Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy Agnieszka Grandys

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2024 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa M. G. (1) i M. G. (2)

przeciwko R. Bank (...) w W. - Oddział w (...)

o ustalenie i zapłatę z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty

I.  ustala, że jest nieważna umowa o (...) nr (...), sporządzona (...) i zawarta 19.09.2008 r. między powodem M. G. (1) i powódką M. G. (2) (ówczesne nazwisko: K.) a (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w (...) z siedzibą w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego),

II.  zasądza od pozwanego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty na rzecz:

- powoda – kwotę 1.893,10 zł,

- powódki – kwotę 1.893,10 zł,

- powodów łącznie - kwoty 57.219,92 zł (złote polskie) i 28.790,37 CHF (franki szwajcarskie),

III.  zasądza od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 324/22

UZASADNIENIE

Ostatecznie powodowie: M. G. (1) i M. G. (2) zażądali wobec pozwanego R. Bank (...) z siedzibą w W. ustalenia, że umowa o (...) (...) z dnia 15 września 2008 r. jest nieważna oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz M. G. (1) kwoty 1893,10 zł oraz na rzecz M. G. (2) kwoty 1893,10 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń za okres od 25.09.2008 r. do dnia 24.10.2008 r., a także na ich rzecz łącznie kwoty 57 219,92 oraz 28 790,37 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń za okres od 3.11.2008 r. do 25.01.2022 r.
w przypadku uznania, że umowa jest nieważna. Ewentualnie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz M. G. (1) kwoty 105,70 zł oraz na rzecz M. G. (2) kwoty 105,70 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty z tytułu nadpłaconych rat (...) w okresie od 25.09.2008 r. do dnia 24.10.2008 r. wobec stosowania przez pozwanego bezskutecznych postanowień umowy o kredyt, a także na ich rzecz łącznie kwoty 21 245,16 zł oraz 28 790,37 CHF
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty,
z tytułu nadpłaconych rat (...) za okres od 03.11.2008 r. do 25.01.2022 r. wobec stosowania przez pozwanego bezskutecznych postanowień umowy o kredyt oraz co do przyszłych świadczeń nieobjętych powyższym roszczeniem wnieśli o ustalenie, że
w stosunku prawnym łączącym powodów z pozwanym na podstawie umowy (...) powodów nie wiążą postanowienia umowne dotyczące waloryzacji (...) oraz rat jego spłaty zawarte w ww. umowie: § 2 ust. 1 umowy, § 2 (Definicje) pkt 2 i pkt 12, § 4 ust. 1, § 7 ust. 4, § 9, § 14 ust. 8 i § 15 ust. 3 pkt 7 litera b Regulaminu.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że umowa jest sprzeczna z przepisami prawa bankowego (art. 69), prawa cywilnego (art. 385 ¹ kc) i zasadami współżycia społecznego w stopniu skutkującym jej nieważnością (art. 58 § 1-3 k.c.),
a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji.

Odpowiadając na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenie co do zasady jak i wysokości, choć ostatecznie wskazał, że nie kwestionuje wysokości kwot dochodzonych żądaniem głównym pod względem arytmetycznym (k. 230). Zaprzeczył zawartym w pozwie twierdzeniom oraz zarzutom, w szczególności zaprzeczył, jakoby kształtował wysokość kursów kupna i sprzedaży
w sposób dowolny i arbitralny. Zasady odnoszące się do stosowanych przy wykonywaniu umowy kursów wymiany walut, odnoszą się do obiektywnych
i sprawdzalnych czynników, wykluczając jednocześnie swobodę i dowolność. Pozwany nie zgodził się również z twierdzeniami jakoby strona powodowa nie została w sposób właściwy poinformowana o oferowanym przez pozwanego produkcie. (...) udzielił stronie powodowej (...) indeksowanego do (...) zgodnie z możliwościami kredytobiorcy, wypełniając przy tym wszystkie ciążące na nim obowiązki informacyjne. W ocenie pozwanego łącząca strony umowa (...) jest ważna i skuteczna. Postanowienia umowy nie są sprzeczne z prawem, z zasadami współżycia społecznego, ani z naturą stosunku prawnego. W szczególności w umowie wskazano zarówno kwotę, jak i walutę udzielonego (...). Wskazane w uzasadnieniu pozwu postanowienia umowne nie są abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Strona powodowa nie wykazała (art. 6 k.c.), że pozostają one w sprzeczności z dobrymi obyczajami
i rażąco naruszają jej interesy, a także na czym to naruszenie polega (art. 385 ^{( 1)} -385 ^{( 2)} k.c.). Ponieważ jakiekolwiek postanowienia Umowy, w szczególności dotyczące indeksacji (...) kursem (...) nie są bezskuteczne (abuzywne) w jakimkolwiek zakresie, brak jest podstaw do eliminacji indeksacji z umowy. Brak również podstaw do stwierdzenia nieważności czy nieistnienia umowy. Ponadto pozwany zakwestionował status strony powodowej jako konsumenta wskazując, że strona powodowa zamieszkuje pod innym adresem, niż ten wskazany przez nią w komparycji pozwu. Ta rozbieżność sugeruje, że kredytowana nieruchomość nie służy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych strony powodowej. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczeń powodów oraz zarzucił im brak interesu prawnego w dochodzeniu powództwa o ustalenie a także podniósł zarzut zatrzymania świadczeń powoda na rzecz banku z tytułu umowy (...) w zakresie kwoty 172 000 PLN, stanowiącej równowartość wypłaconego kapitału (...).

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa (...) k. 21-26, regulamin (...) k. 27-36, zaświadczenie k. 37-49, wezwanie do zapłaty k. 50-52, odpowiedź banku k. 53-56) oraz odpowiedzi na pozew (wniosek o (...) k. 91-95, oświadczenia k. 97, 99, 121 decyzja kredytowa k. 101-102, umowa (...) i regulamin k. 104-119, aneks k. 132-135) można uznać następujące - istotne dla sprawy - twierdzenia stron:

Powodowie zawarli w dniu 19.09.2008 r. (...)
nr (...) (datowaną na (...)) z poprzednikiem prawnym pozwanej – (...) S.A Spółka Akcyjna Oddział w (...) z siedzibą w W. w celu zakupu (...). Umowa została poprzedzona wnioskiem kredytowym powodów, w którym kwotę wnioskowanego (...) oznaczyli
w walucie polskiej (172 000 zł), wskazując jako walutę (...) walutę franka szwajcarskiego ( (...)) z okresem spłaty 360 miesięcy. Podpisali przy tym oświadczenie (k. 97), że ubiegają się o (...) indeksowany kursem waluty obcej oraz zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka kursowego oraz zmiany stopy procentowej
i akceptują te ryzyka. Potwierdzili ponadto, że są świadomi, że wzrost stopy procentowej powoduje wzrost raty kapitałowo – odsetkowej (...). Zgodnie z § 2 ust. 1 i ust. 2 bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 172 000 zł, indeksowany do (...), z przeznaczeniem na zakup (...) na rynku wtórnym. Przedmiot finansowania stanowiło spółdzielcze własnościowe prawo do (...) w O. przy ul. (...), nr lokalu (...) (§ 2 ust. 5).

W § 2 pkt 12 regulaminu zawarto definicję tabeli, a jest to: Tabela kursów walut obcych obowiązująca w banku.

W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata (...) następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z (...). W przypadku wypłaty (...) w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą
w momencie wypłaty poszczególny transz. Saldo zadłużenia z tytułu (...) wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według stosowanego przy uruchomieniu (...). W przypadku wypłaty (...) w transzach, saldo zadłużenia z tytułu (...) obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualnie saldo zadłużenia w walucie (...) Kredytobiorca otrzymuje listowanie w przypadku postanowień § 11 (§ 7 ust. 4 regulaminu).

Zgodnie z § 9 ust. 2 regulaminu w przypadku kredytów do waluty indeksowanych do waluty obcej:

1)  raty (...) podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty (...) pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w (...) na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty (...);

2)  jeżeli dzień wymagalności raty (...) przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w (...) na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty (...).

Natomiast § 13 ust. 7 regulaminu stanowi, iż w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata dokonywana jest w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w (...) w momencie realizacji dyspozycji.

Aneksem z 17.06.2013r. zawartym w dniu 21.06.2013r. bank umożliwił powodom spłatę (...) bezpośrednio w walucie (...) (k. 132-134).

Pismem z 26.01.2022 r. powodowie zareklamowali przedmiotową umowę (...), wskazując na abuzywne postanowienia umowne. Wezwali bank do skorygowania treści umowy oraz wyliczenia nadpłaty powstałej z tytułu narzuconego
i nieuprawnionego sposobu spłaty (...). (...) nie uwzględnił reklamacji powodów.

Z wiarygodnych zeznań powodów (protokół rozprawy k. 221-222) wynika, że:



w dacie zawierania umowy powodowie nie byli małżeństwem – powódka przy podpisywaniu umowy posługiwała się nazwiskiem K.,



pierwsza rata oraz koszty prowizji uiszczone były wspólnie przez powodów, ale jeszcze nie w ramach wspólności małżeńskiej – stąd żądanie pozwu na rzecz każdego z powodów za okres od 25.09.2008 r. do 24.10.2008 r.,



celem zakupu nieruchomości były cele mieszkaniowe powodów – mieszkanie,
w którym powodowie do 2013 r. zamieszkiwali,



powodowie nie byli i nie są przedsiębiorcami,



od 2013 r. wynajmują kredytowane mieszkanie, innych nieruchomości nie wynajmują,



umowa (...) nie była negocjowana,



kredyt został wypłacony w PLN,



do czasu zawarcia aneksu, spłaty (...) powodowie dokonywali w walucie polskiej a następnie w (...),

Jest bezsporne, że kredyt został wypłacony w dniu 25.09.2008 r. w kwocie 172 000 zł oraz, że powodowie w okresie od 25.09.2008 r. do 25.01.2022 r. uiścili
w wykonaniu umowy na rzecz pozwanego łącznie 61 006,12 zł i 28 790,37 CHF.

(potwierdzone zaświadczeniem k. 37-49)

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powodów. Sąd pominął dowód z przesłuchania świadków A. S.
i D. M. jako nieistotny, ponieważ osoby te nie miały styczności
z okolicznościami zawarcia spornej umowy. Jedynymi dowodami istotnymi dla oceny ważności i skuteczności umowy mogły być dokumenty zawarte w procedurze składania wniosku kredytowego i zawarcia umowy, zeznania świadków pozwanego biorących udział w procesie zawierania umowy, a także zeznania strony powodowej. Zarzuty pozwanego mogłyby być oparte tylko na zeznaniach takich świadków (pośredników kredytowych lub pracowników banku), którzy rozmawiali z powodami i mogliby przez to wnieść do sprawy coś, co w okolicznościach stosunku prawnego nie zostało objęte dokumentami.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Żądanie główne strony powodowej opierały się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy (...). Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte w § 2 ust. 1 umowy, § 2 (Definicje) pkt 2 i pkt 12, § 4 ust. 1, § 7 ust. 4, § 9, § 14 ust. 8 i § 15 ust. 3 pkt 7 litera b Regulaminu, które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższego zapisu innym postanowieniem.

Omawiane tu żądanie niepieniężne strony powodowej jest osadzone w art. 189 k.p.c. , który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego.
W ocenie Sądu, strona powodowa miała interes prawny w wytoczeniu powództwa, ponieważ merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie ostatecznie zniweluje jakiekolwiek wątpliwości co do treści umowy oraz pozwoli na usunięcia zabezpieczeń danych pozwanemu. Zakończy zatem niepewność, w której znalazła się strona powodowa i nałoży na strony obowiązek respektowania zapadłego rozstrzygnięcia. Skutku takiego nie zapewniłaby sentencja wyroku zasądzającego należności pieniężne, ponieważ nie ma wystarczająco konkretnej ustawowej regulacji mocy wiążącej sentencji i uzasadnienia wyroku zasądzającego świadczenia pieniężne ani jednolitości orzecznictwa w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron,
w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
(§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie jest art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie
z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy był kwestionowany przez pozwanego jednak zarzut ten należało uznać za bezskuteczny. Jak wynika z całości zebranego materiału dowodowego powodowie nie byli i nie są przedsiębiorcami w ogóle a tym bardziej - zajmującymi się zawodowo wynajmowaniem nieruchomości. W ocenie Sądu rozpoznającego tę sprawę nie ulega wątpliwości, że na podstawie umowy poprzednik prawny pozwanego udzielił (...) powodom będącym w tym stosunku konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Powodowie zawarli umowę (...) na zakup nieruchomości, w której do 2013 r. zamieszkiwali. Konsumenckiego charakteru przystąpienia do umowy nie niweczy fakt późniejszego jej wynajęcia. To bank, a nie klient, decyduje – już na etapie składania wniosku – jaką klasyfikację klient otrzyma (czy jako konsumenta czy jako przedsiębiorcy). Badanie, czy kontrahent jest konsumentem, mogłoby się więc zakończyć na analizie tego, przez jaki dział banku został mu udzielony kredyt i w jakiej procedurze (linii kredytowej), ponieważ banki bardzo restrykcyjnie przestrzegają podziału na bankowość detaliczną (konsumencką) oraz korporacyjną (firmową). Powodowie musieliby być w dacie zawierania umowy indywidualnymi przedsiębiorcami (a nie byli) a cel (...) – zakupiona nieruchomość – musiałby być bezpośrednio związany z ich bieżącą działalnością gospodarczą – i to już w dacie zawarcia umowy (...), a nie w okresie późniejszym. Z tego też względu Sąd nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu i pominął wniosek o zwrócenie się do Naczelnika Urzędu Skarbowego celem wydania zaświadczenia, o którym mowa w punkcie VII odpowiedzi na pozew.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy (...), a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez (...) kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną (...), jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w (...) uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego (...).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). (...) bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

(...) nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy (...) Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata (...)
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie (...). Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna (...) indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy (...) indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie (...) indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy (...), która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty (...), a kredytobiorca dokonywał spłat (...), powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy (...) jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności umowy (pkt I sentencji wyroku), a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była ostatecznie bezsporna
i przyznana zgodnie z zaświadczeniem banku (por. k. 37-49). Zasądzono ją zgodnie uzasadnionym z żądaniem pozwu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 4 lutego 2022 r. do dnia zapłaty na rzecz: powoda – kwotę 1893,10 zł, powódki – kwotę 1893,10 zł oraz na ich rzecz łącznie - kwoty 57 219,92 zł i 28 790,37 CHF.
O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., uznając to za uzasadnione
z uwagi na odpowiedź banku odmawiającą uwzględnienia reklamacji powodów - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia).

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w (...)
z 18.08.2017 r., (...)). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami. W żadnym razie nie można też uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia,
w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania na podstawie art. 497 w zw. z art. 496 k.c., uznając, że umowa (...) jest umową wzajemną, ponadto zarzut jest sprzeczny z istotą ochrony konsumenckiej, zresztą w przypadku świadczeń jednorodzajowych (pieniężnych) bankowi służy dalej idący, skuteczniejszy środek w postaci potrącenia.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10 800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu tj. łącznie 11 817 zł.

sędzia Rafał Kubicki