Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	sekretarz sądowy Alicja Pniewska

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. F.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie

I.ustala, że umowa kredytu nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. - H. zawarta w dniu 05 stycznia 2011 r. przez powoda z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w G. jest nieważna,

II. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.417 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 325/23

UZASADNIENIE

Powód A. F. wniósł przeciwko pozwanej (...) Banku (...) S.A. w W. pozew, w którym żądał:

1)  stwierdzenia nieważności umowy o nr (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H. z dnia 5.01.2011 r., zawartej pomiędzy powodem, a (...) Bank (...) S.A. z/s w G., w całości;

2)  zwrotu kosztów procesu wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa procesowego;

W uzasadnieniu powód wskazał, że zawarta z poprzednikiem prawnym pozwanego umowa kredyt jest nieważna. Powód zaznaczył, że żadne z postanowień kontraktu nie było z nim indywidualnie negocjowane w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Powodowi przedłożono stosowany przez poprzednika prawnego pozwanego wzór umowy, na którego postanowienia nie miał żadnego wpływu. Powód zarzucił umowie, iż postanowienia kształtujące sposób przeliczania zobowiązania, zarówno w zakresie kwoty udzielonego kredytu jak i realizowanych spłat, poprzez odwołanie się do kursu określanego przez kredytodawcę, bez jednoznacznego wskazania obiektywnych czynników wpływających na wysokość tego kursu, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i interesem konsumenta w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Abuzywny charakter mają zapisy § 1 ust. 1 CSU, § 4 ust. 8 CSU, § 5 ust. 8 CSU, § 1 ust. 2 pkt 2 (...), § 8 ust. 9 pkt 3 (...), § 16 ust. 4 (...), § 19 ust. 3 i 6 (...), § 23 ust. 3 pkt 5. Zakwalifikowanie przywołanych wyżej postanowień jako abuzywnych skutkuje koniecznością uznania, że nie wiążą one powoda. W odniesieniu do ochrony przewidzianej w art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. także z uwagi na funkcje represyjną przepisu ich ewentualna modyfikacja, choćby przez przyjęcie innego miernika przy wyznaczaniu kursu, jest wadliwa. Na gruncie wymienionej normy nie przewiduje się bowiem tzw. redukcji utrzymującej skuteczność co podkreśla orzecznictwo TSUE dyrektywa 93/13/EWG. Według powoda wyeliminowanie kwestionowanych postanowień i dalsze działanie umowy jest niemożliwe. (pozew k. 4-7)

W odpowiedzi na pozew, pozwany (...) Bank (...) S.A w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zwrotu kosztów procesu. Za całkowicie niezasadne uznał zarzuty w przedmiocie możliwości kwalifikowania kwestionowanych przez powoda postanowień umownych, jako postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Pozwany zaprzeczył wszelkim twierdzeniom strony powodowej nieprzyznanym przez stronę pozwaną wyraźnie na piśmie w toku niniejszego postępowania, a w szczególności:

1.  zaprzeczył, że umowa kredytu jest sprzeczna z jakimikolwiek przepisami prawa polskiego lub wspólnotowego, czy też zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami,

2.  zaprzeczył, że umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone,

3.  zaprzeczył, że warunki umowy kredytu nie były ustalane indywidualnie z powodem,

4.  zaprzeczył, że umowa narusza rażąco interesy powoda,

5.  zaprzeczył, że przedstawiciele banku nie poinformowali powoda o ryzyku walutowym oraz o skali i konsekwencjach tych ryzyk dla jego zobowiązania,

6.  kursy walut stosowane przez pozwany bank były ustalane swobodnie i jednostronnie,

7.  bank w sposób arbitralny kształtował wysokość zobowiązania powoda,

8.  bank w sposób nierównomierny rozłożył ryzyko wynikające ze zmiany kursu CHF pomiędzy stronami umowy kredytu.

Pozwany stwierdził, że klauzule przeliczeniowe miały charakter fakultatywny i techniczny i zostały one zastosowane wyłącznie z uwagi na wybór podjęty przez powoda w toku negocjacji i służą one prawidłowemu wykonaniu umowy kredytu. Powód w chwili zawarcia umowy chciał zrealizować inwestycję w złotówkach, tym samym oczekiwał, że uruchomienie kredytu oraz spłata rat nastąpi w tej walucie. Opcja spłaty rat bezpośrednio w walucie waloryzacji była dla powoda dostępna od dnia zawarcia umowy. (odp. na pozew, k. 53-73)

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 15.12.2010 r. powód A. F. złożył wniosek o kredyt mieszkaniowy N. – H., w którym zwrócił się o udzielenie mu kredytu. Zawnioskował o kwotę 188.000 zł, zaś walutę kredytu oznaczył na CHF. Powód we wniosku podpisał oświadczenia, że został poinformowany przez bank o ponoszeniu przez niego ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego. Został poinformowany, że zmiany kursów walut oraz spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość zobowiązania z tytułu kredytu do spłaty oraz wysokość rat.

Ponadto powód podpisał informację o ryzyku kursowym, w której zawarto przykład wpływu kursu waluty na wysokość raty, przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnym i minimalnym kursem dla CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy, tj. o 0,43 zł.

(dowód: wniosek o kredyt mieszkaniowy k. 81-85v., informacja o ryzyku zmiennej stopy procentowej i ryzyku kursowym k. 87-88)

W dniu 5 stycznia 2011 r. powód zawarł z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy N. – H. (kredyt hipoteczny na finansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego). Umowa składała się z dwóch części: części szczególnej i ogólnej.

Zgodnie z § 1 części szczególnej umowy (dalej: CSU) umowy Bank udzielił powodowi kredytu na okres od 5.01.2011 r. do 10.12.2040 r. na warunkach określonych w Części Szczególnej Umowy oraz w Części Ogólnej Umowy, a także określonych w ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N. – H. w kwocie 188.000 zł. Jednocześnie wskazano, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty wyrażona w CHF, określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniach na tą walutę po kursie jej kupna, zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków. (§ 1.1, 1.2, 1.3 CSU).

W części ogólnej umowy ((...)) w § 1 ust.1 postanowiono, że kredyt mieszkaniowy N.-H. jest udzielany w złotych.

Zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest w walucie obcej, do jakiej jest indeksowany, ostateczna wysokość tego zobowiązania miała zostać określona po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursu kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków (§ 1 ust. 2 pkt 2 (...)).

W § 1 ust. 2 pkt 4 -COU umowa przewidywała, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmiany spreadu walutowego ponosi kredytobiorca, ze szczególnym uwzględnieniem § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6.

W myśl § 5 CSU spłata kredytu następować miała w ratach równych, w złotych polskich, zgodnie z harmonogramem spłat doręczanym Kredytobiorcy, a zasady spłaty kredytu określone są w (...) (§ 5 ust. 8 CSU). Zgodnie z § 19 pkt 1 (...) zaznaczono, że harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie do jakiej kredyt jest indeksowany, w § 19 pkt 2 (...) wskazano, że spłata następuje w złotych lub w walucie kredytu zadeklarowanej przez kredytobiorcę. W przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosowano kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty (§ 19 ust, 3 (...)). Spłata zaległej raty lub odsetek wykonywana jest z datą wpływu środków, przy czym w przypadku kredytów indeksowanych, spłacanych w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń spłacanej zaległej kwoty stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu i w momencie spłaty. (§ 19 ust. 6 (...))

Oprocentowanie kredytu określono w § 1 ust. 4-10 CSU oraz § 2 (...). Oprocentowanie kredytu wynosiło w dniu zawarcia umowy 3,66917 % p.a. Marża banku wynosiła 3,5 % w stosunku rocznym, która miała być obniżona o 1,00 p.p. z tytułu ustanowienia docelowego zabezpieczenia spłaty. Rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 3,94 % p.a. Zgodnie z § 2 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 (...) oprocentowanie kredytu ustalone jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku. Stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3M, w przypadku kredytów indeksowanych w CHF. Stopa bazowa ustalona w umowie o kredyt, obowiązuje do przedostatniego dnia włącznie, 3-miesięcznego okresu obrachunkowego. Przez 3-miesięczny okres obrachunkowy rozumie się okres kolejnych 3 miesięcy. Pierwszy okres obrachunkowy liczony jest od dnia uruchomienia kredytu.(CSU § 1 ust.4-10, (...) § 2)

W § 16 ust. 1 (...) w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej uruchomienie środków następuje w złotych lub w walucie do jakiej kredyt jest indeksowany. W ust. 2 określono, iż w przypadku gdy kredytobiorca wybierze opcję uruchomienia kredytu w walucie do jakiej jest on indeksowany, to wszystkie transze kredytu uruchamiane są w tej samej walucie. W umowie zaznaczono także, że w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu miała być przeliczana przez bank na walutę, do jakiej kredyt był indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu i w momencie wypłaty środków. ( § 16 ust. 4 (...))

W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej pozostałe prowizje określane procentowo i pobierane w okresie kredytowania, naliczane są od pozostałej do spłaty kwoty kapitału wyrażonej w walucie obcej a do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według tabeli kursów, obowiązującego w banku w dniu i w momencie zapłaty prowizji ( § 8 ust. 9 pkt 3 (...))

Spłata kredytu zgodnie z § 17 i § 19 umowy powinna nastąpić w terminach i kwotach określonych w harmonogramie spłat, który wyrażony jest w walucie do jakiej kredyt jest indeksowany. Następuje ona w ten sposób, że kredytobiorca dokonuje wpłaty środków gotówką w kasie banku lub przelew z rachunku osobistego, prowadzonego przez inny bank:

a)  na swój rachunek osobisty prowadzony przez bank

b)  bezpośrednio na wskazany w cz. szczególnej umowy, bankowy rachunek obsługi kredytu.

W dniu wymagalności, określonym w harmonogramie spłat bank pobiera środki, ze złotowego rachunku kredytobiorcy, na podstawie udzielonego bankowi pełnomocnictwa, wyłącznie w wysokości należnej bankowi kwoty, która pokryje przypadającą na ten dzień kwotę raty kredytu wraz z odsetkami.

Zgodnie z § 23 ust. 3 pkt 5 (...) w przypadku kredytu indeksowanego, gdy wcześniejsza spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń kwot spłacanych przed terminem, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według pierwszej tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty, określonym w dyspozycji.

(dowód: umowa k. 15-25v.)

W dniu 8 stycznia 2013 r. powód zwrócił się do pozwanego o zmianę waluty spłaty kredytu hipotecznego. Następnie dniu 11 stycznia 2013 r. strony zawarły porozumienie, na mocy którego powód uzyskał uprawnienie do dokonywania spłat rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie CHF. Wiązało się to z otwarciem i prowadzeniem rachunku obsługi kredytu ((...)). Stosownie do § 3 ust. 1 tego porozumienia, w odniesieniu do kredytu indeksowanego do waluty innej niż waluta polska zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone będzie w walucie obcej do jakiej kredyt jest indeksowany.

Jednocześnie w porozumieniu określono następujące zasady ustalania kursów wymiany walut dla kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej:

1.  kursy kupna i sprzedaży walut, ustalane są procentowo w odniesieniu do kursów poszczególnych walut na rynku międzybankowym w momencie tworzenia tabeli, w granicach dopuszczalnych wartości odchyleń procentowych, zaakceptowanych przez bank,

2.  tabela kursów jest zestawieniem kursów średnich, kursów kupna i sprzedaży banku dla walut obcych oraz kursów średnich NBP, przygotowane w każdy dzień roboczy. Tabela zawiera informacje m.in. o minimalnej kwocie transakcji negocjowanej oraz godzinę od której obowiązuje,

3.  pierwsza tabela kursów ustalana jest na początek każdego dnia roboczego, a ostatnia tabela wprowadzana w godzinach popołudniowych,

4.  ostatnia tabela popołudniowa obowiązuje od wprowadzenia pierwszej tabeli następnego dnia roboczego,

5.  w przypadku znacznych zmian kursów w ciągu dnia dopuszcza się kolejne zmiany tabeli kursów przed wprowadzeniem ostatniej tabeli popołudniowej,

6.  tabela zawiera oddzielne kursy dla operacji bezgotówkowych i gotówkowych.

(dowód: wniosek o zmianę waluty spłaty– k. 86, porozumienie k. 28-28v.).

Pismem z dnia 17.02.2023 r. powód wezwał pozwany bank do przedstawienia propozycji rozliczenia świadczeń wynikających z umowy kredytu. Powód zaznaczył, że umowa w jego ocenie winna zostać uznana za nieważną z uwagi na abuzywność jego postanowień.

( dowód: pismo powoda k. 30-31v.)

Pieniądze z kredytu zostały przeznaczone na budowę domu na cele mieszkaniowe powoda. W domu tym, aktualnie powód zamieszkuje z małżonką oraz z synem. W domu nie była prowadzona ani zarejestrowana działalność gospodarcza, dom nie był wynajmowany. Pieniądze z kredytu zostały wypłacone w PLN. Powód do 2013 r. spłacał kredyt w PLN, od 2013 r. spłacał w CHF na mocy porozumienia. Bank nie poinformował powoda w jaki sposób ustala kursy CHF. W 2023 r. powód dowiedział się o nieuczciwych warunkach umownych.

(dowód: przesłuchanie powoda, k. 171-172)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego, powództwo o ustalenie nieważności umowy zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt – niekwestionowane przez strony – dokumenty, nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. Sąd uwzględnił również zeznania powoda oraz świadków E. T. i M. M. w zakresie w jakim znajdują odzwierciedlenie w pozostałym materiale dowodowym. Wskazać należy, że świadek M. M. nie uczestniczyła bezpośrednio w procesie obsługi klienta. Odnosząc się do zeznań świadka E. T., wskazać należy, że świadek nie pamiętała okoliczności zawierania umowy z powodem.

Sąd pominął wniosek dowodowy strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na podstawie art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok (...) z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt (...), wyroki (...): z 12 stycznia 2005 r., (...) z 5 lutego 2009 r., (...) i z 13 grudnia 2010 r., (...)). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na dokonanie prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Między stronami bezsporny był przy tym fakt zawarcia umowy kredytu o określonej treści, którą to przedstawia załączona umowa. Nadto, bezspornym było, że powód zawarł przedmiotową umowę o kredyt jako konsument.

Odnosząc się do żądania pozwu o ustalenie, należy wskazać, że powód może żądać ustalenia przez sąd nieistnienia stosunku prawnego, gdyż posiadają w tym interes prawny. Zgodnie z art. 189 k.p.c powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny strony polegał na tym, że strona powodowa domagała się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ją z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też umowa jest nieważna.

W tym stanie rzeczy w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy kredytowej, czy umowa kredytowa jest ważna i czy wskazywane przez powoda postanowienia miały charakter niedozwolony. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje wszelkie wątpliwości co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa a jeśli tak to w jakim zakresie.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany oraz inne niezbędne warunki.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu w wysokości 188.000 zł początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Jakkolwiek też przeliczenie dotyczące indeksacji następowało z zastosowaniem tabeli kursów obowiązującej w pozwanym Banku, skutkiem tego zastosowania nie jest unicestwienie czy unieważnienie umowy w całości.

Postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że Bank udzielił kredytu w złotych polskich (§ 1 ust. 1 części ogólnej umowy oraz § 1 ust. 1 cz. szczególnej umowy), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 5 ust. 3 CSU, § 4 ust. 3 CSU) nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie. Pozwany zaś nie wykazał żadnymi dowodami, aby kredyt był wypłacony w CHF i w tej walucie był przez kredytobiorców spłacany.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego. Przy czym, przepisy ustawy Prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Ponadto dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok (...) w sprawie (...), (...), uzasadnienie wyrok(...)w sprawie(...)).

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Jak wynika z oświadczeń kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. Niewątpliwie tak ujęta umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego.

Ponadto Sąd zbadał umowę pod kątem abuzywności klauzul zawartych w tejże umowie, a dotyczących określenia wysokości kredytu w CHF i sposobu spłaty.

Kolejno odnieść należało się do zgłoszonych przez powoda zarzutów odnośnie postanowień umownych zawartych w § 1 ust. 1 CSU, § 4 ust. 8 CSU, § 5 ust. 8 CSU, § 1 ust. 2 pkt 2 (...), § 8 ust. 9 pkt 3 (...), § 16 ust. 4 (...), § 19 ust. 3 i 6 (...), § 23 ust. 3 pkt 5, jako zawierających klauzule abuzywne a dotyczące klauzul indeksacyjnych określających sposób przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty po kursie, który nie był znany w chwili zawarcia umowy, jak też kształtowania przez Bank wysokości kursu waluty, według którego rozliczano następnie spłatę kredytu.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 3 k.p.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione zaś są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

W uchwale SN podjętej w sprawie o sygnaturze (...), mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wskazał, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Zgodnie też z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie (...) - wyrok SA Warszawa z dnia 14-06-2013 r., z 15.05.2012 r. w sprawie (...), wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie (...)).

Wskazane wyżej postanowienia odwoływały się do kursu obowiązującego w kredytującym banku, zgodnie z Tabelą kursów walut kupna/sprzedaży ogłaszaną w siedzibie banku, nie wskazując równocześnie szczegółowych zasad określania sposobu ustalania kursu wymiany walut. W ocenie Sądu, należy to uznać za naruszające interes konsumentów w sposób rażący. Nie budzi bowiem wątpliwości, że zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchomianego – kursu kupna oraz innego dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez Bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Tym bardziej, że nie było uzgodnione indywidualnie z kredytobiorców, a wynikało ze wzorca stosowanego przy zawarciu umowy kredytu Nieuzgodnione indywidualnie postanowienie upoważniające pozwanego do dobrowolnego ustalania kursu kupna i sprzedaży, miało charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 i 3 k.c. W realiach niniejszej sprawy jest niewątpliwe, że pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości zobowiązania. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Rozwiązanie to należy uznać za prawnie relewantną konsekwencję nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącą do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne. (vide: wyrok (...) z dnia 2.10.2019 r., (...)).

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty CHF i możliwości jej samodzielnego ustalania, bez jasno sprecyzowanych i obiektywnych kryteriów były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Różnica między tymi kursami, czyli tzw. spread walutowy, w uproszczeniu powinien zawierać w sobie koszt zakupu waluty i marżę (zysk) towarzyszący jej sprzedaży. Sąd nadal podziela wyrażony w innych sprawach na podobnym tle pogląd, że naliczenie spreadu ma ekonomiczne uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i sprzedaży waluty, gdzie są ponoszone rzeczywiste koszty i można oczekiwać wynagrodzenia za rzeczywiście powzięte czynności. Nie ma natomiast uzasadnionych podstaw stosowanie spreadu przy rozliczaniu wypłaty i spłaty kredytu udzielanego, wypłacanego i spłacanego w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanego kursem waluty obcej. W przypadku takiego kredytu nie dochodzi bowiem do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu, a jedynie do szeregu obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytu udzielonego w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Stosowanie w tym celu różnych kursów nie ma zatem racjonalnego uzasadnienia. Bank nie ponosi bowiem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien również oczekiwać ich zwrotu, jak i dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności.

Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt ustalony w walucie obcej i wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro zatem wskazane wyżej postanowienia umowy, w tym dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być faktycznie swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy, nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, miały one charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., tym samym też nie wiążą powoda.

W ocenie Sądu zawarcie porozumienia nie sanowało wadliwej czynności prawnej. W doktrynie podniesiono (zob. E. Łętowska „Prawo umów konsumenckich” Wyd. C.H. Beck 2002 r., str. 22), że „europejska ochrona konsumenta opiera się na paradygmacie przejrzystości informacji i oznacza działania na rzecz stworzenia warunków dla swobodnego wyboru i decyzji konsumenckiej, bowiem pozycja źle poinformowanego partnera umowy, kierującego się własną oceną sytuacji i decyzjami co do zawarcia umowy podlega z oczywistych przyczyn degradacji”. W niniejszej sprawie strona powodowa, jako konsument, w żadnym momencie wykonywania umowy, nie złożyła skutecznego oświadczenia w przedmiocie wyłączenia zastosowania sankcji niezwiązania klauzulą niedozwoloną. W ocenie Sądu Bank nie może jednak zasłonić się w tej sprawie brakiem wiedzy o abuzywnym charakterze postanowień zawartych w umowie, zaś prawo konsumenta do uzyskania wiedzy o przedmiocie umowy winno być uznane za jego zasadnicze prawo, a brak tej wiedzy nie może zostać wykorzystany przez silniejszego kontrahenta umowy na jego korzyść. Bank jest niewątpliwie tzw. aktywnym uczestnikiem rynku, dysponującym odpowiednią informacją i wiedzą, czego nie można powiedzieć o konsumencie.

Oceny tej nie zmienia sposób, w jaki bank pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie kredytu w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych i powstania związanych z tym kosztów.

Skutkiem uznania wskazanych wyżej zapisów za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia powoda.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr (...), wyrok (...) w B. z dnia 08 sierpnia 2019 r.,(...)). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...). TSUE podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem TSUE nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione. W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z 20.05.2022 r., (...) (...) (LEX nr (...)), należy wskazać, że „przy ocenie umowy z odwołaniem się do dyrektywy 93/13 i art. 385 ^{( 1)} k.c. sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego, tak nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...) (...)). Takie działanie w istocie nie różniłoby się bowiem od uzupełniania umowy po pominięciu zamieszczonych w niej klauzul abuzywnych, do czego krytycznie odniósł się TSUE.

Nie budzi obecnie wątpliwości, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała(...) z dnia 29 czerwca 2007 r., (...), (...), nr(...), poz. 87 oraz wyroki (...) z dnia 30 maja 2014 r., (...), "(...)" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., (...), oraz z dnia 14 lipca 2017 r., (...),(...),(...), poz. 79).

Przepisy dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. sprzeciwiają się uzupełnianiu przez sąd krajowy umowy przez zmianę nieuczciwego warunku na podstawie przepisu prawa krajowego. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje też, że nie jest dopuszczalne częściowe utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy przez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, o ile sprowadzałoby się to do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany treści umowy (zob. też uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. - zasada prawna - (...),(...), Nr (...), poz. 56; uchwała (...) z 16 lutego 2021 r., (...), (...), Nr(...) poz. (...); postanowienie(...) z 6 lipca 2021 r., (...), (...), Nr (...), s.(...); wyroki TSUE z dnia 3 października 2019 r., (...), i z dnia 29 kwietnia 2021 r., (...)).”

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. Powyższa kwestia w sposób jednoznaczny została przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r. ((...)), zgodnie z którą „w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. Co za tym idzie w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie”. Zatem należy podzielić stanowisko wyrażone w orzecznictwie, że brak jest koniecznych składników umowy kredytu z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c., art. 69 ustawy prawo bankowe, art. 385 ¹ k.c., art. 58 k.c. Sąd ustalił, że umowa kredytu jest nieważna (pkt I wyroku).

Orzeczenie o kosztach procesu w pkt II wyroku Sąd oparł na treści przepisu art. 98 § 1 k.p.c. W oparciu o powyższy przepis strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu poniesione przez powoda składały się: opłata za udzielone pełnomocnictwo w wysokości 17 zł, opłata sądowa od pozwu w wysokości 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł. Łącznie Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

sędzia Ewa Oknińska