Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2024 roku w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. T. (1), M. T. (1) i K. P. (1)

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie, zapłatę i nakazanie lub ustalenie

I.  umarza postępowanie w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy o M. (...) z dnia 20 września 2002 r. zawartej z (...) Bankiem (...) S. A. w W. – poprzednikiem prawnym pozwanego i w zakresie żądania nakazania wydania weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową,

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów:

M. T. (1) kwotę 80.528 zł 60 gr (osiemdziesiąt tysięcy pięćset dwadzieścia osiem złotych sześćdziesiąt groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 14 czerwca 2024 r. do dnia zapłaty,

- K. P. (2) kwotę 10.532 zł 90 gr (dziesięć tysięcy pięćset trzydzieści dwa złote dziewięćdziesiąt groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 14 czerwca 2024 r. do dnia zapłaty,

- A. T. (1) kwotę 10.532 zł 90 gr (dziesięć tysięcy pięćset trzydzieści dwa złote dziewięćdziesiąt groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 14 czerwca 2024 r. do dnia zapłaty,

III.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

IV.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 6.451 (sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt jeden) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 5.451 (pięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt jeden) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 443/22

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 08.04.2022 r. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. powodowie M. T. (1), K. P. (1), A. T. (1) wnieśli o:

1.  ustalenie nieważności umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. zawartej z (...) Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedziba w W., poprzednikiem prawnym Banku (...) S.A. z siedzibą w W.,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 29.457,29 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.01.2022 r. do dnia zapłaty,

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 4.397,93 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.01.2022 r. do dnia zapłaty,

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 1.575 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...)z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.01.2022 r. do dnia zapłaty,

5.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 149,94 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.01.2022 r. do dnia zapłaty,

6.  nakazanie pozwanemu wydania na rzecz powodów weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową, o których mowa w umowie o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. oraz § 11 ust. 2 pkt 4 Regulaminu Kredytu Mieszkaniowego (...) Dom,

ewentualnie,

7.  ustalenie następujących zapisów umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. oraz Regulaminu Kredytu Mieszkaniowego (...) Dom za bezskuteczne wobec powodów, jako niedozwolone postanowienia umowne: zdanie umowy „Przyznana kwota kredytu 21.875,46 w przypadku kredytu w walucie obcej wyliczona według obowiązującej Tabeli Kursów Walut Obcych w dniu podpisania umowy” oraz § 2 pkt 9, § 3 ust. 3 pkt 1, 2, 3, § 3 ust. 3 pkt 4 a i b, § 5 ust. 2, § 8 ust. 4, § 9 ust. 1 pkt 1 i 2 regulaminu.

Nadto, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku wydanego w niniejszej sprawie do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że powódka M. T. (1) wraz z mężem działając jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu denominowanego do (...). W ocenie powodów umowa kredytu jest sprzeczna z przepisami ustawy – art. 353 § 1 k.c. oraz art. 69 ust. 1 prawo bankowe. Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne stanowią klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Powodowie wskazali, że po wyeliminowaniu z umowy kredytu niedozwolonych postanowień umownych w żaden sposób nie są w niej uregulowane zasady dokonywania rozliczeń pomiędzy stronami, w tym kwoty wypłaty kredytu w złotych oraz zasady jego spłaty. Z tego względu umowa w pozostałym zakresie jest nieważna z uwagi na brak elementów przedmiotowo istotnych wskazanych w art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe. Powodowie jako podstawę prawną żądania zapłaty wskazali art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 4-25, pismo powodów k. 268-271)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wskazał, że kwestionuje powództwo zarówno co do zasady jak i wysokości. Podniósł, że zakwestionowane przez powodów klauzule są w pełni skuteczne i wiążą one strony umowy. W ocenie pozwanego niniejszy pozew jest próbą uniknięcia przez powoda negatywnych skutków zmiany kursu (...)/PLN, nie zaś rzeczywistą treścią nawiązanego przez strony stosunku prawnego. Powództwo stanowi znamiona nadużycia prawa podmiotowego i jako sprzeczne z normą wyrażoną w art. 5 k.c. nie zasługuje na ochroną prawną. Umowa kredytu nie była sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego. Wzajemne świadczenia stron zostały określone w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości interpretacyjnych, zgodnie z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c. i stosownie do przepisu art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego. Kwestionowane przez powodów postanowienia nie kształtują praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają ich interesy. Ponadto, pozwany podniósł zarzut przedawnienia oraz braku interesy prawnego po stronie powodów w żądaniu ustalenia.

(odpowiedź na pozew k. 101-128)

Powodowie pismem z dnia 10.04.2024 r. dokonali modyfikacji powództwa w ten sposób, że w zakresie roszczenia głównego, z uwagi na spłatę kredytu w toku procesu:

- cofnęli wniosek o ustalenie nieważności umowy o M. (...)z dnia 20.09.2002 r. zawartej z (...) Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedziba w W., poprzednikiem prawnym Banku (...) S.A. z siedzibą w W.,

- cofnęli wniosek o nakazanie pozwanemu na rzecz powodów weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową, o których mowa w umowie o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. oraz § 11 ust. 2 pkt 4 Regulaminu Kredytu Mieszkaniowego (...) (...),

- podtrzymali w pozostałym zakresie zgłoszone żądanie główne,

a ponadto wnieśli, o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 44.918,05 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu niniejszego pisma do dnia zapłaty,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki K. P. (1) kwoty 10.532,90 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu niniejszego pisma do dnia zapłaty,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda A. T. (1) kwoty 10.532,90 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu niniejszego pisma do dnia zapłaty,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. T. (1) kwoty 30,39 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu niniejszego pisma do dnia zapłaty.

Ponadto, powodowie cofnęli roszczenie ewentualne.

(pismo powodów k. 268-271)

Pozwany w odpowiedzi na modyfikację powództwa wniósł o jego oddalenie w całości i zasądzenie od strony powodowej solidarnie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

(pismo pozwanego k. 291)

Na rozprawie w dniu 21.05.2024 r. pozwany podniósł zarzut zatrzymania do czasu zwrotu bądź zaoferowania zwrotu kwoty 61.579,42 zł. Jednocześnie oświadczył, że nie kwestionuje kwot podanych jako wpłacone przez powodów w piśmie z dnia 10.04.2024 r.

(protokół rozprawy k. 300)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą (...) BANK (...) S.A. z siedzibą w W..

(okoliczność bezsporna, odpis KRS dot. pozwanego – k. 133-142)

Powódka M. T. (1) wraz z mężem C. T. w dniu 25.07.2002 r. podpisali wniosek kredytowy o kredyt w kwocie 60.000 zł, zaś jako walutę kredytu oznaczyli (...). Jako przeznaczenie kredytu wskazali budowę domu jednorodzinnego. Nieruchomość służyła zaspokojeniu potrzeb własnych kredytobiorców. W dacie złożenia wniosku powódka M. T. (1) była zatrudniona na podstawie umowy o pracę i osiągała dochód w PLN, zaś C. T. był bezrobotny.

(dowód: wniosek kredytowy k. 144, przesłuchanie stron 300v-301v, informacja o dochodach – k. 150-153)

Pozwany po dokonaniu oceny zdolności kredytowej kredytobiorców wydał pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: propozycja kredytowa – k. 169, opinia departamentu bankowości hipotecznej – k. 167)

W dniu 20 września 2002 r. powódka M. T. (1) wraz z mężem C. T. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę o (...) o nr (...) Kredyt przeznaczony była na dokończenie budowy domu jednorodzinnego. Bank udzielił kredytobiorcą kredytu w kwocie 21.875,46 CHF. Wskazano, że w przypadku kredytu w walucie obcej przyznana kwota kredytu wyliczona jest według obowiązującej Tabeli Kursów Walut Obcych Banku w dniu podpisania umowy.

Okres kredytowania został określony na 20 lat.

Wypłata kredytu miała nastąpić jednorazowo na wskazany w umowie rachunek bankowy.

Kredyt został zabezpieczony hipoteką zwykłą na nieruchomości, cesją praw z polisy ubezpieczenia nieruchomości, wekslem własnym in blanco oraz cesją praw z polisy ubezpieczenia na życie kredytobiorcy. Przejściowym zabezpieczeniem kredytu była prowizja za podwyższone ryzyko w wysokości 0,0833% kwoty kredytu miesięcznie.

Prowizja za przyznanie kredytu wynosiła 0,50%.

Oprocentowanie kredytu w dniu podpisania umowy wynosiło 2,92%, na które składała się marża banku w kwocie 2,00 p.p. oraz stopa referencyjna 0,92% rocznie.

Regulamin do umowy zawierał następujące postanowienia:

- § 2 pkt 9 „pasmo wahań" - ustalony obszar stawki: WIBOR dla kredytów w złotych, LIBOR dla kredytów w USD oraz (...), (...) dla kredytów w EURO określony w punktach procentowych w cenniku (...), przekroczenie (+, -) którego dla wyżej wymienionych stawek powoduje zmiany stopy procentowej, porównanie stawki zawartej w obowiązującej stopie procentowej odpowiadającej poszczególnym kredytom z bieżącym poziomem stawki dokonywane jest w ostatnim dniu roboczym każdego miesiąca.",

- § 3 ust. 3 pkt 1, 2 i 3 w przypadku kredytu w walucie obcej: wnioskodawca wnioskuje o kredyt w walucie, stanowiący równowartość ustalonej kwoty wyrażonej w złotych (pkt 1), kwota kredytu obliczana jest w walucie obcej według kursu kupna dewiz na podstawie obowiązującej w Banku w dniu podpisania umowy kredytu Tabeli Kursów Walut Obcych (pkt 2), w przypadku kredytu wypłacanego jednorazowo wypłata następuje w równowartości kwoty kredytu według kursu kupna dewiz na podstawie obowiązującej w Banku w dniu wypłaty Tabeli Kursów Walut Obcych (pkt. 3),

- § 3 ust. 3 pkt 4 a i b w przypadku kredytu wypłacanego w transzach: a) wypłata transz następuje w kwotach zgodnych z dyspozycją kredytobiorcy, wyrażonych w złotych, po zaakceptowaniu przez Bank, a zadłużenie obliczane jest według kursu kupna dewiz na podstawie obowiązującej w Banku w dniu wypłaty Tabeli Kursów Walut Obcych, z zastrzeżeniem lit. b), b) ostatnia transza kredytu wypłacana jest po otrzymaniu dyspozycji kredytobiorcy, w równowartości kwoty pozostałego kredytu do wypłaty, wyrażonej w walucie obcej, przeliczonej na złote według kursu kupna dewiz na podstawie obowiązującej w Banku w dniu wypłaty Tabeli Kursów Walut Obcych,

- § 5 ust. 2 stopa procentowa dla kredytów w walucie obcej jest niezmienna do czasu, aż różnica pomiędzy ostatnią, właściwą dla danej waluty stawką LIBOR dla kredytów w USD oraz (...), (...) dla kredytów w EURO zawartą w stopie procentowej a stawką odpowiednio LIBOR lub (...) obowiązującą w ostatnim dniu roboczym bieżącego miesiąca przekroczy pasmo wahań. W przypadku gdy zmiana stawki odpowiednio LIBOR lub (...) przekroczy pasmo wahań, stopa procentowa zmienia się w zależności od wysokości nowej stawki odpowiednio LIBOR lub (...),

- § 8 ust. 4 w przypadku spłaty kredytu udzielonego w walucie obcej, spłata następuje według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) w dniu spłaty raty kredytu,

- § 9 ust. 1 pkt l i 2 kredyt może być przewalutowany w dowolnym momencie trwania kredytu, w ciągu 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku, według kursów: 1) sprzedaży dewiz z dnia przewalutowania na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty ze złotych na walutę obcą, 2) kupna dewiz z dnia przewalutowania na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na złote.

(dowód: umowa kredytu k. 33-34 oraz k. 146, pełnomocnictwo – k. 44-45 oraz k. 171 regulamin kredytu mieszkaniowego (...) k. 35-43 oraz k. 156-159, indywidualne potwierdzenie (...) S.A. – k. 46, umowa cesji praw z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości – k. 47, 49, umowa przelewu wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia na życie – k. 48, wydruk księgi wieczystej nr (...) – k. 53-57, cennik usług – k. 163)

Kredytobiorcy nie zostali przy składaniu wniosku o kredyt, jak również przy zawarciu umowy o kredyt pouczeni o ryzyku walutowym.

(dowód: przesłuchanie stron 300v-301v)

Nie ustalono z kredytobiorcami w jaki sposób będzie ustalony kurs (...).

(dowód: przesłuchanie stron 300v-301v)

Kredyt został wypłacony w dniu 27.09.2002 r. w kwocie 59.774,69 zł co stanowiło równowartość kwoty 21.875,46 CHF, przy kursie waluty 2, (...).

(dowód: zaświadczenie o udzieleniu kredytu hipotecznego – k. 58)

Kredytobiorcy ponieśli opłatę z tytułu ubezpieczenia nieruchomości w kwocie 1.575 zł, ubezpieczenia na życie w łącznej kwocie 4.428,32 zł (4.397,93 zł + 30,39 zł) oraz prowizji za podwyższone ryzyko w kwocie 149,94 zł.

(dowód: zaświadczenie o poniesionych kosztach – k. 59-69)

Kredytobiorca C. T. zmarł w dniu 03.12.2016 r., a spadek nabyli po nim na podstawie ustawy wprost:

- żona M. T. (1) w jednej trzeciej części,

- córka K. P. (1) w jednej trzeciej części,

- syn A. T. (1) w jednej trzeciej części.

(dowód: akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego Repertorium A nr (...) – k. 70)

Powodowie podpisali w dniu 24.04.2017 r. aneks do umowy kredytu w przedmiocie zmiany postanowienia dotyczącego dostarczenia do banku umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz ustanowienia K. P. (1) i A. T. (1) współwłaścicielami rachunku bankowego.

(dowód: aneks z dnia 28.02.2017 r. – k. 50 oraz k. 148, aneks do umowy rachunku bankowego – k. 51, pełnomocnictwo – k. 52)

W okresie od 20.10.2002 r. do 30.09.2022 r. przez powodów na rzecz pozwanego została uiszczona łącznie kwota 95.432,15 zł.

Powódka M. T. (1) wraz z mężem C. T. od dnia 20.10.2002 r. do 03.12.2016 r. tj. dnia śmierci C. T. uiścili na rzecz banku kwotę 63.197,41 zł.

Od dnia 04.12.2016 r. do dnia 30.09.2022 r. powódka M. T. (2) uiściła kwotę 32.243,74 zł. Całkowita spłata kredytu nastąpiła w dniu 30.09.2022 r.

Pozostali powodowie nie dokonywali spłat na rzecz pozwanego.

(dowód: zaświadczenie o poniesionych kosztach – k. 59-69 oraz k. 274-275, zaświadczenie o realizacji wybranych transakcji na rachunku – k. 92 oraz 93-94, zaświadczenie o spłacie – k. 272, zezwolenie na wykreślenie hipoteki – k. 273, zaświadczenie o realizacji wybranych transakcji na rachunku – k. 276, oświadczenie pełnomocnika pozwanego na rozprawie w dniu 21.05.2024 r. – k. 300)

Powodowie pismem z dnia 16.12.2021 r. wezwali pozwanego do zapłaty świadczenia nienależnego w związku z nieważnością umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. Pozwany nie uznał roszczeń powodów.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 16.12.2021 r. wraz z zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 71-76, pismo pozwanego – k. 77-79)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o zapłatę zostało uwzględnione w całości. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu tj. częściowo w zakresie żądania odsetkowego. Ponadto, postępowanie zostało umorzone w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy o M. (...) nr (...) z dnia 20.09.2002 r. zawartej z (...) Bankiem (...) S.A. z W. i w zakresie żądania nakazania wydania weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową – powodowie cofnęli pozew co do wskazanych roszczeń.

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone do akt sprawy, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała oraz zeznania świadka i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchana w sprawie świadek M. K. (k. 236v-250) nie pracowała u pozwanego w okresie gdy została zawarta kwestionowana umowa. Świadek pracuje u pozwanego od 2005 r. W związku z powyższym zeznała na okoliczność ogólnych procedur stosowanych przy zawieraniu umów kredytu z pozwanym bankiem od 2005 r.

Powodowie ostatecznie domagali się zapłaty nienależnie pobranego świadczenia z uwagi na nieważność umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r.

W zakresie zarzutu pozwanego dotyczącego nadużycia prawa podmiotowego przez powodów w rozumieniu art. 5 k.c. wskazać należy, że przepis art. 5 k.c. stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony. Sąd w wytoczonym przez powodów powództwie nie dostrzega sprzeczności ani ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa ani z zasadami współżycia społecznego. W toku postępowania ocenie podlega treść umowy oraz okoliczności bezpośrednio związane z jej zawarciem z chwili jej podpisania. W związku z tym, badaniu podlega czynność prawna, na którą większy wpływ miał pozwany jako podmiot posiadający silniejszą pozycję gospodarczą. Zaznaczyć należy, że powodowie swe roszczenia opierają przede wszystkim na abuzywności postanowień umownych, a nie fakcie, że doszło do wzrostu kursu waluty do której był indeksowany kredyt. Celem wytoczenia powództwa jest przesądzenie czy umowa po pierwsze wiąże strony, a jeśli tak to w jakim zakresie. Powyższe nie spełnia przesłanek wskazanych w art. 5 k.c.

Przed merytorycznym odniesieniem się do treści umowy wskazać należy, że kwestionowana w niniejszej sprawie umowa została zawarta w dniu 20.09.2002 r. tj. przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Na mocy art. 68 i 69 Układu Europejskiego z dnia 16 grudnia 1991 r. ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, Polska zobowiązała się do zbliżenia istniejącego i przyszłego ustawodawstwa krajowego do ustawodawstwa istniejącego we Wspólnocie między innymi w zakresie ochronę konsumenta. Podkreślić należy, że w dniu 02.03.2000 r. ustawodawca dokonał implementacji dyrektywy Rady (...) z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze zm.) poprzez wejście w życie ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Na podstawie powyższej ustawy do kodeksu cywilnego wprowadzone zostały przepisy art. 385 ¹ –385 ³ k.c. Oznacza to, że już od dnia 02.03.2000 r. konsumentom przysługiwała pełna ochrona przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi. Tym samym analiza prawna niniejszej sprawy będzie również uwzględniać orzeczenia (...) w zakresie ochrony konsumenta przed nieuczciwymi postanowieniami w umowach.

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (21.875,46 CHF), cel, na jaki został udzielony (budowa domu jednorodzinnego), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej. Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.).

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, wypłatę kredytu w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju, a nadto spłatę w różnych walutach. Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

Jak już wskazano, w umowie wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju (§ 3 ust. 3 regulaminu). Nie ulega też wątpliwości, że przeznaczeniem kredytu było dokończenie budowy domu w Polsce. Spłata kredytu wyrażonego w (...) mogła natomiast następować jedynie w PLN (§ 8 ust. 4 regulaminu).

Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, aby postawił do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś kredytobiorcy zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców z równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powódka wraz z mężem zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego, jak również zgromadzony w sprawie materiał dowody nie prowadzi do odmiennego wniosku.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów walut obcych” – która nie została zdefiniowana ani w umowie ani w regulaminie. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, że umowa stron stanowiła wzorzec umowny stosowany w Banku. Układ umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w walucie obcej, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia, wskazać rachunki do wypłaty i spłaty kredytu. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorca miał realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono mu możliwość jego zmiany, z której zrezygnował. Powódka zeznała „ Nie tłumaczono nam ryzyk związanych z wzięciem kredytu w walucie obcej. Nie pokazywano nam symulacji, w jaki sposób będzie kształtowało się nasze obciążenie z tytułu raty w przypadku wzrostu kursu (...). Nie informowano nas w jaki sposób bank ustala kurs (...) dla potrzeb wypłaty i spłaty kredytu. Umowa nie była z nami negocjowana, przygotowano ją i zaproszono nas do podpisania. (…) W dacie zawierania umowy nie było możliwości negocjacji umowy. Nie było też możliwości negocjowania zapisów związanych z zapłatą prowizji.” (k. 300v-301). Taka okoliczność nie wynika natomiast ani z zeznań powodów, ani świadka, co oznacza, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w Tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Nie sposób przy tym przyjąć, że takie uzgodnienie nastąpiło w wyniku wskazania rachunku do obsługi kredytu prowadzonego w PLN. Wskazanie takie w żaden sposób nie odnosi się bowiem do kursu, który miałby być przyjmowany do rozliczenia kredytu.

Brak jest dowodu, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie.

W ocenie Sądu nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy. Dla wykazania takiego faktu konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że kredytobiorcy mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz że taka możliwość była im realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali. Tego pozwany nie udowodnił.

W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania kredytobiorców względem pozwanego, a tym samym i wysokość świadczenia głównego banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Jako, że powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości spłaty całego zadłużenia w przypadku jego przeterminowania. Sposób ustalania wysokości miesięcznych rat spłaty i sposobu przeliczenia kursu waluty nie został w ogóle wskazany w umowie. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczany jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to czas, w trakcie którym mógł zmienić swój kurs), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie (...)). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminowała jedynie możliwość wypłaty kredyty w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku (w ramach tabeli).

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie (...)).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń.

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...):

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 3851 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie(...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala jednak na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość spłaty w (...), gdyż nie w takiej walucie nastąpiła wypłata kredytu, a co więcej, nie wiadomo, czy Bank wywiązał się ze swojego zobowiązania, gdyż nie wiadomo, na podstawie jakiego kursu przeliczyć równowartość kredytu określonego w (...) na wypłatę w PLN. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Dodać należy, że wobec pierwotnej wady przedmiotowej umowy, aneks sporządzony do umowy nie wprowadził w niej skutecznych istotnych zmian. Dotyczył on jedynie dostarczenia do banku umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz ustanowienia K. P. (1) i A. T. (1) współwłaścicielami rachunku bankowego. Mechanizm indeksacji został w praktyce od początku uznany za bezskuteczny. Treść aneksu nie miała sanować go.

Ponadto, wskazać należy w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...) Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

W niniejszej sprawie postanowienia umowne odnoszące się do sposoby określenia kursu waluty zostały uznane za abuzywne. Z tego względu umowa łącząca strony, po eliminacji klauzul abuzywnych zgodnie z wspomnianą uchwałą Sądu Najwyższego nie wiąże stron.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości oraz rachunkowości. Powyższy dowód miał zostać przeprowadzony na wykazanie faktów, które nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Ocenie podlegała umowa w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia, natomiast to jak pozwany wykonywał umowę nie ma znaczenia dla oceny abuzywności jej poszczególnych postanowień.

Wskazać należy, że powodowie ostatecznie nie ubiegali się o wydanie orzeczenia ustalającego w tym zakresie w trybie art. 189 k.p.c. (żądanie to zostało cofnięte w roku sprawy, wobec spłaty kredytu). Powodowie żądali wyłącznie zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, a nie ustalenia nieważności lub bezskuteczności poszczególnych zapisów umowy w stosunku do nich. Dla oceny ich żądania w zakresie zapłaty konieczna stała się jednak przesłankowa analiza zawartej umowy.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów M. T. (1) kwotę 80.528,60 zł, K. P. (1) kwotę 10.532,90 zł, A. T. (2) kwotę 10.532,90 zł, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

(dowód: zaświadczenie o poniesionych kosztach – k. 59-69)

W okresie od 20.10.2002 r. do 30.09.2022 r. przez powodów na rzecz pozwanego została uiszczona łącznie kwota 95.432,15 zł. W tym okresie, Powódka M. T. (1) wraz z mężem C. T. od dnia 20.10.2002 r. do 03.12.2016 r. uiścili na rzecz banku kwotę 63.197,41 zł, zaś od dnia 04.12.2016 r. do dnia 30.09.2022 r. powódka M. T. (2) uiściła kwotę 32.243,74 zł.

Powyższa kwota wynika wprost z zaświadczeń przedłożonych przez powodów do akt sprawy. Zaświadczenia te zostały wydane przez pozwanego, który nie kwestionował ich autentyczności. Ponadto, na rozprawie w dniu 21.05.2024 r. pełnomocnik pozwanego wskazał, że nie kwestionuje kwot podanych jako wpłacone przez powodów, a wskazanych w ich piśmie z dnia 10.04.2024 r .

Kredytobiorca C. T. zmarł w dniu 03.12.2016 r., a spadek nabyli po nim na podstawie ustawy M. T. (1), K. P. (1), A. T. (1) każdy w jednej trzeciej części. Z tytułu spłat rat kredytu przez C. T. do masy spadkowej weszła wierzytelność w kwocie 31.598,70 zł (1/2 spłaty dokonanej wraz z żoną). Wobec powyższego każdemu z spadkobierców przysługuje kwota 10.532,90 zł w związku z jego udziałem w spadku (1/3 z 31.598,70 zł).

Powódka K. P. (1) i powód A. T. (1) nie dokonywali spłat z tytułu zawartej umowy, z tego względu przysługuje im wyłącznie cześć przypadając im w ramach dziedziczenia po C. T.. Sąd zasądził na rzecz każdego powodów kwotę 10.532,90 zł, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Powódka M. T. (1) dokonywała spłat z tytułu rat kredytu w kwocie 31.598,70 zł (1/2 spłaty dokonanej wraz z mężem) oraz w kwocie 32.243,74 zł (splata dokonywana samodzielnie), łącznie 63.842,44 zł. Ponadto, powódce przysługuje kwota 10.532,90 zł z tytułu dziedziczenia. Dodatkowo powódka poniosła opłatę z tytułu ubezpieczenia nieruchomości w kwocie 1.575 zł, ubezpieczenia na życie w łącznej kwocie 4.428,32 zł (4.397,93 zł + 30,39 zł) oraz prowizji za podwyższone ryzyko w kwocie 149,94 zł, łącznie 6.153,26 zł. Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 80.528,60 zł jako sumę dokonanych przez nią wpłat oraz przysługującego jej spadku po mężu (63.842,44 zł+10.532,90 zł+6.153,26 zł), o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie (...), w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

Ponadto, wskazać należy że dochodzone przez powodów roszczenie nie jest przedawnione. Pobranie środków z rachunku bankowego powodów przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej, dlatego nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powodowie dochodzą roszczenia z tytułu części pobranych im środków w okresie od 20.10.2002 r. do 30.09.2022 r. to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powodów z tytułu zapłaty. Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie(...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.” (teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie.

Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy (...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie(...)). Podnoszono jednak, ze z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie:

- na rzecz powódki M. T. (1) od kwoty 35.580,16 zł od dnia 05.01.2022 r. do dnia zapłaty,

- na rzecz powódki M. T. (1) od kwoty 44.948,44 zł od dnia 18.04.2024 r. do dnia zapłaty,

- na rzecz powódki K. P. (1) od kwoty 10.532,90 zł od dnia 18.04.2024 r. do dnia zapłaty,

- na rzecz powoda A. T. (1) od kwoty 10.532,90 zł od dnia 18.04.2024 r. do dnia zapłaty

i to żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 14 czerwca 2024 r. tj. od dnia wydania wyroku. Z uwagi na skomplikowany charakter sprawy, konieczność pouczenia powodów przez Sąd o skutkach uznania umowy za nieważną, mnogość zarzutów oraz rozbieżność orzecznictwa pozwany dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego miał dostateczną wiedzę, która pozwalała mu na ocenę zasadności roszczeń powodów.

Należy tu podkreślić, iż rozwiązanie to nie statuuje powodów jako konsumentów w sytuacji gorszej niż innych uczestników obrotu. Jest ono właśnie konsekwencją wynikającą z uprzywilejowania ich pozycji, w wyniku której jednostronnym oświadczeniem mogą spowodować rozerwanie węzła prawnego albo też utrzymanie zobowiązania.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od kwoty 80.528,60 zł od dnia 14.06.2024 r. do dnia zapłaty oraz od kwot 10.532,90 zł od dnia 14.06.2024 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku.

Pozwany podniósł również zarzut zatrzymania świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz Banku, które miałyby podlegać zwrotowi na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu jest nieważna - do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu świadczenia spełnionego przez Bank na rzecz kredytobiorców w postaci zapłaty kwoty 61.579,42 zł tj. wartości kapitału udostępnionego kredytobiorcom na podstawie umowy kredytu. Powyższy zarzut nie został uwzględniony przez Sąd. Zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 14.12.2023 r. w sprawie (...) przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich „ stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania świadczenia po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych mu w wykonaniu tej umowy.”. Wobec orzeczenia (...) Sąd będąc związanym orzeczeniem (...) odstąpił od dotychczasowego poglądu uznającego za skuteczny zarzut zatrzymania. Tym samym w niniejszej sprawie Sąd nie uwzględnił już podniesionego przez pozwanego zarzutu zatrzymania.

Na rozprawie w dniu 12.12.2023 r. powodowie ograniczyli żądanie cofając pozew w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy o M. (...) z dnia 20.09.2002 r. zawartej z (...) Bankiem (...) S.A. z W. i w zakresie żądania nakazania wydania weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslową, z uwagi ma spłatę całości kredytu w toku procesu. W ocenie Sądu czynności powodów nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, z prawem ani nie zmierza do obejścia prawa, a więc dopuszczalna. Wobec skutecznego cofnięcia pozwu w części przez powodów, Sąd na podstawie art. 355 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowania w cofniętym zakresie, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie:

- na rzecz powódki M. T. (1) od kwoty 35.580,16 zł od dnia 05.01.2022 r. do 13.06.2024 r.,

- na rzecz powódki M. T. (1) od kwoty 44.948,44 zł od dnia 18.04.2024 r. do 13.06.2024 r.,

- na rzecz powódki K. P. (1) od kwoty 10.532,90 zł od dnia 18.04.2024 r. do 13.06.2024 r.,

- na rzecz powoda A. T. (1) od kwoty 10.532,90 zł od dnia 18.04.2024 r. do 13.06.2024 r.

W zakresie cofniętego pozwu w części nie można traktować powodów jako stronę przegrywającą z uwagi na fakt, iż roszczenia te były zasadne na dzień wniesienia pozwu. Na skutek całkowitej spłaty kredytu w toku postępowania stały się bezprzedmiotowe.

Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwa (51 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (5.400 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 11 k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.451 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, o czym orzekł w punkcie IV sentencji wyroku.