Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy (...)

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2024 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. (1)

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę

I.  umarza postępowanie w zakresie kwoty 66.444,55 zł;

II.  ustala nieważność umowy o kredyt nr (...) z dnia 11.03.2008 r. zawartej między powódką a (...) Bank S.A. w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego);

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 36.039,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 0,59 zł za okres od 16 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 27.887,40 zł za okres od 15 grudnia 2023 r. do dnia zapłaty

- od kwoty 8.151,84 zł za okres od 18 lipca 2024 r. do dnia zapłaty;

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 66.444,55 zł od dnia 16 maja 2022 r. do dnia 30 listopada 2023 г.;

V.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 13.693,23 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty;

VI.  nakazuje zwrócić powódce ze Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Olsztynie) kwotę 653,77 zł tytułem niewykorzystanej części zaliczki.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 455/22

UZASADNIENIE

Powódka A. K. (2) pozwem z 12.04.2022 r. zmodyfikowanym dalszymi pismami (w tym częściowym cofnięciem pozwu), ostatecznie wniosła przeciwko Bankowi (...) S.A. w G. o:

1.  ustalenie:

1.1  nieważności (ewentualnie bezskuteczności) ex tunc w całości umowy kredytu nr (...) z dnia 11.03.2008 r. zawartej przez powódkę z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A.,

1.2  ewentualnie, że powódka ex tunc nie była (i nie jest) związana następującymi postanowieniami w/w umowy:

- § 1 ust. 1 w zakresie słów: „indeksowanego kursem (...)" w zdaniu pierwszym
§ 1 ust. 1 zdanie trzecie (ostatnie); § 2 ust. 4; §7 ust. 2 zdanie ostatnie; § 9 ust. 7; § 10 ust. 3 w zakresie słów „harmonogram spłat będzie stanowił integralną część Umowy"; § 10 ust. 4 w zakresie słów: „Nowy harmonogram spłat kredytu będzie obowiązywał strony zgodnie z §19 ust. 1."; § 10 ust. 6; § 10 ust. 8 w całości; § 17
w całości,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 36.039,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 0,59 zł za okres od 16 maja 2022 r. do dnia zapłaty;

b)  od kwoty 27.887,40 zł za okres od 15 grudnia 2023 r. do dnia zapłaty

c)  od kwoty 8.151,84 zł za okres od 15. dnia od doręczenia pozwanemu pisma rozszerzającego powództwo, do dnia zapłaty;

oraz odsetek ustawowych za późnienie od kwoty 66.444,55 zł za okres od dnia 16 maja 2022 r. do dnia 30 listopada 2023 г.

W uzasadnieniu wskazała, że umowa jest sprzeczna z przepisami prawa cywilnego i prawa bankowego – istotą stosunku prawnego i przepisami przewidującymi abuzywność zapisów umownych, w stopniu skutkującym nieważnością umowy,
a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji. Dochodzone przez powódkę roszczenie stanowi sumę pozostałych świadczeń, nieobjętych wzajemnym rozliczeniem stron i obejmuje kwoty, które po wniesieniu pozwu, powódka dalej świadczyła nienależnie pozwanemu w wykonaniu spornej umowy w okresie od stycznia 2022 r. do kwietnia 2024 r. (36.039,24 zł), kwotę nieujętą w rozliczeniu (0.59 zł) a także odsetki ustawowe za późnienie co do kwoty objętej rozliczeniem stron.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenia zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Wskazał, iż postanowienia umowy kredytu w sposób jasny i klarowny przedstawiają prawa i obowiązki stron, w tym wysokość i sposób ustalenia zobowiązań powoda powstałych na mocy zawartej umowy kredytu. Sposób określenia zobowiązań w umowie kredytu jest zgodny
z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa oraz praktyką obrotu bankowego.
W realiach sprawy nie zostały spełnione przesłanki, które uzasadniałyby stwierdzenie nieważności umowy kredytu w całości ani bezskuteczności poszczególnych jej postanowień; a także stwierdzenie, żeby którekolwiek z postanowień umowy kredytu były sprzeczne z przepisami ustawy Prawo bankowe, miały na celu obejście ustawy lub naruszały zasady współżycia społecznego, bądź były sprzeczne z dobrymi obyczajami bądź też były sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego (art. 58 § 1-3 k.c.) lub były abuzywne (art. 385 ¹ par. 1 k.c.). Z ostrożności procesowej wskazał, że ewentualne ustalenie abuzywności nie przekształci kredytu walutowego opartego o stawkę (...), na kredyt złotówkowy, oparty o tę samą stawkę, gdyż nadal będzie kredytem walutowym, opartym o stawkę (...), natomiast kurs będzie się opierał na kursie średnim NBP. Zarzucił też, że również postanowienia dotyczące opłaty manipulacyjnej zostały indywidualnie uzgodnione.

Pismem procesowym z dnia 31.10.2023 r. (k. 215-216), pozwany podniósł zarzut zatrzymania kwoty 160.000,01 zł (kwoty kapitału udostępnionego powódce na podstawie umowy kredytu) i na zasadzie wniosku ewentualnego wniósł, aby Sąd zamieścił w wyroku zasądzającym zgodnie z żądaniem pozwu zastrzeżenie uzależniające wykonanie tego obowiązku przez pozwanego od jednoczesnego spełnienia świadczenia zwrotnego przez powoda.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezspornie pozwany jest następcą prawnym (...) Bank S.A.
w W.. Bezsporne są też treść spornej umowy oraz następujące jej okoliczności.

Powódka posługująca się wówczas nazwiskiem R. w dniu 3 marca 2008 r. złożyła do (...) Banku (...) S.A. w G. wniosek o udzielenie kredytu, jako wnioskowaną kwotę kredytu wskazując 160.000 zł, na zakup mieszkania. Jako walutę kredytu zaznaczono (...). Wraz ze wnioskiem kredytowym powódka podpisała załączniki dotyczące oświadczeń o poinformowaniu jej o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej oraz o ryzyku stopy procentowej.

(dowód: wniosek k. 103-104, oświadczenie k. 108)

W dniu 14.03.2008 r. powódka zawarła z (...) Bankiem S.A. umowę kredytu nr (...) datowaną na 11.03.2008 r. na 165.103,05 zł indeksowanego kursem (...). Zgodnie z treścią umowy bank udzielił kredytobiorcy kredytu na pokrycie części kosztów zakupu lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ul. (...) (§ 1 ust. 2 i § 3 ust. 1 umowy) na 360 równych miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 5 umowy). Oprocentowanie wynosiło 5,20 % w skali roku
i stanowiło sumę marży banku w wysokości 1,18% oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3 oraz 1,25 punktu procentowego do czasu określonego w § 2 ust. 2, a tam przewidziano, że po przedstawieniu w Banku odpisu prawomocnego wpisu hipoteki na rzecz Banku na nieruchomości kredytowanej oraz prawa własności właścicieli do nieruchomości oprocentowanie kredytu będzie obniżone o 1,25 punktu procentowego. Zgodnie z § 1 ust. 1: Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (słownie: … złotych polskich), indeksowanego kursem (...) zwanego dalej (...) na warunkach określonych w Umowie a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania Kredytu zgodnie z postanowieniem Umowy oraz zapłaty Bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z Umowy. Na kwotę Kredytu składa się kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości (…) złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 a także pozostałe koszty i opłaty wymienione w punktach b) - e). W dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17. Zgodnie z § 7 ust. 2 zdanie 4: Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest Kredyt, według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego
w dniu dokonania wypłaty przez Bank. Zgodnie z § 10 ust. 8 zdanie 1: Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę będzie następować według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany jest Kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku. W § 14 ust. 3 kredytobiorca nieodwołalnie upoważnił bank do dokonania w jego imieniu i na jego rachunek zapłaty podatków lub opłat wskazanych w pkt a., opłacenia składki ubezpieczeniowej lub zawarcia umowy ubezpieczenia oraz dokonania cesji praw z umowy, złożenia wniosku/ów o urządzenie księgi wieczystej. Zgodnie z § 17 ust. 1-5 umowy:

1.  Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat Kredytów oraz P. stosowane są odpowiednio kusy/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2.  Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone
w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3.  Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4.  Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A.

5.  Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego
i wywieszone są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku SA.

(dowód: umowa kredytu wraz z załącznikami k. 23-33, 113-123)

Jest bezsporne, że kredyt został uruchomiony i wypłacony jednorazowo w dniu 23.04.2008 r. w kwocie 160.000,01 zł Kredytowane zostały także koszty kredytu
w wysokości 5.103,05 zł. Powódka w okresie od 23.04.2008 r. do 23.12.2021 r. uiściła na rzecz pozwanego raty kapitałowo-odsetkowe, inne opłaty i odsetki karne w łącznej wysokości 160.000,60 zł. Ponadto w okresie od 24.01.2022 do 23.04.2024 r. powódka uiściła na rzecz pozwanego tytułem spłaty rat kwotę 36.039,24 zł

(dowód: opinia biegłego k. 255-267, zaświadczenie k. 36-40, zestawienie operacji na rachunku powódki k. 291-300)

Bezsporne jest, że dokonanym potrąceniem umownym strony rozliczyły się co do kwoty udostępnionego kapitału tj. 160.000,01 zł (umorzenie wzajemnych wierzytelności do tej wysokości). Jednocześnie z oświadczeniem o potrąceniu powódka wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz w terminie 14 dni kwoty 27.887,40 zł tytułem zwrotu uiszczonych przez nią rat w okresie od 1.01.2022 r. do 30.10.2023 r. oraz kwoty 0,59 zł tytułem wierzytelności nieumorzonej wskutek potrącenia. Pismo zostało doręczone do banku w dniu 30.11.2023 r.

(dowód: oświadczenie o potrąceniu z potwierdzeniem nadania i odbioru k. 304-307)

Celem kredytu był zakup nieruchomości przeznaczonej na cele mieszkaniowe powódki tj. mieszkania, w którym powódka zamieszkiwała do 2017 r. Od sierpnia 2017 roku nieruchomość jest wynajmowana. Umowa nie była przez powódkę negocjowana. Pracownicy banku zapewniali ją o stabilności waluty szwajcarskiej i bezpieczeństwie tego produktu. Kredyt nie był związany z żadną działalnością gospodarczą, został on wypłacony w PLN i w tej walucie był spłacany.

(dowód: zeznania powódki k. 247v.-248 )

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny został ustalony na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów oraz zeznań powódki. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew – w tym znajdujących się na płycie CD), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych, ponieważ nie dotyczą tej konkretnej umowy kredytu i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska procesowego pozwanego.

Ustalenia na podstawie opinii biegłej zostały dokonane jedynie dla porządku – dotyczyły bowiem wysokości żądania ewentualnego, a Sąd poprzestał na pełnym uwzględnieniu żądania głównego. Dodać można tylko, że opinia nie była kwestionowana przez strony i nie wzbudziła żadnych zastrzeżeń dowodowych Sądu (została uznana za dowód wiarygodny).

Wymaga podkreślenia, że choć pozwany obstawał przy kwestionowaniu żądań powódki również co do wysokości, nie zaprzeczył wysokości kwot składających się na przedmiot sporu podanych przez powódkę w piśmie z 14.08.2024 r. - modyfikującym powództwo, a tylko w odpowiedzi na to pismo wdał się w polemikę (niesłuszną zresztą) na temat biegu odsetek od kwot wskazanych w modyfikacji. Sąd uznał więc, że kwestionowanie roszczenia co do wysokości dotyczy w takiej sytuacji tylko odsetek.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy pozwanego dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania głównego (ustalenia nieważności umowy). Zaś ustalenie kosztów, spreadu, wartości rynkowej udostępnionego kapitału jak i wartości spłat przy zastosowaniu kursu średniego NBP było bezprzedmiotowe wobec uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest po prostu nieważna.

Sąd pominął ponadto na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 4 k.p.c. dowód z zeznań świadka T. T.. Z uwagi na bezskuteczne próby doręczenia świadkowi wezwania pod wskazanym przez pozywanego adresem oraz z uwagi na brak wskazania innego adresu (pomimo przedłużonego terminu), pod którym możliwe byłoby skuteczne doręczenie wezwania, Sąd zdecydował się na pominięcie tego dowodu, gdyż dowód okazał się niemożliwy do przeprowadzenia a dalsze oczekiwanie spowodowałoby jedynie zwłokę w postępowaniu.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Żądanie główne strony powodowej opierało się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała na sprzeczności umowy z naturą stosunku prawnego, ale i – a może przede wszystkim - na twierdzeniu, że umowa zawiera abuzywne klauzule indeksacyjne zawarte w § 1 ust. 1 w zakresie słów: „indeksowanego kursem (...)" w zdaniu pierwszym § 1 ust. 1 zdanie trzecie (ostatnie); § 2 ust. 4; § 7 ust. 2 zdanie ostatnie; § 9 ust. 7; § 10 ust. 3 w zakresie słów „harmonogram spłat będzie stanowił integralną część Umowy"; § 10 ust. 4 w zakresie słów: „Nowy harmonogram spłat kredytu będzie obowiązywał strony zgodnie z § 19 ust. 1."; § 10 ust. 6; § 10 ust. 8 w całości; § 17 w całości, które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem przez to jest sprzeczna z definicją kredytu (art. 69 prawa bankowego), granicami swobody umów, zasadami współżycia społecznego a ponadto po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych nie ma możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami i umowa upada.

Omawiane tu żądanie niepieniężne strony powodowej jest osadzone w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. Sąd podziela argumentację strony powodowej, że ma ona interes prawny w żądaniu nieważności umowy, ponieważ ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji
o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie
z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia, a nie ma pewności, czy będzie to uznawane
w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej, a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron,
w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
(§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie jest art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie
z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – jest bezsporny i został wykazany wiarygodnymi zeznaniami powódki.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez Bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną Banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Uwagi te są aktualne przy wzięciu pod uwagę faktu, mocno eksponowanego przez pozwanego, że kursy waluty obcej stosowane przez bank odsyłały do średnich kursów NBP. Po pierwsze, średnie kursy NBP tworzyły tylko element kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia odwołujące się do waluty obcej nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej
i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w Olsztynie w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. - wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją powyższego jest ustalenie nieważności umów kredytu na podstawie art. 189 k.p.c., a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna – wynikała z zaświadczania pochodzącego od banku oraz zestawień obrazujących operacje na rachunku powódki.

Strony dokonały potrącenia wzajemnych wierzytelności do wysokości 160.000,01 zł tj. do wysokości udostępnionego kapitału. Pozostała z tego potrącenia kwota (0,59 zł) została ostatecznie doliczona do dalszych spłat dokonywanych przez powódkę i znalazła swe odzwierciedlenie w ostatecznym żądaniu pozwu. Dochodzona kwota 36.039,83 zł nie została zakwestionowana przez pozwanego (pismo procesowe k. 319-330), o czym mowa była szerzej we wcześniejszej części uzasadnienia.

Dochodzoną ostatecznie przez powódkę kwotę (36.039,83 zł), Sąd zasądził
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie
z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione:

- od kwoty 0,59 zł z uwagi na datę doręczenie pozwanemu odpisu pozwu zawierającego to żądanie,

- od kwoty 27.887,40 zł z uwagi na bezskuteczny upływ terminu na spełnienie świadczenia wyznaczonego w reklamacji, która zawierała skonkretyzowane żądanie zwrotu tej kwoty,

- od kwoty 8.151,84 zł z uwagi na datę doręczenie pozwanemu odpisu pisma modyfikującego powództwo.

Powyższe stanowią typową wierzytelność bezterminową, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia.

Podobnie na uwzględnienie w całości zasługiwało żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 66.444,55 zł za okres od dnia 16 maja 2022 r. do dnia 30 listopada 2023 г. tj. odsetek od kwoty objętej rozliczeniem stron. Objęte pozwem roszczenie powódki o zapłatę kwoty 66.445,14 zł, zostało do kwoty 66.444,55 zł zaspokojone potrąceniem w dniu 30.11.2023 r. Z tego względu powódka mogła do tego dnia żądać odsetek ustawowych za opóźnienie od pierwotnie żądanej kwoty przy czym początkowy bieg terminu naliczania odsetek również należy wiązać z datą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu zawierającego to żądanie.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania na podstawie art. 497 w zw. z art. 496 k.c., uznając, że umowa kredytu jest umową wzajemną, ponadto zarzut jest sprzeczny z istotą ochrony konsumenckiej, zresztą w przypadku świadczeń jednorodzajowych (pieniężnych) bankowi służy dalej idący, skuteczniejszy środek w postaci potrącenia.

Wobec skutecznego częściowego cofnięcia pozwu Sąd na podstawie art. 355
w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w tym zakresie (pkt I wyroku).

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej (10.800 zł) – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu, a także koszt sporządzonych opinii (1.846,23 zł) oraz opłata za modyfikację powództwa (30 zł). Łącznie daje to 13.639,23 zł. Niewykorzystana część zaliczki podlegała zwrotowi na rzecz strony, która zaliczkę wpłaciła (art. 84 ust. 1 u.k.s.c.).

sędzia Rafał Kubicki