Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2022 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa E. J.

przeciwko B2B (...) sp. z o.o. w W.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powódki E. J. na rzecz pozwanej (...)
sp. z o.o. w W. kwotę 10.817 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie
za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do
dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

I C 318/22

UZASADNIENIE

E. J. wniosła przeciwko (...) (...) sp. z o.o.
w W. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego akt notarialny z dnia 17 lutego 2020 r. (rep.(...) nr (...)) sporządzonego przed notariuszem A. K. w O., któremu klauzulę wykonalności nadał Sąd Rejonowy w (...)postanowieniem z 16 grudnia 2020 r. (sygn. akt
I Co (...)). Podniosła, że kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tym tytułem z uwagi na nieważność umowy pożyczki jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, ponadto sprzecznej z ustawą i stanowiącej próbę obejścia ustawy (art. 359 § 2 ^{( 1 )}k.c.). Wskazała, że zgodnie z umową została jej przyznana przez pozwana pożyczka w wysokości 135.000 zł, natomiast kwota 15.000 zł została przeznaczona dla pośrednika. Ponadto została w umowie zobowiązana do zapłaty bardzo wysokiej prowizji w kwocie 48.950 zł. Został jej, co prawda, udzielony rabat, jednak był on gołosłownym i rzekomym upustem, mającym na celu zatuszowanie wysokich kosztów pozaodsetkowych. Suma tych kosztów wynosi niemalże 50% kwoty faktycznie udzielonej pożyczki i ma charakter lichwiarski, nieważny z art. 58 k.c. Opłata prowizyjna w wysokości 63.950 zł (48.950 + 15.000) nie znajduje uzasadnienia

Odpowiadając na pozew, pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości
i zasądzenie od powódki kosztów procesu. Odrzuciła zarzuty powódki, wskazując, że powódka zawarła umowę jako producent rolny, a nie konsument, ubiegała się
o pożyczkę w wysokości 150.000 zł, którą otrzymała w całości, a kwota 15.000 zł została przekazana na polecenie powódki pośrednikowi, co stanowiło wyraz rozliczeń wyłącznie między powódką a pośrednikiem. Ponadto powódka dokonała spłat tylko na sumę 12.84,45 zł. Gdyby powódka spłaciła pożyczkę w terminie, zachowałaby uprawnienie do rabatu i nie zostałaby obciążona pełną prowizją, a tylko prowizją
w kwocie 23.750 zł. Pozew stanowi jedynie odpowiedź na wniosek o wszczęcie egzekucji i wyznaczony termin licytacji.

Uzasadnienie faktyczne

Jest bezsporne (przyznane przez powódkę w jej zeznaniach – protokół rozprawy k. 129), że powódka zawarła sporną umowę jako osoba prowadząca wytwórczą działalność rolniczą i wpisana do rejestru producentów rolnych, a nie jako konsument. Szukała pożyczki poza bankami, ponieważ banki kolejno odmawiały jej udzielenia kredytu. Powódka trafiła najpierw nie do pozwanej, lecz do pośrednika finansowego P. A., z którym utrzymywała kontakt wyłącznie mailowy i tą drogą uzyskała projekt umowy pożyczki. Powódka mogła zapoznać się z umową przed jej podpisaniem.

Bezsporne jest również (i potwierdzone odpowiednimi dokumentami, których prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała), że w dniu 17 lutego 2020 r. strony podpisały umowę pożyczki nr (...), zaprojektowaną przez pozwaną,
o następujących postanowieniach (najistotniejsze):

§ 1.1 – (…) Pożyczkodawca udziela Pożyczkobiorcy pożyczki w kwocie 150.000 zł (…) na prowadzenie działalności gospodarczej rolniczej (…), a Pożyczkobiorca (…) pożyczkę przyjmuje.

§ 1.2 – Pożyczka udzielana jest na okres 7 miesięcy (…).

§ 1.3 - Pożyczka wypłacona zostanie (…) na rachunki bankowe wskazane przez Pożyczkobiorcę
o numerach: kwota 15.000 zł na rachunek (…) pośrednik P. A., kwota 135.000 zł na rachunek (…) E. J..

§ 2.1 – Odsetki od pożyczki wynoszą 8.750 zł (...) za cały okres, na jaki zawarto umowę, co odpowiada rocznemu oprocentowaniu pożyczki w wysokości 10%.

§ 2.2 – Prowizja za udzielenie pożyczki wynosi 48.950 zł (…).

§ 2.3 – Pożyczkodawca udziela Pożyczkobiorcy rabatu w wysokości 25.200 zł (…), który zostanie odliczony od kwoty prowizji.

§ 2.4 – Prowizja za udzielenie pożyczki po uwzględnieniu rabatu wynosi 23.750 zł (…).

§ 2.5 – Po odliczeniu rabatu całkowita kwota do zapłaty (kwota pożyczki, odsetki i prowizja pomniejszona o rabat) wynosi 182.500 zł (…). Pożyczkobiorca straci prawo do rabatu, gdy nie wywiąże się z obowiązku spłaty kwot lub terminów wynikających z harmonogramu (…). Gdy Pożyczkobiorca straci prawo do rabatu, zobowiązany będzie do zwrotu kwoty udzielonego rabatu w wysokości podanej w § 2.3 nie później niż do dnia, do którego udzielona jest pożyczka (§ 1.2).

(umowa z harmonogramem – k. 12-14)

Jest bezsporne (patrz przesłuchanie stron), że powódka sama wybrała notariusza, do którego udała się i podpisała akt notarialny opisany w jej żądaniu (wstępna część uzasadnienia). W nim, oprócz ustanowienia hipoteki na nieruchomości, powódka oświadczyła w § 3, że co do obowiązku zapłaty spółce (...) (...) sp. z o.o. w W. kwoty do wysokości 390.000 zł z tytułu zwrotu należności wynikających z umowy pożyczki nr (...), obejmujących spłatę kapitału, kosztów upominawczo-windykacyjnych, sądowych i egzekucyjnych, odsetek naliczonych od zadłużenia przeterminowanego (maksymalnych), odsetek bieżących, opłat i prowizji
i kwoty niespłaconego kapitału poddaje się egzekucji wprost z tego aktu, w oparciu
o art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. Aktowi temu, w tej części, nadana została klauzula wykonalności opisana we wstępnej części uzasadnienia.

(akt notarialny – k. 15-17)

Bezsporne jest również (twierdzenie odpowiedzi na pozew – s. 5, k. 42), że powódka nie dotrzymała warunków spłaty i mimo wezwania do zapłaty uiściła pozwanemu jedynie sumę 12.084,45 zł, na którą składały się spłaty: 3.000 zł 16 marca 2020 r., 3.000 zł 16 kwietnia 2020 r., 6.000 zł 22 czerwca 2020 r. i 84,45 zł 14 czerwca 2021 r.

W oparciu o tak powstały tytuł wykonawczy wierzyciel wszczął egzekucję kwoty 203.806,91 zł z nieruchomości powódki (wniosek k. 56), a termin pierwszej licytacji wyznaczony został na 25 marca 2022 r. (obwieszczenie k. 11). Powództwo poprzedziło ten termin o 17 dni. Powódka nie kwestionowała tabeli dołączonej do odpowiedzi na pozew (k. 60), z której wynika więc bezspornie, że dług powódki wynosi wobec pozwanej więcej niż pozwana egzekwuje – 211.315,79 zł.

Rozważania

Powództwo należało oddalić w całości.

Fakty były zasadniczo bezsporne i potwierdzone podanymi wyżej dokumentami, których prawdziwości żadna ze stron nie zaprzeczyła. Bezsporność faktów podkreśliły wyniki przesłuchania stron, pozbawione rozbieżności. Dodać należy przy tym, że wobec kategorycznej treści pozwu zeznania powódki okazały się być bardzo ogólnikowe, choć mimo to wydają się szczere. Powódka nie pamięta, czy uzgadniała
z pośrednikiem ustnie kwestię kosztów umowy przed jej zredagowaniem na piśmie,
a nawet czy umawiała się z nim na wysokość prowizji i czy złożyła pozwanej dyspozycję wypłaty pośrednikowi kwoty 15.000 zł. Powódka sprawia wrażenie przedsiębiorcy, który podpisał umowę, nie interesując się jej zapisami. Oczywiście, nie może to przemawiać w procesie na jej korzyść. Sprawa ma charakter sporu prawnego, sprowadzającego się do interpretacji i oceny poprawności umowy pożyczki. Sąd pominął dowód z zeznań świadka P. A., uznając, że nie będą przydatne dla rozstrzygnięcia – wnioskodawca nie wskazał istotnych okoliczności spornych mających wynikać z tych zeznań. Podobnie niepotrzebne dla sprawy były do dołączenia akta postępowania egzekucyjnego (nie zostały wskazane konkretne dokumenty, z których mogłyby wynikać okoliczności sporne).

Zgodnie z art. 840 § 1 k.p.c., dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli (między innymi – pkt 1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

Powódka zarzuciła umowie pożyczki sprzeczność z ustawą, zasadami współżycia społecznego i dążenie do obejścia prawa. Przywołana przez powódkę przesłanka zastosowania art. 58 § 1 k.c. mogłaby zostać spełniona, gdyby strony w taki sposób ukształtowały treść czynności prawnej, że z formalnego punktu widzenia (pozornie) nie sprzeciwiałaby się aktowi prawa powszechnie obowiązującego, lecz w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) prowadziłaby do skutku, który byłby normatywnie zabroniony (wyrok SN z 23 lutego 2006 r. II CSK 101/05). W poczet zakazanych przez ustawodawcę czynności zalicza się m.in. pobieranie odsetek
w wysokości przekraczającej maksymalny poziom opisany w dyspozycji art. 359 § 22 k.c. Unormowane w tym przepisie świadczenia okresowe stanowią zasadniczo postać wynagrodzenia należnego wierzycielowi od dłużnika za korzystanie z pieniędzy. Skoro tak, zasadniczym celem tego przepisu jest ograniczenie dochodów, jakie osoba przekazująca kapitał mogła uzyskać z opisanego wyżej tytułu. W konsekwencji umowa pożyczki tylko wtedy prowadziłaby do następstw sprzecznych z zakazem pobierania odsetek wyższych niż maksymalne, gdyby przewidziana w niej prowizja stanowiła
w rzeczywistości rekompensatę za to, że powódka oddała pozwanemu do dyspozycji skredytowaną kwotę. Żeby zweryfikować istnienie tej przesłanki, Sąd dokonał obiektywnej interpretacji kontraktu.

W ocenie Sądu, dla przeciętnego przedsiębiorcy wchodzącego w kontrakt
z pozwaną spółką (...) powinno być jasne, że skoro przyczyną tego wejścia jest brak zdolności kredytowej w oczach banków, należy liczyć się w kontaktach
z pozabankowymi pożyczkodawcami wyższych kosztów i zabezpieczeń. Doświadczenie życiowe wskazuje jednoznacznie, że krąg osób odrzuconych przez banki obciążony jest wyjątkowo dużym ryzykiem niespłacenia zobowiązania. Dla przeciętnego przedsiębiorcy zapisy umowy powinny być jasne, oczywiście pod warunkiem odpowiednio uważnego zapoznania się z umową. Paragraf 1 jasno wskazywał na to, jaka jest suma pożyczki, a z niej jaka kwota trafi na rachunek pośrednika, a jaka na rachunek powódki. Sąd nie ma wątpliwości co do tego, że sumę pożyczki stanowiła kwota 150.000 zł. Wynagrodzenie pośrednika 15.000 zł to nie wynagrodzenie pozwanej, więc nie należy mieszać tej kwoty z innymi kosztami pożyczki dla wykazania, ile pozwana na umowie miała zyskać. W stosunkach między przedsiębiorcami takie rozwiązanie należy uznać za dość klarowne i dopuszczalne.
W tej sytuacji dochodami zwykłymi pozwanej są odsetki na poziomie rocznym 10% (łącznie 8.750 zł) oraz „prowizja za udzielenie pożyczki” wynosząca pod warunkiem umówionej spłaty 23.750 zł. Dochodem niezwykłym pozwanej miała być „prowizja za udzielenie pożyczki” w dalszej części, wynosząca 25.200 zł – dobijająca do sumy prowizji 48.950 zł, ale na wypadek niedotrzymania przez powódkę warunków umowy. W ten sposób całkowita kwota do zapłaty dla solidnego dłużnika wynosi 182.500 zł przy sumie pożyczki 150.000 zł. W ocenie Sądu, nie jest to ani złamaniem ustawy, ani obejściem ustawy ani niezgodnością z zasadami współżycia społecznego. To ostatnie zresztą należy oceniać przez pryzmat zachowania przedprocesowego powódki, która nie tylko dokonała spłaty pożyczki w symbolicznej sumie, ale i pomija milczeniem przyczyny niewykonania swego zobowiązania. Co więcej, powódka, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, nie dopełniła powinności wymienienia zasad współżycia społecznego, których naruszenia dopatruje się w zapisach umowy
i w postępowaniu pozwanej.

W ocenie Sądu, prowizja nie powinna być w tym przypadku sumowana
z odsetkami dla wykazania przekroczenia limitu odsetek maksymalnych za opóźnienie. Same odsetki, co bezsporne, limitu tego nie przekraczały. Prowizja została przewidziana „za udzielenie pożyczki”, co ma znaczenie kluczowe w tej kwestii.

W uzasadnieniu wyroku z 27 marca 2019 r. (I ACa (...)) Sąd Apelacyjny
w B. stwierdził na gruncie podobnego stanu faktycznego, że skoro strony opisały prowizję jako zapłatę za „udzielenie kredytu” (a nie „za przekazanie skredytowanej kwoty”), to w świetle interpretacji jaką dokonałby racjonalnie rozumujący normatywny odbiorca, nie stanowiłaby ona rekompensaty za przekazanie gotówki, lecz raczej wynagrodzenie za: zawarcie więzi obligacyjnej, gotowość do przekazania środków, a także za ryzyko, które wiązało się z ewentualnymi utrudnieniami w spłacie oddanej dłużnikowi kwoty. Prowizja jest prawnie dopuszczalną i należną obok odsetek formą wynagrodzenia płatnego na rzecz banku. Ustawodawca nie sformułował też żadnych ograniczeń odnośnie rodzaju świadczeń, od których przysługuje, zaś
w orzecznictwie wyraźnie wskazano, że może stanowić m.in. ekwiwalent za przygotowanie kredytu (wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 2017 r. I CSK 540/16) oraz ryzyko związane z przekazaniem dłużnikowi pieniędzy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 2 grudnia 2015 r. I ACa 1185/15). Z tych przyczyn sam fakt, że wysokość prowizji była w niniejszej sprawie znaczna – odpowiadała trzydziestu trzem procentom sumy pieniężnej, jaką przekazano do dyspozycji kredytobiorcy – stanowił wyłącznie wyraz zasady swobody kontraktowania (art. 353 1 k.c.). Ta, jak słusznie podnosi się
w orzecznictwie, dopuszcza aby świadczenie wzajemne miało charakter nawet obiektywnie nieekwiwalentny, o ile tylko stan ten wynika z woli stron (patrz: wyrok SN
z 15 września 2016 r. I CSK 611/15; wyrok SN z 19 listopada 2015 r. IV CSK 804/14; wyrok SA w Krakowie z 2 grudnia 2015 r. I ACa 1185/15). Przywołane wyżej okoliczności nie świadczyły nadto o tym, że strony naruszyły art. 353 1 k.c. i zawarły stosunek obligacyjny o treści i celu sprzecznym z zasadami współżycia społecznego. Żeby do tego doszło konieczne byłoby, aby powstanie niekorzystnego z punktu widzenia interesów dłużnika zobowiązania wzajemnego nastąpiło w wyniku wykorzystania przez kontrahenta swojej silniejszej pozycji (patrz: wyrok SN z 19 listopada 2015 r. IV CSK 804/14).

Przywołane wyżej tezy Sąd Okręgowy w Olsztynie w pełni akceptuje, uznając, że pasują do realiów niniejszej sprawy, zwłaszcza przy uwzględnieniu faktu, że obie strony były przedsiębiorcami, a więc nie zachodzi potrzeba odwoływania się do ochrony konsumenckiej dotyczącej postanowień abuzywnych, co więcej - trudno
o którejś ze stron (w domyśle: o powódce) twierdzić, że była stroną słabszą kontraktu. W ocenie Sądu, sporna umowa nie naruszyła ustawy (wysokość odsetek maksymalnych), nie łamie zasad współżycia społecznego (niewymienionych przez powódkę) i nie zmierza do obejścia prawa (nie stanowi obejścia zakazu kary umownej za niewykonanie zobowiązania pieniężnego).

Umowa jest ważna, zobowiązanie istnieje, a więc powództwo podległo oddaleniu na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z przepisami powołanymi
w treści uzasadnienia. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych, stosownie do podanej w pozwie wartości przedmiotu sporu.

sędzia Rafał Kubicki