Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	stażysta Dawid Rogowski

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. P., R. P.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwoty 219.562,35 (dwieście dziewiętnaście tysięcy pięćset sześćdziesiąt dwa 35/100) zł i 240,50 (dwieście czterdzieści 50/100) CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 08 maja 2024 r. do dnia zapłaty, zł z zastrzeżeniem, że spełnienie przez pozwanego zasądzonego świadczenia pieniężnego winno nastąpić za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powodów zwrotu pozwanemu udostępnionego na mocy spornej umowy kredytu kapitału w kwocie 237.937,33 zł albo zabezpieczeniem roszczenia o jego zwrot,

II.ustala, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny kredytu wynikający z umowy kredytu nr (...) z dnia 10 lutego 2009 r.,

III. w pozostałym zakresie oddala powództwo,

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 529/23

UZASADNIENIE

Powodowie R. P. i Z. P. wnieśli pozew przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W., w którym wnieśli o:

1.  zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz powodów kwoty 219.562,35 zł oraz 2.179,94 CHF tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych na rzecz pozwanego w okresie od 13.02.2009 r. do 6.02.2023 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

a)  od kwoty 219.562,35 zł od dnia 25.03.2023 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 2.179,94 CHF od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty;

2.  ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 10.02.2009 r.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

Strona powodowa w uzasadnieniu wskazała, że istotą sporu pomiędzy stronami w niniejszej sprawie pozostaje kwestia oceny zgodności z prawem powstałego między stronami stosunku prawnego oraz treści postanowień zawartych w pkt 2.1.7, 2.2.3, 2.3.1, 2.4.4 umowy kredytu oraz pkt 3.2.3 regulaminu produktowego, dotyczących wprowadzenia klauzuli denominującej świadczeń stron dwoma miernikami wartości tj. kurs kupna i kurs sprzedaży określanymi dowolnie przez pozwanego, pkt 47 lit. B) tabelarycznej części umowy kredytu, pkt 5.5 regulaminu produktowego, dotyczących obciążenia kredytobiorcy obowiązkiem refinansowania ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego.

W ocenie powodów łącząca strony umowa winna zostać oceniona jako bezwzględnie nieważna z uwagi na sprzeczność z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przekroczenie granic swobody umów, naruszenie zasad współżycia społecznego. Jednocześnie kwestionowane postanowienia stanowią w świetle obowiązującego prawa postanowienia abuzywne zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej stron, na wyłączną korzyść strony pozwanej, która wykorzystała swoją silniejszą pozycje jako przedsiębiorcy względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy co do ryzyka oferowanego kredytu. Tym samym niedozwolone postanowienia umowny należy ocenić jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność ta z kolei będzie prowadzić do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe. Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych przez pozwanego stanowi świadczenie nienależne, którego zwrotu strona powodowa może się domagać na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Na dochodzoną kwotę składa się:

- kwota 219.562,35 zł tytułem spłaty rat,

- kwota 865,06 CHF tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego,

- kwota 1.314,88 CHF tytułem prowizji przygotowawczej.

Strona powodowa zaznaczyła, że ma na uwadze ewentualność, że wskazane wady prawne nie zostaną ocenione przez Sąd jako stanowiące podstawę nieważności umowy w całości lecz jedynie jako uzasadniające uznanie powołanych powyżej postanowień jako bezskuteczne w świetle treści art. 385 ¹ § 1 k.c. przy jednoczesnym uznaniu umowy za dalej obowiązującą w treści pozbawionej klauzul abuzywnych w myśl art. 385 ¹ § 2 k.c. W takim przypadku świadczeniem nienależnym pozostawać będzie jedynie część spośród środków pobranych od strony powodowej w okresie objętym pozwem, na którą złożą się środki w walucie PLN pobrane przez pozwany bank ponad wysokość rzeczywiście jej należnych rat kredytu oraz całość kwot pobranych w walucie obcej. Strona powodowa żądając zwrotu całości środków pobranych przez pozwaną we wskazanym okresie obejmuje swoim żądaniem również zwrot tej ich części, która pozostawałaby nienależna pozwanemu w przypadku uznania umowy za obowiązującą w kształcie pozbawionym postanowień abuzywnych. Żądania pozwu oparte jest zatem na obu wskazanych podstawach faktycznych. (pozew k. 4-22v.)

Pozwany (...) Bank (...) S.A. w W. w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powodów na rzecz strony pozwanej kosztów postępowania. Pozwany zakwestionował roszczenie w całości, zarówno co do zasady jak i co do wysokości. W jego ocenie sporna umowa kredytu jest ważna i skuteczna, jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Ponadto, kwestionowane postanowienia umowne nie są niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Pozwany zaznaczył, że udzielony kredyt był kredytem walutowym, a w umowie nie ma klauzul waloryzacyjnych.

Pozwany zarzucił powodom, iż nie posiadają interesu prawnego w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego oraz podniósł zarzut częściowego przedawnienia roszczenia o zapłatę. Zaprzeczył w szczególności twierdzeniom strony powodowej jakoby:

- pozwany nie dopełnił obowiązków informacyjnych dotyczących ryzyka walutowego związanego z zaciągnięciem kredytu walutowego w CHF,

- na podstawie spornej umowy kredytu stronie powodowej udzielono kredyt w polskich złotych,

- kwestionowane przez stronę powodową postanowienia umowne i regulaminowe stanowią klauzule niedozwolone,

- na gruncie spornej umowy kredytu hipotecznego w CHF powodowie zostali obciążeni całością ryzyka związanego z zastosowaniem w umowie mechanizmu denominacji świadczeń miernikami wartości w postaci walut obcych,

- pozwany uzależnił udzielenie kredytu od objęcia go ubezpieczeniem brakującego minimalnego wkładu własnego,

- w wyniku dokonywania spłat kredytu przez stronę powodową na podstawie spornej umowy, spełniła ona na rzecz banku świadczenie nienależne w kwocie 219.562,35 zł oraz 2.179,94 CHF;

W ocenie pozwanego zaciągając zobowiązanie strona powodowa była świadoma ryzyka kursowego, przede wszystkim faktu wpływu kursu waluty na wysokość równowartości w PLN zobowiązania wobec pozwanego (wyrażonego w CHF) oraz wysokość równowartości w PLN każdej z rat. Ponadto, powodowie korzystali z usług doradcy kredytowego (...), a także powódka posiada wyższe wykształcenie, więc wiedza na temat ekonomii i finansów musiała być co najmniej podwyższona, a świadomość ryzyka walutowego jest elementem podstawowego zakresy wiedzy.

Ponadto zgodnie z Regulaminem wypłata kredytu mogła nastąpić w walucie w CHF. Strona powodowa zdecydowała jednak o dokonaniu wypłaty kwoty kredytu w złotych. Powodowie mieli także możliwość dokonywania spłat w CHF, natomiast z tej możliwości nigdy nie skorzystali. Od daty zawarcia umowy strona powodowa miała możliwość wypłaty i spłacania kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

Pozwany wskazał, że kwoty 1.314,88 CHF i 624,56 CHF nie zostały uiszczone przez powodów, a kwoty te zostały potrącone z kwoty kredytu.

(odpowiedź na pozew – k. 69-176)

Pozwany podniósł zarzut skorzystania z prawa zatrzymania, pismem z dnia 20 lutego 2024 r., świadczenia spełnionego przez stronę powodową na rzecz banku, które miałoby podlegać zwrotowi na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że sporna umowa kredytu jest nieważna, do czasu zaofiarowania przez stronę powodową zwrotu świadczenia spełnionego przez bank na jej rzecz w postaci zapłaty 237.937,33 zł tytułem środków wypłaconych przez bank na podstawie umowy kredytu.

(pismo pozwanego- k. 385-388)

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 6 stycznia 2009 r. powodowie złożyli wniosek o kredyt mieszkaniowy, w którym zwrócili się o udzielenie im kredytu z przeznaczeniem na zakup nieruchomości. Zawnioskowali o kwotę 239.000 zł, zaś walutę kredytu oznaczyli na CHF. Tego samego dnia powodowie oświadczyli, że zostali poinformowani o ryzku związanym z oprocentowaniem kredytu mieszkaniowego zmienną stopą procentową oraz są świadomi ponoszenia tego ryzyka. Oświadczyli również, że po zapoznaniu się z przedstawionymi przez bank warunkami udzielania kredytu mieszkaniowego zarówno w złotych jak i w walucie CHF, symulacjami wysokości płaconych rat zarówno w złotych jak i w w/w walucie obcej, są świadomi ryzyka kursowego związanego z zaciągnięciem w/w kredytu w walucie obcej mogącego mieć wpływ na wysokość płaconej przez nich raty kredytu w okresie kredytowania i decyduje się na zaciągnięcie kredytu w walucie CHF.

(dowód: wniosek o kredyt mieszkaniowy – k. 205-209, oświadczenia k. 210-213)

W dniu 10 lutego 2009 r. strony zawarły umowę kredytu nr (...). Umowa składała się z dwóch części: indywidualnych warunków umowy kredytu (pkt I umowy) i pozostałych postanowień umowy (pkt II umowy).

Zgodnie z umową pozwany udzielił powodom kredytu w kwocie 82.180,00 CHF na okres od 10.02.2009 r. do 4.03.2038 r. z ostatecznym terminem wypłaty kredytu do 10 maja 2009 r. (pkt I 25-28 umowy). Jako cel kredytu wskazano nabycie nieruchomości kredytowanej (pkt I 29 i 40 umowy). Wypłata kredytu miała nastąpić jednorazowo (pkt I. 28 umowy).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,72 %, na co składała się Stopa Referencyjna w postaci LIBOR dla CHF 3M (0,52 %) i marża podstawowa. Stała marża Banku wynosiła 3,00 p.p. (pkt I. 30 umowy).

Kredyt miał być spłacany w ratach równych (pkt I. 35 umowy). Jednorazowa prowizja za udzielenie kredytu została określona na 1,60 % kwoty kredytu (pkt I. 33 umowy). Spłata rat kredytu została zabezpieczona m.in. hipoteką kaucyjną do kwoty 123.270,00 CHF (pkt I. 46 umowy). Powodowie w pkt I. 47 lit. B) zadeklarowali ubezpieczenie brakującego minimalnego wkładu własnego. Jako kwotę brakującego minimalnego wkładu własnego podlegającą ubezpieczeniu wskazano kwotę 16.435,72 w walucie kredytu, koszt ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego na okres 5 lat: 624,56 w walucie kredytu.

Zgodnie z Regulaminem produktowym dla kredytu mieszkaniowego i kredytu konsolidacyjnego (...) Bank (...) S.A. wypłata kredytu nastąpi po złożeniu przez kredytobiorcą dyspozycji wypłaty w drodze przelewu na rachunek bankowy wskazany w indywidualnych warunkach kredytu, a jeżeli tam go nie określono – na rachunek wskazany przez kredytobiorcę w dyspozycji wypłaty. W przypadku kredytu przeznaczonego na nabycie nieruchomości kredytowanej rachunek bankowy wskazany w dyspozycji wypłaty musi być zgodny z rachunkiem bankowym sprzedawcy określonym w umowie stanowiącej podstawę nabycia przez kredytobiorcę nieruchomości kredytowanej, bądź z rachunkiem bankowym dewelopera, określonym w umowie zobowiązującej dewelopera do przeniesienia na kredytobiorcę nieruchomości kredytowanej (pkt 3.2.1. regulaminu produktowego). Kwota kredytu będzie wypłacona w złotych polskich. W takim wypadku Bank dokonuje przewalutowania według obowiązującego w banku na podstawie Tabeli Kursów kursu kupna waluty z dnia wypłaty kredytu. Za zgodą Banku kredytobiorca może złożyć dyspozycję wypłaty kredytu (w tym także którejkolwiek jego transz) w innej walucie niż złoty (pkt 3.2.3. regulaminu produktowego).

W pkt II. 2.3.1. umowy wskazano, że spłata kredytu wraz z oprocentowaniem kredytu i innymi należnościami banku powstałymi w związku z zawarciem umowy kredytu następuje poprzez obciążanie, w dacie wymagalności, rachunku bieżącego kwotą raty i innych należności oraz poprzez przelew tych środków na rachunek bieżącej obsługi kredytu. W przypadku kredytu walutowego należności banku, wyrażone w walucie kredytu, bank pobiera poprzez obciążanie rachunku bieżącego kwotą w złotych, stanowiącą ich równowartość. Równowartość kwoty w złotych ustala się według kursu sprzedaży waluty obcej, obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów, na dwa dni robocze przed datą wymagalności każdej należności banku. Za zgodą banku kredytobiorca może dokonywać spłat rat kredytu walutowego także w inny sposób, w tym w szczególności dokonać spłaty w walucie kredytu lub innej walucie obcej. Jeżeli spłata raty kredytu walutowego nastąpi w innej walucie niż waluta kredytu wówczas kwota wpłaty zostanie przeliczona najpierw na złote po kursie kupna tej waluty, a następnie na walutę kredytu po kursie sprzedaży, przy zastosowaniu kursów obowiązujących w banku na podstawie Tabeli Kursów. Jeżeli spłata następuje po dacie wymagalności raty lub innych należności, do przeliczenia walut stosuje się kursy z daty spłaty.

W przypadku wcześniejszej spłaty kredytu walutowego winna zostać dokonana w złotych, wówczas wpłacona kwota zostanie przeliczona na walutę kredytu przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty kredytu obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów, w dacie spłaty. Za zgodą banku wcześniejsza spłata kredytu walutowego może zostać dokonana w walucie kredytu lub innej walucie obcej niż waluta kredytu – w takim przypadku wpłacona kwota zostanie przeliczona na złote po kursie kupna tej waluty, a następnie na walutę kredytu po kursie sprzedaży, przy zastosowaniu kursów obowiązujących w banku w dacie spłaty na podstawie Tabeli Kursów (pkt II. 2.4.4. umowy).

Zgodnie z pkt II 2.2.1 umowy kredytobiorca w każdym czasie może złożyć wniosek o zmianę waluty kredytu na walutę, w której bank oferuje danego rodzaju kredytu. W aneksie do umowy kredytu strony ustalą wysokość oprocentowania dla kwoty kredytu przeliczonej na nowo wybraną walutę. Przeliczenie kwoty kredytu oraz należnego oprocentowania kredytu, prowizji, kosztów i opłat na nowo wybraną walutę następuje w dniu zmiany umowy kredytu, według kursu właściwego dla danego rodzaju transakcji (sprzedaży albo zakupu przez Bank waluty obcej), obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów ( pkt II 2.2.3.).

W pkt 2.7.1. regulaminu produktowego została zdefiniowana Tabela Kursów jako obowiązująca w banku „Tabela kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych w walutach obcych (...) Bank (...) S.A./ (...) Bank (...) S.A.”, publikowaną na stronie internetowej Banku.

W pkt II. 6 umowy, zostało zawarte oświadczenie, że kredytobiorca jest świadomy dodatkowego ryzyka, jakie ponosi w związku z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (ryzyko kursowe) oraz, iż w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty, w jakiej został udzielony kredyt, zarówno kwota w złotych stanowiąca równowartość kwoty kredytu w walucie kredytu jak i kwota w złotych stanowiąca równowartość raty w walucie, w jakiej został udzielony kredyt, ulegną zwiększeniu oraz, że kredytobiorca jest świadomy dodatkowego ryzyka, jakie ponosi w związku zaciągnięciem kredytu oprocentowanego zmienną stopą procentową oraz, iż w przypadku niekorzystnej zmiany stopy referencyjnej lub stopy bazowej, kwota naliczonego oprocentowania kredytu ulegnie zwiększeniu.

W pkt 5.5 regulaminu produktowego opisano ubezpieczenie brakującego minimalnego wkładu własnego. Koszt ubezpieczenia określony w indywidualnych warunkach kredytu zostanie potrącony w chwili wypłaty kredytu. Koszt ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego jest wyrażony w walucie kredytu. W przypadku nie spłacenia przez kredytobiorcę kapitału kredytu w kwocie odpowiadającej wysokości brakującego minimalnego wkładu własnego, ubezpieczenie zostanie automatycznie przedłużone na dalszy taki sam okres. Bank pobierze dodatkową opłatę za kolejny okres ubezpieczenia poprzez obciążenie rachunku bieżącego lub wezwie kredytobiorcę do uiszczenia dodatkowej opłaty. W przypadku gdy waluta rachunku bieżącego nie jest zgodna z walutą kredytu, bank dokona przewalutowania środków kredytu przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut opublikowanego w Tabeli kursów obowiązującego w banku w dniu poboru opłaty.

(dowód: umowa kredytu z zał. k. 239-251, Regulamin produktowy (dla kredytu mieszkaniowego i kredytu konsolidacyjnego) (...) Bank (...) S.A. k. 267-270)

Aneksem nr (...) z dnia 24.07.2013 r. strony postanowiły, że zmieniają brzmienie pkt 5 inne indywidualne warunki umowy kredytu załącznika nr 1 do umowy kredytu, dodając podpunkt c) zawierający oświadczenie przystąpienia do ubezpieczenia z linii DB Inwestuj w Przyszłość i zobowiązanie do opłacania składki ubezpieczeniowej z tytułu takiego ubezpieczenia przez okres 5 lat od podpisania aneksu w przypadku odstąpienia bądź rezygnacji z powyższego marża podstawowa ulega podwyższeniu o 1,35 p.p. W pkt 5 inne indywidualne warunki kredytu, załącznika nr 1 do umowy kredytu dodano zapis obniżający marżę podstawową o 1,35 p.p., jeżeli kredytobiorca będzie spełnia wszystkie warunki określone w niniejszym punkcie.

(dowód: aneks nr (...) k. 255)

W dniu wypłaty kredytu w dniu 13 lutego 2009 r. została pobrana przez bank prowizja przygotowawcza wysokości 1.314,88 CHF i opłata stanowiąca koszt ubezpieczenia wkładu własnego w kwocie 624,56 CHF. Wypłata kredytu nastąpiła po przeliczeniu po kursie kupna dewiz określonym w Tabeli kursów dla kredytów mieszkaniowych i konsolidacyjnych w walutach obcych (...) Bank (...) S.A. dla waluty CHF z dnia 13.02.2009 r. tj. po kursie 2,9653. Jako kwotę wypłaty Bank wskazał 80.240,56 CHF. Pozwany wypłacił powodom kwotę 237.937,33 zł kredytu.

(dowód: zaświadczenie o wypłacie kredytu k. 38, potwierdzenie złożenia dyspozycji przelewu – k. 307)

Powodowie uiścili na rzecz banku w okresie od 13.02.2009 r. do 6.02.2023 r. kwotę 219.562,35 zł tytułem spłaty rat.

(dowód: zestawienie spłat kredytu k. 39-43)

W zaświadczeniu z dnia 31 stycznia 3023 r. bank wskazał, że koszt ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego w kwocie 624,56 CHF za okres 5 lat został potrącony z kwoty kredytu w chwili wypłaty kredytu. Kwota podlegająca ubezpieczeniu brakującego minimalnego wkładu własnego w kolejnym okresie wynosiła 6.329,07 CHF, koszt ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego w wysokości 240,50 CHF został zapłacony 15.01.2014 r.

(dowód: zaświadczenie k. 44)

Pismem z 17 marca 2023 r. (...) sp. z o.o. we W. złożyła reklamację dotyczącą przedmiotowej umowy, w której wezwała bank do zwrotu kwoty 219.562,35 zł tytułem nienależnie pobranych środków od 6.04.2009 r . do 6.02.2023 r., oraz kwoty 2.627,38 zł tytułem nienależnie pobranych kosztów opłaty manipulacyjnej z tytułu przekroczenia dopuszczalnego wskaźnika obciążenia nieruchomości kredytem. W odpowiedzi na reklamację pozwany bank wskazał, że załączone pełnomocnictwo nie upoważnia banku do udzielenia odpowiedzi.

(dowód: reklamacja k. 45-47, pismo pozwanego k. 48-52v.)

Pieniądze z kredytu zostały przeznaczone na zakup lokalu mieszkalnego. Powodowie mieszkali w lokalu do września/października 2009 r. Mieli chore dziecko i chcieli zamieszkać w mieście, aby mieć lepszy dostęp do opieki zdrowotnej. Następnie z uwagi na sytuację materialną, wynajęli kredytowane mieszkanie i do tej pory jest ono wynajmowane. W lokalu nie była zarejestrowana ani prowadzona działalność gospodarcza. Z. P. w chwili zawierania umowy prowadził działalność gospodarczą, nie była ona związana z najmem lokali. Kredyt został wypłacony i spłacany jest w PLN. Nie było możliwości wypłaty kredytu w CHF. W 2022 r. powodowie dowiedzieli się o nieuczciwych warunkach umowy. Był to ich pierwszy kredyt hipoteczny powiązany z walutą obcą.

(dowód: zeznania powodów k. 411-412)

Przewodnicząca pouczyła powodów o skutkach ustalenia nieważności umowy kredytu. (dowód: protokół rozprawy k.411-412)

Sąd zważył, co następuje:

Żądania powodów o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy. zasługuje na uwzględnienie w całości, natomiast żądanie zapłaty zasługuje na uwzględnienie w zasadniczej części.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umów kredytowych, wniosku kredytowego oraz zaświadczeń wystawionych przez pozwany Bank przedstawiających historię spłat kredytu. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej i świadków takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Podnieść należy, że świadek A. P. i świadek K. P. nie uczestniczyli przy zawieraniu umowy ani żadnych innych czynnościach składających się na jej wykonywanie. Świadkowie ograniczyli się do ogólnych kwestii związanych z funkcjonowaniem i finansowaniem kredytów oraz konstrukcji tego typu umów jak ta sporna w sprawie niniejszej.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

Strona powodowa posiada interes prawny w wystąpieniu z żądaniem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu, a polega on na tym, że w istocie domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką są objęte pozwem umowy kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia spornej w tej sprawie umowy spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki została udzielona zasady i termin ich spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na ich konstrukcję - nie mogą być uznane za nieważne. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie (...), (...), uzasadnienie wyrok SN w sprawie (...)).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest CHF, natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Strona powodowa bowiem zobowiązana była spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w CHF. Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich. Ponadto zgodnie z art. 353 ¹ k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodom równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez stronę powodową w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

Jak wynika z oświadczeń kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na ich konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. W dacie zawarcia umowy nie wykazano, aby istniały okoliczności pozwalające uznać, że nastąpi gwałtowne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego. Rzeczą powszechnie znaną i nie wymagającą dowodu jest przy tym, że kursy walut ulegają zmianom, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadek. Na zmianę kursu waluty wpływa bowiem szereg czynników ekonomicznych (np. stan gospodarki, inflacja, poziom stóp procentowych itp.), jak i pozaekonomicznych (np. polityczne). Znaczne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego nastąpiło w 2011 roku (w związku ze światowym kryzysem finansowym), a następnie w 2014 roku (w związku z decyzjami banku centralnego), przy czym strona powodowa nie wykazała, aby te okoliczności mogły zostać przewidziane przez bank w momencie zawierania spornej umowy.

Niemniej, opisany w umowach mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty, gdyż strona powodowa podniosła zarzut, że postanowienia umów w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

W niniejszej sprawie należało zbadać, czy powodowie mają status konsumentów. W doktrynie wskazuje się, że wykluczenie bezpośredniego związku czynności prawnej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową można natomiast rozważać w tych sprawach, w których przynajmniej w części zachowany jest konsumencki, osobisty cel lub przedmiot danej czynności. Z zeznań powodów wynika, że środki z kredytu zostały przeznaczone na zakup mieszkania, który początkowo miał służyć i służył do celów mieszkalnych powodów. Z uwagi na sytuację materialną powodów, od jesieni 2009 r. lokal jest przedmiotem najmu. Powyższe zeznania nie zostały podważone przez pozwanego żadnym dowodami. Zatem brak jest podstaw do przyjęcia, że analizowana umowa pozostaje w bezpośrednim związku z celem inwestycyjnym powodów. Ponadto żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby strona powodowa zawierała przedmiotowe umowy w ramach działalności gospodarczej.Powyższe prowadzi do wniosku, że w chwili zawierania umowy powodowie spełniali przesłanki uznania ich za konsumentów, zgodnie z art. 22 ¹ k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Stosownie do pkt 3.2.3. regulaminu produktowego, harmonogramu wypłaty kredytu oraz pozostałych indywidualnych warunków kredytu, wypłata kredytu miała nastąpić w złotych przewalutowaniu według kursu obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów, właściwego dla danego rodzaju transakcji. Za zgodą Banku kredytobiorca może złożyć dyspozycję wypłaty kredytu w innej walucie.

W pkt II. 2.3.1. wskazano, że spłata kredytu wraz z oprocentowaniem kredytu i innymi należnościami banku powstałymi w związku z zawarciem umowy kredytu następuje poprzez obciążanie, w dacie wymagalności, rachunku bieżącego kwotą raty i innych należności oraz poprzez przelew tych środków na rachunek bieżącej obsługi kredytu. W przypadku kredytu walutowego należności banku, wyrażone w walucie kredytu, bank pobiera poprzez obciążanie rachunku bieżącego kwotą w złotych, stanowiącą ich równowartość. Równowartość kwoty w złotych ustala się według kursu sprzedaży waluty obcej, obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów, na dwa dni robocze przed datą wymagalności każdej należności banku. Za zgodą banku kredytobiorca może dokonywać spłat rat kredytu walutowego także w inny sposób, w tym w szczególności dokonać spłaty w walucie kredytu lub innej walucie obcej. Jeżeli spłata raty kredytu walutowego nastąpi w innej walucie niż waluta kredytu wówczas kwota wpłaty zostanie przeliczona najpierw na złote po kursie kupna tej waluty, a następnie na walutę kredytu po kursie sprzedaży, przy zastosowaniu kursów obowiązujących w banku na podstawie Tabeli Kursów. Jeżeli spłata następuje po dacie wymagalności raty lub innych należności, do przeliczenia walut stosuje się kursy z daty spłaty.

Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłaconą w złotych kwotę kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorców kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, a ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosił kredytobiorca. Spłata kredytu następowała w złotych polskich w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty obowiązujący w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Bez wątpienia powodowie nie mieli żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu waluty CHF, niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron. Oznacza to, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w tabeli oraz postanowienia umowne dotyczące upoważnienia banku do naliczania kosztów ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Powodowie nie mieli żadnego wpływu na ukształtowanie umowy w tym zakresie. Postanowienia te zostały sformułowane w sposób niejasny i niejednoznaczny.

Bez znaczenia dla powyższej oceny pozostają postanowienia umów i regulaminu dające kredytobiorcy za zgodą banku możliwość złożenia dyspozycji wypłaty kredytu w innej walucie. To samo dotyczy dokonywania spłat rat kredytu w inny sposób, w tym w walucie kredytu lub innej walucie obcej. Kluczowe w ocenie tej części postanowień jest określenie „za zgodą banku”. Zarówno w umowach jak i regulaminie nie wskazano okoliczności w jakich bank może owej zgody udzielić a wobec tego, możliwość wypłaty i spłaty kredytu w jego walucie należy ocenić jako pozorną. Ostatecznie to bank każdorazowo decyduje - biorąc pod uwagę nieznane kredytobiorcy kryteria - czy udzieli zgody na wypłatę i spłatę kredytu w innej walucie, czy takiej zgody nie udzieli.

Równowaga stron została zaburzona poprzez stosowanie do przeliczeń walutowych kursów waluty opartych na Tabeli Kursów obowiązującej w Banku. Powyższe postanowienia dają wrażenie, że równowaga ta mogła zostać wyeliminowana, gdyż kredytobiorca otrzymał możliwość wypłaty oraz spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF, pod warunkiem otrzymania zgody banku. Jednak w obu tych przypadkach decydująca była wola Banku, na którą kredytobiorca nie miał wpływu ani możliwości zweryfikowania jej zasadności.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

W tym miejscu można przywołać uchwałę Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. (...). Sąd wskazał tam, że przy ocenie charakteru niedozwolonych postanowień decydujące znaczenia maja okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy.

„Klauzule waloryzacyjne” w umowie kredytowej spowodowały, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu w umowie z dnia 10 lutego 2009 r. nie został opisany w sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku.

Mając na uwadze stanowisko TSUE wyrażone w wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) dotyczące natury klauzul kursowych (tj. kursów walutowych stosowanych w rozliczeniach umów kredytowych), które wprowadzając do umów ryzyko kursowe - określają faktycznie główny przedmiot umowy, należy sprawdzić czy są one wystarczająco jednoznaczne, skoro wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane z sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i w sposób rażący naruszają interesy konsumentów.

W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (vide: wyrok (...) z dnia 2.10.2019 r.,(...)).

W ocenie Sądu pozwany bank nie sprostał temu obowiązkowi. Tak sformułowane postanowienia nie mogą być uznane za wystarczająco jednoznaczne. Brak precyzyjnych i przystępnych redakcyjnie regulacji umownych dotyczących sposobu ustalania kursów sprawia, że o ile nie niemożliwa to przynajmniej w znacznym stopniu utrudniona mogły być ich weryfikacja przez kredytobiorcę..

W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem powołanych wyżej zapisów umowy za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w CHF oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Czynności te – składające się na proces weryfikacji bądź próby samodzielnego ustalenia wysokości przyszłej raty - w ocenie Sądu wykraczają poza możliwości przeciętnego konsumenta i nie spełniają wymogu jednoznaczności.

Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Jak wynika z przedłożonych dokumentów, powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursu i zadeklarował zgodę na poniesienie tego ryzyka, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym jest swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

Kwestionowane postanowienia umowy kredytu wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów, na które powodowie nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie (...) i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy strona powodowa miała ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie mu wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał bank.

Zdaniem Sądu umowa, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy strony powodowej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie (...)). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na stronę powodową całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w CHF oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr (...)). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...). TSUE podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje, w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem TSUE nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowy łączące strony mogą być utrzymane bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić ich nieważność. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umów stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty CHF w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinien zwrócić kredytobiorca. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że obydwie umowy są niezgodne z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczne z prawem i z tego względu nieważne (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że strona powodowa była pouczona o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodziła się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

W ocenie Sądu, postanowienia umowne dotyczące upoważnienia banku do naliczania kosztów ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego rażąco naruszają interesy konsumenta poprzez obciążenie ich nieuzasadnionymi kosztami. Pozwany nie przedłożył umów ubezpieczenia wkładu własnego a tym samym nie wykazał celowości pokrycia tych kosztów przez powodów. Powodowie nie znali treści umów ubezpieczenia zawartych przez bank z ubezpieczycielem. Podkreślenia wymaga to, że aby wywołać skutek w postaci obciążenia kredytobiorcę kosztami, czynności banku powinny mieć charakter celowy.

Z podanych wyżej przyczyn, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 69 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. ustalił, że między stronami nie istnieje stosunek prawny kredytu wynikający z umowy kredytu, o czym orzeczono jak w pkt II sentencji wyroku.

Oznacza to, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku zawarcia umowy. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Stosownie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia, umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy.

Zatem Sąd kieruje się tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank. Powyższe znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego (...)lutego 2021 r., zgodnie z którą stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenie nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależne otrzymanej kwoty kredytu. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie brak jest podstaw do zastosowania art. 411 k.c. Spełnienie świadczeń wobec banku nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Ponadto nie można stwierdzić, aby bank otrzymane świadczenia zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony.

W niniejszej sprawie powodowie żądali zwrotu wszystkich kwot, które zapłacili na rzecz banku w wykonaniu spornej umowy kredytu tj. kwoty 219.562,35 zł tytułem spłat rat, oraz kwoty 2.179,94 CHF, w tym kwoty 865,06 CHF tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i kwoty 1.314,88 CHF tytułem prowizji przygotowawczej.

Wysokość wpłaconych rat przez powodów wynika z zaświadczenia banku. Ponadto z zaświadczeń banku i zastawienia spłat wynika, że powodowie nie dokonali wpłaty prowizji przygotowawczej wysokości 1.314,88 CHF i opłaty stanowiącej koszt ubezpieczenia wkładu własnego w kwocie 624,56 CHF. Powyższe środki zostały bowiem potrącone z kredytu. Jedynie powodowie w dniu 15 stycznia 2014 r. zapłacili na rzecz pozwanego kwotę 240,50 CHF tytułem ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego.

W związku z tym Sąd na podstawie powołanych przepisów zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę w wysokości 219.562,35 zł tytułem zwrotu rat oraz kwotę w wysokości 240,50 CHF tytułem zwrotu kwoty uiszczonej w celu ubezpieczenia brakującego minimalnego wkładu własnego, o czym orzeczono jak w punkcie I sentencji wyroku.

Sąd uwzględnił przy tym zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego pismem z dnia 20 lutego 2024 r. Wobec bowiem ustalenia nieważności umowy kredytu oraz zasądzeniem na tej podstawie zwrotu spełnionych świadczeń, pozwanemu przysługuje roszczenie względem powodów o zwrot udostępnionego kapitału. Pozwany wypłacił powodom kwotę 237.937,33 zł tytułem kapitału.

Stosownie do art. 496 k.c. jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Natomiast po myśli art. 497 k.c. przepis artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej. Prawo zatrzymania zatem znajduje zastosowanie również w przypadku nieważności umowy wzajemnej - a taka właśnie jest w ocenie Sądu sporna umowa.

Skoro też w orzecznictwie SN przyjęto, iż kredyt bankowy jest umową wzajemną (por uchwała (...) z dnia 07.05.2021 r. w sprawie (...)) należało uwzględnić zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego.

Wskazać należy, że zarzut przedawnienia roszczeń podniesiony przez pozwany Bank jest bezzasadny. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa, w przypadku dochodzenia zwrotu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c.
W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Niewątpliwie według dotychczasowych przepisów, termin przedawnienia nie upłynął, albowiem roszczenia strony powodowej stały się wymagalne dopiero od momentu świadomego zakwestionowania ważności umowy kredytu. Powodowie w 2022 r. dowiedzieli się, że bank zastosował w umowie niedozwolone postanowienia.

O obowiązku zapłaty odsetek orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd orzekł o obowiązku zapłaty odsetek od dnia wyrokowania tj. od dnia 8 maja 2024 r. do dnia zapłaty. Do dnia wyrokowania powodowie jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia. Podać należy, że powodowie nie wykazali, aby do wezwania do zapłaty (reklamacji) dołączyli prawidłowe pełnomocnictwo.

W pozostałym zakresie powództwo o zapłatę oddalono jako pozbawione podstaw, o czym orzeczono jak w punkcie III wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Powodowie w przeważającym stopniu wygrali sprawę, dlatego pozwany zobowiązany jest zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzoną kwotę 11.834 zł na rzecz powodów składa się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 34 zł, opłata sądowa od pozwu w wysokości 1.000 zł, oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł.

W związku z tym, w punkcie IV wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska