Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 03 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	p.o. sekretarza sądowego Igor Klimek

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2023 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. N.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub o ustalenie i zapłatę

ustala, że aneks nr (...) z dnia 6 grudnia 2004 roku do umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 9.07.2003 r. zawartej z poprzednikiem prawnym (...) Bank S.A. w W., a powodem jest nieważny;

oddala powództwo w pozostałym zakresie;

zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11.817,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Powód J. N. pozwem z 20 kwietnia 2023 r. (data wpływu), przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W., wniósł o ustalenie, że aneks nr (...) z dnia 06.12.2004 r. na kwotę 137.082,45 zł do umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 09.07.2003 r. zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. w W. jest nieważny oraz orzeczenie, że pozwany ma zapłacić powodowi kwotę 201.442,41 zł wraz z ustawowymi odsetkami jak za opóźnienie od dnia 16.06.2022 r. do dnia zapłaty. Powód zgłosił roszczenie ewentualne, na wypadek nieuwzględnienia powyższych żądań, i wniósł o ustalenie bezskuteczności całości postanowień aneksu nr (...) z dnia 06.12.2004 r. na kwotę 137.082,45 zł do umowy kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 09.07.2003 r., są to klauzule abuzywne, przyjęcie, że ww. kredyt jest kredytem złotówkowym udzielonym w kwocie 110.000,00 zł oprocentowanym na zasadach ustalonych w § 7 umowy nr (...) kredytu oraz orzeczenie, że pozwany ma zapłacić powodowi kwotę 50.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami jak za opóźnienie od dnia 16.06.2022 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń nienależnych. W każdym przypadku wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

W uzasadnieniu powód wskazał, że interes prawny w wytoczeniu powództwa zmierzającego do ustalenia nieważności Aneksu nr (...) do umowy kredytowej zmierza do definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Powód swe stanowisko dotyczące żądania zwrotu świadczeń nienależnych opiera na teorii tzw. dwóch kondykcji. Jednocześnie podkreślił, iż jego wolą jest ustalenie nieważności Aneksu Nr (...) i zwrot całości uiszczonych kosztów kredytowych od dnia jego zawarcia, bądź ewentualnie nadpłaconych kosztów kredytowych. Powód podał, że w dniu 09.07.2003 r. zawarł umowę nr (...) kredytu na cele mieszkaniowe z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. w W.. Kolejno zawarł aneks nr (...) o podwyższeniu kwoty kredytu do 150.000 zł, a następnie aneks nr (...) o jego przewalutowaniu. Powód podniósł, iż nie miał możliwości ingerencji w treść zawartego aneksu. Wskazał, że sposób w jaki ustalany był kurs waluty lub choćby jego możliwe odchylenia od obiektywnych wskaźników niezależnych od pozwanej nie został powodowi podany. Dotyczy to kursu sprzedaży po jakim następnie przeliczana była pobrana rata. Natomiast załącznik do aneksu w postaci harmonogramu spłaty określał kwotę kredytu na (...). Powód podał, że spłata kredytu odbywała się w ten sposób, że pozwany raty kredytowe w (...) przeliczał na złotówki po ustalonym przez siebie kursie sprzedaży (...) i otrzymaną wartość pobierał z rachunku osobistego powoda prowadzonego w złotówkach. Saldo w (...) było pomniejszone o kapitałową część pobranej raty. W ocenie strony powodowej aneks do umowy kredytowej zawarty z pozwanym jest nieważny w całości i powinien być traktowany jako nigdy niezawarty. W przypadku uznania przez Sąd, że wobec nieważności i bezskuteczności całości postanowień aneksu nr (...), należy przyjąć, że ww. kredyt był kredytem złotówkowym udzielonym w kwocie 150.000 zł, udzielonym na zasadach ustalonych umową kredytu na cele mieszkaniowe nr (...) z dnia 09.07.2003 r., to zdaniem powodów koniecznym jest ustalenie kwoty nadpłaty. Pominięcie tych klauzul w całości skutkować będzie uznaniem, że kredyt został udzielony w złotówkach. Przy tym pierwotne postanowienia umowy (w tym co do oprocentowania) pozostają w mocy (pozew k. 4-18v.).

W odpowiedzi na pozew (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu, z uwagi na fakt, że powód dokonał kumulacji roszczeń o ustalenie i zasądzenie, a w przypadku zbiegu roszczeń o różnym charakterze o wartości przedmiotu sporu decyduje wartość roszczenia o zapłatę. Wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu, pozwany przyznał, że zawarł z powodem umowy kredytu oraz Aneks nr (...), na warunkach w nich wskazanych, ich wykonywania przez powoda, zgodnie z załączonymi do odpowiedzi na pozew zestawieniem spłat. Pozwany zaprzeczył, że:

nie wypełnił obowiązku informacyjnego w zakresie dotyczącym ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do (...),

powód nie miał możliwości negocjowania treści postanowień umownych (powód miał możliwość negocjowania kursu waluty (...), lecz nie skorzystał z tej możliwości, w odróżnieniu od wielu konsumentów, z którymi pozwany zawarł umowy oparte o wynegocjowany kurs waluty (...)),

zobowiązanie powoda nie było wyrażone w walucie obcej. Niewątpliwie kredyt indeksowany do waluty obcej nie jest kredytem złotowym. Należy rozróżnić walutę zobowiązań wynikających z zawarcia Aneksu nr (...) (to jest walutę kredytu) od waluty spełnienia świadczenia, tj. waluty w jakiej dokonywano uruchomienia kredytu oraz spłat rat kapitałowo-odsetkowych,

kształtował tabele kursowe w sposób dowolny,

Aneks nr (...) zawiera klauzule niedozwolone,

Aneks nr (...) jest nieważny,

raty kredytu lub wartość kredytu były zawyżone lub płacone przez powoda w zawyżonej wysokości,

jest zobowiązany do zapłaty względem powoda jakichkolwiek kwot z tytułu świadczenia nienależnego, w tym w szczególności jakichkolwiek należności dochodzonych pozwem (odpowiedź na pozew k. 68-87).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 9 lipca 2003 r. powód J. N. zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. II Oddział w O., umowę kredytu na cele mieszkaniowe nr (...). Na mocy umowy bank zobowiązał się udzielić kredytobiorcy kredytu w kwocie 110.000 zł na okres 180 miesięcy od dnia 09.07.2003r. do dnia 01.07.2018r. Kredyt miał być przeznaczony na dokończenie budowy domu jednorodzinnego wraz z częścią biurową, położonego na działce nr (...) w O. przy ul. (...) (§ 1). Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w § 3 umowy. Bank pobierał od kredytobiorcy prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 0% oraz za czynności związane ze zmianą warunków umowy, zgodnie z „Taryfą prowizji i opłat (...) Banku S.A.” (§ 6). Oprocentowanie kredytu było zmienne, ustalane na trzymiesięczne okresy i równe sumie stawki odniesienia oraz marży banku w wysokości 1,0 p.p. Obowiązująca w danym okresie odsetkowym stawka odniesienia wyliczana była na bazie stawki WIBOR jako średnia arytmetyczna, zaokrąglona do dwóch miejsc po przecinku, z notowań stawki WIBOR dla depozytów trzymiesięcznych z ostatnich 10 dni roboczych miesiąca kalendarzowego poprzedzającego dany okres odsetkowy. Wysokość marży miała pozostawać niezmienna w całym okresie obowiązywania umowy. W dniu zawarcia umowy stawka odniesienia wynosiła 5,36 p.p., a oprocentowanie 6,36% w stosunku rocznym i miało obowiązywać do 30.09.2003r. (§ 7). Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału wraz z odsetkami w 180 ratach miesięcznych w terminie do 1-go każdego miesiąca na wskazany rachunek bankowy (§ 9). Prawnym zabezpieczeniem kredytu była hipoteka umowna zwykła w kwocie 110.000 zł, hipoteka kaucyjna do kwoty 23.600 zł, ustanowione na nieruchomości, cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia budynku, weksel własny in blanco wystawiony przez kredytobiorcę wraz z deklaracją wekslową oraz umowa ubezpieczenia na życie spłaty kredytu mieszkaniowego (§ 11 ust. 1). Zgodnie z § 21 umowy na wniosek kredytobiorcy bank mógł przekształcić kredyt mieszkaniowy złotowy na kredyt mieszkaniowy denominowany (waloryzowany) i dokonać odpowiedniej zmiany warunków spłaty kredytu.

Strony podpisały w dniu 9 stycznia 2004 r. Aneks nr (...) do umowy kredytu na mocy którego podwyższono kwotę kredytu z 110.000 zł do 150.000 zł.

(dowód: umowa k. 30-35v., zaświadczenie k. 45)

W dniu 6 grudnia 2004 r. strony zawarły Aneks Nr (...) do umowy kredytu. Zgodnie z § 1 ust. 1 aneksu bank udzielił kredytobiorcy na wnioski z dnia 06.06.2003r.
i następne, kredytu w kwocie 150.000 zł jako kredytu złotowego, który od dnia podpisania niniejszego aneksu miał zostać przewalutowany na kredyt denominowany (waloryzowany) w walucie (...). Kwota kredytu miała zostać określona wg kursu kupna dewiz dla (...) zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu przewalutowania kredytu. W ust. 2 podano, iż bank udzielił kredytu na okres 240 miesięcy od dnia 09.07.2003 r. do dnia 02.07.2023 r. Kredyt przeznaczony był na dokończenie budowy domu jednorodzinnego położonego w O. przy ul. (...) (§ 1 ust. 3). Kredyt miał być wypłacony w transzach, po spełnieniu warunków określonych w § 3 ust. 1 (§ 2). Bank pobrał od kredytobiorcy prowizję za podwyższenie kwoty kredytu w wysokości 0,90% od kwoty podwyższenia, tj. 360 zł (§ 6). Zgodnie z § 7 oprocentowanie kredytu było zmienne, ustalane na trzymiesięczne okresy odsetkowe i równe sumie stawki odniesienia oraz marży banku w wysokości 2,75 p.p., niezmiennej w całym okresie obowiązywania umowy. Obowiązująca w danym okresie stawka odniesienia wyliczana była na bazie stawki LIBOR 3M jako średnia arytmetyczna, zaokrąglona do dwóch miejsc po przecinku, z notowań stawki LIBOR 3M dla depozytów trzymiesięcznych z ostatnich 10 dni roboczych miesiąca kalendarzowego poprzedzającego dany okres odsetkowy. W dniu zawarcia aneksu stawka odniesienia równa była 0,76% p.p., a oprocentowanie kredytu wynosiło 3,51% w stosunku rocznym. W § 9 kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 240 malejących ratach miesięcznych w terminie do dnia 1-go każdego miesiąca. Wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej określona była w (...). Spłata raty kapitałowo-odsetkowej miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu raty kapitałowo-odsetkowej wg kursu sprzedaży dewiz dla (...) zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu spłaty danej raty (§9 ust. 4). Prawnym zabezpieczeniem kredytu była hipoteka umowna zwykła w kwocie 150.000 zł, hipoteka kaucyjna do kwoty 32.600 zł ustanowione na nieruchomości, cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia budynku oraz weksel „in blanco” z wystawienia kredytobiorcy wraz z deklaracją wekslową (§ 11 ust. 1).

W związku z podpisaniem powyższego Aneksu nr (...) strony dokonały zmiany treści preambuły umowy cesji praw z polisy ubezpieczeniowej z dnia 11.08.2004 r.

(dowód: Aneks nr (...) k. 38-41v., umowa cesji k. 48-48v., Aneks nr (...) do umowy cesji praw z umowy ubezpieczenia k. 42)

W dniu 23 kwietnia 2007 r. strony zawarły Aneks nr (...) do umowy kredytu. Zmianie uległ zapis § 7 umowy, zgodnie z którego brzmieniem oprocentowanie kredytu było zmienne, ustalone na trzymiesięczne okresy odsetkowe i równe sumie stawki odniesienia (wyliczanej na bazie stawki LIBOR 3-miesięczny) oraz marży banku w wysokości 1,50 p.p. W dniu zawarcia Aneksu nr (...), stawka odniesienia równa była 2,22 p.p., a oprocentowanie kredytu wynosiło 3,72 % w stosunku rocznym. W § 11 umowy skreślono ust. 6 i 7. Zmianie uległ także § 16 umowy oraz dodano § 22 a.

(dowód: Aneks nr (...) k. 43-44)

Środki z kredytu zostały wypłacone powodowi w dwóch transzach: w dniu 9 lipca 2003 r. w kwocie 110.000 zł oraz w dniu 13 stycznia 2004 r. w kwocie 40.000 zł.

(zaświadczenie k. 54)

Pismem z dnia 3 czerwca 2022 r. powód wezwał pozwanego do dobrowolnego rozwiązania sporu, dotyczącego Aneksu nr (...) z dnia 06.12.2004 r. do umowy nr (...) z dnia 09.07.2003 r. Wskazał, iż postanowienia umowy zawierają stwierdzenia, które zostały uznane za klauzule abuzywne. Jednocześnie wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 250.000 zł jako świadczenia nienależnego wobec nieważności aneksu.

W odpowiedzi na powyższe, bank pismem z dnia 23 czerwca 2022 r. poinformował powoda, że umowa kredytu jest ważna i wykonywana przez bank w sposób prawidłowy, zgodny z normami obowiązującego prawa.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 49-50v., oświadczenie k. 51, odpowiedź banku k. 52-53v.)

Celem zaciągnięcia kredytu przez powoda była budowa domu. Pracownik pozwanego nie tłumaczył pojęć spreadu, tabeli kursowej ani mechanizmu indeksacji. Nie informowano go także o ryzyku kursowym. Na żadnym etapie kredytowania powód nie miał możliwości negocjowania warunków umowy. Kredyt został całkowicie spłacony w lipcu 2023 r. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona działalność gospodarcza.

Powód został pouczony o skutkach ewentualnego unieważnienia umowy polegającego na obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń stron i mimo to podtrzymał powództwo.

(dowód: zeznania powoda k. 129v.-130)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego powództwo zasługuje na uwzględnienie w części.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu załączone do akt – niekwestionowane przez strony – dokumenty, nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy strony pozwanej dotyczący dopuszczenia dowodu z przesłuchania świadka A. K. jako nieprzydatny dla rozstrzygnięcia.

Z kolei złożone do akt sprawy prywatne ekspertyzy potraktowane zostały przez Sąd jak pozostałe dokumenty prywatne. Nie są one więc źródłem wiedzy fachowej,
a rozwinięciem argumentacji strony składającej, zaś przedstawione dalej stanowiska, rekomendacje, raporty i artykuły prasowe różnego pochodzenia (w tym również od Komisji Nadzoru Finansowego, (...) Banków (...)) mogą być traktowane tylko w kategorii opinii niewiążących Sądu. Stanowiły one dowód wyłącznie tego, że osoby, które je sporządziły, złożyły oświadczenie w nich zawarte, tym samym przypisano im jedynie walor stanowiska strony, nie zaś opinii sporządzonej przez biegłego sądowego.

Sąd pominął również na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wnioski dowodowe stron dotyczące dopuszczenia opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na rozstrzygniecie sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Z tezy dowodowej wynika, że chodziło o dowód pozbawiony znaczenia dla rozstrzygnięcia. Wskazać należy, że analiza, jaki kształt powinna przybrać ostatecznie umowa po wykluczeniu postanowień abuzywnych należy do oceny Sądu.

Wniosek pozwanego o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu również nie zasługiwał na uwzględnienie. Wartość przedmiotu sporu została bowiem poprawnie wskazana przez stronę powodową.

Przechodząc dalej, należy wskazać, że niewątpliwie powód zawarł umowę kredytu jako konsument. Powyższa okoliczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Odnosząc się do żądania o ustalenie nieważności aneksu do umowy, należy wskazać, że powód może żądać ustalenia przez sąd nieważności umowy, gdy ma w tym interes prawny, Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny powoda polegał na tym, że powód domagał się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego go z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa wraz z aneksem nr (...).

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia umowy z dnia 9 lipca 2003 r. zmienionej aneksem nr (...) z dnia 6 grudnia 2004 r. spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy, ponadto została określona kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki. Strona powodowa, była świadoma, że wypłata kredytu nastąpi w złotych polskich.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 3581 § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest (...), natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Powód bowiem zobowiązany był spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...). Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich.

Powyższa konstrukcja stosunku zobowiązaniowego ma swoje odbicie w regulacji przyjętej art. 3531 k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodowi – celem określonego wykorzystania - równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez powoda w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa zmieniona aneksem nr (...) łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

W tym miejscu rozważyć jednakże trzeba, czy postanowienia umowy łączącej strony w zakresie ustalenia kursu waluty (...), niezbędnego do ustalenia wzajemnych zobowiązań stron, mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, że powód jest konsumentem. Żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby zawierał on przedmiotową umowę w ramach działalności gospodarczej. Co do twierdzeń powoda o abuzywności postanowień aneksu nr (...), Sąd zbadał umowę pod tym kątem, w stosunku do postanowień dotyczących wysokości kredytu i kwoty do wypłaty w PLN po jej przeliczeniu z (...) (§ 1 ust. 1 Aneksu nr (...)), sposobu spłaty (§ 9 ust. 4 Aneksu nr (...)), które to postanowienia zaczęły obowiązywać powodów w momencie wejścia w życie Aneksu nr (...) w dniu 6 grudnia 2004 r.

Wskazane wyżej postanowienia przewidywały, że wysokość zobowiązań będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Kwestionowane klauzule odnoszą się do głównych świadczeń stron i w ocenie Sądu nie zostały sformułowanie w żaden sposób, gdyż aneks do umowy, w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów” definiowanej, we wzorcu umownym, jako aktualna tabela kursów walutowych obowiązująca w Banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

Oznacza to, że zgodnie z powyższym, po przewalutowaniu kwoty kredytu, Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron oraz jej aneksowanie w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Świadczy o tym również fakt, iż w pierwotnej umowie kredytu będącej kredytem złotowym, znalazło się postanowienie dotyczące kredytu denominowanego (§ 21 umowy k. 35). Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z powodem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. W konsekwencji jest niewątpliwe, że w rozpatrywanej sprawie pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy z jej późniejszą modyfikacją - wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Zatem doszło do nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącego do naruszenia interesów konsumenta. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (vide: wyrok SN z dnia 2.10.2019 r., IV CSK 309/18).

Jak już zostało przedstawione, kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu (ostatecznej kwoty kredytu po jego podwyższeniu), którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Różnica między tymi kursami, czyli tzw. spread walutowy, w uproszczeniu powinien zawierać w sobie koszt zakupu waluty i marżę (zysk) towarzyszący jej sprzedaży. Sąd nadal podziela wyrażony w innych sprawach na podobnym tle pogląd, że naliczenie spreadu ma ekonomiczne uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i sprzedaży waluty, gdzie są ponoszone rzeczywiste koszty i można oczekiwać wynagrodzenia za rzeczywiście powzięte czynności. Nie ma natomiast uzasadnionych podstaw stosowanie spreadu przy rozliczaniu wypłaty i spłaty kredytu udzielanego, wypłacanego i spłacanego w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanego kursem waluty obcej. W przypadku takiego kredytu nie dochodzi bowiem do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu, a jedynie do szeregu obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytu udzielonego w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Stosowanie w tym celu różnych kursów nie ma zatem racjonalnego uzasadnienia.

Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do objętej aneksem umowy stron, prowadziło do sytuacji, w której kredyt ustalony w walucie obcej i wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro takim zapisom towarzyszyło postanowienie, że wysokość kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu, ustalał będzie sam Bank, mogło to prowadzić do sytuacji, w której Bank mógłby arbitralnie podwyższać wysokość kursu sprzedaży, według którego rozlicza spłatę kredytu, w stosunku do wysokości rynkowej. Brak sprecyzowania jasnych i obiektywnych kryteriów ustalania przez Bank kursu waluty, przyjmowanego do rozliczania spłat kredytu w sposób, który pozwalałby na weryfikację poprawności kursu, a co za tym idzie sprawdzenie wysokości żądań banku (np. przez odwołanie do parametrów finansowych publikowanych lub znanych powszechnie) prowadził do zastrzeżenia dla Banku wyłącznej i niczym nieograniczonej kompetencji do ustalania wysokości kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu i ustalana wysokość zobowiązania powoda.

Powyższe w sposób oczywisty prowadziło do rażącego naruszenia interesów powoda. Narażało go bowiem na niczym w zasadzie nieograniczone żądania pozwanego co do spłaty udzielonego kredytu i jego wysokości, zależne wyłącznie od kursu waluty ustalanego wszakże przez pozwanego.

Oznacza to, że po aneksowaniu umowy powód miał ograniczoną możliwość przewidzenia ostatecznej kwoty uzyskanego kredytu i wysokości zadłużenia, jakie mają spłacić w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. W sposób dowolny zatem mógł kształtować wysokość zobowiązania powoda w walucie, w jakiej spłacał kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania, gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów wymiany i możliwości jej samodzielnego ustalania w ramach tabeli były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy. Bez znaczenia natomiast jest czy z możliwości tej pozwany korzystał albowiem dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczająca jest taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Tym samym bez znaczenia jest czy pozwany w toku wykonywania umowy stosował kursy rynkowe i jaki kurs jest kursem rynkowym (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nieuzgodnione indywidualnie z powodami i kształtujące ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszał ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 3851 k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem uznania wskazanych wyżej zapisów za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C -260/18. (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Zgodnie ze stanowiskiem (...) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność aneksu nr (...). Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy zmienionej aneksem. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty (...) w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić powodowie. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że aneks nr (...) jest niezgodny z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczny z prawem i z tego względu nieważny (art. 58 k.c.).

Mając na uwadze powyższe Sąd uwzględnił powództwo o ustalenie nieważności Aneksu nr (...) do umowy kredytu łączącej strony (pkt I wyroku). Podnieść należy, że powód był pouczony o ewentualnych konsekwencjach ustalenia nieważności aneksu. Konsekwencją uznania aneksu nr (...) za nieważny jest powrót brzmienia umowy do pierwotnej formy. Bowiem pierwotnie zawarta między stronami umowa dotyczyła klasycznego kredytu w walucie krajowej PLN. Dopiero zawarty przez strony aneks wprowadził do umowy denominację waluty kredytu do (...).

Zatem, skoro umowa w pierwotnym brzmieniu pozostała w mocy, to nie może być mowy o bezumownym korzystaniu z udostępnionego przez bank kapitału przez powoda. Dlatego też roszczenie o zapłatę podlegało oddaleniu.

Odnosząc się do żądania powoda o zapłatę z tytułu nadpłaty w ratach kredytowych z uwagi na nieważność aneksu, wskazać należy, że nienależne świadczenie odróżnia się od pozostałych przypadków bezpodstawnego wzbogacenia źródłem powstania, ponieważ do zaistnienia tego zobowiązania dochodzi w wyniku spełnienia świadczenia przez zubożonego, a nie poprzez jakiekolwiek inne przesunięcia majątkowe, niebędące świadczeniem. Jednocześnie zachodzi tu brak podstawy prawnej do świadczenia. Zgodnie art. 410 § 1 k.c. , przepisy artykułów 405 - 409 k.c. stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Przepis art. 410 § 2 k.c. przewiduje cztery przypadki, w których powstaje roszczenie z tytułu świadczenia nienależnego: a) jeżeli ten, kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, b) jeżeli podstawa świadczenia odpadła, c) jeśli zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo d) jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Wykluczone jest żądanie zwrotu świadczenia nienależnego w przypadku: świadomość braku podstawy prawnej świadczenia ( art. 411 pkt 1 k.c. ), świadczenie znajdujące podstawę w zasadach współżycia społecznego, czyli słuszne świadczenie ( art. 411 pkt 2 k.c. ), świadczenie mimo przedawnienia ( art. 411 pkt 3 k.c. ) oraz przedterminowe świadczenie ( art. 411 pkt 4 k.c. ). Ciężar dowodu wystąpienia okoliczności wyłączających kondykcję spoczywa na odbiorcy świadczenia, ponieważ to on podnosi zarzut braku roszczenia po stronie świadczącego, dochodzącego swoich roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia.

Powód w żaden sposób nie zdołał wykazać, iż wartość powstałej nadpłaty po ustaleniu nieważności aneksu wynosi 50.000 zł. Strona powodowa winna przedstawić podstawę oraz sposób przeprowadzonych obliczeń.

Z tych przyczyn na podstawie powołanych przepisów Sąd oddalił żądanie o zapłatę (pkt II wyroku).

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powodów (niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Zgodnie z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć (pkt 46 wyroku (...) w sprawie C-776/19, który niedokładnie, gdyż z pominięciem wyrazów „lub skończyć” uwzględniono w przedostatnim zdaniu uzasadnienia uchwały SN
w sprawie III CZP 6/21, w którym jednocześnie wskazano, że chodzi o moment,
w którym konieczną wiedzę można było obiektywnie powziąć). W ocenie Sądu, datą,
w której kredytobiorca najpóźniej dowiedział się lub mógł z zachowaniem przeciętnej staranności i obiektywnie dowiedzieć się o niedozwolonym (nieuczciwym) charakterze postanowień umów kredytów indeksowanych lub denominowanych w walucie obcej uprawniających kredytodawców do swobodnego i samodzielnego ustalania kursów wymiany, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Ustawa antyspreadowa stanowiła bowiem reakcję na sytuację związaną z nagłym wzrostem kursu waluty szwajcarskiej w stosunku do waluty polskiej i trudności, jakie niektórzy kredytobiorcy zaczęli mieć w spłacie kredytów indeksowanych lub denominowanych do tej waluty, jak również efektem zastrzeżeń co do swobody ustalania kursów wymiany przez kredytodawców, czyli banki. Zgodnie z zapisami tej ustawy nałożono na banki obowiązek wprowadzenia w umowach szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, a nadto umożliwienia kredytobiorcom spłaty bezpośrednio w walucie, a w tym celu bezpłatnego otwarcia i prowadzenia odrębnego rachunku (por. art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b pr. bank.). Ustawa antyspreadowa jest aktem prawa powszechnie obowiązującego i została ogłoszona w sposób umożliwiający bezproblemowe zapoznanie się z jej treścią; była również szeroko komentowania w środkach masowego przekazu, co umożliwiało powzięcie wiedzy o jej treści, skonfrontowanie jej z zapisami poszczególnych umów i przekonanie się o uczciwości lub nieuczciwości konkretnych postanowień. Zatem za datę, przed którą nie mógł upłynąć termin przedawnienia konsumenckich roszczeń restytucyjnych, należy przyjąć datę wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Z kolei roszczenia o ustalenie nie ulegają przedawnieniu.

Powód wygrał proces w części. Zgodnie z art. 100 k.p.c. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Na koszty procesu powoda składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata od uiszczonego pełnomocnictwa (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności pełnomocników (10.800 zł). Łącznie powód poniósł koszty 11.817 zł.

sędzia Krystian Szeląg