Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. H. i A. H.

przeciwko (...) Bank (...) (...) W. (...) Bank (...) (...) W.

o zapłatę i ustalenie lub zapłatę i ustalenie

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów:

- E. H. kwotę 25.204,54 zł (dwadzieścia pięć tysięcy dwieście cztery złote pięćdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2024 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 39.398,95 CHF (trzydzieści dziewięć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt osiem franków szwajcarskich dziewięćdziesiąt pięć centymów) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2024 r. do dnia zapłaty,

- A. H. kwotę 25.204,54 zł (dwadzieścia pięć tysięcy dwieście cztery złote pięćdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2024 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 111.220,22 CHF (sto jedenaście tysięcy dwieście dwadzieścia franków szwajcarskich dwadzieścia dwa centymy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 marca 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) łącząca powodów
z pozwanym jest nieważna,

III.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

IV.  zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego na rzecz powodów:

- E. H. kwotę 3.195 zł 18 gr (trzy tysiące sto dziewięćdziesiąt pięć złotych osiemnaście groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

- A. H. kwotę 8.638 zł 82 gr (osiem tysięcy sześćset trzydzieści osiem złotych osiemdziesiąt dwa grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 190/22

UZASADNIENIE

(...) Bank (...) (...) A. H. i E. H. wnieśli o:

1)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów:

- kwoty 50.409,08 zł

- kwoty 150.619,17 CHF

tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powodów nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty,

2)  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznych nr (...) mająca łączyć powodów z pozwanym jest nieważna,

ewentualnie, w razie nieuwzględnienia powyższych roszczeń, wnieśli o:

3)  zasądzanie od pozwanego na powodów kwoty 271.758,86 zł tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powodów nienależnie w oparciu o zawarte w umowie kredytu hipotecznego nr (...) niedozwolone postanowienia umowne, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty,

4)  ustalenie, że umowa kredytu mieszkaniowego nr (...) łącząca powodów z pozwanym obowiązuje na przyszłość z pominięciem niedozwolonych postanowień umownych dotyczących przeliczenia kredytu tj. § 2 ust. 1, § 10 ust. 3 umowy oraz § 7 ust. 3 pkt 1 i 2, § 18 ust. 6 regulaminu, co skutkuje tym, że powodowie zobowiązani są do spłaty kredytu jako złotowego z zachowaniem ustalonego w umowie oprocentowania oraz pozostałych warunków umowy.

Nadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli również o odstąpienie od obciążania powodów kosztami procesu w razie oddalenia powództwa w całości lub części, z uwagi na charakter sprawy i rodzaj dochodzonych roszczeń (art. 102 k.p.c.).

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że w dniu 17.07.2008 r. powodowie działając jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę kredytu. Na dzień zawarcia umowy powodowie pozostawali w związku małżeńskim. Środki z kredytu były przeznaczone na cele osobiste kredytobiorców, niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej lub zawodowej. Pozwany wprowadził do umowy mechanizm indeksacyjny przewidujący przeliczenie zobowiązania kredytobiorców do franka szwajcarskiego, w którym kredyt był denominowany. W chwili uruchomienia kwota kredytu w (...) miała być przeliczona na PLN wg kursu kupna wewnętrznej tabeli kursowej banku, zaś poszczególne raty miały być spłacane w PLN wg kursu sprzedaży, narzucanego jednostronnie przez Bank. Pozwany w żadnym miejscu umowy nie wyjaśnił, na podstawie jakich parametrów będzie kształtował kursy kupna/sprzedaży (...). W ocenie powodów umowa kredytu zawarta pomiędzy stronami rażąco narusza prawo – zarówno na tle regulacji krajowych, jak i unijnych, jest też sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zawarta umowa narusza zasady swobody umów i sprzeczna z art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego. Powodowie podnieśli, że konstrukcja kredytu przyjęta przez pozwanego stanowiła nieuprawnione obejście zasady walutowości i nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. i art. 358 ¹ § 1 k.c.). W ocenie powodów klauzule indeksacyjne zawarte w umowie miały charakter abuzywny (art. 385 ¹ k.c.). Postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodami, a umowa została zawarta na wzorcu umownym. Podstawę roszczenia o zwrot kwot uiszczonych na rzecz banku stanowi art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 4-42)

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych.

Pozwany przyznał, że strony łączy umowa o kredyt hipoteczny denominowany kursem waluty obcej. Na podstawie umowy pozwany oddał do dyspozycji kredytobiorcy wskazaną w niej kwotę na określony w niej cel. Strony zawały aneks do umowy, który umożliwił stronie powodowej spłatę rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej.

Pozwany zaprzeczył m.in.:

-aby stronie powodowej na etapie poprzedzającym zawarcie umowy nie przedstawiono pełnej i prawidłowej informacji na temat mechanizmu i parametrów denominacji kredytu oraz na temat ryzyka kursowego wiążącego się z zawarciem umowy o kredyt mieszkaniowy,

- braku możliwość negocjowania przez powodów warunków umowy w trakcie trwania procedury kredytowej czy też wpływania na jej treść,

- braku indywidualnego uzgodnienia miedzy stronami postanowień umownych dotyczących klauzul walutowych,

- ukształtowania treści umów w sposób niejednoznaczny i naruszający dobre obyczaje oraz rażąco naruszający interesy powodów,

- dowolności pozwanego w kształtowaniu tabeli kursowej,

- by postanowienia zawarte w umowie zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny (nietransparentny) oraz naruszały równowagę kontraktową stron.

Pozwany wskazał, że nie jest bezpodstawnie wzbogacony oraz podniósł zarzut przedawnienie roszczeń dochodzonych przez powodów.

(odpowiedź na pozew k. 106-135)

Pełnomocnik pozwanego na rozprawie w dniu 09.01.2024 r. oświadczył, że nie kwestionuje kwot jako wpłaconych przez powodów w okresie objętym żądaniem pozwu.

(protokół rozprawy – k. 267)

Pozwany na rozprawie w dniu 09.01.2024 r. podniósł zarzut zatrzymania świadczenia , które w razie uwzględnienia roszczenia objętego powództwem przysługiwało będzie stronie powodowej od pozwanego do czasu zaoferowania pozwanemu zwrotu świadczenia w postaci kwoty kredytu w wysokości 648.605,19 zł wypłaconego stronie powodowej aż do zabezpieczenia roszczenia o jego zwrot wskazując na skorzystanie przez pozwanego z prawa zatrzymania. Powodowie wnieśli o nieuwzględnienie zarzutu zatrzymania.

(protokół rozprawy – k. 268)

Powodowie pismem z dnia 16.01.2024 r. dokonali modyfikacji żądania pozwu w ten sposób, że wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 50.409,08 zł oraz 78.797,90 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powodów z majątku wspólnego nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...),

2.  na rzecz powoda A. H. od pozwanego kwoty 71.821,27 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powoda A. H. z majątku osobistego nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...).

Powodowie podtrzymali żądanie pozwu z pkt II o ustalenie.

W zakresie żądania ewentualnego wnieśli o zasądzenie:

3.  od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 154.547,82 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powodów z majątku wspólnego nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...),

4.  na rzecz powoda A. H. od pozwanego kwoty 211.000,97 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powoda A. H. z majątku osobistego nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...).

Powodowie podtrzymali żądanie pozwu z pkt IV w zakresie żądania ewentualnego o ustalenie.

(pismo powodów – k. 271-275)

Pozwany pismem z dnia 16.02.2024 r. wniósł o oddalenie powództwa i podtrzymał dotychczasowe stanowisko, twierdzenie i wnioski.

(pismo pozwanego k. 294-296).

Sąd ustalił, co następuje:

Po otrzymaniu przez powodów pozytywnej decyzji kredytowej, w dniu 17 lipca 2008 r. powodowie, jako konsumenci, zawarli z pozwanym (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę o kredyt mieszkaniowy nr (...). Przeznaczeniem środków z kredytu była budowa domu mieszkalnego.

Zgodnie z umową Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 298.049,26 CHF na budowę domu mieszkalnego i finansowanie składki z tytułu ubezpieczenia kredytu (§ 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy wypłata kredytu miała nastąpić w złotych według kursu kupna danej waluty zgodnie z obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia Kredytu/Transzy Kredytu Tabelą Kursów walut w (...) Bank (...) S.A. Kredyt miał zostać uruchomiony po spełnieniu warunków określonych w § 6 ust. 2 umowy.

Tabela kursów została określona jako Tabela kursów walut dla dewiz w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna (§ 2 pkt 29 regulaminu). Zgodnie z § 7 ust. 3 regulaminu dla kredytu udzielonego w walucie obcej: (...), EUR lub USD, a wypłacanego w złotych Bank stosuje następujące kursy walut:

1)  dla uruchomienia kredytu – kurs kupna danej waluty zgodnie z obowiązująca w Banku w dniu uruchomienia kredytu Tabelą Kursów,

2)  dla spłaty zobowiązań z tytułu kredytu (kapitał i odsetki) – kurs sprzedaży danej waluty, zgodnie z obowiązującą w Banku w momencie spłaty zobowiązania Tabelą Kursów, z zastrzeżeniem postanowień § 18 ust. 5 i 6 regulaminu,

3)  dla kwoty prowizji przygotowawczej, opłaty z tytułu ubezpieczenia kredytu, ubezpieczenia niskiego wkładu, ubezpieczenia kredytobiorcy na życie oraz innych zobowiązań wynikających z umowy kredytu, nie wymienionych w pkt 1) i 2) powyżej, Bank stosuje kursy waluty wg zasad określonych w umowie kredytu.

Zgodnie z § 18 ust. 5 regulaminu kredyt mógł być spłacany w walucie, w której został udzielony. Zaś § 18 ust. 6 regulaminu stanowił, że w przypadku kredytu udzielonego w (...) (...) i spłacanego w PLN, kapitał, odsetki oraz inne zobowiązania z tytułu kredytu, poza prowizją przygotowawczą, opłatami z tytułu ubezpieczenia spłaty pożyczki i na życie kredytobiorcy, wyrażone w walucie obcej, spłacane będą w złotych jako równowartość kwoty (podanej w walucie) przeliczonej według kursu sprzedaży odpowiedniej waluty obcej, obowiązującym w Banku w dniu spłaty.

Okres kredytowania ustalono od 17.07.2008 r. do 30.06.2037 r. (§ 2 ust. 2 umowy). Raty spłaty określono jako malejące raty kapitałowo-odsetkowe. Raty miały być płatne w ostatni dzień roboczy każdego miesiąca. Kredyt miał zostać spłacony w 329 ratach, z czego 328 rat w wysokości 906 CHF, a ostatnia rata w kwocie 881,26 CHF (§ 2 ust. 14-17 umowy). Zgodnie z § 10 ust. 3 umowy w przypadku kredytu udzielonego w (...) (...), a spłacanej w PLN, kapitał, odsetki oraz inne zobowiązania z tytułu kredytu, poza prowizją przygotowawczą, opłatami z tytułu ubezpieczenia spłaty Kredytu i na życie kredytobiorcy, wyrażone w walucie obcej spłacane będą w złotych jako równowartość kwoty (podanej w walucie) przeliczonej według kursu sprzedaży odpowiedniej waluty obcej, obowiązującym w Banku w dniu spłaty. Regulamin w § 19 ust. 9 przewidywał, że kursy kupna i sprzedaży waluty stosowane przez Bank w sytuacji spłaty kredytu z konta osobistego lub konta walutowego, określane są w Tabeli obowiązującej w Banku w momencie dokonywania zapłaty należności.

Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i stanowiące sumę marży umownej 1,5% oraz stopy referencyjnej LIBOR 1M. Na dzień sporządzenia umowy oprocentowanie wynosiło 3,82 % (§ 2 ust. 3-4 umowy oraz § 9 ust. 1 umowy). Umowa w § 2 ust. 18 przewidywała podwyższone oprocentowanie, na które składał się LIBOR (1M) + marża umowna + 7,00%. Zgodnie z § 2 ust. 7 rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 4,25%.

Spłata kredytu została zabezpieczona poprzez ustanowienie hipoteki zwykłej w kwocie 298.049,26 CHF zabezpieczającą kwotę kapitału kredytu oraz hipoteki kaucyjnej w kwocie 89.414,78 CHF zabezpieczającą kwotę odsetek od kredytu oraz kwotę wszelkich należności Banku wynikających z umowy kredytu (§ 5 ust. 1 umowy). Ponadto, w § 5 ust. 2-3 wskazano, na następujące zabezpieczenia spłaty kredytu: cesję praw z umowy ubezpieczenia od ognia i zdarzeń losowych nieruchomości oraz ubezpieczenie spłaty kredytu.

Kredyt mógł zostać przewalutowany na wniosek kredytobiorców (§ 12 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 15 ust. 3 zdanie pierwsze umowy przewalutowanie następuje poprzez podpisanie aneksu do umowy kredytu. Zgodnie z zdaniem czwartym i piątym ww. postanowienia umownego, pozostała do spłaty kwota kredytu jest przeliczana według kursów walut obowiązujących w Banku na dwa dni przed zakończeniem okresu odsetkowego. W przypadku przewalutowania kredytu udzielonego w walucie obcej na złote zastosowanie znajdzie kurs sprzedaży waluty kredytu.

W § 16 ust. 8 i ust. 9 zostały zawarte oświadczenie dotyczące tego, że kredytobiorcom znane jest ryzyko wynikające ze zmiany kursu waluty obcej w stosunku do złotych oraz ryzyko wynikające ze zmiany stopy procentowej i zostali o tych ryzykach poinformowani przez pracownika lub przedstawiciela banku w trakcie procedury udzielania kredytu.

Zgodnie z treścią regulaminu w przypadku jednorazowej wypłaty:

- do 10.000.000 zł (lub równowartości tej kwoty w innych walutach) uruchomienie kredytu następuje z zerową datą waluty, to jest w dniu pozytywnego zweryfikowania przez Bank kompletu dostarczonych dokumentów potwierdzających ustanowienie zabezpieczeń i spełnienia innych warunków, zgodnie z umową kredytu. Jeżeli weryfikacja dokumentów nastąpi do godziny 11:00 wypłata zostanie dokonana w dniu weryfikacji. W przypadku zakończenia weryfikacji dokumentów po godzinie 11:00 wypłata będzie dokonana następnego dnia roboczego. W każdym przypadku wypłata środków nastąpi najpóźniej w ciągu 4 dni od złożenia prawidłowych dokumentów przez klienta. Kwota kredytu w walucie obcej wykorzystywanej w złotówkach, będzie przeliczana na PLN według kursu kupna waluty pożyczki obowiązującego w Banku w momencie wypłaty ( § 17 ust. 5 ),

- powyżej 10.000.000 zł (lub równowartości tej kwoty w innych walutach) wypłata nastąpi z datą waluty transakcji S. tzn. drugiego dnia roboczego po pozytywnym zweryfikowaniu przez Bank kompletu dostarczonych dokumentów potwierdzających ustanowienie zabezpieczeń i spełnienia innych warunków, zgodnie z umową kredytu. Jeżeli weryfikacja dokumentów nastąpi do godziny 11:00 wypłata zostanie dokonana drugiego dnia roboczego. W przypadku zakończenia weryfikacji dokumentów po godzinie 11:00 będzie to traktowane jako zakończenie weryfikacji następnego dnia roboczego i od tego dnia będzie ustalana data waluty S.. W każdym przypadku wypłata środków nastąpi najpóźniej w ciągu 6 dni od złożenia prawidłowych dokumentów przez klienta. Kwota kredytu w walucie obcej wykorzystywana w złotówkach, będzie przeliczana na PLN według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku na dwa dni robocze przed dniem wypłaty ( § 17 ust. 6 ).

(dowód: decyzja kredytowa – k. 149, umowa kredytu – k. 46-57, regulamin kredytu mieszkaniowego dla klientów Raiffeisen (...) w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna – k. 151-157, e-mail pozwanego – k. 161-162, aktualny kurs walut – k. 164)

Ani przed, ani po zawarciu umowy powodów nie informowano o sposobie ustalania kursów walut w ramach (...), w tym jak zostanie obliczona kwota wypłaconego kredytu oraz kwota rat spłaty.

(dowód: przesłuchanie stron – k. 267-268)

Kredyt został wypłacony kredytobiorcom w następujących transzach:

- w dniu 22.07.2008 r. w kwocie 183.454,16 zł stanowiącej równowartość kwoty 96.039,24 CHF,

- w dniu 03.10.2008 r. w kwocie 260.788,79 zł stanowiącej równowartość kwoty 123.153 CHF,

- w dniu 23.10.2009 r. w kwocie 204.362,24 zł stanowiącej równowartość kwoty 76.374,26 CHF.

(dowód: zaświadczenie – k. 64-83)

W dniu 05.10.2010 r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy, na podstawie którego powodowie rozpoczęli spłatę udzielonego kredytu w walucie obcej (...).

W dniu 30.12.2011 r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy, który dotyczył zmiany adresu nieruchomości określonej w § 4 pkt 4 umowy.

(dowód: wniosek o zmianę warunków kredytowania – k. 58-59, aneks nr (...) – k. 60-61 oraz k. 159, aneks nr (...) – k. 62-63)

W dniu 25.03.2016 r. powodowie zawarli umowę majątkową małżeńską o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

(dowód: akt notarialny – k. 277-279)

W okresie od 29.08.2008 r. do 24.03.2016 r. powodowie wspólnie na rzecz pozwanego z tytułu spłaty rat umowy kredytu uiścił kwotę 50.409,08 zł i 78.797,90 CHF, zaś w okresie od 25.03.2016 r. do dnia 29.12.2021 r. wyłącznie powód wpłacił kwotę 71.821,27 CHF.

( dowód: zaświadczenie – k. 31-38, potwierdzenie transakcji – k. 84, przesłuchanie stron – k.267-268, oświadczenie powoda – k. 289, oświadczenie pełnomocnika pozwanego – k. 267 )

Powodowie pismem z dnia 14.01.2022 r. wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 50.409,08 zł oraz 150.619,17 CHF tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu w okresie od dnia 29.08.2008 r. do dnia 29.12.2021 r.

(dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty wraz potwierdzeniem doręczenia – k. 93-98)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o zapłatę na rzecz powodów kwoty 50.409,08 zł i 78.797,90 CHF oraz na rzecz powoda 71.821,27 CHF tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych przez powodów nienależnie na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) uznano za zasadne. Podlegało również uwzględnieniu żądanie ustalenia, że umowa kredytu hipotecznych nr (...) jest nieważna. Oddaleniu podlegało roszczenie o zapłatę w nieznacznym zakresie tj. w zakresie żądania części odsetek od zasądzonej kwoty i zapłaty w sposób łączny części dochodzonej kwoty. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone do akt sprawy, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała oraz zeznania świadka i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchany w sprawie świadek A. S. (k. 237-242) nie uczestniczył przy zawieraniu umowy kredytu przez powodów, a jego zeznania dotyczyły ogólnej procedury udzielenia kredytów i ustalania kursów walut w pozwanym banku.

Powodowie ostatecznie w żądaniu głównym domagali się ustalenia nieważności umowy kredytowej oraz zapłaty z tego tytułu. Na wypadek oddalenia tego żądania – zapłaty z tytułu uznania za niedozwolone i bezskuteczne wobec nich postanowień abuzywnych umowy oraz regulaminu i ustalenia abuzywności kwestionowanych postanowień na przyszłość.

Wskazywane przez powodów postanowienia dotyczyły mechanizmu denominacji kwoty kredytu wyrażonej w walucie szwajcarskiej, a wypłacanej i spłacanej w walucie polskiej i związanych z tym przeliczeń według kursów walut, które to kursy – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie. W ocenie powodów skutkiem tego umowa jest bezwzględnie nieważna.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (298.049,26 CHF), cel, na jaki został udzielony (budowa domu mieszkalnego), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma umownej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej. Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, wypłatę kredytu w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju i spłatę w PLN. Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

Jak już wskazano, w umowie wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w PLN na budowę domu mieszkalnego w Polsce. Spłata kredytu wyrażonego w (...) początkowo następowała w złotych, a następnie w frankach szwajcarskich. Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego, jak również zgromadzony w sprawie materiał dowody nie prowadzi do odmiennego wniosku.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów” definiowanej jako tabela kursów walut dla dewiz w (...) Bank (...) S.A. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, umowa stron stanowiła wzorzec stosowany w Banku. Układ umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w walucie PLN, USD, (...), EUR, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia, wskazać rachunki do wypłaty i spłaty kredytu. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorca miał realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono mu możliwość jego zmiany, z której zrezygnował. Dołączona do odpowiedzi na pozew korespondencja mailowa (k. 161-162) wskazuje jedynie, że powodowie byli nowymi klientami banku i konieczne było zatwierdzenie dla nich warunków kredytu. Powyższy e-mail nie potwierdza, aby powodowie prowadzili negocjacje w zakresie kursu uruchomienia kredytu bądź ustalania kursu spłaty.

Powód zeznał, że „ Nie byliśmy informowani w jaki sposób bank ustala kurs (...) dla potrzeb wypłaty i spłaty kredytu. Umowa była przygotowana, czekała na nas w banku, przyjechaliśmy i podpisaliśmy umowę. Nie prosiliśmy, żeby cokolwiek było zmieniane.(…) .” (k. 267v-268).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Nie zostało wykazane aby powodowie mogli cokolwiek istotnego dla konstrukcji tej umowy negocjować.

Oznacza to, że te postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z powodem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Powodowie wskazywali, że zawarte w umowie rozwiązania są niedozwolone. Należało zatem rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN (§2 ust. 1 umowy) oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości rat spłaty (§13 ust. 3 umowy). Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczony jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „ nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to kilka dni roboczych, w trakcie którym mógł zmienić swój kurs), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. –uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminować by mogła jedynie możliwość wypłaty kredytu w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku w ramach tabeli. Wprost w § 15 ust. 3 zdanie czwarte i piąte umowy wskazano, że pozostała do spłaty kwota kredytu jest przeliczana według kursów walut obowiązujących w Banku na dwa dni przed zakończeniem okresu odsetkowego. W przypadku przewalutowania kredytu udzielonego w walucie obcej na złote zastosowanie znajdzie kurs sprzedaży waluty kredytu. W związku z tym możliwość przewalutowania kredytu nie eliminowała możliwości jednej ze stron do swobodnego ustalania wysokości świadczenia.

Oceny powyższej nie zmienia również okoliczność, że spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowała bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie uruchomienia kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzona na podstawie aneksu. Miałaby ona znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Tymczasem zmiana umowy za pomocą aneksu i spłata zadłużenia w walucie (...) nie ma znaczenia. Saldo zadłużenia nie uległo zmianie i wynikało z pierwotnie wyliczonej kwoty udzielonego kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksu zmieniającego tą umowę.

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie(...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala jednak na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość spłaty w (...), gdyż nie w takiej walucie nastąpiła wypłata kredytu, a co więcej, nie wiadomo, czy Bank wywiązał się ze swojego zobowiązania, gdyż nie wiadomo, na podstawie jakiego kursu przeliczył równowartość kredytu określonego w (...) na wypłatę w PLN. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Dodać należy, że wobec pierwotnej wady przedmiotowej umowy, aneks sporządzony do umowy nie mógł wprowadzać w niej skutecznych zmian. Skoro mechanizm denominacji został w praktyce od początku uznany za bezskuteczny, to nie mogła skutecznie sanować go kolejna blankietowa umowa, zawarta w warunkach braku świadomości kredytobiorcy, co do istoty pierwotnej wadliwości rozwiązań uznanych za abuzywne.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. Bank., powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznych nr (...) łącząca powodów z pozwanym jest nieważna należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwoty 25.204,54 zł i 39.398,95 CHF, zaś na rzecz powoda kwoty 25.204,54 zł i 111.220,22 CHF o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Powyższe kwoty stanowią sumę wpłat dokonanych wspólnie przez powodów w okresie od dnia 29.08.2008 r. do 24.03.2016 r. oraz wyłącznie przez powoda w okresie od dnia 25.03.2016 r. do dnia 29.12.2021 wpłat tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Powyższa kwota nie była sporna między stronami – pełnomocnik pozwanego na rozprawie w dniu 09.01.2024 r. wskazał, że nie kwestionuje kwot wskazanych przez powodów jako uiszczonych na rzecz pozwanego za okres objęty pozwem (k. 267), a ponadto wynikała ona z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego (k. 64-83). Powodowie w ramach wspólności ustawowej małżeńskiej w okresie od 29.08.2008 r. do 24.03.2016 r. uiścili na rzecz pozwanego kwoty 50.409,08 zł i 78.797,90 CHF. Z uwagi na zawarcie w dniu 25.03.2016 r. umowy małżeńskiej majątkowej o ustanowieniu rozdzielności majątkowej powyższe kwoty nie mogły zostać zasądzone powodom do majątku wspólnego. Z dniem zawarcia umowy małżeńskiej każdemu z powodów przysługiwał w dotychczasowym wspólnym majątku udział w wysokości ½. Z tego względu Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów kwoty 25.204,54 zł i 39.398,95 CHF (1/2 z 50.409,08 zł i 78.797,90 CHF) i oddalił żądanie zapłaty w sposób łączny części dochodzonej kwoty. Z uwagi na to, że wyłącznie powód dokonywał spłat rat kredytu od dnia 25.03.2016 r. do 29.12.2021 r. zasądził na jego rzecz kwotę 71.821,27 CHF.

Bezzasadne jest powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona jej kwota kredytu.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń co do wszystkich dochodzonych kwot zapłaconych przez powodów. Podniesiony przez pozwanego zarzut nie zasługuje na podzielenie. Pobranie środków z rachunku bankowego powodów przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powodowie dochodzą roszczenia z tytułu pobranych im środków w okresie pomiędzy 29.08.2008 r. do 29.12.2021 r. to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powodów z tytułu zapłaty. Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.”(teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie. Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy (...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie (...)). Podnoszono jednak, ze z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Pozwany podniósł również zarzut zatrzymania świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz Banku, które miałyby podlegać zwrotowi na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu jest nieważna– do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu świadczenia spełnionego przez Bank na rzecz powodów w postaci zapłaty kwoty 648.605,19 zł tj. wartości kapitału udostępnionego powodom. Powyższy zarzut nie został uwzględniony przez Sąd. Zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 14.12.2023 r. w sprawie(...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich „ stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania świadczenia po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych mu w wykonaniu tej umowy.”. Wobec orzeczenia (...) Sąd będąc związanym orzeczeniem (...) odstąpił od dotychczasowego poglądu uznającego za skuteczny zarzut zatrzymania. Tym samym w niniejszej sprawie Sąd nie uwzględnił już podniesionego przez pozwanego zarzutu zatrzymania.

Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dochodzonych kwot od dnia 27.01.2022 r. do dnia zapłaty i to żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 21.03.2024 r. tj. od dnia wydania wyroku. Z uwagi na skomplikowany charakter sprawy, konieczność pouczenia powodów przez Sąd o skutkach uznania umowy za nieważną, mnogość zarzutów oraz rozbieżność orzecznictwa pozwany dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego miał dostateczną wiedzę, która pozwalała mu na ocenę zasadności roszczeń powodów.

Należy tu podkreślić, iż rozwiązanie to nie statuuje powodów jako konsumentów w sytuacji gorszej niż innych uczestników obrotu. Jest ono właśnie konsekwencją wynikającą z uprzywilejowania ich pozycji, w wyniku której jednostronnym oświadczeniem mogą spowodować rozerwanie węzła prawnego albo też utrzymanie zobowiązania.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 21.03.2024 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie I sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku.

Uwzględnienie żądania głównego dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego. Sąd pominął wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia. Wniosek ten został zgłoszony w przypadku rozpoznawania przez Sąd żądania ewentualnego, jednakże z uwagi na uwzględnienie roszczenia głównego, bezcelowe było przeprowadzenie tego dowodu.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 27.01.2022 r. do dnia 20.03.2024 r. i żądania zapłaty w sposób łączny części dochodzonej kwoty.

Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwa (34 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radca prawny) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł) łącznie 11.834 zł.

Ze względu na to, że każdy z powodów dochodził zapłaty (...) w innej wysokości należało dokonać stosunkowego rozdzielenia przysługującego im zwrotu kosztów procesu. Powódka dochodziła zapłaty 39.398,95 CHF co stanowiło 27 % całej kwoty żądania pozwu w (...), zaś powód kwoty 111.220,22 CHF co stanowiło 73 % całej kwoty żądania pozwu w (...). Ze względu na to, że koszty procesu wynosiły łącznie 11.834 zł to powódce przysługuje zwrot od pozwanego w kwocie 3.195,18 zł (11.834 zł x 27%), zaś powodowi w kwocie 8.638,82 zł (11.834 zł x 73%).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11.834 zł, o czym orzekł jak w punkcie IV sentencji wyroku.