I C 790/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Olsztynie z 2024-04-25
Sygn. akt: I C 790/23
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 kwietnia 2024 r.
Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny
w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki
Protokolant sekretarz sądowy Krystian Dąbrowski
po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2024 r. w Olsztynie na rozprawie
sprawy z powództwa W. R., J. R.
przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.
o ustalenie i zapłatę z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty
I. ustala nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy nr (...) kredytu na indywidualne budownictwo mieszkaniowe w walucie wymienialnej zawartej 7 września 2005 r. między powodami a Bankiem (...) S.A. w W. - poprzednikiem prawnym pozwanego,
II.
zasądza od pozwanego (...) BANK (...) S.A. w W. na rzecz powodów: W. R., J. R. kwotę 116.514,18 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 7 marca 2023 r. do dnia zapłaty,
III. zasądza od pozwanego (...) BANK (...) S.A. w W. solidarnie na rzecz powodów: W. R., J. R. kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.
sędzia Rafał Kubicki
Sygn. akt: I C 790/23
UZASADNIENIE
Powodowie J. i W. R. pozwem wniesionym 24 maja 2023 r. przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. wnieśli z uwagi na bezwzględną nieważność urnowy:
1.
o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego
z umowy o kredyt nr (...) z 7 września 2008 r. zawartej między stroną powodową a poprzednikiem prawnym pozwanego ( Bank (...) S.A.);
2.
o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 116.514,18 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 7 marca 2023 r. do dnia zapłaty
- z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od powodów przez pozwanego i jego poprzednika prawnego - Bank (...) S.A. (w tym 115.973,24 zł to suma rat i 540,94 zł to suma pozostałych kosztów związanych z kredytem).
W uzasadnieniu powodowie wskazali, że umowa nie określa prawidłowo kwoty kredytu, a ponadto w całości przerzuca ryzyko kursowe na kredytobiorcę, ponadto zawiera niedozwolone klauzule waloryzacyjne, więc jest sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 353 1 i art. 58 § 1 i 2) i prawa bankowego (art. 69) w stopniu skutkującym jej nieważnością. Na skutek nieważności umowy całość środków pobranych od strony powodowej stanowi świadczenie nienależne, którego zwrotu strona powodowa domaga się w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.
Ewentualne – na wypadek uznania umowy przez Sąd za ważną – powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego nadpłaty wynikającej z abuzywności mechanizmu przeliczeniowego (...) w kwocie 30.847,09 zł oraz o ustalenie bezskuteczności (art. 385
1 k.c.) wymienionych dalej w punkcie II pozwu postanowień umownych – chodziło
o zapisy ustalone w dalszej części postępowania, odnoszące się do (...).
Pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa, przecząc wszelkim twierdzeniom pozwu zmierzającym do wniosku, że umowa jest nieważna lub że poszczególne jej postanowienia są bezskuteczne wobec powodów. W szczególności zakwestionował status konsumenta - powód w dacie umowy był przedsiębiorcą, jego działalność została zarejestrowana pod adresem kredytowanej nieruchomości, ponadto kredyt został przeznaczony na budowę budynku mieszkalno-usługowego i powód miał zamiar wykorzystywać tę nieruchomość na cele związane ze swą działalnością. Kwota i waluta kredytu została jednoznacznie określona. Ewentualnie w przypadku stwierdzenia przez Sąd, iż istnieją podstawy do zasądzenia na rzecz powodów określonej kwoty w (...)
w zakresie, w jakim miałby się zawierać obowiązek zapłaty na rzecz powodów równowartości rat kredytu spłaconych bezpośrednio we franku szwajcarskim, wniósł
o przeliczenie kwot rat spłaconych przez powódkę w (...) na kwotę wyrażoną w PLN, obliczoną według kursu średniego NBP obowiązującego w dniu spłaty poszczególnych rat w (...). Sporna umowa jest umową kredytu walutowego, a nie złotówkowego
z klauzulą waloryzacyjną; od momentu zawarcia spłata mogła następować w (...); strona powodowa świadomie i dobrowolnie zdecydowała się na zaciągnięcie kredytu
w (...), powodowie znali kwotę kredytu; bank udostępnił kwotę kredytu w (...) i na zlecenie powodów wypłacił ją w złotych polskich; umowa została zawarta zgodnie
z przepisami prawa oraz nie narusza zasady walutowości, dobrych obyczajów, zasad współżycia społecznego, zasady wzajemności i zachowania ekwiwalentności świadczeń; pozwany przedstawił stronie powodowej informacje dotyczące ryzyka związanego z udzielanym kredytem walutowym. Bank zaprzeczył, by strona powodowa nie miała możliwości ingerowania w warunki umowy, a także wskazał, że powództwo stanowi nadużycie prawa podmiotowego.
Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia
7 września 2005 r. strony zawarły „umowę nr (...) kredytu na indywidualne budownictwo mieszkaniowe w walucie wymienialnej” (tytuł umowy) w kwocie 38.981,80 CHF na „refundację środków własnych zaangażowanych w realizację inwestycji mieszkaniowej, tj. budowę budynku mieszkalno-usługowego położonego w G. przy ul. (...) i na dokończenie budowy (§ 1).
Podkreślenia wymaga, że umowa zawiera poważne błędy redakcyjne: istnienie dwóch paragrafów o numerze jeden (ten drugi znalazł się pomiędzy paragrafami 5 i 6), ponadto w tym dalszym paragrafie pierwszym ustęp pierwszy nie został opatrzony cyfrą, a numer 4 mają aż dwa kolejne ustępy, podobnie numer 11 mają dwa kolejno następujące po sobie paragrafy.
Dalsze kluczowe dla sprawy zapisy umowy były następujące:
§ 2 - Kredyt ewidencjonowany jest w rachunku Kredytobiorcy nr (…).
§ 3.1 - (...) S.A. stawia do dyspozycji Kredytobiorcy kredyt w następujących kwotach i terminach:
- w dniu 07.09.2005 r. w kwocie 34.459,91 CHF w tym: 30.403,85 CHF refundacja środków własnych i 4.056,06 CHF - wypłata I transzy kredytu przeznaczonej na dokończenie budowy.
- w dniu 26.09.2005 r. w kwocie 4.521,89 CHF wyplata II transzy kredytu przeznaczonej na dokończenie budowy.
§ 4.1 - (...) S.A dokonuje wypłaty kredytu bezgotówkowo przelewem na rachunek osobisty Integrum Kredytobiorców prowadzony przez (...) S.A. Oddział w G. o nr (...). Uruchomienie kredytu nastąpi w złotych polskich przy zastosowaniu kursu kupna według tabeli kursów walut (...) S.A. w momencie wypłaty. Wypłata dokonywana będzie na podstawie pisemnej dyspozycji komórki kredytowej.
§ 5 - Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu w ratach. Pierwsza rata
w wysokości 159,40 CHF, płatna jest w dniu 31.08.2006r., a następnych 288 rat
w wysokości 134,80 CHF każda, płatnych jest ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca, ostatnia rata płatna w dniu 31.08.2030 г. Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty odsetek miesięcznie ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca, począwszy od dnia 30.09.2005r. Spłata kredytu następuje w formie: bezgotówkowej z konta (...) nr (...) prowadzonego
w (...) S.A. O. w G.. Kredytobiorca może dokonać przedterminowej spłaty kredytu, po powiadomieniu (...) S.A. na piśmie niezależnie od informacji na dowodzie wpłaty.
§ 1 Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej ustalanej przez (...) S.A., odrębnie dla każdego miesiąca kalendarzowego w okresie wykorzystania
i spłaty kredytu, jako stawki referencyjnej 3M LIBOR powiększonej o marżę (...) S.A. dla danej waluty, w wysokości 1,5 p.p. stałej w całym okresie kredytowania,
z uwzględnieniem pkt 2 i 5.
2. Oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy wynosi 2,26% w stosunku rocznym i składa się z ogłaszanej drugiego dnia roboczego przed rozpoczęciem miesiąca kalendarzowego, w którym zawierana jest umowa, stawki referencyjnej 3M LIBOR dla (...) w wysokości 0,76% w stosunku rocznym oraz marży w wysokości 1,5 p.p.
3. Oprocentowanie, o którym mowa w ust. 2, ulega zmianie w pierwszym dniu każdego miesiąca kalendarzowego, zgodnie z wysokością dla EUR stawki referencyjnej 3M (...) ogłaszanej drugiego dnia roboczego przed rozpoczęciem każdego miesiąca kalendarzowego. Zmiana stawki referencyjnej 3M LIBOR nie stanowi zmiany umowy i nie wymaga jej wypowiedzenia.
4. W okresie karencji w spłacie kapitału, o której mowa w § 6 marża (...) S.A. jest wyższa od określonej w ust. 1 o 0,2pp
4. O zmianie oprocentowania (...) S.A. powiadamia telefonicznie wyłącznie
kredytobiorcę.
§ 6 - Karencja w spłacie kapitału ustalona jest do dnia 30.08.2006 r.
§ 7 - Kredytobiorca zobowiązuje się dokonać całkowitej spłaty kredytu wraz
z odsetkami do dnia 31.08.2030 r.
§ 8 - (...) S.A. pobiera od Kredytobiorcy prowizje i opłaty za czynności bankowe związane z udzieleniem i obsługą kredytu:
1) przygotowawczą w wysokości 194,91 CHF, co stanowi 0,5% od kwoty przyznanego kredytu, minus 100 zł prowizji wstępnej zgodnie z Uchwałą Zarządu (...) S.A. nr 92/B/KH/2005r. z dnia 27.06.2005 г.
2) za przeprowadzenie inspekcji inwestycji – w wysokości 150,00 zł. Prowizję pobiera się za przeprowadzenie inspekcji inwestycji w przeprowadzenie każdej inspekcji inwestycji po uruchomieniu kredytu, w ciągu 14 dni od daty wykonania inspekcji
§ 9 - Prawne zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu wraz z należnymi odsetkami stanowi:
1) hipoteka kaucyjna do kwoty 58.500 CHF na zabezpieczenie kapitału, zmiennych odsetek kapitałowych, przyszłych kosztów ubocznych, odsetek za opóźnienie ustalanych według zmiennej stopy procentowej, na nieruchomości położonej
w G. przy ul. (...), dla której prowadzona jest KW nr (...),
2) ubezpieczenie kredytu w Towarzystwie (...) S.A. we W. do czasu uprawomocnienia się wpisu hipotek,
3) weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową wystawiony przez Kredytobiorców na zabezpieczenie roszczeń Towarzystwa (...) S.A. do momentu uprawomocnienia się wpisu hipotek,
4) cesja praw z polisy ubezpieczeniowej nieruchomości objętych hipoteką od ognia lub innych zdarzeń losowych zawartej z zakładem (...) S.A. Oddział w B. Filia w (...) (...) ul. (...),
§ 10 - (...) S.A. I Kredytobiorca zgodnie ustalają następujące dodatkowe warunki uruchomienia i korzystania z kredytu: 1) Uruchomienie I transzy kredytu oraz środków przeznaczonych na refundację środków własnych nastąpi po: Opłaceniu składki ubezpieczenia umowy kredytowej w Towarzystwie (...) S.A. Wysokość składki należnej z tytułu ubezpieczenia kredytu wynosi 0,96 % od kwoty kredytu w stosunku rocznym - Kredytobiorca opłaca składkę za okres półroczny tj.
w wysokości 187,11 CHF wg kursu średniego NBP z dnia 07.09.2005r. dla (...), składka platna jest na wskazany przez Oddział rachunek, otwarty do przejściowego gromadzenia składek w wysokości wyliczonej przez Oddział. Składka płatna jest jednorazowo za każdy okres ubezpieczenia z góry w dniu podpisania umowy kredytu tj. 07.09.2005 r., a w przypadku przedłużenia okresu ubezpieczenia najpóźniej w ostatnim dniu kończącego się okresu ubezpieczenia 31.03.2006r. Oddział zobowiązany jest do przekazania składki na rzecz (...) S.A. najpóźniej do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym rozpoczął się okres ubezpieczenia kredytu. Kredytobiorca zobowiązany jest do ubezpieczenia umowy kredytu do momentu uprawomocnienia się wpisu hipoteki kaucyjnej Jako ostateczny termin złożenia wniosku o wpis hipoteki kaucyjnej do Sądu Rejonowego w (...)VI Wydział Ksiąg Wieczystych w G. Bank wyznacza termin 07.09.2005 r.; złożeniu weksla własnego in blanco wraz z deklaracją wekslowej na rzecz (...) S.A., dokonaniu cesji/przelewu/ praw na rzecz (...) S.A. z polisy ubezpieczeniowej seria i nr (…); przedstawieniu w Banku dowodu złożenia w Sądzie Rejonowym w (...) wniosku o wpis hipoteki kaucyjnej i dostarczeniu dowodu opłacenia podatku od czynności cywilnoprawnych. 2) Wypłata II transzy nastąpi po stwierdzeniu celowego wykorzystania wypłaconej I transzy kredytu. 3) Kredytobiorca zobowiązuje się do ubezpieczenia majątkowego budynku mieszkalnego objętego zabezpieczeniem kredytu w całym okresie kredytowania w zakładzie ubezpieczeń z listy zakładów ubezpieczeń akceptowanych przez Bank, przedkładania w Banku polisy ubezpieczeniowej najpóźniej w dniu wygaśnięcia uprzedniej polisy oraz dokonywania cesji praw z polisy na rzecz Banku.
§ 11. Kredytobiorca upoważnia (...) S.A. O. w G. do dokonywania spłat kredytu wraz z odsetkami z konta osobistego Integrum nr (...) oraz zobowiązuje się do zapewnienia środków finansowych na rachunku w wysokości należnych rat i odsetek zgodnie z terminami ustalonymi w umowie kredytowej.
Regulamin kredytowania osób fizycznych w zakresie produktów hipotecznych przewidywał, że:
§ 8 ust. 1 – Minimalna kwota kredytu wynosi 10.000 zł lub równowartość tej kwoty
w walucie wymienialnej.
§ 11 ust. 2 – W przypadku kredytów w walutach wymienialnych wysokość kredytu na potrzeby określenia procentowego stosunku kwoty kredytu do wartości nieruchomości określa się w złotych według kursu kupna waluty obowiązującego w banku
w momencie złożenia wniosku kredytowego.
§ 13 ust. 1 - Kredyt może być udzielony w złotych lub w walutach wymienialnych (…), (...).
§ 25 ust. 1 pkt 5 - Obowiązkowymi zabezpieczeniami udzielonego kredytu są: (…) kwota hipoteki ustanawianej dla zabezpieczenia kredytów w walucie wymienialnej,
w której został udzielony kredyt.
§ 34 ust. 1 – Spłata kredytu udzielonego w złotych lub w walucie wymienialnej wraz
z odsetkami dokonywana jest miesięcznie lub kwartalnie w zależności od postanowień zawartych w umowie kredytu (…),
§ 39 ust. 1. Kredyty w walutach wymienialnych uruchamiane w złotych przy zastosowaniu kursu kupna według kursów walut obowiązujących w Banku w momencie wypłaty.
ust. 2 - Kredyty w walutach wymienialnych spłacane są: 1) w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty, według kursów walut obowiązujących w Banku w momencie spłaty, lub 2) w walucie, w której zostały udzielone,
stosownie do ustaleń zawartych w umowie Kredytu.
§ 40 - Odsetki, prowizje oraz opłaty naliczane są w walucie Kredytu i podlegają spłacie w walucie Kredytu lub w złotych, przy zastosowaniu kursów sprzedaży walut obowiązujących w Banku w momencie spłaty.
§ 41. 1. - Kredyt może być wielokrotnie przewalutowywany.
2. Przewalutowanie Kredytu polega na : 1) zamianie Kredytu w złotych na Kredyt
w walucie wymienialnej, 2) zamianie Kredytu w walucie wymienialnej na kredyt
w złotych, 3) zamianie Kredytu w walucie wymienialnej na Kredyt w innej walucie wymienialnej.
3. Przewalutowanie Kredytu: 1) może nastąpić na wniosek Kredytobiorcy złożony na piśmie lub w innej formie uzgodnionej z Bankiem, 2) w przypadku kredytu budowlanego wypłata części kredytu przeznaczonej na refinansowanie może nastąpić dopiero po całkowitym rozliczeniu kosztów budowy.
6. Przy przewalutowaniu stosuje się obowiązujący w Banku w chwili podpisania przez kredytobiorcę aneksu kurs kupna / sprzedaży waluty.
§ 42. 1 - W przypadku kredytów walutowych lub kredytów przeznaczonych na spłatę kredytu walutowego może nastąpić różnica pomiędzy udzieloną a przewidzianą do uruchomienia kwotą kredytu wyrażoną w złotych, wynikająca z różnicy kursów walut. Ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosi kredytobiorca.
2. Kredytobiorca zobowiązuje się do pokrycia ewentualnej różnicy pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna obowiązującym w dniu złożenia wniosku o kredyt a kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna z dnia uruchomienia kredytu, niezbędną do zamknięcia inwestycji.
(dowód: umowa i regulamin k. 21-35)
Suma spłat złotówkowych powodów do 2 maja 2022 r. wynosiła:
90.710,15 zł - raty kapitałowe (k. 39),
25.262,42 zł - raty odsetkowe (k. 42)
0,67 zł – odsetki karne (k. 42)
540,94 zł – składki ubezpieczenia pomostowego i pozostałe koszty kredytu (k. 36).
(dowód: zaświadczenie banku z 23.05.2022 r.)
Według stanu na dzień 4 maja 2005 r. powód W. R. prowadził działalność gospodarczą (...) zarejestrowaną w G. przy ul. (...) (adres kredytowanej nieruchomości).
(dowód: zaświadczenie REGON k. 182)
|
Podany w § 5 umowy rachunek bankowy, z którego miały być pobierane przez bank spłaty, to rachunek złotowy, nie walutowy. Kredyt wypłacono powodom |
(dowód: zeznania powodów k. 254-255)
Pismem z dnia 26.01.2023 r. powodowie złożyli reklamację dotyczącą spornej umowy kredytu, w której żądali zwrotu nienależnie pobranych od niej środków
w związku z nieważnością spornej umowy.
(dowód: reklamacja k. 49-52)
Sąd zważył, co następuje:
Fakty ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych) oraz zeznań strony powodowej. Dokumenty prywatne, na podstawie których Sąd dokonał ustaleń, nie budziły wątpliwości co do swojej prawdziwości, jak też nie były przez strony podważane pod jakimkolwiek względem. Dlatego Sąd uznał je za w pełni godne zaufania. Pozostałe dokumenty nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Sąd pominął dowód z opinii biegłego wnioskowany (na różne okoliczności) przez obie strony – ponieważ wysokość roszczenia pieniężnego została wykazana bez wątpienia zaświadczeniem banku, na które powoływał się pozew, zaś tezy stawiane przez pozwanego były w świetle poniższych rozważań bez znaczenia dla sprawy.
Powództwo o ustalenie i o zapłatę zasługiwało na uwzględnienie w całości już na poziomie żądań głównych, wobec czego nie było potrzeby przechodzenia do żądań ewentualnych.
Żądanie główne – ustalenia nieważności (a konkretnie: ustalenia nieistnienia stosunku prawnego na tej podstawie) – znajduje oparcie w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego, który
w ocenie Sądu strona powodowa ma, ponieważ ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia, a nie ma pewności, czy będzie to uznawane w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej,
a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.
Kredyt spłacany był w złotych poprzez ściągnięcie z konta bankowego równowartości w złotych polskich oznaczonej w harmonogramie spłat kwoty franków szwajcarskich. Bank w umowie wskazał wprost rachunek do spłaty prowadzony w PLN. Również w tej walucie kredyt został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której bank przekazał do dyspozycji powódki nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Wartość ta była ustalana przy zastosowaniu kursu kupna (aktualna tabela kursów) obowiązującego banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Zgodnie
z umową strona powodowa miała spłacać kredyt w złotych według ceny sprzedaży franka szwajcarskiego obowiązującej w banku w dniu wpłacenia konkretnej raty.
Tak skonstruowany rodzaj kredytu denominowanego nie stanowi umowy kredytu – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych
essentialia negotii umowy kredytu bankowego należy bowiem określenie kwoty kredytu i waluty kredytu, określenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel kredytu i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części kredytu z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość kredytu wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich. Wypłata miała nastąpić nie w dniu podpisania umowy, lecz później. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą kredytu zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych (
J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...)
). Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony
i że składając wniosek o wypłatę kredytu lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. Moment wypłaty kredytu nie należał do pełnej swobody kredytobiorcy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania kredytu, jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać bank o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość kredytu wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację,
w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – bank mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją kredytu, ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353
1 k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności kredytu denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą kredytu, kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi
z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 9 września 2019 r. (I ACa 448/19). Ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które miałyby wpływ na ocenę ważności tej umowy. Powyższe wywody prowadzą do wniosku, że umowa dotknięta jest tzw. „pierwotną nieważnością”.
Niezależnie od tego, dotknięta jest również tzw. „nieważnością wtórną”, wynikającą z zawarcia w niej postanowień niedozwolonych, których eliminacja nie pozwalają na dalsze utrzymanie umowy. Zgodnie z art. 385
1 § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385
1 k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem
w określającym główne świadczenia stron; 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Strona powodowa występowała jako konsument. Stwierdzenie to wymagało jednak w tej sprawie głębszej analizy, ponieważ pozwany zarzucał powodowi, że
w dacie umowy był przedsiębiorcą indywidualnym oraz że kredytowana nieruchomość była związana z tą działalnością. To prawda, ale nie w stopniu odbierającym powodom status konsumenta w tej umowie. Taki status mógłby być odebrany tylko przy pełnym podmiotowym i przeważającym przedmiotowym związku działalności gospodarczej
z kredytem, a tego w tej sprawie nie ma. Powódka bez wątpienia nie miała w dacie umowy nic wspólnego z kredytem jako przedsiębiorca – pozwany nie wysuwał zresztą w tym kierunku żadnych zarzutów. Już to powinno być dla omawianej kwestii wystarczające. Po drugie – patrząc na problem z perspektywy powoda, przeważający cel kredytu był mieszkaniowy, na co wskazuje zawarty w zeznaniach powodów opis nieruchomości i sposób jej wykorzystywania. Sam bank zresztą potraktował powodów jako osoby ubiegające się o kredyt na „budownictwo mieszkaniowe”, choć wiedział to samo, co obecnie wynika z materiału dowodowego.
Zgodnie z powołaną wyżej definicją umowy kredytu zawartą w art. 69 prawa bankowego, do elementów przedmiotowo istotnych tego typu umowy należy obowiązek zwrotu kwoty kredytu wraz z umówionymi odsetkami i zapłaty prowizji. Wypłata kredytu w złotych i zawarcie w umowie klauzuli denominacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanego kredytu z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez bank. W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa
i obowiązki konsumentów - kredytobiorców - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają ich interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji kredytu i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorców dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.
Strona powodowa uczyniła pozwanemu zarzut, wskazując zapisy umowne, które jej zdaniem dotknięte są bezskutecznością kwestionując cały umowny mechanizm denominacji (łącznie z zawartym w nim mechanizmem spreadowym), na który składają się wszystkie ustalone we wcześniejszej części uzasadnienia zapisy umowy i regulaminu odnoszące się do „waluty wymienialnej”, przez co strony bez wątpienia rozumiały i rozumieją w tym przypadku (...). A. dotyczy
w niniejszej sprawie wszystkich tych postanowień, przy czym postanowienia kształtujące mechanizm denominacji dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę kredytu strona powodowa otrzymają i jak ma spłacać raty). Wszystkie jednak były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.
Na podstawie przeprowadzonych w tym kierunku dowodów w postaci załączników do pozwu i do odpowiedzi na pozew, a także zeznań strony powodowej Sąd ustala, że warunki umowy w ogóle nie były uzgodnione indywidualnie.
Wbrew twierdzeniu pozwanego, nie sposób uznać, że strona powodowa dokonała wyboru wypłaty i spłaty kredytu, a nadto, że zadecydowała o tym, że przeliczenie z PLN na (...) nastąpi po kursie sprzedaży z Tabeli walut Banku. Treść umowy bezspornie świadczy o tym, że wypłata środków jak i spłata należności
z umowy kredytu następowała z zastosowaniem Tabeli kursów. Przy czym nie było to zależne od wyboru sposobu spłaty tj. poprzez wpłatę na rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy lub bezpośrednio na rachunek obsługi kredytu. W tym zakresie umowa stanowi jasno, że spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych
w walucie obcej. Dalej do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych umowa odsyła do kursu sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Brak jest jakichkolwiek dowodów na tle sprawy niniejszej świadczących by strona powodowa miała tu swobodę wyboru. Reasumując, żaden dowód w tej sprawie nie wskazuje także na to, by strona powodowa miała realny wpływ negocjacyjny na jakiekolwiek postanowienie umowne. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.
Podsumowując, wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie ze stroną powodową
i kształtowały jej zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385
1 k.c., a w związku z tym nie wiążą strony powodowej. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN,
a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 roku (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12. OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w wyroku z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:
a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 1 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,
b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),
c)
nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por.
w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),
d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),
e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).
Przenosząc zatem powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy, należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy wprawdzie następczo, ale ze skutkiem już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości kwoty, jaką bank powinien postawić do dyspozycji strony powodowej w PLN, wykonując umowę kredytu. Po drugie, zastosowanie w miejsce niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym możliwe jest jedynie w drodze wyjątku. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. Strona powodowa domagała się stwierdzenia nieważności umowy świadoma potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z uzasadnienia pozwu
i z oświadczeń zawartych w protokole rozprawy.
Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym tę sprawę stoi dotychczas konsekwentnie na stanowisku, że umowy denominowane do franka szwajcarskiego zwykle nie dają się utrzymać po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji, ponieważ są to umowy w założeniu stron złotowe – choć z kwotą kredytu wskazaną w walucie obcej, to jednak z wypłatą i spłatą, które miały następować w złotych. Po odpadnięciu abuzywnego mechanizmu denominacji nieznana pozostaje kwestia podstawowa – jaka kwota powinna być wypłacona stronie powodowej i jakie raty powinny być przez nich spłacane. Braków tych nie da się zapełnić w żaden sposób i umowa nie nadaje się do wykonania, co prowadzi i tą drogą do wniosku, że zawarta została jako nieważna (niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i nieważna - art. 58 k.c.).
Zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego w kierunku ustalenia, jaka byłaby wysokość zobowiązań z umowy przy przyjęciu innych wskaźników waloryzacji czy też w kierunku ustalenia, jaki koszt kredytu poniosłaby strona powodowa biorąc kredyt typowo złotowy. Zachodzi bowiem potrzeba wyeliminowania
z umowy pełnego mechanizmu denominacji jako w całości sprzecznego z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającego interesy kredytobiorcy - konsumenta. Dalej umowa stron nie może być wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu.
Wobec kategorycznego ustalenia, że umowa kredytowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawą – Prawo bankowe dalsze wywody w kierunku ustalenia wpływu bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych (takich jak kwestionowany mechanizm refinansowania składek ubezpieczenia niskiego wkładu własnego) na związanie stron umową jako całością są już bezprzedmiotowe, podobnie jak zarzuty strony powodowej zmierzające do ustalenia nieważności umowy na innych jeszcze podstawach niż sprzeczność z art. 69 Prawa bankowego, choć końcowo można stwierdzić, że sprzeczność abuzywnych postanowień umowy z dobrymi obyczajami
i rażące naruszenie interesów konsumenta – w obliczu braku możliwości utrzymania umowy po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji – muszą być ocenione równoznacznie ze sprzecznością z zasadami współżycia społecznego – przede wszystkim zasadą lojalności kupieckiej.
Na podstawie art. 189 k.p.c. uwzględniono w całości powództwo o ustalenie nieważności umowy. Wskazać należy, że strona powodowa ma interes prawny w tym ustaleniu. Samo rozpoznanie roszczenia o zapłatę nie usunęłoby stronie powodowej dostatecznie niepewności dotyczącej stosunku, ponadto sentencja zasądzająca zapłatę mogłaby nie być poczytywana za wiążącą w innych postępowaniach i strona powodowa mogłaby się obawiać, że poprzestanie na tym w wyroku nie zapewniłoby jej pełnej ochrony prawnej w odniesieniu do okresu następnego i przyszłego.
Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Wyjaśnić także należy, że stwierdzenie, iż świadczenie spełnione przez kredytobiorcę na podstawie postanowienia abuzywnego jest świadczeniem nienależnym, oznacza, że podlega ono zwrotowi. Spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
V Wydział Cywilny z dnia 18 grudnia 2020 r., V ACa 447/20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, publ.). Stosownie do uchwały składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Kredytobiorca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Zatem Sąd kieruje się utartą już w ostatnim orzecznictwie tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi
z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank.
Sumy rat kapitałowo-odsetkowych spłaconych przez powodów w walucie PLN
i (...) wynikają z zaświadczenia dołączonego do pozwu, pochodzącego od banku, zatem okoliczność ta jest oczywista i nie wymagała od Sądu weryfikacji poprawności matematycznej. Roszczeniom pieniężnym powodów pozwany nie przeciwstawił żadnych zarzutów typu tamującego rozpoznanie ich co do istoty sprawy. Stosując teorię dwóch kondykcji, Sąd stwierdza więc, że kwoty te były zatem świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 k.c. (gdyż świadczonym w sytuacji nieważności umowy) i podlegają zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. Jak już to wcześniej wskazano, kwoty roszczeń zapłaty nie były kwestionowane przez pozwanego. Z tych przyczyn Sąd pominął jako nieistotny wniosek pozwu, dotyczący zasięgnięcia opinii biegłego.
Roszczenia strony powodowej nie są przedawnione. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczenia pieniężnego należy wskazać, że zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat.
Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (por. art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Ustawa antyspreadowa stanowiła bowiem reakcję na sytuację związaną z nagłym wzrostem kursu waluty szwajcarskiej w stosunku do waluty polskiej
i trudności, jakie niektórzy kredytobiorcy zaczęli mieć w spłacie kredytów indeksowanych lub denominowanych do tej waluty, jak również efektem zastrzeżeń co do swobody ustalania kursów wymiany przez kredytodawców, czyli banki. Zgodnie
z zapisami tej ustawy nałożono na banki obowiązek wprowadzenia w umowach szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, a nadto umożliwienia kredytobiorcom spłaty bezpośrednio w walucie, a w tym celu bezpłatnego otwarcia i prowadzenia odrębnego rachunku (por. art. 69 ust. 2 pkt 4a
i art. 75b pr. bank.). Jednak dopiero rok 2019, który należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych”, przyniósł orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenie pieniężne w tej sprawie jest w całości nieprzedawnione, zaś żądania niepieniężne dotyczące ustalenia jako niebędące roszczeniami w rozumieniu art. 117 k.c. w ogóle nie ulegają przedawnieniu.
Nie zachodzą przy tym przesłanki negatywne wymienione w art. 411 k.c., ponieważ strona powodowa nie wiedziała, że nie jest zobowiązana (gdy świadczyła, początkowo nie zdawała sobie sprawy z prawnej możliwości wzruszenia umowy,
a później – wobec niejednolitości orzecznictwa - nie mogła nabrać ani obiektywnego, ani subiektywnego przekonania o uprawnieniu do wstrzymania się ze spłatami), spełnienie świadczeń wobec banku nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, świadczenia nie zostały spełnione w zadośćuczynieniu przedawnionemu roszczeniu i nie były spełniane zanim wierzytelność stała się wymagalna. Dodać należy, że strona powodowa spełniała świadczenie w obliczu groźby wypowiedzenia umowy kredytowej z wszystkimi surowymi tego konsekwencjami. Trudno też zakładać, by bank otrzymane świadczenia zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony.
Końcowo wskazać należy, że przedmiotowe roszczenie nie pozostaje w kolizji
z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.), nie stanowi nadużycia prawa.
Strona powodowa jako konsument ma pełne prawo oczekiwać, że nie będzie stroną umowy nieważnej i odzyska to co na poczet tego rodzaju umowy świadczyła. Strona pozwana zawierając umowę powinna się liczyć z tym, że nie uzyska świadczeń umownych z umowy nieważnej tym bardziej, że jest stroną silniejszą dysponującą znacznym potencjałem doradczym, zarówno na płaszczyźnie finansowej jak i prawnej.
Wszystkie powyższe rozważania doprowadziły do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego z umowy kredytu zawartej między powodami a Bankiem (...) S.A. w W. – poprzednikiem prawnym pozwanego (następstwo to nie było sporne w tej sprawie).
Z tych przyczyn ustalona wyżej kwota stanowi świadczenie nienależne. Sąd zasądził ją od pozwanego na rzecz powodów z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 7 marca 2023 r. do dnia zapłaty (art. 481 § 1 i 2 k.c.). Sąd uznał, że mamy do czynienia z zobowiązaniem bezterminowym, którego wymagalność i opóźnienie zostały wyznaczone przedsądowym wezwaniem do zapłaty, którego odpis dołączono do pozwu.
Pozwanego nadal należy traktować jako przegrywającego sprawę, z czym związane jest rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. O kosztach procesu należnych powodom Sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 98 k.p.c. uznając, że pozwany który przegrał spór w 100% zobowiązany jest zwrócić w całości poniesione przez powodów koszty procesu tj. 11.817 zł, w tym opłata od pozwu 1000 zł, opłata od pełnomocnictwa 17 zł, koszty zastępstwa prawnego obliczone od ustalonej przez sąd wartości przedmiotu sporu – 10.800 zł na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 19 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za adwokackie. Jednocześnie nakład pracy i stopień skomplikowania sprawy nie uzasadniał przyznania powodom zwrotu kosztów zastępstwa prawnego powyżej stawki minimalnej określonej powołanym rozporządzeniem. Ponadto stosownie do art. 98 § 1 1 k.p.c. Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie, za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.
sędzia Rafał Kubicki
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Olsztynie
Data wytworzenia informacji: