Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. H.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej w upadłości z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie lub zapłatę i ustalenie

ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej z dnia 24 listopada 2004 r. zawarta przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w K. w dniu 24 listopada 2004 r. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna.

Sygn. akt I C 434/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 21 marca 2023 r. przeciwko (...) Bank S.A. z siedziba w W. (dalej: Bank) powódka M. H. wniosła o:

a)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 43.743,93 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 11 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty,

b)  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. zawarta przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 25.11.2004 r. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna (ewentualnie bezskuteczna wobec powódki w całości),

ewentualnie,

c)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 21.106,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 11.01.2023 r. do dnia zapłaty,

d)  ustalenie, że bezskuteczne w stosunku do powódki są klauzule umowne zawarte w § 2 ust. 2 i § 4 ust. 2 umowy kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. zawartej przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 25.11.2004 r.

Nadto, powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu – w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (o ile nie zostanie złożony w niniejszej sprawie spis kosztów).

W uzasadnieniu powódka wskazała, że Z. D. i J. D. jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowę o kredyt indeksowany do waluty obcej. Kredytobiorcy, a jednocześnie rodzice powódki zmarli. Spadek w całości po kredytobiorcach nabyła powódka. W ocenie powódki umowa jest nieważna jako sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa tj. art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe, art. 353 ¹ k.c. oraz zasadami współżycia społecznego. Ponadto, umowa zawiera postanowienia abuzywne tj. § 2 ust. 2 i § 4 ust. 2. Pozwany mógł kształtować wysokość kursu waluty (...) służącego do obliczania rat spłaty kredytu bieżącego salda zadłużenia w sposób dowolny. Tak ukształtowanie przez pozwanego przedmiotowego stosunku prawnego sprzeciwia się właściwości (naturze) tego stosunku prawnego i świadczy o naruszeniu przez pozwanego zasad współżycia społecznego i w rezultacie prowadzi do nieważności umowy kredytu w całości. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia o zapłatę wskazany został art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c., zaś roszczenia o ustalenie art. 189 k.p.c.

(pozew k. 4-59)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł według norm przepisanych.

W trybie art. 496 i 497 k.c. podniósł ewentualny zarzut zatrzymania wnosząc, aby Sąd uznając umowę za nieważną i zasądzając na rzecz strony powodowej zwrot opłaconych rat zastrzegł w wyroku, że zapłata ze strony pozwanego dochodzonego świadczenia (43.743,93 zł) zostanie uzależniona od jednoczesnego zaoferowania zwrotu albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot przez stronę powodową na rzecz pozwanego świadczenia w postaci zapłaty kwoty kapitału kredytu (51.809,00 zł).

Pozwany przyznał, że:

- jest następcą prawnym (...) Bank S.A. w K.,

- strony zawarły umowę, w brzmieniu wynikającym z jej treści oraz treści jej załączników, w tym regulaminu,

- umowa była wykonywana tak, jak to wynika z zaświadczeń wydanych przez bank w trybie art. 95 ust. 1 prawa bankowego, załączonych do pozwu.

Pozwany przeczy roszczeniom strony powodowej zarówno co do zasady jak i co do wysokości. Zakwestionował wyliczenia strony powodowej. Pozwany wskazał, że strona powodowa nie udowodniła swoich roszczeń, w szczególności, że doszło do naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów powódki. Zauważył, że zarzuty strony powodowej odnośnie braku wskazania w umowie kryteriów określania kursów waluty są w okolicznościach niniejszej sprawy nietrafne. Postanowienia umowy jednoznacznie odpowiadają na pytanie kto określał kursy waluty w tabeli kursowej, kiedy i na jakiej podstawie, a także kiedy zaczyna obowiązywać i kiedy przestaje obowiązywać dana Tabela kursów. Ponadto, umowa również określała kiedy i w jakich okolicznościach są dokonywane przez pozwanego przeliczenia kursowe i po jakich rodzajach kursów. W ocenie pozwanego, w przypadku stwierdzenia przez Sąd nieprawidłowości w zakresie postanowień umowy o odwołaniu się do kursu z tabeli kursowej banku, to umowę da się wykonać z pominięciem takiego odwołania i z zachowaniem zasady wyrażenia kwoty kredytu w walucie obcej.

Pozwany zakwestionował interes prawny powódki w żądaniu ustalenia. Ponadto, podniósł zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez stronę powodową.

(odpowiedź na pozew k. 255-299)

Postanowieniem z dnia 04.03.2024 r. Sąd:

- na podstawie 174 § 1 pkt 4 k.p.c. postępowanie w sprawie zawiesił z uwagi na toczące się postępowanie upadłościowe,

- podjął postępowanie w sprawie w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy kredytu z udziałem syndyka pozwanego,

-wezwał syndyka M. K. do udziału w sprawie.

(postanowienie z dnia 04.03.2024 r. – k. 346)

Pismem z dnia 21.06.2024 r. Syndyk Masy Upadłości (...) Bank S.A. wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego O. z dnia 04.03.2024 r. w części dotyczącej podjęcia zawieszonego postępowania. Ponadto, wniósł stosowanie do art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowanie upadłościowego prowadzonego wobec pozwanego zawisłego przed Sądem Rejonowym dla m. st, W. w W. sygn. akt (...). Ewentualnie, na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., art. 180 § 1 pkt 5 lit. b k.p.c. oraz art. 145 p.u. w zw. z art. 146 p.u. wniósł o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A w upadłości, prowadzonym przed Sądem Rejonowym dla m. st, W. w W., XVIII Wydziału Gospodarczego dla spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych ( (...)).

(pismo z dnia 26.03.2024 r. – k. 355-358)

Syndyk Masy Upadłości (...) Bank S.A. pismem z dnia 01.08.2024 r. wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Najwyższym pod sygn. akt (...) na skutek pytania prawnego Sądu Apelacyjnego w W. skierowanego postanowieniem z 16.01.2024 r. w sprawie o sygn. akt(...).

(pismo z dnia 01.08.2024 r. – k. 426-428)

Sąd na rozprawie w dniu 29.10.2024 r. oddalił wniosek o zawieszenie postępowania.

(protokół rozprawy – k. 474)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka potrzebowała środków na spłatę raty za dom, jednak nie mogła wziąć kredytu. Powódka wówczas nie pracowała – wraz z mężem nie mieli zdolności kredytowej. Wobec tego rodzice powódki zdecydowali się pomóc zaciągając na siebie zobowiązanie kredytowe.

Powódka uczestniczyła w czynnościach bankowych razem z rodzicami.

Wnioskiem z dnia 08.11.2004 r. J. D. i Z. D. wystąpili do poprzednika prawnego pozwanego (...) Banku (...) S.A. (...) Oddział w Ł. – o udzielenie im kredytu w kwocie 50.300 zł indeksowanego kursem waluty (...) na okres 20 lat. Jako cel kredytowania wskazali refinansowanie zadłużenia w (...), prowizję kredytową oraz dowolny cel konsumpcyjny.

Pozwany wydał pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: zeznania powódki – k. 473-474, wniosek o kredyt k. 304-306, decyzja kredytowa – 307)

Następnie, Z. D. i J. D. jako kredytobiorcy zawarli z (...) S.A. w K. – Oddział (...) w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej. Umowa została zawarta w dniu 24.11.2004 r. Kredytobiorcy zawierając umowę działali jako konsumenci.

Zgodnie z zawartą umową Bank zobowiązał się udzielić kredytobiorcom kredytu w kwocie 51.809 zł indeksowanego kursem (...) w warunkach określonych w niniejszej umowie kredytowej oraz regulaminie do umowy kredytu hipotecznego (§ 1 ust. 1 umowy).

Umowa zawarta została na okres 240 miesięcy w formie rat równych kapitałowo–odsetkowych (§ 1 ust. 2 umowy).

Kredyt zgodnie z § 1 ust. 3 umowy przeznaczony był na:

-w wysokości 300 zł na spłatę debetu w (...) na rachunek kredytobiorcy,

-w wysokości 50.000 zł na dowolny cel konsumpcyjny,

-w wysokości 1.509 zł na zapłatę prowizji od kredytu.

W § 7 ust. 1 umowy została ustalona jednorazowa prowizja za udzielenie kredytu w wysokości 3% kwoty kredytu pomniejszoną o kwotę kredytu przeznaczonego na uiszczenie prowizji oraz składek ubezpieczeniowych z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy tj. 1.509 zł.

Spłata kredytu została zabezpieczona hipoteką kaucyjną w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1 nieruchomości (§ 8 ust. 1 umowy). Ponadto, spłata rat kredytu została zabezpieczona cesją z tytułu umowy ubezpieczenia domu na kwotę odpowiadającą wartości odtworzeniowej budynku lub na inną kwotę zaakceptowaną przez Bank od ognia, powodzi i innych zdarzeń losowych oraz weksle in blanco wraz z deklaracją wekslową do czasu przedstawienia odpisu KW nieruchomości zawierającego prawomocny wpis hipoteki (§ 8 ust. 2 i 3 umowy).

Wypłata kredytu miała nastąpić bezgotówkowo jednorazowo na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami umowy – w terminach i wysokościach określonych w umowie kredytowej (§ 2 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 2 ust. 2 umowy wypłata kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Uruchomienie kredytu lub transzy powinno nastąpić w terminie 5 dni roboczych od złożenia wniosku wraz z dokumentacją, o której mowa w umowie lub regulaminie (§ 2 ust. 3 zdanie pierwsze umowy).

W myśl § 6 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało zmienny charakter i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 5,28 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosi 4,62 %. Zgodnie z § 14 ust. 1 regulaminu stawka (...) została przewidziana dla kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego.

Spłata wszelkich zobowiązań miała być dokonywana w złotych na rachunek pomocniczy określony w każdorazowym harmonogramie spłat kredytu (§ 4 ust. 1 umowy). Wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do waluty wyrażonej w umowie – obowiązującego w dniu spłaty (§ 4 ust. 2 umowy).

W § 2 regulaminu zostało zdefiniowane pojęcie „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów” jako tabela sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili jej sporządzania i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP; tabela jest sporządzana o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Kredytobiorcy, w § 4 ust. 3 umowy oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

Regulamin do umowy przewidywał w § 19 ust. 5, że w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia wpływu środków.

(dowód: umowa kredytu hipotecznego k. 71-72, regulamin kredytu hipotecznego dom – k. 321-329, oświadczenie o odstąpieniu od umowy – k. 308, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku – k. 309)

Umowa nie była indywidulnie negocjowana przez strony.

(dowód: zeznania powódki – k. 473-474)

Kredyt został wypłacony kredytobiorcom zgodnie z złożoną dyspozycją wypłaty. Kredyt był spłacany w walucie PLN.

(dowód: potwierdzenie wypłaty środków – k. 73, historia zadłużenia oraz wpłat tytułem spłaty kredytu za okres od dnia uruchomienia kredytu do dnia 23.09.2022 r. – k. 75-77, zaświadczenie z dnia 23.09.2022 r. – k. 74, 78-81, wydruk księgi wieczystej nr (...) – k. 87-91, zestawienie rat i odsetek – k. 310, zeznania powódki – k. 473-474)

Kredytobiorcy Z. D. zmarła w dniu 22.01.2017 r. zaś J. D. w dniu 07.12.2007 r. Powódka będąc córką spadkobierców nabyła spadek po nich w całości.

(dowód: akt notarialny Repertorium ”A” nr (...) testament z wydziedziczeniem– k. 92, postanowienie Sądu Rejonowego w O.z dnia 03.07.2008 r. sygn. akt (...), akt notarialny Repertorium(...)protokół dziedziczenia – k. 94-98, akt notarialny Repertorium (...)akt poświadczenia dziedziczenia – k. 99-103)

Powódka pismem z dnia 29.12.2022 r. wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz kwoty 95.552,94 zł tytułem zwrotu świadczeń nienależnie spełnionych w wykonaniu umowy kredytu hipotecznego nr (...)indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r.

(dowód: pismo z dnia 29.12.2022 r. wraz z zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 82-86)

Powódka pismem z dnia 17.02.2023 r. złożyła pozwanemu oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej jej wierzytelności o zwrot nienależnie spełnionych na rzecz banku świadczeń w postaci uiszczonych rat kredytu w łącznej kwocie 95.552,94 zł z wierzytelnością banku o zwrot udostępnionego kredytobiorcom z tytułu umowy kredytu kapitału w kwocie 51.809,01 zł.

Pozwany odebrał powyższe oświadczenie w dniu 21.02.2023 r.

(dowód: pismo powódki z dnia 17.02.2023 r. wraz ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 104-108)

Pozwany (...) Bank S.A. w W. jest następcą prawnym (...) Banku (...) S.A. w K. – Oddział Dom-Bank w Ł..

(okoliczność bezsporna, odpis KRS pozwanego – k. 64-70)

W dniu 20.07.2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W., XVIII Wydział Gospodarczy postanowieniem w sprawie o sygn. akt (...) ogłosił upadłość (...) Bank S.A.

(okoliczność bezsporna)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powódki o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. zawarta przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 25.11.2004 r. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania powódki nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Powódka w pierwszym rzędzie domagała się ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. zawarta przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 25.11.2004 r. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna oraz zapłaty na jej rzecz kwoty 43.743,93 zł z tego tytułu. Tytułem żądania ewentualnego powódka żądała ustalenia, że bezskuteczne wobec niej są postanowienia umowy kredytu zawarte w § 2 ust. 2, § 4 ust. 2 oraz zapłaty na jej rzecz kwoty 21.108,66 zł z tego tytułu.

Z uwagi na fakt, iż postępowanie w zakresie żądania zapłaty zostało zawieszone, Sąd w toku niniejszego procesu rozstrzygnął wyłącznie o żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu wydając wyrok częściowy.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że postępowania sądowe dotyczące ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. jest nieważna, mimo ogłoszenia upadłości pozwanego może być kontynuowane. Należy podkreślić, że przedmiotem niniejszego postępowania jest roszczenia oparte na przepisie art. 189 k.p.c., które nie jest wierzytelnością w rozumieniu art. 236 ustawy prawo upadłościowe. Z tego względu powódka nie może w toku postępowania upadłościowego dokonać skutecznego zgłoszenia wierzytelności w zakresie żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Tego rodzaju żądanie nie zostanie uwzględnione na liście wierzytelności, w żadnej z kategorii. Jednocześnie wskazać należy, że przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu niniejszej sprawy cywilnej.

Sposób przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego (...) Bank S. A., polegający na przeniesieniu aktywów do (...) S.A., a pozostawieniu kredytów „frankowych” w G. (...) Bank oznacza wyłączenie w praktyce z masy upadłości istotnych aktywów. W tej sytuacji pozbawienie konsumentów możliwości procesowego ustalenia ich sytuacji prawnej przez niekorzystną dla nich interpretację prawa upadłościowego doprowadzi do naruszenia ich praw.

Wobec powyższego Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania w tym zakresie.

W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwościom, że powódka jest następcą prawnym osób zawierających umowę z poprzednikiem prawnym pozwanego. Kredytobiorcy zmarli, a spadek po nich w całości nabyła ich córka tj. powódka. Zgodnie z art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. W niniejszej prawie wszelkie zobowiązania wynikające z kwestionowanej w niniejszej sprawie umowy kredytu przeszły na powódkę.

Następnie należy wskazać, że godnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powódka ma interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji abuzywnych postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

W zakresie zarzutu pozwanego dotyczącego nadużycia prawa podmiotowego przez powódkę wskazać należy, że przepis art. 5 k.c. stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony. Sąd w wytoczonym przez powódkę powództwie nie dostrzega sprzeczności ani ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa ani z zasadami współżycia społecznego. W toku postępowania ocenie podlega treść umowy oraz okoliczności bezpośrednio związane z jej zawarciem z chwili jej podpisania. W związku z tym, badaniu podlega czynność prawna, na którą większy wpływ miał pozwany jako podmiot posiadający silniejszą pozycję gospodarczą. Zaznaczyć należy, że powódka swe roszczenia opiera przede wszystkim na abuzywności postanowień umownych, a nie fakcie, że doszło do wzrostu kursu waluty do której był indeksowany kredyt. Celem wytoczenia powództwa jest przesądzenie czy umowa po pierwsze wiąże strony, a jeśli tak to w jakim zakresie. Powyższe nie spełnia przesłanek wskazanych w art. 5 k.c.

Dla oceny zasadności roszczeń powódki konieczne zatem będzie ustalenie następującej kolejności:

- dokonanie oceny, czy zawarta umowa jest ważna i jaki jest rzeczywisty charakter umowy,

- w przypadku uznania, że umowa jest ważna, dokonanie oceny czy umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne, które skutkują brakiem możliwości dalszego jej wykonywania.

Ważność umowy i jej rzeczywisty charakter.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Udzielony kredyt miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na (...). Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do (...) co do zasady nie był między stronami sporny. Sąd w zakresie treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach złożonych przez obie strony, w tym umowie kredytu, jak również zeznaniach powódki. Sporne były natomiast między stronami jej określone postanowienia oraz inne około kontraktowe czynności wzajemne stron. Sąd, zatem w pierwszej kolejności odniesie się do samej umowy kredytu, która ze swej istoty charakteryzuje się skomplikowaną siatką pojęć zawartych w jej postanowieniach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez strony 24 listopada 2024 r. umowa jest właśnie taką umową kredytu. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcom określoną sumę kredytową w złotych. Kredytobiorcy zaś byli zobowiązani do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami okołoumownymi. Zawarte w niej były przedmiotowo istotne elementy umowy kredytowej. Bank udzielał kredytu w kwocie 51.809 zł, a kredytobiorcy mieli to zwrócić uiszczając 240 równych miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych.

Oceny postanowień przedmiotowej umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowy kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 ustawy prawo bankowe oraz wprowadzenie art. 75b ustawy prawo bankowe, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest dodatkowo to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej (51.809 zł) zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Kredytobiorcy wnioskowali o kredyt określając jego kwotę jako indeksowaną do waluty wymienialnej, tj. franka szwajcarskiego ( (...)), który został wypłacony zgodnie z umową w złotówkach, zaś wysokość zadłużenia w walucie kredytu (...), obliczana była według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów, obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (§ 2 ust. 3 umowy). W momencie wypłaty kredytu w złotówkach, po stronie powodowej powstało zatem zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji.

W świetle postanowień umowy kredytu z dnia 24.11.2004 r. nie budzi zatem wątpliwości, że strony zgodnie postanowiły , że kredyt adekwatnie do postulatu kredytobiorów zostanie udzielony i wypłacony w złotych polskich i w tej samej walucie będzie odbywała się jego spłata, przy założeniu jednak, że w obu przypadkach będzie on indeksowany do kursu waluty obcej, czyli franka szwajcarskiego.

W świetle powyższego przyjąć należy, że faktyczna wysokość zobowiązania kredytobiorców w chwili podpisywania umowy była znana. Kwota udzielonego kredytu została ściśle oznaczona w umowie – 51.809 zł. Kredytobiorcy zobowiązani są do zwrotu tego świadczenia (udzielonego i wykorzystanego kredytu), tyle że według wartości ustalonej w klauzuli indeksacyjnej, dopuszczalnej z punktu widzenia art. 69 Prawa bankowego. W sposób oczywisty jest to związane z ryzykiem, że na przestrzeni obowiązywania umowy dojdzie do zmiany wartości tej waluty w porównaniu do polskiego złotego. Ryzyko to rekompensowane jest niższym oprocentowaniem tego typu kredytów. Różnica pomiędzy kursem kupna, a kursem sprzedaży waluty jest też oczywista dla każdego przeciętnego konsumenta. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 maja 2012 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt(...), biorący kredyt, zwłaszcza długoterminowy z przeliczeniem zobowiązań okresowych (rat spłacanego kredytu) według umówionej waluty (klauzula walutowa) ponosi ryzyko polegające albo na płaceniu mniejszych rat w walucie kredytu, albo większych, niż to wynika z obliczenia w tej walucie, gdyż na wysokość każdej raty miesięcznej wpływa wartość kursowa waluty kredytu w stosunku do waloryzacji tego kredytu. Oznacza to, że w umowę kredytu bankowego co do zasady wpisana jest niepewność co do wielkości ostatecznych kosztów udzielonego kredytu, które wiążą się z jego udzieleniem i które ostatecznie obciążą kredytobiorcę.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, elementy przedmiotowo istotne umowy stanowią też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a). Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - prawo bankowe.

Przedstawione okoliczności pozwalają uznać, że kredytobiorcy mieli świadomość zarówno rodzaju zawartej z pozwanym umowy kredytu, jak też wiążących się z tym konsekwencji prawnych i finansowych, w tym ryzyka kursowego. Ponadto, w § 4 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie kredytobiorców, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (k. 71).

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Nie był zatem to w żadnej mierze kredyt udzielony w walucie obcej, niezależnie od tego, w jaki sposób, z jakich źródeł i w jakiej walucie kredytobiorcy pozyskiwali środki na spłacenie pozwanemu kwoty kredytu, a nadto jak pozwany księgował te kredyty w swoich księgach rachunkowych po ich udzieleniu, skoro przedmiotem zobowiązań obu stron od początku była waluta polska.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorców w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w (...). Kredytobiorcy zawierając umowę nie znajdowali się w nietypowej sytuacji, w szczególności nie działali w warunkach konieczności finansowej. Również właściwości osobiste kredytobiorców nie wskazują na wykorzystanie wyjątkowej przewagi banku, bowiem nie wskazywały na wyjątkowe utrudnienia w rozumieniu umowy kredytowej i jej warunków ekonomicznych.

Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ocena czy umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne i ewentualnego ich wpływu na dalsze wykonywanie umowy.

Powyższe ustalenia aktualizowały konieczność rozstrzygnięcia o tym czy zawarte w umowie postanowienia dotyczące indeksacji są bezskuteczne z uwagi na ich niedozwolony charakter. Powódka wskazywała na abuzywność postanowień umowy i regulaminu w zakresie w jakim dotyczą klauzuli indeksacyjnej i sposobu ustalania kursów kupna/sprzedaży waluty.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 oraz wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

Konieczne jest też ustalenie czy opisane wyżej postanowienia dotyczą świadczeń głównych stron czy tylko się do nich pośrednio odnoszą.

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

W niniejszej sprawie bezsporne było między stronami, to że kredytobiorcy zawarli umowę kredytu jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na wyciągniecie wniosku przeciwnego.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powódkę jako niedozwolone, wskazać trzeba, że postanowienia § 2 ust. 2 i § 4 ust. 2 umowy dotyczyły tzw. mechanizmu indeksacji. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) zgodnie z kursem kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia środków (§ 2 ust. 2 umowy). Natomiast raty spłaty miały być obliczane według kursu sprzedaży walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu spłaty (§ 4 ust. 2 umowy).

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. Jedynie w § 2 regulaminu zdefiniowano, że „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów” zwana Tabelą kursów jest tabelą sporządzaną przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili jej sporządzania i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP; tabela jest sporządzana o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. W żaden bowiem sposób nie opisano szczegółowo, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorcy mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano kwestii tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Powódka zeznała, że „Ja uczestniczyłam przy czynnościach bankowych razem z rodzicami. (…) Pracownik mówił, że to standardowa umowa, że wszyscy taką podpisują. Nie prowadziliśmy negocjacji odnośnie treści umowy. Nie pokazywano nam symulacji odnośnie historycznych kursów (...), ani wysokości kwot koniecznych do spłaty w przypadku wzrostu kursu w przyszłości i wzrostu kwoty do spłaty. (…) ” (k. 473-474).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania kredytobiorców względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Oznacza to, że te postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z uwagi na to, że powódka wskazywała, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powódki jako konsumenta. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorców, na które kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób dowolny mógł kształtować wysokość zobowiązania kredytobiorców w walucie, w jakiej spłacali kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Z tej przyczyny oddalono wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia.

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą kredytobiorców w zakresie w jakim odnoszą się one do indeksacji kursem (...).

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego kredytobiorcom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy(...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

- w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

- w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

- nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

- w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

- nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt(...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego(...) z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Powyższy dowód miał zostać przeprowadzony na wykazanie faktów, które nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Ocenie podlegała umowa w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia, natomiast to jak pozwany wykonywał umowę nie ma znaczenia dla oceny abuzywności jej poszczególnych postanowień.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr 9150 indeksowanego do waluty obcej z dnia 24.11.2004 r. zawarta przez Z. D. oraz J. D. z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 25.11.2004 r. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w sentencji wyroku częściowego.