Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 sierpnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Aleksandra Siemieniuk

po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. W., H. W.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  oddala powództwo główne o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 26 października 2006 roku zawarta przez powodów K. W. i H. W. z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w K. jest w całości nieważna ex tunc z mocy prawa;

II.  oddala powództwo główne o zapłatę od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwoty 28.684,21 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanej odpisu pozwu do dnia zapłaty wywodzone z nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 26 października 2006 r.;

III.  ustala, że postanowienia § 4 ust.3, § 6 ust. 3 w zw. z §1 ust. 1 umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 26 października 2006 roku zawartej przez powodów K. W. i H. W. z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w K. są bezskuteczne wobec powodów;

IV.  zasądza od pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. solidarnie na rzecz powodów K. W. i H. W. kwotę 28.684,21 zł (dwadzieścia osiem tysięcy, sześćset osiemdziesiąt cztery złote, 21/100 groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty;

V.  oddala powództwo ewentualne o zapłatę w pozostałym zakresie;

VI.  zasądza od pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. solidarnie na rzecz powodów K. W. i H. W. kwotę 7.794,38 złotych (siedem tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt cztery złotych, 38/100 groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.400 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Powodowie K. W. i H. W. wnieśli pozew przeciwko (...) Bank S.A w W., w którym żądali:

1)  zasądzenia od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 28.684,21 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty,

2)  ustalenia, że umowa kredytu nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 26 października 2006 roku, zawarta przez powodów K. W. i H. W. z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w K. jest w całości ex tunc z mocy prawa nieważna, ewentualnie

3)  ustalenie częściowej bezskuteczności umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 26 października 206 roku, zawartej przez powodów K. W. i H. W. z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w K. w zakresie klauzul indeksacyjnych zawartych w § 4 ust.3, § 6 ust. 3 w zw. z § 1 ust. 1 tej umowy kredytu,

4)  zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych,

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że przedstawiciel pozwanego w sposób bardzo ogólny omówił zapisy umowy, nie przedstawił powodom rzetelnej informacji dotyczącej ich praw i obowiązków wynikających z umowy, w szczególności o rzeczywistym ryzyku związanym z indeksacją kredytu kursem (...). Pozwany również nie informował o wpływie kursu (...) na wysokość salda kredytu. Powodowie podnieśli także, że umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umownego stosowanego przez pozwanego. Powodowie nie mieli wpływu na treść postanowień umowy odnoszących się do indeksacji kredytu kursem (...). Postanowienia umowy kształtujące mechanizm indeksacji odsyłają do kursów walut ustalanych przez pozwanego, a uprawnienie to nie doznawało żadnych ograniczeń. Pozwany zapewniał o stabilności kursu i jego korzyściach w porównaniu z kredytem złotowym. Nie informował powodów, że umowa wiąże się z nieograniczonym ryzykiem walutowym po stronie kredytobiorców oraz że kredytodawca zabezpiecza własne ryzyko walutowe. Pozwany nie dokonywał z powodami transakcji dewizowych, a jeżeli dokonywał jakichkolwiek transakcji, to czynił wyłącznie w celu zabezpieczenia własnego ryzyka kursowego. W tym stanie rzeczy, w ocenie powodów umowa jest sprzeczna z właściwością umowy kredytu, a przez jej niezgodność z legalną definicją zawartą w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe – prowadzi do obejścia prawa. Jest sprzeczna z art. 358 ¹§ 2 k.c., gdyż posługuje się dwoma różnymi miernikami wysokości świadczenia, a bank może dowolnie wpływać na zakres zobowiązania powodów, co zaprzecza naturze stosunku obligacyjnego w rozumieniu z art. 353 ¹ k.c. Stwierdzenie nieważności umowy skutkuje uznaniem, że świadczenie spełnione przez powodów na rzecz pozwanego nie miało oparcia w łączącym strony ważnym stosunku obligacyjnym i w związku z tym na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. żądają zapłaty kwoty dochodzonej pozwem.

(pozew k. 4-53).

W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany także zaprzeczył by:

a)  jakiekolwiek postanowienie umowy lub regulaminu, w szczególności dotyczące indeksacji kurem (...) było bezskuteczne (abuzywne), a tym bardziej by cała umowa była nieważna,

b)  umowa lub regulamin były sprzeczne z przepisami prawa,

c)  umowa była w jakimkolwiek zakresie sformułowana w sposób sprzeczny z właściwością umowy kredytu, z zasadami swobody umów, zasadą nominalizmu, równowagi stron, ekwiwalentności świadczeń, dobrej praktyki bankowej, określoności świadczenia, naruszała obowiązek informacyjny,

d)  umowa nie miała charakteru walutowego,

e)  postanowienia umowy (w szczególności dotyczące indeksacji kredytu) nie były uzgadnianie ze stronami,

f)  pozwany mógł kształtować wysokość kursu kupna i sprzedaży w oderwaniu od wysokości kursów aktualnie kształtowanych przez rynek walutowy,

g)  istniały podstawy do eliminacji indeksacji umowy w szczególności przy pozostawieniu dla już spłaconych rat stopy oprocentowania właściwej dla kredytów indeksowanych kursem (...),

h)  istniały podstawy do przeliczenia rat kapitałowo-odsetkowych przy zastosowaniu kursu kupna z dnia uruchomienia kredytu,

i)  powodowie nie byli informowani o ryzyku kursowym i innych aspektach udzielonego kredytu. Pozwany należycie wykonał spoczywający na nim obowiązek informacyjny,

j)  pełne ryzyko kursowe obciążało powodów,

k)  pozwany zapewniał powodów o stabilności kursu (...),

l)  powodowie nie mieli możliwości wcześniejszego zapoznania się z umową, dokonania pełnej analizy i pełnego zrozumienia,

m)  bank arbitralnie i dowolnie ustalał kurs (...),

n)  brak było uzasadnienia dla stosowania różnych kursów do wypłaty kredytu i spłaty kredytu (odpowiedź na pozew k. 328-371).

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie działając jako konsumenci, wystąpili w dniu 27 września 2006 r. do poprzednika prawnego pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu na zakup mieszkania na rynku wtórnym, remont oraz refinansowanie kredytu mieszkaniowego w łącznej kwocie 110.000 PLN indeksowaną kursem waluty (...). Tego dnia złożyli również oświadczenie o wyborze waluty obcej. Przedstawiono im symulacje w PLN i (...) dotyczące w wpływu zmian oprocentowania i kursu waluty na wysokość miesięcznych rat z uwzględnieniem następujących parametrów:

a)  wysokości kredytu – 150.000 PLN,

b)  okresu spłaty kredytu – 15 lat,

c)  zmiennym oprocentowaniu kredytu złotowego – 6%,

d)  zmiennym oprocentowaniu kredytu indeksowanego do (...) 3%,

e)  przy założeniu, że kurs (...) wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnymi i minimalnym kursem (...) z ostatnich 12 miesięcy tj. o 0,3752 PLN, co daje wzrost 15,6 %,

f)  wysokości rat (równych).

Jednocześnie powodowie oświadczyli, że zapoznali się z występującym ryzkiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej i wnieśli o udzielenie im kredytu indeksowanego do waluty obcej.

(dowód: wniosek k. 378-380, oświadczenie k. 382).

W dniu 26 października 2006 r. została sporządzona umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...), zaś w dniu 30 października 2006 r. umowa została zawarta przez powodów oraz poprzednika prawnego pozwanego tj. (...) Bank S.A. DomBank Hipoteczny Oddział w Ł..

Na mocy tej umowy, poprzednik prawny pozwanego zobowiązał się udzielić powodom kredytu w kwocie 87.911,22 zł indeksowanego kursem (...), równowartość kredytu wynosiła 37.250,52 CHF, a rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu. Powodowie oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko. (§ 2 ust. 1 i 2 umowy).

Oprocentowanie kredytu zostało określone jako zmienne i na dzień sporządzania umowy wynosiło 3,96% w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży banku w wysokości 2,25%. Powodowie złożyli oświadczenie, iż są świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§8 ust. 2 umowy).

Stosownie do § 8.1. umowy, oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu (...). Zgodnie z § 14 Regulaminu kredytu hipotecznego Indeks (...) dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczna stawkę LIBOR 3M obowiązującą w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. W przypadku, gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3M obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3M obliczana jest do najbliższego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzana umowy wynosił 51.679,18 PLN, przy czym podana kwota nie uwzględniała ryzyka kursowego. Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona była od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§2 ust. 7).

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosi 4,15%. Ostateczna wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uzależniona jest od zmiany poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§2 ust. 8).

Stosownie do § 2 ust.4 umowy, celem kredytu było:

a)  w wysokości 16.000,00 PLN - pokrycie kosztów remontu nieruchomości

b)  w wysokości 69.000,00 PLN – pokrycie części ceny nabycia nieruchomości;

c)  w wysokości 1.758,22 PLN – pokrycie składki z tyt. ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości.

d)  w wysokości 938 PLN – pokrycie składek ubezpieczeniowych z par. 17 umowy.

e)  w wysokości 215 PLN – pokrycie opłat sądowych ustanowienia zabezieczenia.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była:

a)  hipoteka kaucyjna na nieruchomości do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu,

b)  ubezpieczenie z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia kredytu,

c)  cesja na rzecz banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia, powodzi i innych zdarzeń losowych na sumę ubezpieczeniowa odpowiadająca wartości odtworzeniowej budynku, a jeżeli wartości odtworzeniowa nie została ustalana lub umowa dotycząca lokalu na kwotę odpowiadającą wartości rynkowej nieruchomości lub na inną kwotą zaakceptowaną przez bank,

d)  weksel in blanco wraz z deklaracją,

e)  ubezpieczenie od ryzyka utraty wartości nieruchomości przez okres 5 lat od dnia uruchomienia kredytu, z tym że bank ma prawo przedłużyć to ubezpieczenia na własny koszt,

f)  ubezpieczenie spłaty kredytu na wypadek śmierci lub trwałej niezdolności do pracy (§13 umowy).

Kredyt, zgodnie z umową miał zostać wypłacony jednorazowo na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę (§4 ust.2 Umowy.).

Stosownie do § 4 ust. 3 umowy w dniu wpłaty kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w tabeli kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut zwana tabelą kursów została definiowana jako tabela sporządzona przez merytoryczna komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzona jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy (§1 ust. 1 umowy).

Spłata kredytu miała następować w 288 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§2 ust 3. umowy).

Stosownie do § 6 ust. 3 umowy, wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych do (...) obowiązującego w dniu spłaty.

Integralną część umowy stanowił „Regulamin do kredytu hipotecznego” (§ 23 ust. 1. umowy). Zgodnie z § 19 ust. 1 regulaminu kredytobiorca zobowiązany był do spłacania rat wynikających z harmonogramu. Z kolei zgodnie z § 19 ust. 5. regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej w baku tabeli kursów z dnia wpływu środków (k. 90).

Zgodnie z § 21 ust. 5 regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej prowizja za wcześniejszą spłatę przeliczona jest według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

Według § 10 umowy, w przypadku nie spłacenia przez kredytobiorcę w terminie całości lub części raty spłaty wynikającej z umowy kredytu, niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym. Od przeterminowanego zadłużenia bank uprawniony jest do naliczania odsetek karnych w wysokości podwójnego oprocentowania umownego z zastrzeżeniem ust. 3. Zgodnie z ust. 3, jeżeli kredytobiorca mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów. Od dnia przewalutowania bank pobiera od wymagalnego kapitału odsetki karne w wysokości dwukrotności oprocentowania kredytu udzielonych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej), przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika D. oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy. Podobny zapis zawarto w § 16 ust. 4 regulaminu.

(dowód: umowa k 67-77, regulamin k. 84-196).

Bank wystawił zaświadczenie, w którym wskazał, że w dniu 2 listopada 2006 r. wypłacił powodom kwotę 71.911,22 zł. tj. po kursie kupna z 2.11.2006 r. (1 CHF = 2,3670 PLN), co stanowiło 30.380,76 CHF. Z koli w dniu 12.01.2007 r. – kwotę 10.000 PLN po kursie kupna z dnia 12.01.2007 r. (1 CHF=2.3280 PLN), co stanowiło 4.295,53 CHF, natomiast w dniu 20 kwietnia 2007 r. kwotę 6.000 PLN po kursie kupna z dnia 20.04.2007 r. (1 CHF=2.2580 PLN), co stanowiło kwotę 2.657,22 CHF.

W okresie od 02.11.2006 r. do dnia 22.04.2020 r. powodowie spłacili na rzecz pozwanego łącznie kwotę 101.527,90 PLN, co stanowiło 29.615,61 CHF.

(dowód: zaświadczenie k. 97-105)

Różnica pomiędzy wysokością rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powodów na rzecz pozwanego na podstawie umowy kredytu z dnia 26.10.2006 r. w okresie od dnia 8.09.2010 r. do 20.04.2020 r., a wysokością rat kapitałowo-odsetkowych, które by były należne pozwanemu w tym okresie przy założeniu, że kwotą kredytu podlegającą spłacie jest kwota udostępniona powodowi w PLN i jego spłata byłaby wyrażona w PLN (bez przeliczania (...)) z uwzględnieniem oprocentowania kredytu i pozostałych warunków wynikających z umowy, wynosi 28.969,41 PLN.

(dowód: opinia biegłej z zakresu bankowości M. M. k. 479-482, opinia uzupełniająca – k. 517-523).

Powodowie potrzebowali środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych córki powodów. Poprzednik prawny pozwanego stwierdził, że powodowie nie mają zdolności kredytowej w PLN, dlatego zaproponował im kredyt w (...).

Do zawarcia przedmiotowej umowy kredytu doszło w wyniku przejęcia wzorca umownego.

(dowód: zeznania powoda K. W. k. 459v., zeznania powódki H. W. k. 458-459).

Przewodniczący na rozprawie w dniu 26 lutego 2021 r. poinformowała powodów o skutkach uznania umowy za nieważną i o konsekwencjach wynikających z nieważności umowy. Powodowie oświadczyli, że są świadomi skutków nieważności umowy i chcą ustalenia nieważności umowy.

(dowód: protokół z 26.02.2021 r. k. 458-459v.)

Sąd zważył, co następuje:

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów oraz zeznań powodów w zakresie jakim znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym.

Ponadto Sąd uwzględnił opinię biegłego z zakresu bankowości, której wiarygodności i rzetelności nie zakwestionowała skutecznie żadna ze stron. Sąd nie znalazł podstaw do podważenia powyższej opinii. Opinia stała się podstawą poczynionych ustaleń faktycznych, w zakresie obejmującym rozliczenie nadpłaty na skutek stosowania przez pozwanego kwestionowanych klauzul abuzywnych składających się na mechanizm indeksacji.

Zawnioskowany przez pozwanego świadek R. D. nie uczestniczył przy podpisywaniu umowy ani przy żadnych innych czynnościach składających się na jej wykonanie. W związku z tym, Sąd na rozprawie 26 lutego 2021 r. na podstawie art. 235 ²§ 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka, albowiem okoliczności na które miałby zeznawać, a dotyczące genezy, celu konstruowania i wykonywania tego typu umów przez bank oraz realiów rynkowych i ekonomicznych związanych z umową – w ocenie Sądu są nieistotne dla oceny niniejszej sprawy. Wskazać należy, że z zapisów umowy wynika, że spłata kredytu następowała w złotych polskich.

Ponadto Sąd na podstawie art. 235 ²§ 1 pkt 5 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadka M. M. (2), albowiem korespondencja wysyłana do świadka (2 –krotnie) wróciła nieodebrana. Pozwany pomimo zobowiązania, nie wskazał aktualnego adresu świadka.

Sąd na podstawie art. 235 ²§ 1 pkt 2 k.p.c. pominął również wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Okoliczności na które został powołany biegły dotyczą praktyki finansowej banków w ogólności, ewidencjonowania kredytów indeksowanych, braku osiągania korzyści w związku ze wzrostem (...), wysokością stóp procentowych, sposobu obliczania kursu (...) w stosunku do PLN, metodologii konstrukcji kredytów – co jest z punktu widzenia umowy łączącej strony zupełnie nieprzydatne.

W pierwszej kolejności należało rozważyć czy zawarta przez strony umowa kredytu jest ważna oraz dokonać oceny zawartych w umowie postanowień pod kątem ich abuzywności.

Nie ulega wątpliwości, że na podstawie umowy poprzednik prawny pozwanego udzielił powodom – bezspornie będącym w tym stosunku konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. – kredytu na podstawie wzoru umowy, o czym świadczą zeznania powodów. Kredyt został udzielony w walucie polskiej, co potwierdza również treść umowy, jak i waluta wypłaty. Nie był to kredyt walutowy, lecz złotowy – indeksowany do waluty obcej, ponieważ i wypłata i spłata następowały w złotych. Nie ulega wątpliwości, że poprzednik prawny pozwanego postawił do dyspozycji powodów określoną kwotę w walucie polskiej, a powodowie zadłużenie mieli spłacać również w tej walucie.

Odnosząc się do żądania pozwu o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, należy wskazać, że powodowie mogą żądać ustalenia przez sąd nieważności umowy, gdyż posiadają w tym interes prawny. Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny strony polegał na tym, że strona powodowa domagała się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ją z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, zaś kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany oraz inne niezbędne warunki.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu w wysokości 87.911,22 zł początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Jakkolwiek też przeliczenie dotyczące indeksacji następowało z zastosowaniem tabeli kursów obowiązującej w pozwanym banku, skutkiem tego zastosowania nie jest unicestwienie czy unieważnienie umowy jako takiej w całości.

Zważywszy bowiem, że wniosek kredytowy bezspornie dotyczył kredytu w walucie polskiej, zaś postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że bank udziela kredytu w złotych polskich (§2 ust. 1 umowy), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 4 ust. 3 umowy, a także § 17 i § 19 regulaminu) - nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego. Przy czym, przepisy ustawy Prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. Jak wynika z podpisanych oświadczeń kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Reasumując, skoro kredyt indeksowany nie jest sprzeczny z ustawą – Prawo bankowe, zaś sama umowa kredytu zawiera wszystkie essentialia negotii – brak było podstaw do uznania w świetle art. 58 § 1 k.c. za nieważną z tego powodu umowy kredytu zawartą między stronami, bowiem tak ujęta umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego.

Dalej, należało ocenić wpływ postanowień dotyczących indeksacji na dalsze istnienie umowy.

W ocenie powodów niedozwolony charakter mają postanowienia umowy i regulaminu w zakresie jakim odnoszą się do mechanizmu przeliczeniowego tj. §1 ust 1 umowy w zakresie, w którym przewiduje indeksację kredytu kursem (...), § 4 ust.3 umowy i § 6 ust. 3 umowy. Zakwestionowany mechanizm waloryzacji odwoływał się do dwóch różnych rodzajów kursu waluty indeksacyjnej, których wysokość miała wynikać z tabeli stosowanej przez Bank, przy czym sama umowa nie definiowała precyzyjnie i dokładanie sposobu, w jaki bank miał ustalać te kursy. Oznacza to, że zgodnie z umową bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. W konsekwencji jest niewątpliwe, że w rozpatrywanej sprawie pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Zatem doszło do nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącą do naruszenia interesów konsumenta. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (vide: wyrok SN z dnia 2.10.2019 r., IV CSK 309/18).

Jak już zostało przedstawione, kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro takim zapisom towarzyszyło postanowienie, że wysokość kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu, ustalał będzie sam Bank, mogło to prowadzić do sytuacji, w której Bank mógłby arbitralnie podwyższać wysokość kursu sprzedaży, według którego rozlicza spłatę kredytu, w stosunku do wysokości rynkowej. Brak sprecyzowania jasnych i obiektywnych kryteriów ustalania przez Bank kursu waluty, przyjmowanego do rozliczania spłat kredytu w sposób, który pozwalałby na weryfikację poprawności kursu, a co za tym idzie sprawdzenie wysokości żądań banku (np. przez odwołanie do parametrów finansowych publikowanych lub znanych powszechnie) prowadził do zastrzeżenia dla Banku wyłącznej i niczym nieograniczonej kompetencji do ustalania wysokości kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu i ustalana wysokość zobowiązania powodów.

Powyższe w sposób oczywisty prowadziło do rażącego naruszenia interesów powodów. Narażało ich bowiem na niczym w zasadzie nieograniczone żądania pozwanego co do spłaty udzielonego kredytu i jego wysokości, zależne wyłącznie od kursu waluty ustalanego wszakże przez pozwanego. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN. W sposób dowolny zatem mógł kształtować wysokość zobowiązania powodów w walucie, w jakiej spłacał kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

Powyższych ustaleń nie podważa okoliczność złożonego przez powodów oświadczenia w zakresie ryzyka kursowego. Wskazać bowiem należy, że czym innym jest ryzyko zmienności kursów, a czym innym ustalanie kursów walut przez Bank. Nie sposób z powyższego oświadczenia wyprowadzić wniosku by powodowie godzili się na mechanizm indeksacji stosowany przez Bank, albowiem postanowienia umowy w żadnej mierze nie określały sposobu ustalania kursów walut przez Bank.

Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu postanowienia umowy: §1 ust 1 § 4 ut.3 umowy i § 6 ust. 3 umowy, mają charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów.

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że postanowienia odwołujące się do kursów wymiany i możliwości jej samodzielnego ustalania w ramach tabeli były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty stanowiącej podstawę rozliczeń umowy i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości wzajemnych zobowiązań przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do wypłaty kredytu, a następnie rozliczenia jego spłat.

Wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty obcej i możliwości jej samodzielnego ustalania w ramach tabeli były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co podlegało ocenie na dzień zawarcia umowy. W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem powołanych wyżej zapisów umowy za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia strony powodowej.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białystoku z dnia 08 sierpnia 2019 r., I ACa 126/19). Ponadto w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C -260/18. (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem (...) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów.

Jednocześnie brak jest możliwości zastosowania art. 358 k.c. umożliwiającego ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej przez odniesienie się do waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, bowiem w dacie zawarcia spornej umowy, wzmiankowany przepis nie obowiązywał. Art. 358 k.c. wszedł w życie z dniem 14 stycznia 2009 r. mocą nowelizacji kodeksu cywilnego z dnia 23 października 2008 r. (Dz. U. Nr 228, poz. 1506), zaś uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy następczo, ale ze skutkiem od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Przed wejściem tej nowelizacji w życie art. 358 k.c. wyrażał jedynie zasadę walutowości, której zakres był ograniczony m. in. w stosunku do banków, przez regulację prawa dewizowego. Nie może być zatem miarodajny dla określenia treści zobowiązania wynikającego z umowy zawartej w dniu 22 lipca 2008 r.

W ocenie Sądu brak jest przesłanek do uznania przedmiotowej umowy o kredyt za nieważną. W myśl przepisu art. 385 ¹ § 2 k.c. należało wyeliminować postanowienia umowne o charakterze niedozwolonym składające się na klauzulę waloryzacyjną uznając, że udzielony powodom kredyt stanowił kredyt złotowy niezawierający takiej klauzuli.

Za możliwością utrzymania umowy przemawia okoliczność, że po wyeliminowaniu z umowy postanowień niedozwolonych, nadal znana jest kwota i waluta kredytu, cel kredytu, okres i termin spłaty, wysokość prowizji oraz oprocentowanie. Zatem, tak skonstruowana umowa w pełni spełnia przesłanki umowy kredytu w świetle prawa bankowego i pozostaje zgodna z zasadą swobody kształtowania stosunków umownych, nie naruszając tym samym zasad współżycia społecznego. W tym miejscu wskazać należy, że eliminacja klauzul abuzywnych czyni zadość celu przepisów odnoszących się do niedozwolonych klauzul umownych w zakresie wyłącznego niestosowania tych postanowień, gdyż umowa powinna nadal obowiązywać bez jakichkolwiek innych zmian, o ile jest to prawnie możliwe (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r. sygn. akt: II CSK 803/16.)

W związku z powyższym powodowie winni spłacać kredyt w złotych polskich w terminach przewidzianych w umowie i z zastosowaniem przewidzianego pierwotnie oprocentowania. według przewidzianej umownie stawki LIBOR (powołując się na wykładnię w powołanej sprawie C–260/18 nie ma znaczenia to, że Bank najprawdopodobniej nie ustaliłby wysokości oprocentowania według stawki LIBOR).

Podnieść należy, że zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy dążyć do osiągniecia stanu niezwiązania konsumenta nieuczciwymi postanowieniami umownymi, przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy, o ile jest to prawnie możliwe. Eliminacja postanowień dotyczących kursów wymiany, nie zmienia zasadniczych postanowień umowy, tj. umożliwia powodom skorzystanie z kredytu udzielonego przez pozwanego, z obowiązkiem spłaty w określonym czasie, przy ustalonym oprocentowaniu. W ocenie sądu umowa stron nadal może być wykonywana jako umowa kredytu bankowego po wyeliminowaniu spornych postanowień. W oparciu o pozostałe postanowienia umowy możliwe jest bowiem określenie praw i obowiązków stron.

Z tych przyczyn Sąd na podstawie art. 58 k.c. oraz powołanych przepisów oddalił żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu i żądanie zapłaty dochodzone z tytułu nieważności umowy (pkt I i II wyroku).

Natomiast na podstawie powyżej omówionych przepisów Sąd ustalił, jak w punkcie III wyroku, że postanowienia §1 ust 1 § 4 ut.3 umowy i § 6 ust. 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 26 października 2006 roku są bezskuteczne wobec powodów.

Z uwagi na to, że postanowienia odnoszące się do mechanizmu indeksacji mają charakter niedozwolony, a tym samym obliguje to sąd do rozważenia, czy w związku z tymi postanowieniami przysługuje powodom uprawnienie do żądania zapłaty.

Podstawę dochodzonego roszczenia o zapłatę kwoty 28.684,21 zł stanowią zatem przepisy art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl natomiast art. 410 § 1 i 2 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W celu ustalenia wysokości dokonanej przez powodów nadpłaty Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości M. M.. Sporządzona opinia w sposób wyczerpujący przedstawia wyliczenie kwoty nienależnie uiszczonego świadczenia, przy czym opinia ta nie budzi co do dokonanych obliczeń wątpliwości. Rozliczenia kredytu dokonano po pierwsze przy założeniu, że kredyt został udzielony w kwocie wyrażonej w złotych polskich oraz spłacany w walucie PLN, z niezmiennymi parametrami umowy (w tym okresu kredytowania, wysokości oprocentowania), z pominięciem ww. niedozwolonych postanowień.

Z dokonanego rozliczenia wynika, iż w okresie od dnia 8.09.2010 r. do 20.04.2020 r., r. powodowie nadpłacili kwotę 28.969,41 zł z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych. Wskazać należy, że biegła w uzupełniającej opinii z dnia 10 grudnia 2021 r. ustosunkowała się do zastrzeżeń pozwanego i uwzględniła uzupełnione przez pozwanego informacje odnośnie wznowień polisy na życie dokonując uzupełnienia do załącznika nr 2 opinii. Dlatego przyjęto za miarodajne wyliczenia przedstawione przez biegłej w opinii uzupełniającej (k. 517-523).

Mając na uwadze treść art. 321 § 1 k.p.c. , art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.p.c. Sąd zasądził zgodnie z żądaniem pozwu, od pozwanego na rzecz powodów 28.684,21 zł (pkt IV wyroku).

Sąd na podstawie art. 481 k.c. orzekł o obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie, a mianowicie od kwoty 28.684,21 zł od dnia 5 sierpnia 2022 r., tj. od dnia zamknięcia rozprawy.

Żądanie powodów w tym zakresie zostało uwzględnione jedynie w części. Sąd uznał, że odsetki dochodzone pierwotnie są nienależne. Sąd w tym składzie stoi na stanowisku, że pozwany nawet po wytoczeniu powództwa przez powodów, nie pozostaje jeszcze w opóźnieniu ze spełnieniem roszczenia. Wiążąca i ostateczna decyzja co do utrzymania umowy, eliminacji niedozwolonych postanowień umownych bądź ustalenia jej nieważności należy do powodów – konsumentów, który to samodzielnie kształtuje swoje roszczenie, po pouczeniu przez Sąd o konsekwencjach składanych roszczeń. Sąd po zbadaniu umowy kredytu podejmuje decyzję procesową w odniesieniu do żądań przedstawionych przez powodów i argumentów przeciwnych przedstawionych przez pozwanego. Do czasu zamknięcia rozprawy nie sposób więc uznać, że Bank pozostawał w opóźnieniu z zapłatą roszczenia dochodzonego pozwem.

Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 5 sierpnia 2022 r. tj. od dnia zamknięcia rozprawy. Z uwagi na skomplikowany charakter sprawy, mnogość zarzutów oraz rozbieżność orzecznictwa pozwany dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego miał dostateczną wiedzę, która pozwalała pozwanemu na ocenę zasadności roszczeń powodów. Do tego czasu powodowie, jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od dochodzonej kwoty od dnia 5 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w pkt IV sentencji wyroku. Na tej samej podstawie prawnej Sąd oddalił żądanie odsetek od ww. kwoty w pozostałym zakresie, o czym orzekł w pkt V sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., jak w punkcie VI wyroku, poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu ewentualnemu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie. Koszty procesu po stronie powodowej w łącznej kwocie 7.794,38 zł obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę skarbową od pełnomocnictw (2x17 zł), wykorzystaną zaliczkę na poczet wynagrodzenia biegłego (1.360,38 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika (adwokat) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów (5.400 zł).