Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w (...)I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowyP. R.

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2024 r. w (...)na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powoda M. S. kwoty: 43 167,23 zł (czterdzieści trzy tysiące sto sześćdziesiąt siedem złotych dwadzieścia trzy grosze) oraz 22 875,68 CHF (dwadzieścia dwa tysiące osiemset siedemdziesiąt pięć franków szwajcarskich sześćdziesiąt osiem centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 4 marca 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  umarza postępowanie co do kwoty 24 799,62 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 4 marca 2024 r. do dnia zapłaty,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 603/24

UZASADNIENIE

Powód M. S. pozwem z 29.03.2024r. (częściowo cofniętym ze zrzeczeniem się roszczenia co do żądania zapłaty kwoty 24 799,62 zł - zwrotu opłat z tytułu ubezpieczenia na życie), ostatecznie wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. na jego rzecz kwoty 43 167,23 zł i 22 875,68 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 4 marca 2024 r. do dnia zapłaty - wobec uznania, że spełnione przez powoda świadczenie w postaci zapłaty ww. kwoty na rzecz pozwanego stanowiło świadczenie nienależne, zrealizowane w oparciu
o nieważną umowę o M. Dom nr KH/ (...), zawartą(...)

ewentualnie, na wypadek uznania, że umowa co do zasady była ważna, o:

2.  zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 22 875,68 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 4 marca 2024 r. do dnia zapłaty - wobec uznania, że spełnione przez powoda świadczenie w postaci zapłaty ww. kwoty na rzecz pozwanego, realizowane w oparciu o w/w umowę, na skutek wyeliminowania z umowy niedozwolonych postanowień, a mianowicie: § 2 ust. 2, § 7 ust. 1, § 5 ust. 14 zdanie drugie, § 7 ust. 5, § 7 ust. 6 pkt 2, § 7 ust. 9, § 7 ust. 12 zdanie trzecie, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4, § 10 ust. 5, § 11 ust. 4, § 11 ust. 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu Kredytowania Osób Fizycznych
w Ramach Usług (...), stanowiło świadczenie nienależne.

Zdaniem powoda, umowa jest sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 353 ¹
i (...) k.c.) w stopniu skutkującym jej nieważnością (art. 58 § 1 k.c.), a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że roszczenia powodów są bezpodstawne co do zasady, a ponadto nie wykazane również co do wysokości. W toku procesu zakwestionował pierwotne roszczenie powoda obejmujące kwotę uiszczoną tytułem składek ubezpieczenia na życie wskazując że wynosi ona nie 27 182,43 zł a 2 382,81 zł. Pozwany zaprzeczył wszelkim podnoszonym w pozwie faktom, których jednoznacznie nie przyznał. W szczególności zaprzeczył, jakoby:

a) umowa (lub jakiekolwiek jej postanowienie) była sprzeczna z przepisami ustawy
z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej jako: k c.), w szczególności z art. 353 ¹ k.c., art. 358 § 1 i 2 k.c., przepisami ustawy Prawo bankowe, w szczególności z art. 69 ust. 1 tej ustawy lub z jakimkolwiek innym aktem normatywnym;

b) umowa była nieważna;

c) umowa zawierała jakiekolwiek postanowienia abuzywne (niedozwolone);

d) powód nie był związany jakimkolwiek postanowieniem umownym;

e) kwestionowane postanowienia umowy nie zostały indywidualnie uzgodnione
z powodem;

f) warunki umowy nie podlegały negocjacjom;

g) powód nie miał możliwości jakichkolwiek negocjacji warunków umowy;

h) bank nie wypełnił jakichkolwiek obowiązków informacyjnych, w szczególności
w zakresie ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu, zmian kursu walutowego, zmiennej stopy procentowej i ich wpływu na wykonywanie umowy;

i) bank narzucił powodowi jakiekolwiek rozwiązanie, w szczególności indeksację;

j) powodowi nie została przedstawiona rzetelna informacja dotycząca jego praw
i obowiązków;

k) powoda nie poinformowano o rzeczywistym zakresie ryzyka związanego z umową;

g) postanowienia umowy były niejasne, niejednoznaczne lub nieprecyzyjne;

h) bank stosował jakikolwiek nieweryfikowalny mechanizm;

i) istniały podstawy do eliminacji indeksacji z umowy, w szczególności przy pozostawieniu stopy oprocentowania właściwej dla kredytów indeksowanych kursem (...);

j) bank arbitralnie lub dowolnie ustalał kurs (...) publikowany w (...);

k) kwestionowane postanowienia umowy kształtowały prawa i obowiązki stron
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub naruszając interesy powodów, tym bardziej w stopniu rażącym;

l) powodowi nie zostały w sposób zrozumiały wyjaśnione zasady działania mechanizmu klauzuli indeksacyjnej lub zmienności kursów walut;

m) pozwany nie poinformował powoda w sposób zrozumiały o wiążącym się z zawarciem umowy ryzyku, możliwych konsekwencjach ekonomicznych wzrostu kursu waluty i jego potencjalnym wpływie na wysokość kapitału kredytu oraz jego poszczególnych rat;

n) postanowienia umowy były niejasne, niejednoznaczne lub nieprecyzyjne;

o) powód nie miał wpływu na treść postanowień umowy;

p) na powoda został przerzucony cały ciężar ryzyka kursowego związany z zawartą umową;

q) bank arbitralnie lub dowolnie ustalał kurs (...) publikowany w (...);

r) kwestionowane postanowienia umowy kształtowały prawa i obowiązki stron w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub naruszając interesy powodów, tym bardziej w stopniu rażącym;

s) doszło do naruszenia równowagi kontraktowej stron;

t) bank pobrał od powoda raty kapitałowo-odsetkowe lub jakiekolwiek inne świadczenie w wysokości wyższej niż powodowie powinni spłacić;

u) jakiekolwiek świadczenie powoda na rzecz banku było świadczeniem nienależnym;

v) jakikolwiek z zarzutów stawianych bankowi przez powoda dla poparcia żądań pozwu był zasadny.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Strona powodowa i pozwany podpisali umowę kredytu hipotecznego
nr KH/ (...) (...). (umowa k. 18-19v.). Powód podpisał umowę jako konsument. Potwierdził otrzymanie regulaminu obowiązującego w dniu zawarcia umowy i zapoznał się z nim akceptując postanowienia w nim zawarte (§ 1 ust. 1 umowy). Umowa została podpisana na podstawie wniosku kredytowego, w którym kwotę wnioskowanego kredytu strona powodowa oznaczyła w walucie polskiej (75 000 zł), zaś jako walutę kredytu wskazała walutę szwajcarską ( (...)) z okresem spłaty 180 miesięcy (wniosek kredytowy k. 203-206). Zgodnie z § 2 bank udzielił powodowi kredytu w kwocie 75 000 zł z przeznaczeniem na remont lokalu mieszkalnego (45 000 zł) i inne potrzeby konsumpcyjne (30 000 zł). W § 2 ust. 2 umowy wskazano, że kredyt jest indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu. Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i stanowiące sumę stałej marży oraz stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy, zaś zmiana oprocentowania miała następować w cyklu kwartalnym i przyjmować wartość
z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (§ 6). Spłata kredytu miała następować w PLN z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (§ 7 ust. 1). Spłata kredytu miała następować przez bezpośrednie potrącenie przez Bank należnych mu kwot z rachunku bankowego kredytobiorcy w 180 malejących ratach miesięcznych zawierających malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej (§ 7 ust. 2 i 3). Zgodnie z Regulaminem Kredytowania Osób Fizycznych w Ramach Usług (...) w Banku (...) S.A. (regulamin k. 20-38):

§ 2 pkt 19 – kredyt w walucie obcej to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku;

§ 3 ust. 2 – kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku (...);

§ 5 ust. 16 - W przypadku kredytu w walucie obcej:

1)  wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu
w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu,

2)  kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona
w PLN,

3)  uruchomienie środków z kredytu następuje w sposób określony
w dyspozycji uruchomienia kredytu, po jej akceptacji przez Bank;

§ 8 ust. 3 - W przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty;

§ 9 ust. 4 – W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej Bank
w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...). Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

§ 10 ust. 4 - W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty.

§ 10 ust. 5 - W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

W umowie ani regulaminie nie zdefiniowano Tabeli Kursów, jak też nie wskazano sposobu ustalania kursów służących do określania zobowiązań stron umowy. Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami ustanowiono m.in. hipotekę (§ 8 umowy).

Jest bezsporne, że wypłata kredytu nastąpiła transzami w złotówkach, po spełnieniu przewidzianych w umowie warunków, w dacie późniejszej niż data zawarcia umowy. Kredyt został wypłacony w łącznej kwocie 74 999,99 zł ( zaświadczenie k. 42). Umowa była (...) przy czym aneksem nr (...) ( k. 39-40) zmieniono między innymi okres kredytowania – na 300 miesięcy, a aneksem nr (...) ( k. 41) umożliwiono kredytobiorcy spłatę bezpośrednio w (...). Spłata kredytu do czasu zawarcia aneksu nr (...) odbywała się przez obciążenie rachunku powoda w banku
w PLN. Po zawarciu aneksu kredyt spłacany był w (...) (zaświadczenie k. 42-46)

W okresie do dnia 13.07.2005 r. do 15.04.2014 r. w wykonaniu umowy powód uiścił na rzecz pozwanego łącznie 43 167,23 zł i 22 875,68 CHF, z czego 39 177,36 zł
i 22 875,68 CHF tytułem rat kapitałowo-odsetkowych, 2 382,81 zł tytułem składek ubezpieczenia na życie, 1 347,06 zł tytułem ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości oraz 260 zł tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenie pomostowego (dowód: zaświadczenie k. 42-46).

Z wiarygodnych zeznań powoda (protokół rozprawy k. 365-366) wynika, że:



celem umowy był zakup (...)
i remont nieruchomości na cele mieszkaniowe powoda i jego rodziny,



nieruchomość nie była związana z żadną działalnością gospodarczą,



umowa kredytu nie była negocjowana,



kredyt został wypłacony w PLN i powód początkowo spłacał go w PLN (do zawarcia aneksu),



(...)

Rozważania prawne

Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych) i zeznań powoda. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew – w tym znajdujących się na płycie CD), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych, ponieważ nie dotyczą tej konkretnej umowy kredytu i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska pozwanego. Sąd pominął dowody z zeznań świadków: K. M. i J. C., uznając, że nie będą one przydatne do rozstrzygnięcia. Co zawnioskowani przez pozwanego świadkowie nie brali udziału w okolicznościach zawarcia umowy kredytu. Jedynymi dowodami istotnymi dla oceny ważności i skuteczności umowy mogły być dokumenty zawarte w procedurze składania wniosku kredytowego i zawarcia umowy, zeznania świadków pozwanego biorących udział w procesie zawierania umowy, a także zeznania strony powodowej. Zarzuty pozwanego mogłyby być oparte tylko na zeznaniach takich świadków (pośredników kredytowych lub pracowników banku), którzy rozmawiali z powodami i mogliby przez to wnieść do sprawy coś, co
w okolicznościach stosunku prawnego nie zostało objęte dokumentami. Zaś zawnioskowani i przesłuchani świadkowie: M. W. (J.) (k. 352-355), I. B. (D.) (k. 336-341) i A. K. (k. 329-334) – zeznali, że nie pamiętają powoda ani okoliczności zawierania tej konkretnej umowy, wobec czego ich zeznania nie wniosły nic istotnego do sprawy.

Sąd pominął też dowód z opinii biegłego powołany na okoliczności wskazane
w odpowiedzi na pozew, ponieważ wysokość roszczeń powodów wynika wprost
z zaświadczenia banku oraz potwierdzeń przelewów załączonych do pozwu,
a rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądań głównych, opartych na zarzucie nieważności umowy, a z tym tezy pozwanego nie miały nic wspólnego
w świetle poniższych wywodów.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Powództwo o zapłatę w jego ostatecznym brzmieniu zasługiwało na uwzględnienie w całości. Żądania strony powodowej opierały się na przesłankowym ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte w § 2 ust. 2, § 7 ust. 1 umowy oraz § 5 ust. 14 zdanie drugie, § 7 ust. 5, § 7 ust. 6 pkt 2, § 7 ust. 9, § 7 ust. 12 zdanie trzecie, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4, § 10 ust. 5, § 11 ust. 4, § 11 ust. 11, § 12 ust. 3, § 13 ust. 4 Regulaminu, które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższych zapisów innym postanowieniem. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma rat kapitałowo-odsetkowych oraz opłat okołokredytowych spełnionych przez stronę powodową w wykonaniu spornej umowy.

To wymaga szczególnego podkreślenia – w uzasadnieniu pozwu powód wyjaśnił, że wysokość żądania pieniężnego głównego wyznaczona jest przez sumę rat kapitałowo-odsetkowych tj. 39 177,36 zł i 22 875,68 CHF oraz opłat okołokredytowych w postaci składki ubezpieczenia na życie w wysokości 27 182,43 zł, składki ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości w wysokości 1 347,06 zł oraz 260 zł tytułem refinansowania kosztów ubezpieczenia pomostowego. Przywołane kwoty wynikać miały z zaświadczenia pozwanego banku (m.in. k. 44). W toku procesu pozwany zakwestionował wysokość dochodzonych przez powoda roszczeń zwłaszcza w zakresie kwoty 27 182,43 zł tytułem składek ubezpieczenia na życie, wskazując, że faktyczna ich suma wynosiła 2 382,81 zł. Ostatecznie powód cofnął pozew w części dotyczącej żądania zapłaty ponad kwotę 2 382,81 zł, tj. co do kwoty 24 799,62 zł. Wskazał przy tym, że pierwotnie dochodzona kwota wynikała z niejednoznacznego określenia wysokości pobranych kwot z tytułu ubezpieczenia na życie. W ocenie powoda wskazane w zaświadczeniu (k. 44) jako pobrane kwoty oznaczone są adnotacją „składka pobierana co miesiąc", a użycie takiego sformułowania uniemożliwia jednoznaczne przyjęcie, jaka kwota była faktycznie pobierana (powód opierał swoje obliczenia o dokumentację załączoną do pozwu). Wbrew twierdzeniem pozwanego, ustalenie wysokości składek na ubezpieczenie na życie pobranych przez pozwanego nie jest możliwe poprzez pobieżną analizę zaświadczenia, które wprowadza w błąd poprzez niejednoznaczne określenie pobranej kwoty (por. pismo procesowe k. 395-396). Sąd ostatecznie podzielił stanowisko strony powodowej co do braku jednoznaczności w zaświadczeniu banku. Wskazana w każdym przedziale czasowym wysokość pobieranej składki z dopiskiem w nawiasie „składka pobierana co miesiąc" faktycznie mogła wprowadzać w błąd, przez co strona powodowa opierając swoje pierwotne wyliczenia na tej podstawie nie może być poczytywana w tym zakresie za przegrywającą sprawę – co znalazło swe odzwierciedlenie w orzeczeniu o kosztach procesu. Powyższe ma znaczenie nie dla meritum sprawy (to zostało uporządkowane częściowym cofnięciem pozwu), lecz dla rozstrzygnięcia kosztów procesu między stronami – o czym mowa będzie jeszcze w dalszej części uzasadnienia.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron,
w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
(§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – nie był kwestionowany, a ponadto wynika z wiarygodnych zeznań strony powodowej.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspeadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Poważną wątpliwość zrodził fakt, że - w odróżnieniu od innych podobnych spraw – kredyt powoda został przedwcześnie spłacony, zatem zobowiązanie wygasło,
i powstaje pytanie, czy wobec wygasłego zobowiązania ustalenie nieważności umowy może prowadzić do rozliczenia zwrotu świadczeń jako nienależnych. Sąd Okręgowy
w O. w tym składzie uznał, że ustawa nie rozróżnia podanych wyżej sytuacji
w kontekście zwrotu nienależnych świadczeń, a skoro nie rozróżnia – nie ma podstaw do oddalenia powództwa z powodu spłaty całości kredytu. Dodatkowo można to zobrazować zestawieniem dwóch sytuacji: pewien kredytobiorca spłacił kredyt
w całości, a innemu została do spłaty tylko jedna rata. Obaj opierają swoje roszczenia pieniężne na zarzucie nieważności umowy. Doprawdy, trudno obu podsądnych potraktować z zasady odmiennie - i nie tylko prawniczo, lecz przede wszystkim racjonalnie wytłumaczyć im przyczyny odmiennego potraktowania.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu jest ustalenie, że strony mają wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była wykazana zaświadczeniem banku i wynosiła 43 167,23 zł i 22 875,68 CHF. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione od następnego dnia udzielenia przez bank odmownej odpowiedzi na reklamację powoda - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego
w B. z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku
z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie
z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz
w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych
w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność,
o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r.
w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Wobec skutecznego cofnięcia powództwa przez powoda, Sąd na podstawie art. 355 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w tym zakresie (pkt II wyroku).

Strona powodowa wygrała proces w całości. Jak już wspomniano, nie było podstaw do uznania powoda za przegrywającego proces w zakresie cofniętej części pozwu (powód sformułował pozew na bazie niejasnej treści zaświadczenia pozwanego banku i niezwłocznie po wyjaśnieniu tej treści przez pozwanego wycofał się z mylnej części żądania) - i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1 000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 5 400 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu.

sędzia Rafał Kubicki