Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. D. (1) i J. D. (2)

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą
w W.

o ustalenie,

ustala, że nie istnieje umowny stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzonej w dniu 18.05.2006 r., zawartej w dniu 22.05.2006 r. pomiędzy powodami, a pozwanym.

Sygn. akt I C 699/24

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 7 marca 2022 r. przeciwko (...) Bank S.A.
z siedziba w W. (dalej: Bank) powodowie J. D. (1) i J. D. (2) wnieśli o:

- ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzonej w dniu 18.05.2006 r. zawartej w dniu 22.05.2006 r. pomiędzy powodami, a pozwanym,

- zasądzenie na rzecz powodów od pozwanego, łącznie do ich majątku wspólnego objętego wspólnością majątkową małżeńską kwoty 60.035,60 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w wysokości ustawowej liczonymi od dnia 31.12.2021 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd roszczenia głównego wnieśli o:

- ustalenie, że postanowienia umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzonej w dniu 18.05.2006 r., zawartej w dniu 22.05.2006 r. między powodami, a pozwanym tj. § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 4 ust. 2 i ust. 3 umowy, § 19 ust. 5 regulaminu oraz § 4 ust. 3 i ust. 7 umowy w brzmieniu po wejściu w życie aneksu nr (...), stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powodów,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów, łącznie do ich majątku wspólnego objętego wspólnością majątkową małżeńską kwoty 16.941,70 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31.12.2021 r. do dnia zapłaty, w związku z ustaleniem, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzona w dniu 18.05.2006 r., zawarta w dniu 22.05.2006 r. posługuje się klauzulami o charakterze niedozwolonym.

Nadto, powodowie wnieśli o zwrot kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w wysokości dwukrotności stawki minimalnej oraz zwrotu opłaty skarbowej od udzielonych pełnomocnictw.

W uzasadnieniu swych żądań powodowie wskazali, że jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę kredytu indeksowanego do (...). W ich ocenie umowa zawiera klauzule abuzywne. Pozwany mógł swobodnie ustalać kurs waluty stosowany w rozliczeniach miedzy stronami, zaś powodowie nie mieli na niego żadnego wpływu. Pozwany nie dopełnił względem powodów obowiązku informacyjnego w zakresie przedstawienia informacji o ryzyku kursowym. W ocenie powodów kwestionowane postanowienia pozostają w sprzeczności z art.69 ust. 1 prawa bankowego w zw. z art. 353 ¹ k.c. i jako takie na podstawie art. 58 § 1 k.c. uzasadniają stwierdzenie nieważności umowy w całości. Jako podstawę prawną żądania zapłaty powodowie wskazali na przepis art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 4-82)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatami skarbowymi od pełnomocnictw.

W uzasadnieniu swojego wskazał, że roszczenie powodów są bezpodstawne co do zasady, a ponadto niewykazane co do wysokości. W ocenie pozwanego powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu o ustalenie. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia. Pozwany zaprzeczył, aby:

- jakiekolwiek postanowienia umowy lub regulaminu, bądź aneksu nr (...), w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem (...) były bezskuteczne (abuzywne), a tym bardziej nieważna była cała umowa,

- umowa lub regulamin (lub jakiekolwiek ich postanowienie) były sprzeczne z przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny, w szczególności z art. 353 ¹k.c., art. 358 § 1 i 2 k.c., przepisami ustawy Prawo Bankowe, lub z jakimkolwiek innym aktem normatywnym,

- umowa (jakiekolwiek jej postanowienie), była w jakimkolwiek zakresie sformułowana w sposób sprzeczny z właściwością umowy kredytu, z zasadą: swobody umów, nominalizmu, równowagi kontraktowej, ekwiwalentności świadczeń, dobrej praktyki bankowej, określoności świadczenia, narusza obowiązek informacyjny,

- umowa nie miała walutowego charakteru,

- postanowienia umowy, w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem (...) nie były uzgadniane przez strony (nie były indywidualnie negocjowane) oraz naruszały dobre obyczaje lub naruszały interes konsumenta, w szczególności w sposób rażący,

- pozwany mógł kształtować lub kształtował wysokość kursów kupna i sprzedaży w oderwaniu od wysokości kursów aktualnie kształtowanych przez rynek walutowy,

- istniały podstawy do eliminacji indeksacji z umowy, w szczególności przy pozostawieniu (dla już spłaconych rat) stopy oprocentowania właściwej dla kredytów indeksowanych kursem (...),

- powodowie nie byli informowani o ryzyku kursowym i innych aspektach udzielonego kredytu, pozwany nienależycie wykonał spoczywający na nim obowiązek informacyjny, Bank czegokolwiek nie wyjaśnił w sposób klarowny,

- pełne ryzyko kursowe było po stronie powodów,

- powodowie nie mieli możliwości wcześniejszego zapoznania się z umową, dokonania jej pełnej analizy, pełnego zrozumienia,

- brak było uzasadnienia dla stosowania różnych kursów do wypłaty kredytu i spłaty rat kredytu,

- powodowie świadczyli na rzecz pozwanego jakiekolwiek nienależne świadczenie,

- jakikolwiek z zarzutów stawianych bankowi przez powodów dla poparcia żądań pozwu był zasadny,

- jakakolwiek część roszczeń powodów była zasadna.

(odpowiedź na pozew k. 135-187)

Pozwany pismem z dnia 22.12.2022 r., na wypadek stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 22.05.2006 r. indeksowanego do (...) praz zasądzenia zwrotu uiszczonych na rzecz banku świadczeń, na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. podniósł ewentualny zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez powodów w niniejszym postępowaniu w związku z twierdzeniem o rzekomej nieważności umowy, do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego banku w postaci kwoty 50.644 zł tytułem środków wypłaconych przez pozwanego powodom na podstawie rzekomo nieważnej umowy.

(pismo procesowego pozwanego – k. 276-277, oświadczenie pozwanego – k. 287, 289)

Powodowie wnieśli o nieuwzględnianie przez Sąd zgłoszonego zarzutu zatrzymania.

(pismo procesowego powodów – k. 308-311)

Postanowieniem z dnia 20.09.2023 r. Sąd:

- na podstawie 174 § 1 pkt 4 k.p.c. postępowanie w sprawie zawiesił z uwagi na toczące się postępowanie upadłościowe,

-wezwał syndyka M. K. do udziału w sprawie.

(postanowienie z dnia 20.09.2023 r. – k. 343)

Postanowieniem z dnia 22.04.2024 r. Sąd podjął postępowanie w sprawie w zakresie żądania powodów o ustalenia nieistnienia stosunku prawnego bądź ustalenia niezwiązania powodów wskazanymi postanowieniami umownymi z udziałem syndyka pozwanego.

(postanowienie z dnia 22.04.2024 r. – k. 530)

Syndyk Masy Upadłości (...) Bank S.A. pismem z dnia 13.05.2024 r. wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 145 p.u. do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A w upadłości. Ewentualnie, zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 236 w zw. z art. 96 p.u.

(pismo z dnia 13.05.2024 r. – k. 533-548)

Na rozprawie w dniu 10.09.2024 r. pełnomocnik pozwanego zakwestionował status konsumenta po stronie powodów.

(protokół rozprawy z dnia 10.09.2024 r. – k. 712)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie potrzebowali środków finansowych na remont domu, które służyło zaspokojeniu ich własnych potrzeb mieszkaniowych.

Wnioskiem z dnia 21.04.2006 r. wystąpili do (...) Bank S.A. z siedzibą w W. – o udzielenie im kredytu w kwocie 50.000 zł indeksowanego kursem waluty (...) na okres 20 lat. Jako cel kredytowania wskazali remont.

Powodowie w dacie złożenia wniosku kredytowego pracowali w Niemczech i osiągali wynagrodzenie za pracę w walucie euro. Powód pracował jako kierowca autobusu miejskiego, a powódka jako salowa.

Pozwany wydał pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: zeznania powodów – k. 711v-712, wniosek o kredyt k. 87-90, decyzja kredytowa – 200)

Następnie powodowie, jako kredytobiorcy zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w K. - (...) w Ł. umowę kredytu indeksowanego do (...) nr (...). Umowa sporządzona została w dniu 18.05.2006 r., a podpisana przez strony w dniu 22.05.2006 r.

Zgodnie z zawartą umową Bank zobowiązał się udzielić powodom kredytu w kwocie 50.644 zł indeksowanego kursem (...) w warunkach określonych w niniejszej umowie kredytowej oraz regulaminie do umowy kredytu hipotecznego (§ 1 ust. 1 umowy).

Umowa zawarta została na okres 240 miesięcy w formie rat równych kapitałowo–odsetkowych (§ 1 ust. 2 umowy).

Kredyt zgodnie z § 1 ust. 3 umowy przeznaczony był na:

- w wysokości 50.000 zł na pokrycie części kosztów remontu nieruchomości,

- w wysokości 644,00 zł na zapłatę składek ubezpieczeniowych, o których mowa w ust. 4.

Spłata kredytu została zabezpieczona hipoteką kaucyjną w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1 nieruchomości (§ 8 ust. 1 umowy).

Wypłata kredytu miała nastąpić bezgotówkowo w transzach na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami umowy – w terminach i wysokościach określonych w umowie kredytowej (§ 2 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 2 ust. 2 umowy wypłata kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Uruchomienie kredytu lub transzy powinno nastąpić w terminie 5 dni roboczych od złożenia wniosku wraz z dokumentacją, o której mowa w umowie lub regulaminie (§ 2 ust. 3 zdanie pierwsze umowy).

W myśl § 6 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało zmienny charakter i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 1,49 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosi 0,47 %. Zgodnie z § 14 ust. 1 regulaminu stawka (...) została przewidziana dla kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego.

Spłata wszelkich zobowiązań miała być dokonywana w złotych na rachunek pomocniczy określony w każdorazowym harmonogramie spłat kredytu (§ 4 ust. 1 umowy). Wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do waluty wyrażonej w umowie – obowiązującego w dniu spłaty (§ 4 ust. 2 umowy).

W § 2 regulaminu zostało zdefiniowane pojęcie „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów” jako tabela sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili jej sporządzania i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP; tabela jest sporządzana o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Powodowie, w § 4 ust. 3 umowy oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

Regulamin do umowy przewidywał w § 19 ust. 5, że w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia wpływu środków.

(dowód: umowa kredytu hipotecznego k. 91-96, regulamin kredytu hipotecznego dom – k. 97-103 oraz k. 191-199)

Umowa nie była indywidulnie negocjowana przez strony.

(dowód: zeznania powodów – k. 711v-712)

W dniu 27.10.2011 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu hipotecznego na podstawie którego, powodowie mogli rozpocząć spłatę zobowiązania bezpośrednio w walucie (...).

(dowód: aneks nr (...) z dnia 27.10.2011 r. – k. 104-106)

Kredyt został wypłacony powodom zgodnie z złożoną dyspozycją wypłaty. Powodowie spłacali kredyt do czasu udzielenia im zabezpieczenia przez wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powodów spłat rat kapitałowo-odsetkowych wynikających z kwestionowanej umowy kredytu.

(dowód: potwierdzenie wypłaty środków – k. 107, historia zadłużenia oraz wpłat tytułem spłaty kredytu za okres od dnia uruchomienia kredytu do dnia 12.10.2021 r. – k. 108-109, historia indeksów – k. 110-111,wniosek o wypłatę kredytu nr (...) – k. 202, dyspozycja uruchomienia kredytu – k. 203, zestawienie rat i odsetek – k. 204, zeznania powodów – k. 711v-712)

Początkowo nieruchomość, która miała zostać wyremontowana z środków z kredytu nie była zamieszkiwana przez powodów. Powodowie mieszkali w Niemczech. Początkowo dom nie był zamieszkiwany przez nikogo. Później, mieszkały w nim teściowe oraz inni członkowie rodziny. Powodowie nie pobierali z tego tytułu czynszu. Po powrocie do Polski i przejściu na emeryturę 12 lat temu, powodowie zamieszkali w domu i mieszkają w nim do chwili obecnej.

(dowód: zeznania powodów – k. 711v-712)

Powodowie w dniu 17.11.2021 r. skierowali do pozwanego reklamację, w której wskazali, że umowa kredytu jest nieważna (zawiera postanowienia abuzywne) jednocześnie wzywając do zapłaty nienależnie pobranych kwot. Pozwany nie uznał roszczeń powodów.

(dowód: reklamacja z dnia 17.11.2021 r. wraz z zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 117-125, pismo pozwanego z dnia 06.12.2021 r. – k. 126-127)

Pozwany (...) Bank S.A. w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. z siedzibą w K..

(okoliczność bezsporna)

Pozwany w dniu 16.11.2022 r. złożył oświadczenie na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. o skorzystaniu z prawa zatrzymania świadczenia w postaci dochodzonej przez powodów na drodze sądowej wierzytelności z tytułu rzekomej nieważności umowy, do których zwrotu bank może zostać zobowiązany w przypadku prawomocnego zakończenia sporu sądowego, do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego banku w kwocie 50.644 zł tytułem wypłaconego i wykorzystanego przez powodów kapitału kredytu albo zabezpieczenia o jego zwrot.

(dowód: oświadczenie pozwanego z dnia 16.11.2022 r. wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru – k. 287-298)

W dniu 20.07.2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. W. w W., XVIII Wydział Gospodarczy postanowieniem w sprawie o sygn. akt (...) ogłosił upadłość (...) Bank S.A.

(okoliczność bezsporna)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzonej w dniu 18.05.2006 r. zawartej w dniu 22.05.2006 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank S. A., uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania świadka i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchany w sprawie świadek M. M. (k. 248-259) nie pamiętała powodów i okoliczności związanych z zawarciem przez nich umowy kredytu. W związku z powyższym zeznała na okoliczność ogólnych procedur stosowanych przy zawieraniu umów kredytu z pozwanym bankiem.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego oraz zapłaty na ich rzecz kwoty 60.035,60 zł z tego tytułu. Tytułem żądania ewentualnego powodowie żądali ustalenia, że postanowienia umowy kredytu zawarte w § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 4 ust. 2 i ust. 3 umowy, § 19 ust. 5 regulaminu oraz § 4 ust. 3 i ust. 7 umowy w brzmieniu po wejściu w życie aneksu nr (...) stanowią niedozwolone klauzule umowne i nie wiążą powodów oraz zapłaty na ich rzecz kwoty 16.941,70 zł z tego tytułu.

Z uwagi na fakt, iż postępowanie w zakresie żądania zapłaty zostało zawieszone, Sąd w toku niniejszego procesu rozstrzygnął wyłącznie o żądaniu ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego wydając wyrok częściowy.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że postępowania sądowe dotyczące ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej, mimo ogłoszenia upadłości pozwanego może być kontynuowane. Należy podkreślić, że przedmiotem niniejszego postępowania jest roszczenia oparte na przepisie art. 189 k.p.c., które nie jest wierzytelnością w rozumieniu art. 236 ustawy prawo upadłościowe. Z tego względu powodowie nie mogą w toku postępowania upadłościowego dokonać skutecznego zgłoszenia wierzytelności w zakresie żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Tego rodzaju żądanie nie zostanie uwzględnione na liście wierzytelności, w żadnej z kategorii. Jednocześnie wskazać należy, że przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu niniejszej sprawy cywilnej.

Sposób przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego (...) Bank S. A., polegający na przeniesieniu aktywów do (...) S.A., a pozostawieniu kredytów „frankowych” w G. (...) Bank oznacza wyłączenie w praktyce z masy upadłości istotnych aktywów. W tej sytuacji pozbawienie konsumentów możliwości procesowego ustalenia ich sytuacji prawnej przez niekorzystną dla nich interpretację prawa upadłościowego doprowadzi do naruszenia ich praw.

Wobec powyższego Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania w tym zakresie.

Następnie należy wskazać, że zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji abuzywnych postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Dla oceny zasadności roszczeń powodów konieczne zatem będzie ustalenie następującej kolejności:

- dokonanie oceny, czy zawarta umowa jest ważna i jaki jest rzeczywisty charakter umowy,

- w przypadku uznania, że umowa jest ważna, dokonanie oceny czy umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne, które skutkują brakiem możliwości dalszego jej wykonywania.

Ważność umowy i jej rzeczywisty charakter.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony powodom miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na (...). Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do (...) co do zasady nie był między stronami sporny. Sąd w zakresie treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach złożonych przez obie strony, w tym umowie kredytu, jak również zeznaniach powodów. Sporne były natomiast między stronami jej określone postanowienia oraz inne około kontraktowe czynności wzajemne stron. Sąd, zatem w pierwszej kolejności odniesie się do samej umowy kredytu, która ze swej istoty charakteryzuje się skomplikowaną siatką pojęć zawartych w jej postanowieniach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez strony 22 maja 2006 r. umowa jest właśnie taką umową kredytu. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcom określoną sumę kredytową w złotych. Kredytobiorca zaś był zobowiązany do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami okołoumownymi. Zawarte w niej były przedmiotowo istotne elementy umowy kredytowej. Bank udzielał kredytu w kwocie 50.644 zł, a kredytobiorcy mieli to zwrócić uiszczając 240 równych miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych.

Oceny postanowień przedmiotowej umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowy kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 ustawy prawo bankowe oraz wprowadzenie art. 75b ustawy prawo bankowe, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest dodatkowo to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej (50.644 zł) zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Powodowie wnioskowali o kredyt określając jego kwotę jako indeksowaną do waluty wymienialnej, tj. franka szwajcarskiego ( (...)), który został wypłacony zgodnie z umową w złotówkach, zaś wysokość zadłużenia w walucie kredytu (...), obliczana była według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów, obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (§ 2 ust. 3 umowy). W momencie wypłaty kredytu w złotówkach, po stronie powodowej powstało zatem zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji.

W świetle postanowień umowy kredytu z dnia 18.05.2006 r. nie budzi zatem wątpliwości, że strony zgodnie postanowiły , że kredyt adekwatnie do postulatu powodów zostanie udzielony i wypłacony w złotych polskich i w tej samej walucie będzie odbywała się jego spłata, przy założeniu jednak, że w obu przypadkach będzie on indeksowany do kursu waluty obcej, czyli franka szwajcarskiego.

W świetle powyższego przyjąć należy, że faktyczna wysokość zobowiązania powodów w chwili podpisywania umowy była znana. Kwota udzielonego kredytu została ściśle oznaczona w umowie – 50.644 zł. Kredytobiorcy zobowiązani są do zwrotu tego świadczenia (udzielonego i wykorzystanego kredytu), tyle że według wartości ustalonej w klauzuli indeksacyjnej, dopuszczalnej z punktu widzenia art. 69 Prawa bankowego. W sposób oczywisty jest to związane z ryzykiem, że na przestrzeni obowiązywania umowy dojdzie do zmiany wartości tej waluty w porównaniu do polskiego złotego. Ryzyko to rekompensowane jest niższym oprocentowaniem tego typu kredytów. Różnica pomiędzy kursem kupna, a kursem sprzedaży waluty jest też oczywista dla każdego przeciętnego konsumenta. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 maja 2012 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt II CSK 429/11, biorący kredyt, zwłaszcza długoterminowy z przeliczeniem zobowiązań okresowych (rat spłacanego kredytu) według umówionej waluty (klauzula walutowa) ponosi ryzyko polegające albo na płaceniu mniejszych rat w walucie kredytu, albo większych, niż to wynika z obliczenia w tej walucie, gdyż na wysokość każdej raty miesięcznej wpływa wartość kursowa waluty kredytu w stosunku do waloryzacji tego kredytu. Oznacza to, że w umowę kredytu bankowego co do zasady wpisana jest niepewność co do wielkości ostatecznych kosztów udzielonego kredytu, które wiążą się z jego udzieleniem i które ostatecznie obciążą kredytobiorcę.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, elementy przedmiotowo istotne umowy stanowią też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a). Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - prawo bankowe.

Przedstawione okoliczności pozwalają uznać, że powodowie mieli świadomość zarówno rodzaju zawartej z pozwanym umowy kredytu, jak też wiążących się z tym konsekwencji prawnych i finansowych, w tym ryzyka kursowego. Ponadto, w § 4 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie powodów, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (k. 92).

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Nie był zatem to w żadnej mierze kredyt udzielony w walucie obcej, niezależnie od tego, w jaki sposób, z jakich źródeł i w jakiej walucie powodowie pozyskiwali środki na spłacenie pozwanemu kwoty kredytu, a nadto jak pozwany księgował te kredyty w swoich księgach rachunkowych po ich udzieleniu, skoro przedmiotem zobowiązań obu stron od początku była waluta polska.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorców w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w (...). Powodowie zawierając umowę nie znajdowali się w nietypowej sytuacji, w szczególności nie działali w warunkach konieczności finansowej. Również właściwości osobiste powodów nie wskazują na wykorzystanie wyjątkowej przewagi banku, bowiem nie wskazywały na wyjątkowe utrudnienia w rozumieniu umowy kredytowej i jej warunków ekonomicznych.

Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ocena czy umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne i ewentualnego ich wpływu na dalsze wykonywanie umowy.

Powyższe ustalenia aktualizowały konieczność rozstrzygnięcia o tym czy zawarte w umowie postanowienia dotyczące indeksacji są bezskuteczne z uwagi na ich niedozwolony charakter. Powodowie wskazywali na abuzywność postanowień umowy i regulaminu w zakresie w jakim dotyczą klauzuli indeksacyjnej i sposobu ustalania kursów kupna/sprzedaży waluty.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 oraz wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

Konieczne jest też ustalenie czy opisane wyżej postanowienia dotyczą świadczeń głównych stron czy tylko się do nich pośrednio odnoszą.

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Na rozprawie w dniu 10.09.2024 r. pozwany zakwestionował status konsumenta po stronie powodowej. Podniósł, że nieruchomość była wynajmowana przez powodów. W ocenie Sądu podniesiony przez pozwanego zarzut jest niezasadny. Powód zeznał „Wzięliśmy kredyt, bo kupiliśmy domek, który wymagał remontu. Chcieliśmy zamieszkać w tym domu i mieszkamy w nim do dzisiaj. (…) Gdy przeszedłem na emeryturę od razu wróciłem do Polski, było to 12 lat temu. Początkowo, żeby dom nie stał pusty, mieszkała tam teściowa, potem moja mama, ale umarły. Mieszkała tam też inna krewna. Czasem dochodził tam szwagier, który mieszkał dwa domy dalej. Nie braliśmy od nich żadnego czynszu. (k. 711v-712).”. Kupiony przez powodów dom miał na celu zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych, gdy wrócą na stałe do Polski. Początkowo dom nie był przez nikogo zamieszkiwany. W późniejszym okresie mieszkały w nim matki powodów oraz inni członkowie rodziny. Powód wskazał, że nie pobierali z tego tytułu czynszu. Co oznacza, że powodowie udostępniali swój dom na podstawie umowy użyczenia, a nie umowy najmu. Wobec powyższego uznać należy, że powodowie nie osiągali dochodu z kupionej nieruchomości, a następnie wyremontowanej z środków z kredytu. Fakt, że powodowie nie mieszkali od samego początku w nieruchomości nie skutkuje tym, że umowa kredytu nie miała charakteru konsumenckiego. Celem powodów było zamieszkanie w wyremontowanym domu i ostatecznie to nastąpiło. W ocenie Sądu, powodowie zawarli umowę kredytu jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powodów jako niedozwolone, wskazać trzeba, że postanowienia § 1 ust. 1, § 2 ust. 2, § 4 ust. 2 i ust. 3 umowy, § 19 ust. 5 regulaminu, dotyczyły tzw. mechanizmu indeksacji. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) zgodnie z kursem kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia środków (§ 2 ust. 2 umowy). Natomiast raty spłaty miały być obliczane według kursu sprzedaży walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu spłaty (§ 4 ust. 2 umowy).

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. Jedynie w § 2 regulaminu zdefiniowano, że „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana „Tabelą kursów” jest tabelą sporządzaną przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili jej sporządzania i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP; tabela jest sporządzana o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. W żaden bowiem sposób nie opisano szczegółowo, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Powodowie mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano kwestii tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Powód zeznał, że „Nie mówili w jaki sposób bank będzie ustalał kurs (...) dla potrzeb wypłaty i spłaty kredytu. Było mówione, że będzie to na podstawie taryfy tego banku. Mówiono, że nie ma tu żadnego ryzyka. (…) Mówiono, że wahania mogą być niewielkie. Umowę dostaliśmy gotową do przeczytania. Miałem pytania, to mi objaśniono. W tej umowie nie mogliśmy niczego negocjować. Nie przyszło mi do głowy, żeby coś w tej umowie negocjować.” (k. 711v-712).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Oznacza to, że te postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z uwagi na to, że powodowie wskazywali, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorców, na które kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorcy (powodowie) mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób dowolny mógł kształtować wysokość zobowiązania powodów w walucie, w jakiej spłacali kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Z tej przyczyny oddalono wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia.

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą powodów w zakresie w jakim odnoszą się one do indeksacji kursem (...).

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy(...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

- w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

- w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

- nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

- w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

- nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie (...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...) Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego III CZP 25/22 z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, w ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzana na podstawie aneksu. Miałaby one znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorcy zostali poinformowani lub mieli tego świadomość, a nadto godzili się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Tymczasem zmiana umowy za pomocą aneksu i spłata zadłużenia w walucie (...) nie ma znaczenia. Saldo zadłużenia nie uległo zmianie i wynikało z pierwotnie wyliczonej kwoty udzielonego kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksu zmieniającego tę umowę.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej sporządzonej w dniu 18.05.2006 r. zawartej w dniu 22.05.2006 r. pomiędzy powodami, a pozwanym, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w sentencji wyroku wyrokiem częściowym wydanym w trybie art. 317 § 1 k.p.c.