Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. S. i B. S.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) (...) ( (...)) z dnia 25 października 2007 r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 29 września 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna w całości,

II.  oddala powództwo o zasądzenie na rzecz powodów łącznie kwoty 222.829,79 zł,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz każdego z powodów: kwotę 111.414 zł 89 gr (sto jedenaście tysięcy czterysta czternaście złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 września 2022 r. do dnia zapłaty,

IV.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

V.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 11.817 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt: I C 658/21

UZASADNIENIE

Powodowie G. S. i B. S. wnieśli w dniu 25.06.2020 r. pozew przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) o:

- ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) (...) ( (...)) spłacanego w ratach annuitetowych, udzielonego w walucie wymienialnej z dnia 25 października 2007 r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 29 września 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna w całości,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 222.829,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 21 marca 2020 r. do dnia zapłaty

ewentualnie,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwoty 111.414,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 21 marca 2020 r. do dnia zapłaty.

Ponadto, powodowie wnieśli o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów łącznie (ewentualnie na rzecz każdego z powodów) kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego udzielonego w walucie wymienialnej, na wzorze jednostronnie przygotowanym przez pozwanego. Umowa była umową kredytową denominowaną do waluty franka szwajcarskiego. Powodowie nie mają wiedzy na jakiej podstawie, w oparciu o jakie mechanizmy oraz przy zastosowaniu jakich kursów pozwany bank ustala wysokość raty odsetkowo-kapitałowej w złotówkach, którą następnie pobiera z ich konta, ponieważ żadne postanowienia umowne tego nie regulują. W ocenie powodów umowa jest nieważna w całości na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 i 4 ustawy prawo bankowe. Ponadto, umowa jest nieważna również na podstawie art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 3 i 4 Dyrektywy Rady (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 k.c. z uwagi na abuzywność klauzul waloryzacyjnych, po których wyeliminowaniu umowa nie może być realizowana. Powodowie zakwestionowali postanowienia dotyczące zasad określenia kwoty kredytu oraz rat kredytu w oparciu o kursy (...) zawarte w § 1 pkt 7, § 5 ust. 4, § 5 ust. 5, § 13 ust. 7 umowy. Ponadto zakwestionowane zostały następujące postanowienia umowne: § 7 ust.7, § 10 ust. 5, § 18 ust. 1, § 19 pkt 1 i 2 oraz § 22 ust. 2 umowy. Powodowie wskazali, że postanowienia umowne nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione, nie są one jednoznacznie sformułowane, a ponadto są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interes konsumentów. Roszczenie o zapłatę sumy nienależnych świadczeń obejmuje okres od 1 lipca 2011 r. do 2 stycznia 2020 r.

(pozew k. 4-25).

Pozwany Bank (...) S.A. (dalej: Bank) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Pozwany zakwestionował roszczenie dochodzone w pozwie w całości, wskazując na bezzasadność zarzutu nieważności umowy kredytu choćby w części. Zaprzeczył, aby kwestionowane przez powodów postanowienia stanowiły klauzule niedozwolone. W ocenie pozwanego postanowienia umowne nie kształtowały praw powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego rażąco naruszając ich interesy. Wskazał, że powodowie nie udowodnili interesu prawnego w żądaniu o ustalenie zgodnie z art. 189 k.p.c. Wbrew stanowisku strony powodowej, nie można przyjąć że kwota kredytu nie została w umowie określona w kwocie nominalnej. Pozwany wskazał, że kursy kupna i sprzedaży poszczególnych walut wyrażone w Tabeli kursów były i są kursami rynkowymi, determinowanymi przez aktualną sytuację na rynku walutowym. Korzystanie z tabeli kursów Banku miało charakter fakultatywny i zależało od woli stron. Klient banku był uprawniony do negocjowania kursu waluty (...). Powodowie byli świadomi ryzyka kursowego istniejącego zarówno na etapie wypłaty i jak spłaty kredytu oraz jego wpływu na zaciągnięte zobowiązanie. Pozwany wskazał, że nawet gdyby na skutek uznania za niedozwolone postanowień umownych, to na skutek ich wyeliminowania to istnieje możliwość jej dalszego wykonywania bezpośrednio w walucie (...). Pozwany zakwestionował, aby strona powodowa miała status konsumenta w niniejszej sprawie – kredyt został przeznaczony na spłatę zaciągniętego zobowiązania, z którego został sfinansowany zakup nieruchomości, w której prowadzona była działalność gospodarcza. Ponadto, został podniesiony zarzut: przedawnienia roszczeń dochodzonych przez powodów, jak również braku jest podstaw do przyjęcia że świadczenie powodów było nienależne. (odpowiedź na pozew k. 91-120).

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie w dniu 10 października 2007 r. wystąpili do pozwanego Banku z podpisanym w dniu 2 października 2007 r. wnioskiem o udzielenie kredytu hipotecznego (...) w kwocie 345.000 zł celem spłaty zobowiązań, cel dowolny oraz pokrycie kosztów ubezpieczenia z tytułu utraty pracy. Jako wnioskowaną walutę kredytu wskazali (...). Powodowie złożyli oświadczenie, że nie skorzystali z przedstawionej im oferty w walucie polskiej i dokonując wyboru waluty wymienialnej mają świadomość ryzyka wzrostu kursów walut oraz zmiany stóp procentowych i będą ponosić te ryzyka. Ponadto, oświadczyli, ze zostali poinformowani, że w przypadku kredytu udzielanego w walucie wymienialnej w rozliczaniach stosuje się ustalone przez bank kursy walut obcych w złotych – zamieszczone w Tabeli kursów banku.

W załączniku do wniosku powodowie wskazali, że w chwili ubiegania się o kredyt powódka był zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i prowadziła działalność gospodarczą, zaś powód był bezrobotny.

Zaciągnięcie przez powodów kredytu w pozwanym banku miało na celu spłatę wcześniej zaciągniętego kredytu na budowę domu i uzyskanie dodatkowych środków na prace wykończeniowe w nieruchomości.

(dowód: wniosek o kredyt z zał. - 123-132, dokumenty wewnętrzne dotyczące wniosku kredytowego – k. 152-154, świadectwo pracy – k. 313, przesłuchanie powodów – k. 321v-322)

W dniu 25 października 2007 r. pozwani jako konsumenci zawarli z Bankiem umowę nr (...) kredytu hipotecznego (...).

Zgodnie z treścią umowy Bank udzielił im kredytu w kwocie 163.821,55 CHF. Celem kredytu była spłata zadłużenia z tytułu kredytu mieszkaniowego w (...) S.A., umowa nr (...), cel dowolny, ubezpieczenie od utraty pracy, hospitalizacji i niezdolności do pracy (§ 2 ust. 1 umowy).

Ponadto w umowie ustalono, że Bankowi przysługiwać będą odsetki od kredytu w walucie kredytu, według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość miała być ustalona w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży (§ 6 ust. 1 zdanie pierwsze umowy). Dla celów ustalenia stawki referencyjnej Bank miał posługiwać się stawką LIBOR publikowaną odpowiednio o godzinie 11.00 (...) lub 11:00 na stronie informacyjnej R., w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zaokrągloną według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku (§ 6 ust. 3 zdanie pierwsze umowy). Stała marża (...) S.A. została określona na 1,27 p.p. (do dnia przedłożenia prawomocnego wpisu hipoteki marża była podwyższona o 0,9 p.p. oraz 0,2 p.p. w przypadku rezygnacji przez kredytobiorcę z ubezpieczenia). W dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 2,7783 %, a oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosiło 4,0483% (§7 ust. 1 i 3-4 umowy).

Zgodnie z § 7 ust. 7 umowy opłata przygotowawcza została przeliczona na równowartość kwoty wyrażonej w walucie przy zastosowaniu kursu sprzedaży da dewiz (Tabela kursów), obowiązujący w chwili rejestracji umowy w systemie informatycznym.

W § 6 ust. 5 umowy wskazano, że wzrost stawki referencyjnej wpływa na podwyższenie oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost raty spłaty.

Strony ustaliły, że wypłata kredytu nastąpi jednorazowo, w pierwszej kolejności na spłatę kredytu mieszkaniowego umowa nr (...), pozostała kwota na konto kredytobiorcy w formie przelewu na wskazany rachunek - zgodnie z pisemną dyspozycją i po spełnieniu warunków określonych w § 4 umowy. Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do 15 listopada 2007 r. (§ 5 ust. 1 i 2 umowy). Ponadto w umowie wskazano, że kredyt może być wypłacony:

- w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego,

- w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w kraju.

W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów. W przypadku wypłaty kredytu w walucie wymienialnej stosuje się, kurs kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (§ 5 ust. 3-5 umowy).

Szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu zawarcia umowy wynosił 260.602,88 złotych. Do jego obliczenia – przy przeliczeniu kwot wyrażonych w walucie kredytu na równowartość kwot wyrażonych w walucie polskiej – Bank zastosował kurs sprzedaży dla dewiz (Tabela kursów) obowiązujący w chwili rejestracji umowy w systemie informatycznym (§ 10 ust. ust. 4 i 5 zdanie drugie umowy).

Zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 1 prowizja od udzielonego kredytu została ustalona zgodnie z Taryfą w wysokości 0,00 % kwoty kredytu.

Całkowita spłata zobowiązania miała nastąpić do dnia 1 października 2035 r. w ratach annuitetowych – pierwsza i ostatnia rata są ratami wyrównującymi (§ 12 ust. 2-3 umowy). Spłata zadłużenia z tytułu rat kredytu i odsetek następować miała w drodze potrącania przez Bank swoich wierzytelności z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego powodów o nr (...). W przypadku potrącenia środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, obowiązującego w Banku w dniu wymagalności raty, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów) (§ 13 ust. 1 i ust. 7 umowy).

Zgodnie z § 1 pkt 7 umowy ilekroć użyto w jej treści określenia „Tabela kursów”, oznacza to tabelę kursów Banku obowiązującą w chwili dokonywania przez Bank określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w Banku oraz na jego stronie internetowej.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była m.in. hipoteka zwykła w wysokości 163.821,55 CHF na zabezpieczenie spłaty należności głównej i hipoteka kaucyjna do kwoty 40.960 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych na prawie własności do nieruchomości położonej w miejscowości R. 137, gmina S.. Ponadto, zabezpieczeniem spłaty był również przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych oraz klauzula potracenia wierzytelności z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy (§ 11 ust. 1 umowy).

Umowa przewidywała, że niespłacenie przez kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i może zostać przez bank przeliczona na walutę polską według kursu sprzedaży dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w banku w pierwszym dniu każdego miesiąca kalendarzowego (§ 18 ust. 1 w zw. z § 13 ust. 3 umowy). Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż w waluta polska:

- w formie bezgotówkowej – kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów Banku) obowiązującego w banku w dniu wpływu środków,

- w formie gotówkowej – kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla pieniędzy (aktualna Tabela kursów Banku) obowiązującego w banku w dniu wpływu środków.

Zgodnie z § 22 ust. 2 umowy w przypadku nadpłaty kredytu, wypłaty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w Banku w dniu wypłaty albo na wskazany rachunek walutowy.

W § 30 ust. 1 zostało zawarte oświadczenie kredytobiorców, że zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursów waluty, polegającym na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu oraz stopy procentowej, polegającej na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej i ponoszą te ryzyka.

(dowód: umowa k. 29-34, wniosek o wpis w księdze wieczystej – k. 133-134, zawiadomienie o wpisie KW – k. 135-140, wydruk KW nr (...) – k. 141-146, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki – k. 147, dokumenty wewnętrzne umowy kredytu – k. 155-157, historia kredytu k. 160-161, tabela kursów – k. 165-166)

Strony podpisały w dniu 29.09.2008 r. aneks nr (...) na podstawie którego, została skreślona cała treść umowy nr (...) z dnia 25.10.2007 r. i wprowadzone zostały nowe postanowienia umowne. Przyczyną podpisania aneksu do umowy był wniosek powodów o karencję w spłacie dwóch rat kapitałowo-odsetkowych za wrzesień i październik 2008 r. W treści aneksu nie zostały zawarte postanowienia dotyczące zasad ustalania kursów waluty w Tabeli kursów pozwanego banku.

(dowód: aneks nr (...) z dnia 29.09.2008 r. – k. 35-44, harmonogram spłat – k. 45-47)

Umowa kredytu zawarta przez powodów stanowiła wzorzec umowny stosowany przez Bank. Z powodami nie zostały indywidualnie uzgodnione poszczególne postanowienia umowne.

(dowód: przesłuchanie powodów k. 321v-322, zeznania R. K. k. 273-285, zeznania L. G. k. 291-304)

Kredyt został wypłacony w dniu 26.10.2007 r. w wysokości:

- 6.603,17 CHF co stanowiło równowartość 14.035,04 zł, zastosowany kurs 2, (...) – potrącona z kwoty kredytu składka ubezpieczeniowa z tytułu ubezpieczenia od utraty pracy, hospitalizacji i niezdolności do pracy,

- 48.940 CHF co stanowiło równowartość 104.021,97 zł, zastosowany kurs 2, (...) – przelano na rachunek kredytobiorcy,

- 108.278,38 CHF przelano na spłatę kredytu umowa nr (...).

Powodowie na rzecz Banku w okresie 01.12.2007 r. do 02.01.2020 r. uiścili tytułem kapitału 218.078,99 zł, tytułem odsetek 74.931,46 zł oraz tytułem odsetek karnych 35,37 zł – łącznie kwotę 293.045,82 zł.

(dowód: zaświadczenie z dnia 14.01.2020 r. – k. 48-51, dyspozycja wypłaty kredytu – k. 148-151, potwierdzenie wykonania przelewu – k. 158-159)

Powodowie pismem z dnia 13.02.2020 r. oraz 06.07.2020 r. złożyli reklamację wskazując, że umowa kredytu zawarta pomiędzy stronami jest nieważna jednocześnie wzywając do zapłaty kwoty 293.045,82 zł. Ponadto, powodowie skierowali do pozwanego wniosek o przedstawienie propozycji ugodowej. Pozwany nie uznał roszczeń powodów.

(dowód: pisma powodów – k. 52-53, k. 55-56 oraz k. 58-61, pisma pozwanego – k. 54 oraz k. 57 oraz k. 66-67, wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – k. 62-65, protokół rozprawy (...) – k. 68)

Powódka w dniu 15.04.2006 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej i na ten cel wynajmowała lokale.

(dowód: zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej – k. 162, zaświadczenie o numerze REGON – k. 163, oświadczenie powódki – k. 164, faktura VAT nr (...) – k. 314, przesłuchanie powodów – k. 321v-322v)

Powodowie ok. 5 lat przed rozprawą w dniu 20.09.2022 r. zawarli umowę o rozdzielności majątkowej.

(dowód: przesłuchanie powodów – k. 321v-322v)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr 203- (...) ( (...)) z dnia 25 października 2007 r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 29 września 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna w całości, uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. W konsekwencji, podlegało również uwzględnieniu roszczenie powodów o zapłatę kwoty 111.414,89 na rzecz każdego z powodów wywodzone z powyższej podstawy. Oddaleniu podlegało powództwo o zapłatę kwoty 222.829,79 zł łącznie na rzecz powodów z uwagi na fakt, że między powodami została ustanowiona rozdzielność majątkowa, a więc nie było podstaw prawnych i faktycznych do zasądzenia żądanej kwoty łącznie na rzecz powodów. Podlegało również oddaleniu powództwo w nieznacznej części tj. odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 21.03.2020 r. do dnia 19.09.2022 r.

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone do akt sprawy, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała oraz zeznania świadków i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchany w sprawie świadek R. K. (2) (k. 273-285) – wskazał, że w 2007 r. pracował w pozwanym banku jako inspektor kredytowy i uczestniczył w procesie zawierania umowy przez powodów. Świadek L. G. (2) (k. 291-304) wskazała, że w 2007 r. pracowała w pozwanym banku jako kierownik zespołu i również uczestniczyła w procesie zawierania umowy przez powodów, jednak nie pamiętała okoliczności jej zawarcia.

Pozwany do akt sprawy przedłożył również protokół z przesłuchania B. M. jednak osoba ta nie uczestniczyła w procesie udzielania kredytu powodom. Wobec tego zeznania złożone w innej sprawie na okoliczność ogólnych procedur stosowanych w banku nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) (...) ( (...)) z dnia 25 października 2007 r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 29 września 2008 r. jest nieważna w całości i zapłaty z tego tytułu łącznie na swoją rzecz.

Na wypadek oddalenia żądania zapłaty łącznie – zapłaty na rzecz każdego z powodów po 111.414,89 zł.

Wskazywane przez powodów postanowienia dotyczyły mechanizmu denominacji kwoty kredytu wyrażonej w walucie szwajcarskiej, a wypłacanej i spłacanej w walucie polskiej i związanych z tym przeliczeń według kursów walut, które to kursy – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie. W ocenie powodów skutkiem tego umowa jest bezwzględnie nieważna.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (163.821,55 CHF), cel, na jaki został udzielony (spłata zobowiązań, dowolny cel, pokrycie kosztów ubezpieczenia), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej. Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. Dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, wypłatę kredytu w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju oraz w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań za granicą i spłatę kredytu walutowego, a nadto spłatę w walucie PLN. Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walucie szwajcarskiej i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

Powodowie wnieśli o udzielenie im kredytu w kwocie 345.000 zł oznaczając walutę kredytu jako (...). Jak już wskazano, w umowie wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju oraz w walucie wymienialnej na spłatę kredytu walutowego (§ 5 ust. 3 pkt 1 i 2 umowy). Nie ulega też wątpliwości, że przeznaczeniem kredytu było finansowanie zobowiązań kredytobiorców, dowolny cel oraz pokrycie kosztów składki ubezpieczeniowej. Spłata kredytu wyrażonego w (...) następowała z rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego powodów, a w związku z czym mogła natomiast następować jedynie w PLN (§ 13 ust.1 i 7 umowy).

Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN) oraz waluta szwajcarska ( (...)).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...) oraz pewną kwotę w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 3851 § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę o kredyt jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta była kwestionowana przez pozwanego, jednak zgromadzony w sprawie materiał dowody nie potwierdził tych twierdzeń. Powodowie środki z pierwszego kredytu zaciągniętego w 2005 r. przeznaczyli na budowę domu, zaś z umowy kredytu będącej przedmiotem niniejszego sporu na spłatę wcześniejszego kredytu jak również wykończenie nieruchomości. Nie ulega wątpliwości, że uzyskane z kredytu środki miały na celu zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych powodów. Faktycznie, powódka miała pod adresem kredytowanej nieruchomości zarejestrowaną działalność gospodarczą, jednak miała to charakter jedynie formalny. Prowadzenie działalności przez powódkę odbywało się w wynajmowanych lokalach. Powód G. S. zeznał „ Przez pewien czas żona prowadziła działalność gospodarczą. Gdzieś między 2006-2008 r. O profilu działalność reklamowej, filmowej, produkcji programów telewizyjnych. Była ona zarejestrowana pod adresem zamieszkania w R. w 2006 r. Tam był adres tej działalności. Mieliśmy wynajęte dwa studia, jedno na Lanca w O., drugie na Piłsudskiego i tam się odbywała ta działalność. Żona w tamtym czasie pracowała na etacie i łatwiej jej było odbierać korespondencję w domu. W koszty tej działalności nie wliczano nigdy kosztów obsługi kredytu. W koszt utrzymania bądź budowy domu nie był rozliczany w kosztach działalności gospodarczej. Dom nie służył w żadnej części dla potrzeb działalności. Urządzenie studia telewizyjnego wymaga dużych przestrzeni, oświetlenia.” (protokół rozprawy – k. 322). Powódka B. S. zeznała „To była moja działalność gospodarcza, wykonywana w miejscach zewnętrznych, a jedynie zarejestrowana na adres w R..” (protokół rozprawy – k. 322v). Powyższe jednoznacznie wskazuje, że powodowie działali jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. zawierając umowę kredytu. Pozwany nie udowodnił okoliczności przeciwnej.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów” definiowanej jako tabela kursów banku obowiązująca w chwili dokonywania przez bank określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w banku oraz na jego stronie internetowej. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, że zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa stron stanowiły wzorce stosowane w Banku. Układ wniosku i umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w walucie PLN, USD, (...), EUR, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia, wskazać rachunki do wypłaty i spłaty kredytu. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorca miał realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono mu możliwość jego zmiany, z której zrezygnował. Taka okoliczność nie wynika natomiast ani z zeznań powodów, ani świadków, co oznacza, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w Tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Nie sposób przy tym przyjąć, że takie uzgodnienie nastąpiło w wyniku wskazania rachunku do obsługi kredytu prowadzonego w PLN. Wskazanie takie w żaden sposób nie odnosi się bowiem do kursu, który miałby być przyjmowany do rozliczenia kredytu.

Brak jest dowodu, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie. Świadek R. K. (2) zeznał „ Tak wzory umów określał zarząd banku.(…) Nie umowy były szablonowe. (…) Tabele ustalał zarząd odgórnie i nie informował nas o zasadach” (zeznania świadka – k. 273-285). Świadek L. G. (2) zeznał, że „ Tak, mieliśmy gotowe wzorce umów. (…) Mogły być wprowadzone zmiany, ale tylko nieznaczne z tego co pamiętam to np. nr rachunku do spłaty.” (zeznania świadka k. 291-304). Powód G. S. zeznał że „ Umowa nie była negocjowana w żadnym zakresie.(…) Nie przypominam sobie, czy chcieliśmy w tej umowie coś negocjować. Nie przypominam sobie, abyśmy prosili o projekt umowy, żeby zapoznać się z nim w domu. To była taka sama umowa, jak ta którą zawarliśmy wcześniej. (…) nie byliśmy informowani o możliwości negocjacji kursu wypłaty kredytu. Nie było możliwości spłaty w (...). (zeznania powoda – k. 321v-322).

W ocenie Sądu nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy. Dla wykazania takiego faktu konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że powodowie mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz że taka możliwość była im realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali a tego pozwany nie udowodnił.

W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, a tym samym i wysokość świadczenia głównego banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Jako że powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości miesięcznych rat spłaty i sposobu przeliczenia kursu waluty nie został w ogóle wskazany w umowie. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczane jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. –uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorczynie całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie niweczy tego okoliczność, że wypłata kredytu teoretycznie mogła nastąpić w walucie innej niż PLN. Jak już bowiem wskazano, w przypadku umowy stron nie było możliwości wypłaty całej kwoty kredytu w (...), gdyż kredyt nie był przeznaczony na finansowanie zobowiązań poza granicami RP, ani w całości na spłatę kredytu w walucie wymienialnej. Nie zmienia tego również okoliczność, że Bank miał w swoje ofercie możliwość zawarcia umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym, w której jedną z opcji były negocjowane transakcje wymiany walut wymienialnych.

Po pierwsze, postanowienia takiej umowy nie były elementem umowy kredytu, lecz kreowały odrębny stosunek zobowiązaniowy.

Po drugie, realizacja takiej wymiany walut nie mogła nastąpić na etapie zawierania umowy kredytu, lecz dopiero na etapie jej wykonania, a – jak wskazano wyżej – oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się na datę zawarcia umowy.

Po trzecie, okoliczność, że kredytobiorca mógł negocjować kurs, według którego ma nastąpić wypłata kredytu (w części przeznaczonej na dowolny cel i pokrycie kosztów składki ubezpieczeniowej), którego kwotę określono w (...), lecz realizowano wyłącznie w PLN, nie zmienia tego, że nie mógł otrzymać kwoty w (...), ale nadal wyłącznie w PLN. Możliwość negocjowania kursu dotyczyła zatem wyłącznie etapu wykonania umowy, przy czym dostrzec trzeba, że realizacja tej możliwości również zależała wyłącznie od Banku, który decydował o tym, czy zaakceptuje ewentualne propozycje kredytobiorcy co do kursu waluty.

Podsumowując, nawet zawarcie umowy ramowej przy okazji zawierania umowy kredytu nie zmieniało tego, że wypłata kredytu na finansowanie zobowiązań w kraju, którego kwotę określono w (...), mogła nastąpić wyłącznie w PLN, według kursu, którego wysokość zależała wyłącznie od woli Banku, który mógł zaakceptować propozycje kredytobiorcy, a w przypadku braku takiej akceptacji i tak stosowałby własną tabelę.

Oceny powyższej nie zmieniłaby również okoliczność, gdyby spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowałaby bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie uruchomienia kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.

Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminowała jedynie możliwość wypłaty kredyty w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata kredytu na finansowanie zobowiązań w kraju miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku (czy to w ramach tabeli, czy to w ramach negocjacji na podstawie umowy ramowej).

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski pozwanego w tym zakresie pominięto (wniosek o opinię biegłego zawarty w odpowiedzi na pozew).

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiąże powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy(...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...):

- w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 3851 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

- w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

- nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

- w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

- nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie (...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala jednak na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata części kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą waloryzacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość spłaty w (...), gdyż nie w takiej walucie nastąpiła wypłata kredytu, a co więcej, nie wiadomo, czy Bank wywiązał się ze swojego zobowiązania, gdyż nie wiadomo, na podstawie jakiego kursu przeliczyć równowartość kredytu określonego w (...) na wypłatę w PLN. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.).Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzana na podstawie aneksu. Miałaby one znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Tymczasem zmiana umowy za pomocą aneksu z dnia 29.09.2008 r. nie ma znaczenia. Zawarty aneks zmienił treść dotychczasowej umowy jednak nie spowodował usunięcia abuzywnych postanowień umownych lecz je w dalszym ciągu powielał. Saldo zadłużenia nie uległo zmianie i wynikało z pierwotnie wyliczonej kwoty udzielonego kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Ponadto, również zasady spłaty kredytu nie uległy faktycznie żadnej zmianie – do przeliczeń kursowych zastosowanie znajdował nadal kurs waluty z Tabeli Kursów pozwanego banku. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy. Mechanizm denominacji został w praktyce od początku uznany za bezskuteczny. Treść aneksu nie miała sanować go.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr(...) (...) ( (...)) z dnia 25 października 2007 r. wraz z aneksem nr (...) z dnia 29 września 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna w całości, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę 111.414,89 zł o czym orzekł jak w pkt III sentencji wyroku.

Powyższa kwota stanowi ½ sumy świadczeń uiszczonych łącznie przez powodów tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 01.01.2011 r. do 02.01.2020 r. na rzecz pozwanego. Powodowie w tym okresie uiścili na rzecz pozwanego łącznie kwotę 222.829,79 zł. Powodowie pozostają w związku małżeńskim, w którym obowiązuje rozdzielność majątkową. Wobec powyższego zasadne było zasądzenie na rzecz każdego z powodów kwoty stanowiącej 1/2 sumy świadczeń uiszczonych w okresie od 01.01.2011 r. do 02.01.2020 r. Powodowie nie wskazywali aby spłata kredytu odbywała się w innym udziale niż ½ przez każdego z nich. Powodowie udokumentowali żądaną kwotę zaświadczeniem wystawionym bezpośrednio przez bank, którego autentyczności pozwany nie podważył. Z tego względu Sąd oparł na nim swoje ustalenia, co do wysokości należnego powodom świadczenia. Dokonanie zsumowania wpłat dokonanych przez powodów oraz podzielenie uzyskanej kwoty na pół nie stanowi skomplikowanego działania matematycznego. Strona powodowa mogła żądać zwrotu całej uiszczonej kwoty na rzecz pozwanego Banku, natomiast zdecydowała dochodzić się w toku niniejszego postępowania jedynie jej części.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się zasądzenia na ich rzecz łącznie kwoty 222.829,79 zł. Jednak jak zostało wskazane wyżej powodowie, mimo że pozostają w związku małżeńskim, to nie obowiązuje u nich ustrój wspólności małżeńskiej. Wobec tego brak było podstawy prawnej i faktycznej do zasądzenia żądanej kwoty na ich rzecz łącznie. Każdemu z powodów przysługiwało roszczenie o zasądzenie kwoty zgodnie z jego udziałem. Wobec braku spełnienia przesłanki z art. 381 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd oddalił powództwo o zapłatę na rzecz powodów łącznie kwoty 222.829,79 zł o czym orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń co do wszystkich dochodzonych kwot zapłaconych przez powodów. Podniesiony przez pozwanego zarzut nie zasługuje na podzielenie. Pobranie środków z rachunku bankowego powodów przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powodowie dochodzą roszczenia z tytułu pobranych im środków w okresie pomiędzy 01.01.2011 r., a 02.01.2020 r., to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powodów z tytułu zapłaty. Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.”(teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie.

Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy (...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie (...)). Podnoszono jednak, ze z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot 111.414,89 zł od dnia 21.03.2020 r. do dnia zapłaty i to żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 20.09.2022 r. tj. od dnia rozprawy, podczas której powodowie zostali pouczeni przez Sąd o skutkach związanych z ustaleniem nieważności stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu i zapłaty z tego tytułu. Do tego czasu powodowie, jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu.

Należy tu podkreślić, iż rozwiązanie to nie statuuje powodów jako konsumentów w sytuacji gorszej niż innych uczestników obrotu. Jest ono właśnie konsekwencją wynikającą z uprzywilejowania ich pozycji, w wyniku której jednostronnym oświadczeniem mogą spowodować rozerwanie węzła prawnego albo też utrzymanie zobowiązania.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie dla każdego z powodów od kwot 111.414,89 zł od dnia 20.09.2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie IV sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Powodowie nie znacznie ulegli w swym żądaniu tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot 111.414,89 zł od dnia 21.02.2020 r. do dnia 19.09.2022 r. oraz w zakresie zasądzenia na ich rzecz łącznie kwoty 222.829,79 zł. Należy mieć na uwadze, że powodowie zarówno w żądaniu głównym, jak i ewentualnym żądali zasądzenia takiej samej kwoty, z tego samego tytułu, za ten sam okres. Jedynie żądania te różniły się od siebie sposobem zasądzenia należnej powodom kwoty. Wobec tego zasadnym było obciążanie pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz powodów w całości. Koszty procesu po stronie powodów obejmowały uiszczoną opłatę sądową od pozwu (1000 zł), opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817 zł, o czym orzekł jak w punkcie V sentencji wyroku.