Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	sekretarz sądowy Alicja Pniewska,

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. Ł., J. Ł.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie, ewentualnie o zapłatę ewentualnie o ustalenie

I.  ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) Nr (...) zawarta dnia 11.04.2008 r. pomiędzy powodami a pozwanym jest nieważna,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 158.713,47 (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy siedemset trzynaście 47/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 maja 2024 r. do dnia zapłaty,

III.  w pozostałym zakresie oddala powództwo główne o zapłatę,

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 14.617 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt: I C 868/23

UZASADNIENIE

Powodowie J. Ł. i A. Ł. w pozwie żądali:

1)  zasądzenia od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz powodów solidarnie, ewentualnie łącznie, kwoty 158.713,47 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy o kredyt mieszkaniowy (...) nr (...),

2)  ustalenia, że umowa kredytu (...) nr (...) zawarta dnia 11 kwietnia 2008 r. pomiędzy powodami, a pozwanym jest nieważna,

ewentualnie na wypadek uznania przez Sąd, że nie jest możliwe połączenie roszczenia o zapłatę z roszczeniem o ustalenie nieważności wnieśli o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie, ewentualnie łącznie, kwoty 158.713,47 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy o kredyt mieszkaniowy (...) nr (...),

ewentualnie na wypadek uznania przez Sąd, że powodom nie przysługuje roszczenie o zapłatę wnieśli o:

- ustalenie, że umowa kredytu (...) nr (...) zawarta dnia 11 kwietnia 2008 r. pomiędzy powodami, a pozwanym jest nieważna.

Ponadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie ewentualnie łącznie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że w dniu 11 kwietnia 2008 r. zawarli umowę kredytu, na podstawie której bank zobowiązał się postawić do ich dyspozycji kwotę 68.750,21 CHF. Powodowie zarzucili spornej umowie nieważność z uwagi na art. 69 ustawy prawo bankowe oraz 353 ¹ k.c. Postanowienia umowy przewidywały, że kwota kredytu będzie udostępniona w złotych polskich. Jednakże nie określono wysokości tej kwoty, jej ustalenie wiązało się z koniecznością odwołania do kursów walut ustalanych przez bank w tabeli kursowej. Bankowi pozostawiono swobodę określenia kwoty kredytu, ponieważ umowa nie zawiera w jaki sposób pozwany wyznacza kursy walut w sporządzanej przez siebie Tabeli walut. Zatem wysokość świadczeń obu stron nie została w umowie ściśle oznaczona, co oznacza, że strony nie porozumiały się co do elementu przedmiotowo istotnego umowy, tj. kwoty kredytu. Ponadto opisane wyżej ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego istotę, gdyż wprowadza do stosunku zobowiązaniowego element nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej strony, bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów zakreślających granicę swobody jednej ze stron. Naruszenie istoty stosunku zobowiązaniowego oznacza przekroczenie granic swobody umów. Powyższe prowadzi do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (art. 58 k.c.)

Ponadto postanowienia umowy nie były indywidualnie uzgodnione z powodami jako z konsumentami, bank posługiwał się przy zawieraniu umowy gotowym wzorcem umownym. Zdaniem powodów postanowienia zawarte w § 1 ust. 1 pkt 14, § 4 ust. 1 pkt 2, § 4 ust. 2-3, § 16 ust. 1, § 22 ust. 2 i § 32 ust. 1 części ogólnej umowy, dotyczące denominacji są abuzywne. Umowa po wyeliminowaniu tychże postanowień, które dotyczą głównych świadczeń stron, nie może dalej obowiązywać, staje się bowiem ona niewykonalna, nie doprowadza ona do sposobu ustalenia wysokości świadczenia, a zatem jest sprzeczna z ustawą, a w szczególności sprzeczna z art. 353 ¹ k.c.

Powodowie zaznaczyli także, że za uznaniem spornej umowy kredytu za nieważną przemawia również brak rzetelnego poinformowania ich o istniejącym ryzyku walutowym przez pozwany bank.

Roszczenie o charakterze pieniężnym strona powodowa opiera na art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Skutkiem stwierdzenia bezwzględnej nieważności całej umowy powinno być uznanie, że spełnione przez powodów świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie. Powodowie do dnia 16 maja 2023 r. spłacili łącznie kwotę 158.713,47 zł z tytułu rat kapitałowo - odsetkowych (pozew k. 4-35).

Pozwany (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zwrotu kosztów procesu. Pozwany zaprzeczył wszelkim twierdzeniom strony powodowej nieprzyznanym przez niego wyraźnie na piśmie w toku postępowania, a w szczególności zaprzeczył, aby:



bank dopuścił się jakichkolwiek uchybień w zakresie udzielania i realizacji umowy kredytu,



powodowie nie posiadali wiedzy i świadomości co do charakteru i sposobu funkcjonowania kredytu,



umowa kredytu była sprzeczna z jakimikolwiek przepisami prawa polskiego lub wspólnotowego czy też z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami,



umowa kredytu nie określała kwoty udzielonego kredytu,



umowa kredytu ma charakter złotowy,



umowa kredytu zawierała jakiekolwiek postanowienia abuzywne,



warunki umowy kredytu nie były ustalane indywidualnie z powodami,



zachodziły przesłanki do uznania umowy kredytu za nieważną, nieistniejącą bądź bezskuteczna w stosunku do powodów,



kursy walut w tabeli kursów pozwanego były ustalane swobodnie i jednostronnie w oderwaniu od realiów rynkowych,



powodowie nie mieli możliwości negocjowania warunków umowy kredytu.

Pozwany wskazał, że kwota kredytu została wyrażona w CHF i kredyt został uruchomiony w CHF, na wniosek powodów kwota została przeliczona na PLN. W umowie kredytu kwota została precyzyjnie określona. Powodowie byli świadomi ryzyka kursowego istniejącego na etapie wypłaty i spłat kredytu. Zostali o nim pouczeni, o czym świadczą złożone przez nich oświadczenia. Korzystanie z tabeli kursów banku było fakultatywne i zależało od stron. Każdy klient banku uprawniony był do negocjowania kursu waluty CHF. W tym zakresie wystarczające było zawarcie z bankiem umowy ramowej. Nie istniały żadne przeszkody, aby powodowie spłacali raty bezpośrednio w walucie CHF. Ponadto pozwany zakwestionował wysokość roszczenia o zapłatę. (odp. na pozew k. 108-132)

Pozwany bank na rozprawie w dniu 22 maja 2024 r. złożył oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania kwoty dochodzonej przez powodów do czasu zaofiarowania przez powodów na rzecz pozwanego kwoty 145.743 zł tytułem wypłaconej kwoty kapitału (protokół rozprawy - k. 324)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie działając jako konsumenci, w dniu 11 marca 2008 r. wystąpili do pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu mieszkaniowego w kwocie 152.656,40 zł. Jako walutę kredytu powodowie wybrali franka szwajcarskiego (CHF).

We wniosku kredytowym zawarto oświadczenia kredytobiorców o nieskorzystaniu z oferty kredytu w złotówkach i wyborze kredytu w walucie wymienialnej, o zapoznaniu się z ryzykiem wynikającymi z możliwości zmiany oprocentowania i kursu waluty, w tym, że w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia, wyrażone w walucie polskiej. W ramach wniosku zawarto też oświadczenie, że poinformowano powodów o tym, że w przypadku kredytów w walucie wymienialnej w rozliczeniach Bank stosuje ustalone przez siebie kursy walut zamieszczone w Tabeli – wg kursu do wypłaty takiego kredytu w PLN i kurs sprzedaży do spłaty kredytu w PLN.

(dowód: wniosek kredytowy wraz z załącznikami k. 144-150 )

W dniu 11.04.2008 r. strony zawarły umowę kredytu (...) nr (...), w której Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 68.750,21 CHF z przeznaczeniem na potrzeby własne, tj. na nabycie lokalu mieszkalnego.

Umowa składała się z części szczegółowej umowy (CSU) oraz z części ogólnej umowy (COU).

Zgodnie z § 2 CSU kredyt został udzielony na 360 miesięcy licząc od dnia zawarcia umowy (do dnia 5.04.2038 r.). Stawka referencyjna w dniu sporządzenia umowy wyniosła 2,845 p.p., stała marża 2,10 p.p., oprocentowanie wynosiło (...) p.p. w skali roku, a rzeczywista roczna stopa procentowa wyniosła 5,60 p.p. w skali roku. Kredyt miał być spłacany w ratach annuitetowych płatnych piątego dnia każdego miesiąca z rachunku ROR (§ 7 CSU).

W przypadku wypłaty kredytu albo jego transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów. (§ 4 ust.2 COU). Wypłata kredytu w walucie wymienialnej mogła nastąpić wyłącznie w przypadku finansowania zobowiązań kredytobiorcy poza granicami RP oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, zaś w walucie polskiej w przypadku finansowania zobowiązań w RP (§ 4 ust. 1 pkt 1 i 2 COU).

W części ogólnej umowy (COU) w § 1 ust. 1 pkt 14, Tabela kursów została opisana jako tabela (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w banku oraz na stronie internetowej banku.

W § 6 i 7 COU wskazano, że odsetki od kredytu będą ustalane w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę stawki referencyjnej i marży (...) SA. Odsetki miały być naliczane w stosunku rocznym. Zmiana stawki referencyjnej miała następować w dacie wymagalności rat i odsetek. Stawkę referencyjną określono jako stawkę LIBOR publikowaną o godzinie 11:00 GMT lub 11:00 na stronie informacyjnej Reuters w drugim dniu poprzedzającym kolejne okresy trzymiesięczne, przy czym w § 1 ust. 1 pkt 12 lit b COU, wskazano, że dla kredytu w CHF stawką referencyjną jest stawka LIBOR dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M).

Zgodnie z § 16 ust.1 COU prowizja od udzielonego kredytu, płatna w dniu zawarcia umowy, będzie przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z aktualnej tabeli kursów kursu sprzedaży dla:

- dewiz w przypadku wpłaty w formie przelewu,

- pieniędzy w przypadku wpłaty w formie gotówkowej.

W § 21 COU wskazano, że spłata kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez Bank wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku (...), rachunku walutowym, rachunku technicznym prowadzonym przez pozwany Bank.

W przypadku dokonywania spłat kredytu ze środków z rachunku (...), środki miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymiennej, w której udzielony był kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A, w dniu w którym następowała spłata, według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 ust. 2 pkt 1 COU, § 7 ust. 5 CSU).

W przypadku rachunku walutowego i technicznego środki mogły być pobierane w walucie kredytu lub w innej walucie. Wpłaty dokonywane w innej walucie niż waluta kredytu będą przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu tabeli kursów kupna/sprzedaży dewiz obowiązującej w Banku (§ 22 ust.2 pkt 2 i 3 COU).

Niespłacenie przez powodów części albo całości raty spłaty kredytu w terminie określonym w umowie powodowało, że należność z tytułu zaległej spłaty stawały się zadłużeniem przeterminowanym i mogła zostać przeliczone na walutę polską, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz według aktualnej tabeli kursów. (§ 32 ust. 1 COU)

Kredyt został zabezpieczony m. in. hipoteką zwykłą na prawie własności do lokalu mieszkalnego w wysokości 68.750,21 CHF oraz hipoteką kaucyjną na tym samym prawie w wysokości 19.937,56 CHF(§ 4 ust. 1 CSU).

(dowód: umowa kredytu - k. 159- 167)

Aneksem zawartym w dniu 8.06.2009 r. strony zgodnie stwierdziły, że kredytobiorca nie dokonał całkowitej wypłaty kredytu w terminie ustalonym w umowie kredytu, ani przed tym terminem nie wystąpił o przedłużenie terminu wypłaty kredytu, co wywołało skutek w postaci rezygnacji z pozostałej kwoty kredytu. W związku z powyższym kwota kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytu uległa obniżeniu z kwoty 68.750,21 CHF do kwoty 64.939,84 CHF. W związku ze złożeniem przez kredytobiorcę wniosku o udostępnienie niewypłaconej kwoty kredytu w wysokości 3.810,37 CHF, bank podwyższył kwotę kredyt, o której mowa powyżej, do wysokości 68.750,21 CHF. Wypłata nastąpi do dnia 5.07.2009 r. Na mocy tego aneksu strony, strony wskazały, że zawarta w umowie z dnia 11.04.2008 r. część ogólna umowy traci moc, a do powyższego aneksu zostaje dołączona część ogólna umowy. W § 4 ust.2 COU przewidziano, że w przypadku wypłaty kredytu albo jego transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów. Wypłata kredytu w walucie wymienialnej mogła nastąpić wyłącznie w przypadku finansowania zobowiązań kredytobiorcy poza granicami RP oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, zaś w walucie polskiej w przypadku finansowania zobowiązań w RP. Zgodnie zaś z § 22 ust. 2 pkt 1 COU w przypadku dokonywania spłat kredytu ze środków z rachunku (...), środki miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymiennej, w której udzielony był kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A, w dniu w którym następowała spłata, według aktualnej Tabeli kursów.

(dowód: aneks do umowy kredytu - k. 152- 158)

Dnia 3 czerwca 2014 r. strony zawarły aneks nr (...) na mocy którego ustaliły, że CSU ust. 3 umowy otrzymuje brzmienie: „Spłata zadłużenia następować będzie zgodnie z nieregularnym harmonogramem spłat kredytu. Kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty zadłużenia w wymienionych 12 ratach kapitałowo-odsetkowych począwszy od 5.06.2014 r. do 5.05.2015 r. następnie raty płatne od 5.06.2015 r. aż do dnia całkowitej spłaty w wysokości i terminach określonych w „harmonogramie spłat kredytu” stanowiącego załącznik do niniejszego aneksu.

(dowód: aneks nr (...), k. 151)

Środki z kredytu zostały wypłacone w następujących transzach:

- w dniu 16.04.2008 r. kwota 104.742,30 zł,

-w dniu 16.04.2008 r. kwota w wysokości 1.963,58 zł,

- w dniu 16.07.2008 r. kwota 27.931,29 zł,

- w dniu 19.06.2009 r. kwota 11.106,47 PLN.

Do dnia 15.05.2023 r. powodowie uiścili tytułem spłat rat kapitałowo-odsetkowych na rzecz pozwanego banku łącznie kwotę w wysokości 158.713,47 zł.

(dowód: zaświadczenie k. 65, zestawienie spłat k. 66-77)

Powodowie złożyli zastrzeżenia do umowy kredytu i wezwali pozwanego do zwrotu kwoty 149.128,31 zł jako świadczenia nienależnego, tytułem bezpodstawnie pobranych środków z tytułu nieważnej umowy zawierającej wady prawne skutkujące jej nieważnością w terminie 7 dni od dnia doręczenia reklamacji. Pismo wpłynęło do banku w dniu 17 lutego 2023 r. Pozwany w bank w odpowiedzi na reklamację nie uwzględnił reklamacji.

(dowód: reklamacja, k. 78-81, odpowiedź banku z dnia 26.02.2023 r., k. 84-86)

Pieniądze z kredytu zostały przeznaczone na zakup lokalu mieszkalnego służącego do zamieszkania przez powodów, w którym zamieszkują do dziś. W mieszkaniu nie była prowadzona ani zarejestrowana działalność gospodarcza, mieszkanie nie było wynajmowane. Środki z kredytu zostały wypłacone w PLN i w tej walucie powodowie spłacali raty. Pracownik banku nie informował powodów o możliwości spłaty rat kredytu w CHF, ani w jaki sposób bank ustala kursy CHF. O tym, że w umowie są nieuczciwe warunki powodowie dowiedzieli się w 2023 r.

(dowód: zeznania powodów, k. 323-323 v.)

Sąd zważył, co następuje:

Żądania powodów o ustalenie nieważności umowy kredytu zasługuje na uwzględnienie, żądanie zapłaty zasługuje zaś na uwzględnienie w zasadniczej części.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umowy kredytowej, wniosku kredytowego oraz zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank przedstawiającym historię spłat kredytu. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej i świadka E. T. w takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Podnieść należy, że świadek nie pamiętała powodów ani okoliczności zawierania z nimi umowy.

Sąd na podstawie 235 ^{( 2) ( )} § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek dowodowy strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok (...) z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt (...), wyroki (...): z 12 stycznia 2005 r., (...), z 5 lutego 2009 r., (...) i z 13 grudnia 2010 r.,(...)). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy, w szczególności w oparciu o zaświadczenie wystawione przez pozwanego (pozwalające na ustalenia wysokości dokonywanych wpłat przez powodów), zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

Powodowie posiadają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści z uwagi na sprzeczności umowy z przepisami prawa oraz w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia spornej umowy spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok (...)w sprawie (...), (...), uzasadnienie wyrok (...)w sprawie (...).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest CHF, natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Strona powodowa bowiem zobowiązana była spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w CHF. Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich. Ponadto zgodnie z art. 353 ^{( 1 )}k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodom równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez powodów w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Jak wynika z oświadczeń, kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Niemniej, opisany w umowie mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji i informacji przez bank, w tym zakresie, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Stosownie do § 4 ust. 2 COU, określono, że wypłata kredytu miała nastąpić według kursu kupna dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) obowiązującego w (...) SA według w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Z kolei W § 22 ust. 2 pkt 1 z kolei wskazano, iż środki z rachunku (...) przeznaczone na spłatę kredytu pobierane były w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony był kredytu, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...), w dniu w którym następowała spłata, według aktualnej Tabeli kursów. Przy czym treść umowy nie określa procedury ustalania ww. kursów. Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłacone w złotych kwoty kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorców kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, a ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosili kredytobiorcy. Spłata kredytu następowała w złotych polskich w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty obowiązujący w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Bez wątpienia powodowie nie mieli żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu waluty CHF, niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron, co wynika z zeznań powodów, ale jest też oczywiste zważywszy, że wspomniane postanowienia znajdują się w części ogólnej przedmiotowej umowy kredytu – umowy, stanowiącej jednocześnie wzorzec umowy. Ponadto pozostałe kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów. Przy czym treść umowy nie określa procedury ustalania ww. kursów. W §1 ust. 1 pkt 14 umowy wskazano jedynie, że aktualna tabela kursów to tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych.

Bez wątpienia powodowie w chwili zawierania umowy kredytu co wynika z ich zeznań, że zakres dopuszczalnych negocjacji był znikomy. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia były realnie negocjowane, gdyż bezsporne było, że umowa została zawarta na podstawie opracowanego przez bank wzorca. Oznacza to, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Sąd nie uwzględnił twierdzeń pozwanego, jakoby powodowie w chwili zawarcia umowy byli informowani o możliwości spłaty kredytu w walucie CHF. Analiza umowy wskazuje wprost, że powodowie nie mieli możliwości spłaty kredytu w CHF.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

W tym miejscu można przywołać uchwałę (...) z 20 czerwca 2018 r. (...). Sąd wskazał tam, że przy ocenie charakteru niedozwolonych postanowień decydujące znaczenia mają okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy.

„Klauzule waloryzacyjne” w umowie kredytu spowodowały, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Jak wynika z przedłożonych dokumentów, powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursu i zadeklarowali zgodę na poniesienie tego ryzyka, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym jest swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów na które powodowie nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie (...) i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy strona powodowa miała ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie jej wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał bank.

Zdaniem Sądu umowa, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ^{( 2)} k.p.c. – por. uchwała (...)z 20.06.2018 r. w sprawie (...)). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w CHF oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok(...) z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr (...)). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...). TSUE podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem TSUE nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty CHF w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że strona powodowa była pouczona o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodziła się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

Z podanych wyżej przyczyn, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 69 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. ustalił, że umowa kredytu jest nieważna. O czym orzeczono jak w pkt I sentencji wyroku.

Prawomocne rozstrzygnięcie w zakresie ustalenia nieważności umowy skutkuje tym, że powodowie nie są zobowiązaniu do dalszego wykonywania umowy, a pozwany nie ma prawa egzekwować jej wykonania.

Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Stosownie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia, umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy.

Zatem Sąd kieruje się tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank. Powyższe znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego III CZP 11/20 z 16 lutego 2021 r., zgodnie z którą stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenie nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależne otrzymanej kwoty kredytu.

W niniejszej sprawie powodowie w pozwie żądali zwrotu wszystkich rat, które zapłacili na rzecz banku w kwocie 158.713,47 zł. Z zaświadczenia banku wynika, że powodowie w okresie do dnia 15 maja 2023 r. wpłacili z tytułu rat kredytu powyższą kwotę.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie brak jest podstaw do zastosowania art. 411 k.c. Wskazać bowiem należy, że pozwany nie wykazał, że powodowie mieli wiedzę, że spełniali nienależne świadczenie. Ponadto powodowie spełniali świadczenie w celu uniknięcia przymusu. Niewątpliwie nieuiszczenie przez nich rat w wysokości wyliczonej przez Bank, mogło spowodować wypowiedzenie przez bank umowy kredytu. Ponadto spełnienie świadczeń wobec banku nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Nie można również stwierdzić, aby bank otrzymane świadczenia zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Ponadto roszczenie powodów nie jest przedawnione, albowiem powodowie w 2023 r. dowiedzieli się, że bank zastosował w umowie nieuczciwe warunki.

Z tych przyczyn na podstawie powołanych przepisów kwotę 158.713,47 zł zasądzono od pozwanego na rzecz powodów tytułem zwrotu całości świadczenia spełnionego w okresie od dnia zawarcia umowy (11 kwietnia 2008 r.) do dnia 15 maja 2023 r.

O obowiązku zapłaty odsetek orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd orzekł o obowiązku zapłaty odsetek od dnia wyrokowania tj. od 22 maja 2024 r. do dnia zapłaty. Do dnia wyrokowania powodowie jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu. (pkt II wyroku).

Odnosząc się z kolei do podniesionego przez pozwanego zarzutu zatrzymania, to nie zasługiwał on na uwzględnienie.

Co prawda w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r. wydanej w sprawie o sygnaturze akt (...), (...) wyraził stanowisko, iż kredytodawca może skorzystać z prawa zatrzymania w celu uniknięcia zagrożeń związanych z niewypłacalnością kredytobiorcy (konsumenta). (...) uznał, że obowiązek zwrotu kapitału jest czymś więcej niż zobowiązanie do świadczenia wzajemnego, ma charakter bardziej podstawowy niż obowiązek zapłaty oprocentowania. Stanowisko to zostało powtórzone w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów (...)z dnia 7 maja 2021 r. wydanej w sprawie o sygnaturze akt (...) (...)nie dokonał pogłębionej analizy instytucji prawa zatrzymania w kontekście nieważnej umowy kredytu, odwołując się do prawa zatrzymania na marginesie swoich rozważań.

Warto w tym miejscu odwołać się do stanowiska wyrażonego przez (...) w wyroku z dnia 17 marca 2022 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt (...), w którym (...) zwrócił uwagę na istotną kwestię, a mianowicie, że nie budzi wątpliwości możliwość zastosowania prawa zatrzymania, gdy świadczenia stron nie są jednorodzajowe. Uwzględnienie zarzutu zatrzymania zgłoszonego w toku procesu oznacza konieczność zawarcia w wyroku stosownego zastrzeżenia, a więc że spełnienie przez pozwanego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnego spełnienia świadczenia wzajemnego przez powoda lub powód zabezpieczy roszczenia pozwanego o zwrot świadczenia. Jeżeli jednak obie strony są zobowiązane do wzajemnego spełnienia świadczeń pieniężnych, w kodeksie cywilnym przewidziano dalej idącą instytucję, a mianowicie potrącenie wzajemnych wierzytelności (art. 498 i n. k.c.), skutkiem czego jest umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.

Kredytujący bank ma zatem skuteczny instrument, aby chronić się przed niewypłacalnością konsumenta – może dokonać potrącenia obu wierzytelności. W myśl art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (§ 2). Zgodnie zatem z treścią § 1 każdy może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności innego podmiotu, gdy spełnione są łącznie następujące przesłanki: dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami (wzajemność wierzytelności), przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku (jednorodzajowość wierzytelności), obie wierzytelności są wymagalne (wymagalność roszczeń), obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym (zaskarżalność wierzytelności).

W konsekwencji każda ze stron nieważnej umowy kredytu może złożyć oświadczenie o potrąceniu, doprowadzając tym samym do umorzenia wierzytelności do wysokości niższej z nich. Natomiast brak możliwości potrącania świadczeń wydaje się być istotną przyczyną ustanowienia prawa zatrzymania w określonych ustawą przypadkach, gdy ustawodawca uznał konieczność zapewnienia dodatkowej ochrony dłużnikowi, który pozostaje jednocześnie wierzycielem swojego wierzyciela, zaś przedmiot obu wierzytelności wyklucza potrącenie. Ponadto gdyby kierować się przesłanką niewypłacalności dłużnika, to można by rozszerzyć stosowanie prawa zatrzymania na prawie każdy stosunek cywilny, w którym wypłacalność jednej ze stron może być zagrożona. Tymczasem, z woli ustawodawcy stosowanie zatrzymania ograniczono do określonych w ustawie przypadków.

Zastosowanie instytucji zatrzymania pozostaje również nie do pogodzenia z zasadą ochrony konsumentów, jaką wprowadza dyrektywa 93/13. Powyższe zostało ostatecznie przesądzone postanowieniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydanym w dniu 8 maja 2024 r. (sygn. (...), w którym TSUE zajął stanowisko, iż zastosowanie przez bank zarzutu zatrzymania jest niedopuszczalne w sytuacji, w której prowadziłoby to do odebrania konsumentowi możliwości uzyskania świadczeń zasądzonych na podstawie prawomocnego wyroku sądu. Trybunał uznał za niedopuszczalne uzależnienie wypłaty zasądzonych środków na rzecz konsumenta od zaofiarowania przez tego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od banku w ramach nieważnej umowy kredytowej.

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo główne o zapłatę o czym orzekł jak w punkcie III wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. W przedmiotowej sprawie powodowie w zasadniczej części wygrali sprawę. Dlatego pozwany zobowiązany jest zwrócić przeciwnikowi wszystkie niezbędne koszty do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzoną kwotę składa się opłata od pozwu w kwocie 1.000 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł, opłata od wniosku o uzasadnienie postanowienia o w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia 100 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym 2.700 zł. W związku z tym, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 14.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Przy czym, zasądzono również w trybie art. 98 § 1 ¹ k.c. odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawo­mocnienia się orzeczenia w tym zakresie do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska