar. 200 i art. 46 § 1 k.p.c. przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w O. z uwagi na miejsce zamieszkania kredytobiorców.

(k. 168)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej tut. Sądu i wniósł o przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

Ponadto, wniósł o zawieszenie postępowania do czasu wydania orzeczenia przez Sąd Najwyższy w sprawie(...). Następnie, wniósł o oddalenie powództwa w całości kwestionując roszczenie co do zasady jak i wysokości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłat skarbowych od pełnomocnictw wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, w którym je zasądzono do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że dopuszczalność zawierania umowy kredytu denominowanego została potwierdzona wprost w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych. Wskazał, że kwestionowane przez powodów klauzule zostały indywidualnie uzgodnione, w szczególności klauzule dotyczące denominacji udzielonego kredytu i ustalania kursu kupna i sprzedaży (...). Ponadto, klauzule te sformułowane są w sposób precyzyjny i jednoznaczny oraz nie stanowią one klauzul niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Nawet w przypadku uznania klauzul za bezskuteczne istnieje dalsza możliwość wykonywania umowy. Z ostrożności procesowej, na wypadek przyjęcia przez Sąd podstaw do stwierdzenia upadku całej umowy, pozwany wskazał, że nie jest zobowiązany do zapłaty powodowi jakichkolwiek kwot z tego względu, że:

- nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna ( art. 411 pkt 4 k.c),

- zasądzenie na rzecz powoda jakichkolwiek kwot w oczywisty sposób koliduje z treścią art. 411 pkt. 2 k.c.

Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia roszczeń powodów oraz braku interesu prawnego w żądaniu o ustalenie. Ponadto wskazał, że wytoczenie przez powodów niniejszego powództwa stanowi nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 k.c.

(odpowiedź na pozew k. 184-212).

Pismem z dnia 29.07.2024 r. powodowie dokonali modyfikacji powództwa w ten sposób, że:

1.  rozszerzyli roszczenie główne ponad kwotę 156.500,32 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty wnoszą o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie dalszej kwoty 116.703,24 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

2.  rozszerzyli roszczenie ewentualne ponad kwotę 21.640,90 zł wnoszą o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie dalszej kwoty 89.390,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty.

(pismo powodów – k. 308-309)

Pozwany oświadczył, że podtrzymuje dotychczasowe stanowisko, w tym zgłoszone wnioski dowodowe. Ponadto, wniósł o oddalenie powództwa w całości, w tym w zakresie dotychczasowym i zmodyfikowanym pismem z dnia 29.07.2024 r.

(pismo pozwanego – k. 327-328)

Na rozprawie w dniu 08.10.2024 r. powodowie cofnęli pozew o ustalenie nieistnienia stosunku kredytu bez zrzeczenia się roszczenia, wobec całkowitej spłaty kredyty.

Pozwany nie wyraził zgody na cofnięcie pozwu.

Ponadto, powodowie wnieśli o zasądzenie na rzecz powodów M. F. i U. F. łącznie 136.601,78 zł oraz na rzecz F. F. kwoty 136.601,78 zł, cofając roszczenie powodów w pozostałym zakresie co do zasądzenia sumy kwot solidarnie. Zrzekli się roszczenia w pozostałym zakresie co do roszczeń przysługujących ponad kwoty dochodzone.

Wobec zmiany roszczenia co dochodzonych kwot, powodowie domagają się odsetek od 04.05.2022 r. od kwoty 78.250,16 zł na rzecz U. i M. F. łącznie, a na rzecz F. F. od kwoty tożsamej od tej samej daty. Natomiast od kwoty wynikającej z rozszerzenia powództwa od kwoty 58.351,62 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma do dnia zapłaty i analogicznie na rzecz F. F..

(protokół rozprawy – k. 332-333v)

Ostatecznie powodowie zrzekli się roszczenia o ustalenie nieważności umowy.

(protokół rozprawy – k. 332-333v)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym Banku (...) S.A. z siedzibą w K..

(okoliczność bezsporna)

Powód F. F. w dniu 27.02.2006 r. zwrócił się do poprzednika prawnego pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu. Tożsamy wniosek kredytowy w dniu 13.03.2006 r. podpisali jego rodzice - pozostali powodowie M. F. i U. F.. We wniosku wskazali, że wnoszą o udzieleni kredytu w kwocie 150.000 zł w walucie (...). Jako cel kredytu wskazali zakup lokalu mieszkalnego od dewelopera. W dacie złożenia wniosku powód F. F. i powódka U. F. pracowali na podstawie umowy o pracę, zaś powód M. F. pobierał świadczenie emerytalne. Wszyscy powodowie osiągali, dochód w PLN. Bank dokonał weryfikacji złożonego wniosku, dokonał oceny zdolności kredytowej powoda i wydał pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: wniosek kredytowy - k. 217-220, decyzja komitetu kredytowego – k. 221-223v, raport kredytowy – k. 224-240, arkusz oceny zdolności kredytowej – k. 241 , raport z wizji lokalnej nieruchomości – k. 242, przesłuchanie stron – k. 332v-333)

W dniu 28 marca 2006 r. powodowie zawali z Bankiem (...) S.A. w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...)- (...), na podstawie której bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powoda kredyt w kwocie 57.450,25 CHF z przeznaczeniem na zakup na rynku pierwotnym lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w miejscowości O. ul. (...) wraz z miejscem postojowym (§ 2 ust. 1 i ust. 5 umowy). Umowa została sporządzona w dniu 27 marca 2006 r.

Zgodnie z § 5 umowy, wypłata kredytu lub transz kredytu miała nastąpić na podstawie wniosku kredytobiorcy złożonego najpóźniej na jeden dzień przed planowaną wypłatą. Wypłata miała nastąpić zgodnie z harmonogram i po spełnieniu warunków określonych w załączniku nr 2 do umowy.

Zgodnie z § 3 ust. 1 umowy, powodowie zobowiązani byli do uiszczenia prowizji bankowej od kwoty przyznanego kredytu w wysokości 574,50 CHF, co stanowiło 1,00 % kwoty kredytu. Z kolei zgodnie z § 7 umowy prawnym zabezpieczeniem spłaty udzielonego kredytu była:

a)  hipoteka zwykła wypisana na pierwszym miejscu w wysokości 50.458,55 CHF z tytułu udzielonego kredytu, ustanowiona na rzecz banku na finansowanej nieruchomości położonej w miejscowości O. ul. (...), lokal mieszkalny nr (...),

b)  hipoteka kaucyjna do wysokości 27.247,62 CHF z tytułu odsetek umownych i kosztów udzielonego kredytu, ustanowiona na rzecz banku na finansowanej nieruchomości położonej w miejscowości O. ul. (...), lokal mieszkalny nr (...),

c)  hipoteka zwykła wypisana na pierwszym miejscu w wysokości 6.991,70 CHF z tytułu udzielonego kredytu i hipoteka kaucyjna do wysokości 3.775,52 CHF z tytułu odsetek umownych i kosztów udzielonego kredytu, ustanowiona na rzecz banku na finansowanej nieruchomości położonej w miejscowości O. ul. (...), udział w parkingu podziemnym – miejsce postojowe oznaczone nr 172,

d)  cesja praw z polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i zdarzeń losowych,

e)  wpływ na rachunek (...) prowadzony w Banku wraz z pełnomocnictwem do pobierania środków na spłatę zadłużenia.

Kredyt został udzielony na okres od 27 marca 2006 r. do 10 marca 2031 r. (§2 ust. 2 umowy).

Zgodnie z załącznikiem nr 7 do umowy, kwota kredytu lub transzy wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z tabelą kursów walut banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku. Ewentualna nadwyżka wynikająca z różnic kursowych zostanie wypłacona przelewem na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany we wniosku o wypłatę, który stanowi załącznik nr 1 do umowy kredytu ( ust. 2 pkt 2 i 3 załącznika nr 7 do umowy).

Prowizja bankowa naliczana jest w walucie kredytu i pobierana w walucie udzielonego kredytu (ust. 2 pkt 1 załącznika nr 7 do umowy).

Kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku (ust. 2 pkt 4 załącznika nr 7 do umowy).

Powodowie oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu walutowego znane jest im oraz wyjaśnione przez bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnęli zobowiązanie kredytowe i są świadomi ponoszenia przez siebie tego ryzyka (ust. 1 pkt 4 załącznika nr 7 do umowy).

W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu wynosi 3,52 % w stosunku rocznym. W całym okresie kredytowania stanowi sumę stawki LIBOR dla terminów 6-miesiecznych i stałej marży w wysokości 2,15 % (§ 4 ust. 1 i ust. 2 umowy).

O wysokości oprocentowania bank zawiadomi kredytobiorcę pisemnie w terminie 14 dni od dnia uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy. Oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy LIBOR określonej w ust. 2. Na wniosek kredytobiorcy możliwa jest zmiana oprocentowania ze stopy zmiennej na stopę stałą (§ 4 ust. 5, ust. 6, ust. 10 zdanie pierwsze umowy).

Zgodnie z § 9 ust. 6 i ust. 9 umowy, kredyt miał być spłacany w złotych w równych ratach miesięcznych, obejmujących kapitał i odsetki, przy czym w miarę spłaty zadłużenia udział odsetek w racie kredytu malał, a kapitał wzrastał. Spłata zadłużenia miała być dokonywana poprzez obciążenie rachunku kredytobiorcy, do którego wystawi pełnomocnictwo i z którego będzie pobierał środki na spłatę zadłużenia w kwotach i terminach wynikających z zawartej umowy kredytu (§9 ust. 8 umowy).

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty rat kredytu i odsetek w terminach i wysokościach określonych w harmonogramie spłat stanowiącym integralną część umowy. Harmonogram spłat miał zostać przesłany kredytobiorcom w terminie 14 dni od uruchomienia środków kredytu (§ 9 ust. 4 umowy).

(dowód: umowa z załącznikami k. 35-65 oraz k. 243-250, regulamin k. 253, wyciąg z taryfy opłat i prowizji – k. 253v, akt notarialny repertorium A nr 10246/2007 – k. 255-257v)

Ani w umowie , ani w regulaminie nie ma odniesień do tabeli, ani innych sposobów ustalenia kursu (...).

(dowód: przesłuchanie stron – k. 332v-333)

Wypłata kredytu nastąpiła w transzach zgodnie z wnioskiem złożonym przez powodów.

(dowód: zaświadczenie historia spłat kredytu k. 66-72 oraz k. 313-321, wyciąg z rachunku bankowego powodów – k. 254, wniosek o wypłatę kredytu – k. 50-65 oraz k. 247-250)

Strony postępowania zawarły następujące aneksy do umowy kredytu:

- w dniu 30.11.2007 r. aneks nr (...) dotyczącym zmiany przedmiotu zabezpieczenia (rezygnacja z obciążania hipoteką miejsca postojowego).

(dowód: aneks nr (...) z dnia 16.11.2007 r. – k. 251)

Powodowie od dnia 10.04.2006 r. do 10.03.2022 r. wpłacił na rzecz pozwanego kwotę w łącznej wysokości 273.203,56 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych. Powód F. F. dokonał spłaty w udziale ½, a powodowie U. F. i M. F. w udziale ½ z majątku wspólnego.

Kredyt został całkowicie spłacony w dniu 28.03.2023 r.

(dowód: zaświadczenie historia spłat kredytu k. 66-72 oraz k. 313-321, harmonogram spłat – k. 252, oświadczenie pełnomocnika powodów – k. 332, przesłuchanie stron – k. 332v-333, wyciąg z rachunku bankowego powodów – k. 254)

Powodowie pismem z dnia 22.04.2022 r. złożyli reklamację w związku z zawarciem w umowie kredytu klauzul abuzywnych. Wskazali, że umowa wobec eliminacji niedozwolonych postanowień jest nieważna. Jednocześnie wezwali powoda do zapłaty na ich rzecz kwoty 156.500,32 zł w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Pozwany odebrał wezwanie w 26.04.2022 r.

(dowód: reklamacja wraz z potwierdzeniem nadania i zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 73-89)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o zapłatę na rzecz powoda F. F. kwoty 136.601,78 zł oraz U. i M. F. łącznie kwoty 136.601,78 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego uznano za zasadne w całości. Ponadto, Sąd umorzył postępowanie o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., że stosunek kredytu wynikający z umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. zawartej pomiędzy powodami, a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (obecnie Bank (...) Spółka Akcyjna) Oddział w O., nie istnieje. Powodowie z uwagi na całkowitą spłatę kredytu cofnęli pozew w tym zakresie ze względu na brak interesu prawnego. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznań powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Ostatecznie powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów M. F. i U. F. łącznie 136.601,78 zł oraz na rzecz F. F. kwoty 136.601,78 zł. Tytułem żądania ewentualnego wnieśli o zasądzenie na rzecz powodów kwoty 111.571,79 zł oraz ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c., że umowa kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. waloryzowanego kursem (...) zawartej pomiędzy powodami, a pozwanym obowiązuje bez klauzul abuzywnych tj. postanowienia § 5 ust. 2, § 9 ust. 9, ust. 2 pkt 2, ust. 2 pkt 4 Załącznika nr 7 do umowy.

Pozwany podniósł zarzut dotyczący nadużycia prawa podmiotowego przez powodów w rozumieniu art. 5 k.c. Wskazać należy, że przepis art. 5 k.c. stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony. Sąd w wytoczonym przez powodów powództwie nie dostrzega sprzeczności ani ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa ani z zasadami współżycia społecznego. W toku postępowania ocenie podlega treść umowy oraz okoliczności bezpośrednio związane z jej zawarciem z chwili jej podpisania. W związku z tym, badaniu podlega czynność prawna, na którą większy wpływ miał pozwany jako podmiot posiadający silniejszą pozycję gospodarczą. Zaznaczyć należy, że powodowie swe roszczenia opierali przede wszystkim na abuzywności postanowień umownych, a nie fakcie, że doszło do wzrostu kursu waluty do której był indeksowany kredyt. Celem wytoczenia powództwa jest przesądzenie czy umowa po pierwsze wiąże strony, a jeśli tak to w jakim zakresie. Powyższe nie spełnia przesłanek wskazanych w art. 5 k.c.

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (57.450,25 CHF), cel, na jaki został udzielony (sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy bazowej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej. Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. Dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, jak również wypłatę w PLN oraz spłatę w PLN po dokonaniu przeliczenia raty z (...). Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

W załączniku nr 7 do umowy wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w złotych. Spłata kredytu wyrażonego w (...) mogła natomiast następować wyłącznie w złotych (załącznik nr 7 do umowy). Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podneśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...) i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób. Zasady ustalania kursów walut nie zostały opisane ani w umowie ani w regulaminie. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, że umowa stron stanowiła wzorzec stosowany w Banku. Układ umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną mu kwotę, wybrać walutę kredytu, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorcy mieli realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono im możliwość jego zmiany, z której zrezygnowali. Taka okoliczność nie wynika natomiast z zeznań powodów co oznacza, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w Tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Powód F. F. zeznał „ Nie pamiętam tego w jaki sposób bank miał ustalać kurs (...), wiem, że miała być jakaś kalkulacja po stawkach bankowych. Nie pamiętam, żeby umowa była negocjowana.” (k. 332v-333). Brak jest dowodu, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie.

Tym samym nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy.

W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, a tym samym i wysokość świadczenia głównego banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Jako że powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Zważywszy, że sposób ustalania kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczane jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to czas, w trakcie którego mógł zmienić swój kurs), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. –uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorcę całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminować by mogła jedynie możliwość wypłaty kredytu w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku w ramach tabeli.

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...)dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą denominacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorców równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość przewalutowania kredytu, bowiem nadal nie będzie wiadomo na podstawie jakiego kursu powinna zostać dokonana zmiana waluty kredytu - zarówno kwoty udzielonego kredytu oraz spłaty. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Ponadto, wskazać należy w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...) Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

W niniejszej sprawie postanowienia umowne odnoszące się do sposoby określenia kursu waluty zostały uznane za abuzywne. Z tego względu umowa łącząca strony zgodnie z wspomnianą uchwałą Sądu Najwyższego nie wiązałaby stron.

W celu rozstrzygnięcia co do zasadności roszczenia o zapłatę konieczna była przesłankowa analiza zawartej umowy. Powyższe doprowadziło do uznania, że mimo, iż sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości, finansów i rachunkowości. Okoliczności, na które miał dowód ten być przeprowadzony okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia sporu. Niniejsze postępowanie ostatecznie wymagało ustalenia czy zawarte postanowienia umowy mają charakter abuzywny – a więc wymagało ustalenia czy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interes konsumentów. Powyższe nie wymagało wiedzy specjalnej biegłego sądowego lecz opierało się na kwestii prawidłowego stosowania przepisów prawa, a analiza i ocena postanowień umownych w kontekście norm prawnych należy do Sądu.

Dodać należy, że wobec pierwotnej wady przedmiotowej umowy, aneks sporządzony do umowy nie wprowadził w niej skutecznych istotnych zmian. Dotyczył on kwestii niezwiązanych z mechanizmem denominacji udzielonego kredytu czy ustalaniem kursu waluty obcej w tabeli banku. Mechanizm denominacji został w praktyce od początku uznany za bezskuteczny. Treść aneksu nie miała sanować go. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksu zmieniającego tą umowę.

W oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów U. i M. F. łącznie kwotę 136.601,78 zł oraz na rzecz powoda F. F. kwotę 136.601,78 zł, o czym orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

Powyższa kwota stanowi sumę świadczeń uiszczonych przez powodów tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych (273.203,56 zł) w okresie od 10.04.2006 r. do 10.03.2022 r. Powodowie udokumentowali żądaną kwotę zaświadczeniem wystawionym bezpośrednio przez bank, którego autentyczności pozwany nie podważył. Z tego względu Sąd oparł na nim swoje ustalenia, co do wysokości należnego powodom świadczenia. Powodowie na rozprawie w dniu 08.10.2024 r. (k. 332v-333) oświadczyli, że powyższa kwota została spłacona w udziale ½ przez F. F. oraz w udziale ½ przez M. i U. F.. Tym samym udział ½ z kwoty 273.203,56 wynosi 136.601,78 zł. Dokonanie podziału na pół zsumowanych wpłat dokonanych przez powodów nie stanowi skomplikowanego działania matematycznego, z tego względu Sąd pominął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę nie zasługuje na podzielenie. Pobranie środków z rachunku bankowego powodów przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej, dlatego nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powodowie dochodzili roszczenia z tytułu pobranych im środków w okresie od 10.04.2006 r. do 10.03.2022 r. to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powoda z tytułu zapłaty. Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy(...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.” (teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie.

Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy (...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie (...)). Podnoszono jednak, że z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych w następujący sposób:

- od kwot 78.250,16 zł od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwot 58.351,62 zł od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

i to żądanie zostało uwzględnione w całości. W dniu 26.04.2022 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację, w której powołując się na nieważność umowy kredytu wezwali pozwanego do zapłaty na ich rzecz kwoty 156.500,32 zł. Powodowie wyznaczyli pozwanemu 7-dniowy termin na spełnienie świadczenia. Upłynął on bezskutecznie w dniu 03.05.2022 r. Wobec powyższego pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu wyżej wskazanego świadczenia od dnia 04.05.2022 r. i od tego dnia należą się odsetki od kwoty 156.500,32 zł (156.500,32 zł : 2 = 78.250,16 zł). Natomiast od kwoty 116.703,24 zł (116.703,24 zł : 2 = 58.351,62 zł) powodowie żądali odsetek od dnia doręczenia pisma zawierającego modyfikację powództwa. Powyższe pismo zostało doręczone pozwanemu w dniu 12.09.2024 r. i od tej daty należne są odsetki od kwoty 116.703,24 zł.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że odsetki za opóźnienie od nienależnego świadczenia z tytułu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych należą się od dnia wydania wyroku. W ocenie Sądu odsetki należą się od dnia, w którym pozwany bank został w sposób jednoznaczny poinformowany przez kredytobiorców o tym, że w ich ocenie umowa jest nieważna i zostało prawidłowo sformułowane żądanie zapłaty.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie na rzecz powodów U. F. i M. F. od kwoty 136.601,78 zł liczonymi w następujący sposób:

a) od kwoty 78.250,16 zł od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 58.351,62 zł od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

oraz na rzecz powoda F. F. od kwoty 136.601 zł 78 gr liczonymi w następujący sposób:

a) od kwoty 78.250,16 zł od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 58.351,62 zł od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

o czym orzekł w punkcie II sentencji wyroku.

Uwzględnienie żądania głównego dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądań ewentualnych.

Powodowie pierwotnie domagali się również ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., że stosunek kredytu wynikający z umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)- (...) z dnia 27.03.2006 r. zawartej pomiędzy powodami, a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (obecnie Bank (...) Spółka Akcyjna) Oddział w O., nie istnieje. Z uwagi na spłatę całego zobowiązania wynikającego z wyżej wymienionej umowy w toku procesu powodowie cofnęli pozew w zakresie żądania o ustalenie z zrzeczeniem się roszczenia, wobec następczej utraty interesu prawnego w żądaniu ustalenia.. W ocenie Sądu czynności powodów nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, z prawem ani nie zmierza do obejścia prawa, a więc dopuszczalna. Wobec skutecznego cofnięcia pozwu w części przez powodów, Sąd na podstawie art. 355 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie co do żądania ustalenia, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Ponadto, powodowie żądali również zasądzenia na rzecz wszystkich powodów łącznie kwoty 273.203,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 156.500,32 zł od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty i od kwoty 116.703,24 zł od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty. Na skutek modyfikacji powództwa wskazali, że żądają zapłaty na rzecz powoda F. F. kwoty 136.601,78 zł i na rzecz M. i U. F. kwoty 136.601,78 zł – z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi w każdym wypadku w następujący sposób:

- od kwoty 78.250,16 zł od dnia 04.05.2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 58.351,62 zł od dnia 12.09.2024 r. do dnia zapłaty,

cofając pozew z zrzeczeniem się roszczenia ponad żądaną ostatecznie kwotę.

W ocenie Sądu czynności powodów nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, z prawem ani nie zmierza do obejścia prawa, a więc dopuszczalna. Wobec skutecznego cofnięcia pozwu w części przez powodów, Sąd na podstawie art. 355 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie co do żądania zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie III i IV sentencji wyroku.

Sąd nie uwzględnił wniosku o zawieszenie postępowania z uwagi na fakt, iż wniosek ten prowadził jedynie do wydłużenia postępowania. Dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych oraz Trybunały Sprawiedliwości Unii Europejskiej pozwoliło na rozpoznanie niniejszej sprawy. Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie występują tu tak istotne zagadnienia prawne, które nie podlegałyby już ocenie sądów krajów oraz zagranicznych.

Pozwany podniósł również zarzut niewłaściwości miejscowej i przekazanie sprawy ponownie do Sądu Okręgowego w Warszawie.

Zgodnie z art. 200 § 2 k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Pozwany na etapie wydania postanowienia przez Sąd Okręgowy w Warszawie mógł wnieść środek zaskarżenia na tę decyzję – wolą pozwanego było nie podjęcie takiej czynności. Decyzja Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 listopada 2022 r. jest wiążąca dla tutejszego Sądu Okręgowego.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu w zakresie w jakim postępowanie zostało umorzone. Jednak, powodów nie można traktować jako stronę przegrywającą co do tych żądań. Na dzień wniesienia pozwu żądanie ustalenia było zasadne. Na skutek całkowitej spłaty kredytu w toku postępowania powyższe żądanie się zdezaktualizowało. Natomiast żądanie zapłaty również co do zasady było właściwe i ostatecznie sumarycznie taka kwota została zasądzona – jednakże doszło do jej podziału z uwagi na udział poszczególnych osób w spłacie.

Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (5.400 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 11 k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, o czym orzekł w punkcie V sentencji wyroku.