Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 27 marca 2020 r. powódka B. O. (1) wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 113.751,55 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty, a nadto o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu swoich żądań powódka wskazała, że jako konsument zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu na cele mieszkaniowe w kwocie 345.000 zł na okres 360 miesięcy. Kredyt został udzielony w złotówkach, ale po jego wykorzystaniu kwota kredytu (transzy) została przeliczona na (...) i od tego momentu saldo kredytu wyrażone zostało w tej walucie, która to kwota stanowi podstawę obliczenia rat kapitałowo-odsetkowych. Spłata kredytu odbywa się na analogicznych zasadach, z tym że przeliczanie jest odwrotne – z (...) na złotówki. Powódka wskazała, że mimo zapisu w umowie, że kredyt jest denominowany, faktycznie jest to kredyt indeksowany do waluty (...). Podniosła również, że mechanizm obliczenia raty kredytu opierał się na kursie waluty ustalonym dowolnie przez bank przy zastosowaniu klauzul indeksacyjnych. W ocenie powódki poszczególne postanowienia umowy mają niedozwolony charakter. Jako przyczyny abuzywności postanowień umownych wskazywała na: sposób ustalenia kursów waluty, zróżnicowanie zastosowanych kursów, a także mechanizm indeksacji. Konsekwencją braku mocy wiążącej abuzywnych klauzul waloryzacyjnych jest nadpłata rat kredytowo-odsetkowych, której powódka domaga się zwrotu w wysokości 113.751,55 zł (k. 4-22).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że klauzula indeksacyjna nie podlega ocenie z punktu widzenia abuzywności, gdyż określa główny przedmiot świadczeń stron i sformułowana została w sposób jednoznaczny. Podniósł, że charakteru niedozwolonego postanowienia nie ma również klauzula kursowa odsyłająca do tabel kursowych, bowiem stanowi to powszechną praktykę rynkową.

Jednocześnie pozwany sformułował następujące zarzuty:

- na wypadek „odfrankowania” umowy kredytu, zarzut przedawnienia roszczenia powódki w zakresie obejmującym rzekome nadpłaty powstałe w okresie od dnia zawarcia umowy kredytu do dnia 27.04.2018 r. z uwagi na fakt, że roszczenia te powstały nie więcej niż 10 lat przed wniesieniem pozwu, a w konsekwencji należy je uznać za przedawnione zgodnie z treścią art. 118 k.c.,

- na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu zarzut potrącenia wierzytelności powódki o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego kredytu tj. kwoty 345.000 zł oraz wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału tj. kwoty 121.406,65 zł,

- na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu oraz nieuwzględnienie przez Sąd zarzutu potrącenia, zarzut zatrzymania kwoty 345.000 zł udzielonego powódce kredytu oraz kwoty 121.406,65 zł z tytułu korzystania z kapitału (k. 70-108v).

Postanowieniem z dnia 6 października 2020 r. Sąd ograniczył przedmiot rozprawy do zbadania żądania powódki w kwestii odpowiedzialności pozwanego co do zasady (k.303v).

Wyrokiem wstępnym z dnia 20.10.2020 r. Sąd uznał roszczenie powódki za usprawiedliwione co do zasady (wyrok k. 308).

Pozwany wywiódł apelację od ww. wyroku (k.331-340). Sąd Apelacyjny w B. w sprawie (...) wyrokiem z dnia 17 lutego 2022 r. oddalił apelację pozwanego (wyrok k. 367).

Pozwany wniósł skargę kasacyjną od ww. wyroku (k. 395-407). Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 29.12.2022 r. odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (postanowienie I CSK 4433/22)

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwany (...) Bank (...) S.A. jest następcą prawnym (...) Bank S.A

(bezsporne)

W dniu 10 lipca 2008 r. powódka jako konsument zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego banku (...) S.A. z siedzibą w W. – umowę o kredyt na cele mieszkaniowe nr (...). Bank udzielił powódce kredytu w kwocie 345.000 zł, jak określono, „denominowanego (waloryzowanego) w walucie (...) na okres 360 miesięcy od dnia zawarcia umowy do dnia 15 lipca 2038 r. (§ 2 ust. 1 umowy).

( dowód: umowa kredytu k. 26-29, ogólne warunki umowy k. 30-34)

Zawarta przez strony umowa zawierała następujące postanowienia:

- kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w (...) lub transzy kredytu zostanie określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2),

- kredyt wykorzystywany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu (§ 4 ust. 1a),

- wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona jest w (...). Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla (...) obowiązującego w banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty ma wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2 zdanie drugie, trzecie i czwarte),

( dowód: umowa kredytu k. 26-29)

Oprocentowanie kredytu określono jako zmienne i stanowiące sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży w wysokości 2,32 punktów procentowych (§ 8 ust. 1 umowy).

Stawkę odniesienia ustalono jak stawkę rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku (§ 8 ust. 2-5 umowy).

Ani w umowie, ani w OWU nie zdefiniowano kursów kupna i sprzedaży dewiz, ani nie wskazano, jak ustalana jest tabela, z której miały one wynikać.

(dowód: umowa kredytu k. 26-29, zaświadczenie k. 35-39, zestawienie spłat k. 53-60, zestawienie k.168-172)

Harmonogram spłaty rat określał wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w walucie (...).

(dowód: zaświadczenie k. 35-39)

Zawierając umowę powódka nie otrzymała informacji, w jaki sposób bank ustala walutę, ani jaki jest mechanizm chroniący przed wzrostem kursów walut. Nadto nie miała wpływu na wysokość kursów walut, ani sposób ich ustalania.

(dowód: zeznania świadków: E. S. k. 301v-302v, K. D. k. 302v-303, zeznania powódki B. O. k. 303-303v).

Kredyt został uruchomiony w dniu 24.07.2008 r. w kwocie 345.000 zł stanowiącej równowartość kwoty 178.960,47 CHF.

(dowód: zaświadczenie z dnia 12.07.2019 r. – k. 35-39)

Powódka spłacała kredyt wyłącznie w PLN. W okresie od 15.04.2010 r. do 18.06.2019r. powódka dokonała wpłat na rzecz pozwanego w łącznej wysokości 238.836,16 zł.

Różnica pomiędzy sumą rat kapitałowych i odsetkowych dokonanych przez powódkę w okresie od 15.04.2010 r. do 18.06.2019 r., a kwotą która byłaby należna we wskazanym okresie przy przyjęciu, że z umowy usunięto mechanizm indeksacji, a powódka byłaby zobowiązana do spłaty kredytu w PLN według zasad określonych w umowie z oprocentowaniem stanowiącym sumę stałej marży w wysokości 2,32 p.p. powiększonej o LIBOR 3M dla (...), zgodnie z zasadami przewidzianymi w § 8 umowy kredytu, wynosi łącznie 125.256,04 zł.

(dowód: zaświadczenie z dnia 12.07.2019 r. – k. 35-39, zestawienie wpłat – k. 168-172 oraz k. 464-466, opinia biegłego sądowego M. H. k. 505-517v)

Powódka pismem z dnia 26.08.2019 r. złożyła reklamację jednocześnie wzywając pozwanego do zapłaty kwoty stanowiącej nienależne świadczenie z uwagi na nieważność umowy kredytu, ewentualnie abuzywność jej poszczególnych postanowień. Pozwany nie uznał roszczeń powódki.

(dowód: pismo powódki – k. 40-43, pismo pozwanego – k. 44-45)

Sąd zważył, co następuje:

Prawomocnym wyrokiem wstępnym z dnia 20.10.2020 r., a następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11.02.2022 r. przesądzono ostatecznie o tym, że umowa kredytu zawiera klauzule abuzywne, które nie wiążą powódki. Umowa kredytu po eliminacji z niej mechanizmu indeksacji (klauzul abuzywnych) nadaje się do dalszego wykonywania. W tej sytuacji na dalszym etapie postępowania sądowego konieczne stało się ustalenie czy wysokość dochodzonego przez powódkę roszczenia znajduje uzasadnienie w zgromadzonym materiale dowodowym. Ponadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia na wypadek „odfrankowienia” umowy kredytu, który również podlegał rozpoznaniu w niniejszej sprawie.

Powódka ostatecznie dochodziła zapłaty kwoty 113.751,55 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty.

Z uwagi na kwestionowanie przez pozwanego wysokości żądanej kwoty przez powódkę oraz skomplikowany charakter wyliczeń konieczne stało się dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości. Opinia została sporządzona przez biegłego sądowego M. H.. W ocenie Sądu przedmiotowa opinia jest jasna, pełna oraz koresponduje z zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, a wnioski w niej zawarte są logiczne oraz zgodne z doświadczeniem życiowym. Biegła wskazała, że różnica pomiędzy sumą rat kapitałowych i odsetkowych dokonanych przez powódkę w okresie od 15.04.2010 r. do 18.06.2019 r., a kwotą która byłaby należna we wskazanym okresie przy przyjęciu, że z umowy usunięto mechanizm indeksacji, a powódka byłaby zobowiązana do spłaty kredytu w PLN według zasad określonych w umowie z oprocentowaniem stanowiącym sumę stałej marży w wysokości 2,32 p.p. powiększonej o LIBOR 3M dla (...), zgodnie z zasadami przewidzianymi w § 8 umowy kredytu, wynosi łącznie 125.256,04 zł (k. 505-517v).

Powódka mogła dochodzić zapłaty kwoty 125.256,04 zł jednak zdecydowała się dochodzić kwoty niższej tj. 113.751,55 zł – i tym żądaniem jest Sąd orzekający w niniejszej sprawie związany.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 113.751,55 zł, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku końcowego.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie(...), w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne jest powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej. Powódka dokonywała spłaty rat kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Eliminacja z umowy niedozwolonych postanowień skutkuje tym, że świadczenia na ich podstawie spełnione stanowią nienależne świadczenie.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na abuzywność postanowień umownych nie była zobowiązana do spłat w takiej wysokości.

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę nie zasługuje na podzielenie. Pobranie środków z rachunku bankowego powódki przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej, dlatego nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powódki powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powódka dochodzi roszczenia z tytułu pobranych mu środków w okresie od 15.04.2010 r. r. do 18.06.2019 r. to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powódki z tytułu zapłaty. Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie(...) oraz w połączonych sprawach od (...) do(...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.” (teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie.

Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy(...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie (...)). Podnoszono jednak, ze z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Powódka żądała zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dochodzonej kwoty od dnia 17.06.2019 r. do dnia zapłaty i to żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powódki w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 20.10.2020 r. tj. od dnia wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w O., który przesądził zasadę. Z uwagi na skomplikowany charakter sprawy, konieczność pouczenia powódki przez Sąd o skutkach uznania zawartych w umowie klauzul za abuzywne oraz ewentualnej nieważności umowy, mnogość zarzutów oraz rozbieżność orzecznictwa pozwany dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego miał dostateczną wiedzę, która pozwalała mu na ocenę zasadności roszczeń powódki. Z jednej strony pozwany bank mógł ocenić już w tym momencie zasadność roszczenia powódki, z drugiej jednak strony do tego czasu powódka mogła zgodnie ze swoim rozumieniem podtrzymać wolę częściowego lub całkowitego kontynuowania umowy.

Należy tu podkreślić, iż rozwiązanie to nie statuuje powódki jako konsumenta w sytuacji gorszej niż innych uczestników obrotu. Jest ono właśnie konsekwencją wynikającą z uprzywilejowania jej pozycji, w wyniku którego jednostronnym oświadczeniem może spowodować rozerwanie węzła prawnego albo też utrzymanie zobowiązania.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od kwoty 113.751,55 zł od dnia 20.10.2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie II sentencji wyroku.

Pozwany podniósł również zarzut potrącenia ewentualnie zarzut zatrzymania świadczeń spełnionych przez powódkę na rzecz Banku na wypadek unieważnienia umowy. Z uwagi na fakt, że w toku postępowania umowa nie została uznana za nieważną, powyższe zarzuty nie podlegały rozpoznaniu przez Sąd.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powódki w całości. Powódka uległ swemu żądaniu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 113.751,55 zł od dnia 17.06.2019 r. do dnia 19.10.2022 r.

Koszty procesu po stronie powódki przed Sądem I instancji obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie biegłego sądowego za sporządzenie opinii sądowej (3.303,61 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w podwójnej stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (2x 5.400 zł). Niniejsza sprawa wymagała ponad standardowego nakładu pracy ze strony pełnomocnika z tego względu zasadne było przyznanie kosztów zastępstwa prawnego w podwójnej wysokości. Sąd miał tu na względzie prejudycjalny, na datę wytoczenia, charakter tej sprawy. Uwzględniono też konieczność prowadzenia wielowektorowego postępowania dowodowego, w tym dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, wobec nieprzejednanej postawy pozwanego i to nawet w sytuacji gdy prawomocnie przesądzono już zasadę.

Koszty procesu po stronie powoda przed Sądem II instancji obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (4.050 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 19.170,61 zł, o czym orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku.