Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	sekretarz sądowy (...)

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2025 r. w O.

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w upadłości z siedzibą w W.

przeciwko H. R.

o zapłatę

I. zasądza od pozwanego H. R. na rzecz powoda (...) z siedzibą w W. kwotę 227.109,32 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 08 listopada 2022 r. do dnia 1 października 2024 r. z zastrzeżeniem, że spełnienie przez pozwanego zasądzonego świadczenia pieniężnego winno nastąpić za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powoda zwrotu pozwanemu kwot 97.491,05 zł i 55.981,15 CHF, stanowiących świadczenie spełnione przez pozwanego w okresie od dnia 29 września 2006 r. do dnia 27 grudnia 2019 r. na poczet kredytu lub zabezpieczenia ich zwrotu,

II.w pozostałym zakresie oddala powództwo,

III. nie obciąża pozwanego kosztami procesu,

IV. nie obciąża stron kosztami sądowymi.

Sygn. akt I C 880/24

UZASADNIENIE

Powód (...) z siedzibą w W. pozwem skierowanym przeciwko H. R., wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 86.714,60 PLN wraz z odsetkami:

- umownymi za opóźnienie od kwoty 85.689,02 zł w wysokości dwukrotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN, które na dzień sporządzenia pozwu w (...) tj. 25.11.2021 r. wynosiły łącznie 1,22% przy zastosowaniu aktualnego wskaźnika D. wynoszącego na dzień sporządzenia pozwu (...) 0,51% oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy, która wynosi 0,10% z zastrzeżeniem, że ich wysokość nie może przekroczyć w stosunku rocznym maksymalnych odsetek za opóźnienie, od dnia 25.11.2021 r. do dnia zapłaty,

- ustawowymi za opóźnienie od kwoty odsetek karnych 760,92 zł od dnia wniesienia pozwu w (...) tj. od dnia 8.12.2021 r. do dnia zapłaty w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 pkt procentowych;

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, że dnia 13.09.2006 r. pozwany zawarł z poprzednikiem prawnym powoda umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF. Bank wywiązał się z ciążących po jego stronie zobowiązań, udostępniając pozwanemu środki pieniężne w kwocie 227.109,32 PLN. W związku z brakiem uregulowania przez kredytobiorcę wymagalnych należności z tytułu rat powód wypowiedział umowę kredytu i roszczenie stało się wymagalne. (pozew k. 4-7)

W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych. W ocenie pozwanego powództwo w niniejszej sprawie winno zostać oddalone w całości. W odniesieniu do żądania zapłaty kwoty odpowiadającej wartości udostępnionego kapitału już chociażby z tego względu, że jest przedwczesne. Bezspornym jest w sprawie to, że pozwany wystąpił do Sądu Okręgowego w Olsztynie przeciwko powodowi z powództwem, które oparł na twierdzeniu, że zawarta przez niego umowa kredytowa zawiera postanowienia abuzywne dotyczące przeliczania kwoty kredytu oraz mechanizmu wyliczania rat kapitałowo-odsetkowych, w związku z czym domaga się ustalenia nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Bank jako pozwany w sprawie prowadzonej pod sygn. akt (...) od początku sporu kwestionuje podnoszone przez pozwanego okoliczności w zakresie abuzywnego charakteru postanowień umowy kredytowej, stale podkreślając, że postanowienia umowy nie stanowią niedozwolonych klauzul umownych. (odpowiedź na pozew k. 129-138v).

Pismem z dnia 31 sierpnia 2022 r. powód zgłosił żądanie ewentualne na wypadek stwierdzenia nieważności łączącej strony umowy kredytowej, wnosząc o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 227.109,32 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pisma do dnia zapłaty. Wskazał, że zgłasza przedmiotowe żądanie z ostrożności procesowej i opiera je na teorii dwóch kondykcji. Wysokość żądania odpowiada kwocie udzielonego pozwanemu kredytu. Podstaw prawnych takiego żądania powód upatruje w art. 405 i 411 k.c. (pismo procesowe powoda k. 172-191)

W odpowiedzi pozwany wniósł o oddalenie żądania ewentualnego powoda. Wskazał, że powód otrzymał od pozwanego zwrot wypłaconego kapitału w całości i aktualnie to powód jest zobowiązany względem pozwanego do zwrotu nadpłaconej części kapitału. Aktualnie to powód jest wzbogacony względem pozwanego. Pozwany nie uzyskał jeszcze żadnej korzyści, gdyż nie doszło do rozliczenia świadczeń stron.

(pismo procesowe pozwanego k. 197-199)

Następnie pismem z dnia 27 lutego 2023 r. powód zmodyfikował roszczenie ewentualne w ten sposób, że zażądał zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kwoty 394.377,38 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 227.109,32 zł od dnia doręczenia pisma z dnia 31 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 167.268,06 zł od dnia doręczenia pisma do dnia zapłaty.

Wskazał, że wysokość żądania ewentualnego wynika z udzielonej kredytobiorcom kwoty kredytu oraz obejmuje wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału zostało wyliczone według publikowanego przez NBP średniego oprocentowania kredytów mieszkaniowych udzielanych osobom fizycznym na okres dłuższy niż 5 lat przy przyjęciu, że pozwanemu wypłacono kapitał kredytu netto. Kredytobiorca otrzymując od banku kwotę z umowy kredytu uznanej następczo za nieważną wzbogaciłby się nie tylko o ten kapitał, ale również o możliwość korzystania z niego do czasu zwrotu. Bank żądanie tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oparł na szerokich podstawach prawnych, także waloryzacji sądowej. (pismo przygotowawcze powoda wraz z modyfikacją żądania ewentualnego k. 235-237v)

W odpowiedzi pozwany wniósł o oddalenie zmodyfikowanego żądania ewentualnego, powołując się na okoliczność braku wymagalności roszczenia z uwagi na nieprawomocność orzeczenia Sądu Okręgowego w sprawie (...). Nadto pozwany wskazał, że w przepisach prawa polskiego nie ma norm mogących określać podstawę prawną żądania banku o wynagrodzenie za korzystanie przez konsumenta z kapitału. Zarówno to roszczenie jak i roszczenie o waloryzację stoją w sprzeczności z przepisami dyrektywy 93/13. Podmiot naruszający tę dyrektywę musi liczyć się z tym, że nieważność umowy pociągnie za sobą utratę korzyści za usługę. Za wprowadzenie abuzywnych zapisów odpowiada w pełni bank. Nadto na waloryzację nie pozwala norma art. 358 ¹ § 4 k.c. (pismo procesowe pozwanego k. 243-245)

Postanowieniem z dnia 11 lipca 2023 r. tut. Sąd zawiesił na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowanie w sprawie do czasu zakończenia sprawy (...). Następnie postanowieniem z dnia 10 listopada 2023 r. zmieniono postanowienie z dnia 11 lipca 2023 r. w ten sposób, że dodano dodatkową podstawę zawieszenia w postaci art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. i wezwano do udziału w sprawie syndyka – M. K.. Kolejno postanowieniem z dnia 24 maja 2024 r. podjęto postępowanie w niniejszej sprawie z udziałem po stronie powodowej syndyka M. K.. (postanowienia k. 296, 308, 313)

Pismem procesowym z dnia 4 lipca 2024 r. powód cofnął pozew w zakresie żądania głównego tj. zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 86.714,60 zł wraz z odsetkami, wnosząc o nieobciążanie powoda zwrotem kosztów procesu. Jednocześnie powód podtrzymał żądanie ewentualne zmieniając je o tyle, że wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 394.377,38 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 227.109,32 zł od dnia wniesienia pisma procesowego z dnia 31 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 167.268,06 zł od dnia doręczenia pisma procesowego z dnia 27 lutego 2023 r. do dnia zapłaty.

Jednocześnie powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że z uwagi na wydanie prawomocnego wyroku częściowego żądanie główne stało się bezprzedmiotowe. Żądanie waloryzacji zmierza do przywrócenia realnej wartości świadczenia przekazanego pozwanemu. Nie sprzeciwia się mu ani dyrektywa 93/13, ani art. 358 ¹ § 4 KC. (pismo procesowe powoda wraz z częściowym cofnięciem powództwa k. 318-320)

Postanowieniem z dnia 9 września 2024 r. umorzono postępowanie w zakresie żądania głównego o zapłatę 86.714,60 zł wraz z odsetkami, określonego w pozwie. (postanowienie k. 345)

Pismem procesowym z dnia 1 października 2024 r. pozwany:

a)  wniósł o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia sprawy zawisłej przed Sądem Apelacyjnym w B., (...), gdyż w tym postępowaniu zostały zgłoszone roszczenia stron w zakresie wzajemnego rozliczenia wobec nieważności umowy,

b)  oświadczył, że korzysta z prawa zatrzymania świadczenia przysługującego powodowi w postaci wypłaconego pozwanemu kapitału kredytu w kwocie 227.109,32 zł na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13 września 2006 r. do czasu zwrotu albo zabezpieczenia roszczenia pozwanego o zwrot na jego rzecz kwoty 97.491,05 zł i 56.120,00 CHF stanowiącego nienależne świadczenie spełnione przez pozwanego na rzecz powoda w okresie kredytowania, tj. od 29 września 2006 r. do 27 grudnia 2019 r.,

c)  ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia zarzutu zatrzymania podniósł zarzut potrącenia jego wierzytelności tytułem wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy pozwanego zapłaconych przez niego do powoda w wysokości 97.491,05 zł i 56.120,00 CHF w okresie od 29.06.2006 r. do 27.12.2019 r. na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13.09.2006 r. z wierzytelnością powoda w kwocie 227.109,32 zł stanowiącą sumę wypłaconego pozwanemu kapitału kredytu na podstawie ww. nieważnej umowy kredytu, skutkiem czego wierzytelność powoda ulega umorzenia w całości, a wierzytelność pozwanego do kwoty 227.109,32 zł,

d)  ewentualnie na wypadek uznania zarzutu potrącenia za niezasadny lub niewystarczający do umorzenia całości wierzytelności zgłoszonych przez powoda wniósł o dokonanie waloryzacji sądowej kwoty należnej od powoda w związku z rozliczeniem nieważności umowy, w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot kapitału i odsetek oraz kosztów około umownych zapłaconych przez pozwanego w okresie kredytowania pozwanemu przysługuje także dodatkowe świadczenie wynikające z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, przy przyjęciu, że podstawą wyliczenia powinny być kwoty rat kredytu i kosztów około umownych zapłaconych przez pozwanego powodowi w okresie kredytowania tj. od 29.06.2006 r. do 27.12.2019 r. powiększone o wskaźnik inflacji, przy uwzględnieniu zmian stóp procentowych w okresie kredytowania,

e)  ewentualnie na wypadek uznania zarzutu potrącenia za niezasadny lub niewystarczający do umorzenia całości wierzytelności powoda pozwany podniósł zarzut potrącenia jego wierzytelności w kwocie 227.109,32 zł tytułem dodatkowego świadczenia należnego pozwanemu w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza, która należy się pozwanemu dodatkowo oprócz nominalnej wysokości świadczeń spełnionych przez pozwanego w okresie od 29.09.2006 r do 27.12.2019 r. na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13.09.2006 t. z wierzytelnością powoda w kwocie 227.109,32 zł stanowiącą sumę wypłaconego powodowi kapitału kredytu na podstawie ww. nieważnej umowy kredytu skutkiem czego wierzytelność powoda ulega umorzeniu w całości a wierzytelność pozwanego do kwoty 227.109,32 zł,

f)  ewentualnie na wypadek uznania zarzutu potrącenia z pkt 6 i 8 za niezasadny lub niewystarczający do umorzenia wskutek tego całości wierzytelności powoda, pozwany podniósł zarzut potrącenia przysługujących mu wierzytelności w kwocie 97.491,05 zł oraz 56.120,00 zł, stanowiącą równowartość 240.294,61 zł przeliczoną po średnim kursie NBP z dnia wymagalności roszczenia tj. z dnia 19.08.2021 r. (data modyfikacji powództwa), ewentualnie w kwocie 56.120,00 CHF stanowiącej równowartość w PLN kwoty 254.762,35 zł przeliczoną po średnim kursie NBP z dnia złożenia przedmiotowego pisma, zapłaconych przez pozwanego w okresie 29.09.2006 r. do 27.12.2019 r. na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13.09.2006 r. z wierzytelnością powoda w kwocie 227.109,32 zł stanowiącą sumę wypłaconego powodowi kapitału kredytu na podstawie ww. nieważnej umowy kredytu, skutkiem czego wierzytelność pozwanego uległa umorzenia do kwoty 227.109,32 zł a wierzytelność powoda w całości.

W uzasadnieniu wskazał, że roszczenie o waloryzację nie przysługuje powodowi, gdyż jest niezgodne z dyrektywą 93/13, co zostało potwierdzone orzecznictwem TSUE. W orzecznictwie polskim jednolicie przyjmuje się, że konsumentowi przysługuje zarzut zatrzymania w sprawach frankowych. Powód korzystał ze środków wpłacanych mu przez pozwanego przez okres 13 lat i stał się tym samym bezpodstawnie wzbogacony, mógł czerpać z tych środków zyski, obracać nimi, pozbawiając tych możliwości pozwanego. Powinien zatem zapłacić pozwanemu wynagrodzenie za korzystanie z tego kapitału. W przypadku nieuznania zarzutu zatrzymania i potrącenia koniecznym jest dokonanie sądowej waloryzacji świadczenia powoda względem pozwanego. (pismo przygotowawcze pozwanego k. 348-351)

Kolejno pismem z dnia 4 października 2024 r. powód wyjaśnił, że żądanie ewentualne opiewa na kwotę 419.828,91 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, obejmując kwotę 227.109,32 zł tytułem wypłaconego pozwanemu kapitału oraz kwotę 192.719,59 zł tytułem świadczenia z waloryzacji i urealnienia kwoty kapitału za okres od dnia jego udostępnienia do dnia wyliczenia. Wskazał, że żądana przez powoda kwota została oparta o wyliczenia zmiany wskaźnika inflacji CPI zgodnie z publikacjami statystycznymi GUS. Zdaniem powoda jego żądaniu nie przeciwstawia się prawo unijne ani orzecznictwo TSUE oraz sądów polskich. (pismo przygotowawcze powoda k. 355-359, pismo – k 370)

Nadto w piśmie procesowym z dnia 18 grudnia 2024 r. powód zaprzeczył skutecznemu podniesieniu przez pozwanego zarzutu potrącenia, gdyż potrącenie winno być dokonane w momencie zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości. Zdaniem powoda pozwanemu nie przysługuje wierzytelności we wskazanej wysokości ani jakikolwiek roszczenie z tytułu waloryzacji bądź wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Pozwany może dochodzić swoich roszczeń jedynie w stosunku do masy upadłości. ( pismo przygotowawcze powoda k. 383)

Kolejno pismem z dnia 16 stycznia 2025 r. pozwany wskazał, że może podnosić zarzut potrącenia w procesach wszczętych przez syndyka masy upadłości. Upadłość powoda została ogłoszona pomiędzy wyrokiem Sądu Okręgowego, w którym oddalono żądanie pozwanego o ustalenie nieważności umowy kredytu, a wyrokiem Sądu Apelacyjnego, który uznał twierdzenia pozwanego za zasadne i zmienił orzeczenie w ten sposób, że ustalił nieważność umowy kredytowej. Na dzień dokonania zgłoszenia wierzytelności (w dniu 26 lipca 2023 r.) stan prawny między stronami był sporny i nierozstrzygnięty prawomocnie. W związku z tym pozwany nie miał możliwości zgłoszenia wierzytelności do potrącenia z wierzytelnością masy upadłości. (pismo przygotowawcze pozwanego k. 386-387)

Pismem z dnia 5 lutego 2025 r. pozwany sprostował określenie kwoty przedstawionej do potrącenia w pkt 9 pisma z dnia 1 października 2024 r. w ten sposób, że podniósł zarzut potrącenia przysługujących mu wierzytelności w kwocie w kwocie 97.491,05 zł oraz 56.120,00 CHF, stanowiącą równowartość 240.294,61 zł przeliczoną po średnim kursie NBP z dnia wymagalności roszczenia tj. z dnia 19.08. (...). (data modyfikacji powództwa), ewentualnie w kwocie 56.120,00 CHF stanowiącej równowartość w PLN kwoty 254.762,35 zł przeliczoną po średnim kursie NBP z dnia złożenia przedmiotowego pisma zapłaconych przez pozwanego w okresie 29.09.2006 r. do 27.12.2019 r. na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13.09.2006 r. z wierzytelnością powoda w kwocie 227.109,32 zł stanowiącą sumę wypłaconego powodowi kapitału kredytu na podstawie ww. nieważnej umowy kredytu, skutkiem czego wierzytelność pozwanego uległa umorzeniu do kwoty 227.109,32 zł a wierzytelność powoda w całości. Ponadto pozwany podtrzymał stanowisko dotyczące zastosowania w niniejszej sprawie teorii salda (pismo przygotowawcze pozwanego k. 411-413)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 13 września 2006 r. została zawarta umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej pomiędzy pozwanym a poprzednikiem prawnym powoda tj. (...). w K. – (...) Oddział w Ł..

Na mocy tej umowy, poprzednik prawny powoda zobowiązał się udzielić pozwanemu kredytu w kwocie 121.735,00 zł indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w umowie oraz regulaminie do umowy kredytu, stanowiącym integralną część umowy. Spłata kredytu miała następować w 180 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§1 ust. 1 i 2 umowy). Stosownie do §2 ust. 2 umowy w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych lub indeksowanych kursem walut obcych”, obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Stosownie do § 1 ust. 3 umowy, kredyt przeznaczony był:

a)  w wysokości 120.000 zł na pokrycie części kosztów remontu domu mieszkalnego

b)  w wysokości 1.520 zł na pokrycie składek ubezpieczeniowych o których mowa w § 1 ust 4,

c)  w wysokości 215 zł na pokrycie kosztów z tytułu ustanowienia hipoteki.

Stosownie do § 4 ust. 1 umowy spłata wszelkich zobowiązań będzie dokonywana w złotych na rachunek pomocniczy umowy określony w każdorazowym haromonogramie spłat kredytu. W świetle § 4 ust. 2 umowy wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Pozwany oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§4 ust. 3 umowy).

Zgodnie z § 14 ust. 1, 2 i 3 regulaminu kredytu hipotecznego DOM oprocentowanie kredytu udzielonego w złotych indeksowanego do waluty obcej jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu (...) (dla kredytu indeksowanego do dolara amerykańskiego), (...) (dla kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego). Indeks (...)/ (...) dla każdego kwartału kalendarzowego oblicza się jako arytmetyczną średnią stawkę LIBOR 3M (dla lokat międzybankowych trzymiesięcznych), obowiązującą w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca zamykającego kwartał poprzedzający ostatni kwartał kalendarzowy do 25 dnia miesiąca kończącego poprzedni kwartał.

Z kolei bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut zwana tabelą kursów to tabela sporządzona przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzona jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy (§ 2 regulaminu).

Zgodnie z § 16 ust. 4 regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności całego kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów. Od dnia przewalutowania bank pobiera od wymagalnego kapitału odsetki karne w wysokości dwukrotności oprocentowania kredytu udzielonych w PLN (nieindeksowanych do waluty obcej), przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika D. oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

Z kolei zgodnie z § 19 ust. 5. regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia wpływu środków.

(dowód: wniosek o kredyt hipoteczny k. 11-15, umowa k. 16-18 v., regulamin k. 19-27)

W dniu 3 października 2010 r. strony umowy zawarły aneks, w którym postanowiły zwiększyć kwotę kredytu o 105.374,32 zł tj. do kwoty 227.109,32 zł. Kwota o którą kredyt został podwyższony miała być przeznaczona na dowolny cel konsumpcyjny (100.000 zł), na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości (2.200 zł), na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (3.000 zł) oraz na pokrycie kosztów z tytułu zmiany wpisu hipoteki (174,32 zł).

Następnie w dniu 12 kwietnia 2011 r. strony zawarły aneks nr (...). W § 3 aneksu wskazano, że wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF, po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalanego przez Narodowy Bank Polski, rozumianego jako kurs sprzedaży walut ustalany przez Narodowy Bank Polski obowiązujący w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty. W przypadku przemijającej przeszkody uniemożliwiającej zastosowanie kursu sprzedaży walut określonego W powyższy sposób, stosuje się ostatni obowiązujący kurs sprzedaży ogłoszony przez NBP. W przypadku braku możliwości zastosowania kursu sprzedaży walut w powyższy sposób z uwagi na trwałą przeszkodę, np. zaprzestanie publikacji kursów przez NBP stosuje się kurs sprzedaży określony zgodnie z zapisami Regulaminu kredytu hipotecznego. Po wejściu Polski do strefy, euro, w przypadku, gdy Narodowy Bank Polski zaprzestanie publikacji stosownego kursu sprzedaży (...), spłata kredytu odbywać się będzie na podstawie rynkowego kursu sprzedaży (...), dostępnego w serwisie (...) około godziny 16:00 z dnia roboczego ustalania Tabeli, publikowanego przez Bank w stosownej tabeli kursowej i obowiązującego do spłat w kolejnym dniu roboczym.

Pozwany oświadczył, że został poinformowany, że w okresie obowiązywania aneksu może nastąpić w zależności od wahań kursu polskiego złotego oraz CHF/USD/EURO podwyższenie kwoty kredytu hipotecznego, a w konsekwencji całkowitego kosztu kredytu hipotecznego. Ponadto oświadczył, że jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w cały okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko oraz potwierdził otrzymanie rzetelnej i pełnej informacji o kosztach obsługi kredytu hipotecznego w przypadku zmiany kursu waluty.

Aneksem nr (...) z dnia 21 września 2011 r. strony ustaliły między innymi, że: wysokość zobowiązania będzie ustalona jako równowartość wymaganej spłaty kredytu z aktualnego harmonogramu spłat wyrażonej w walucie CHF – po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut ustalanego przez Narodowy Bank Polski. Ponadto kredytobiorca otrzymał możliwość dokonywania spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

(dowód: aneks nr (...) k. 28, aneks nr (...) k. 29-30, aneks nr (...) k. 31-32).

Łącznie bank wypłacił 227.109,32 zł kredytu,

(dowód: potwierdzenie wypłaty k. 240)

Pismem z dnia 19 maja 2020 r. bank wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 2690,58 CHF tytułem należności kapitałowej oraz kwoty 264,60 + 4,20 PLN tytułem kosztów i opłat za czynności Banku w tym czynności windykacyjne oraz opłaty związane z bieżącą obsługą. Następnie pismem z dnia 29 czerwca 2020 r. powód złożył pozwanemu oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytowej.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 41, wypowiedzenie k. 43)

W okresie od 21 września 2006 r. do 27 grudnia 2019 r. powód uiścił kwotę 97.491,05 zł i 55.981,15 CHF tytułem spłaty rat.

(dowód z dokumentów: opinia biegłego sądowego M. M. ze sprawy (...) k. 141-147, zestawienie rozliczenia kredytu k. 148-169, przesłuchanie powoda k. 427, historia rachunku k. 55-96)

H. R. wniósł pozew przeciwko (...) w W. w sprawie (...) o ustalenie m.in., że umowa kredytu nr (...) z 13 września 2006 r., zawarta pomiędzy nim a (...) Bank S.A. w K. - DOM Oddziałem w Ł., jest nieważna. Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2022 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie m.in. oddalił powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13 września 2006 r. zawarta przez powoda z (...) Bank S.A. w K. – Dom Oddział w Ł. jest nieważna, oddalił powództwo o zapłatę dochodzone z uwagi na nieważność umowy kredytu. Sąd ustalił, że następujące postanowienia umowy kredytu są bezskuteczne wobec pozwanego z uwagi na ich niedozwolony charakter:

- § 1 ust 1 umowy w zakresie słów „indeksowanego kursem (...),

- § 2 ust 2 umowy,

- § 4 ust. 2 umowy,

- § 2 Regulaminu (...) w zakresie odnoszącym się do „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”,

- § 16 ust.4 Regulaminu Kredytu Hipotecznego Dom,

- § 19 ust. 5 Regulaminu Kredytu Hipotecznego Dom,

- § 21 ust. 5 Regulaminu Kredytu Hipotecznego Dom,

- § 25 ust. 2 Regulaminu Kredytu Hipotecznego Dom,

- § 30 ust. 3 Regulaminu Kredytu Hipotecznego Dom

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wyrokiem częściowym z dnia 14 maja 2024 r., sygn. akt (...), zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego wO. z dnia 21 grudnia 2022 r., w ten sposób, że ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawarta przez pozwanego z poprzednikiem prawnym powoda w dniu 13 września 2006 r., jest nieważna.

(dowód: wyrok SO (...) k. 223-223v., wyrok SA z 14.05.2024 r., sygn. akt (...) k. 417, uzasadnienie k. 418-425)

Pismem z dnia 28 marca 2024 r. pozwani złożyli powodowi oświadczenie, iż dokonują potrącenia wierzytelności przysługującej im z tytułu zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwanych na poczet udostępnionego im przez bank w PLN kapitału kredytu w ramach umowy, tj. kwoty 124.366,04 zł, kwoty 16.821,79 zł oraz kwoty 25.707.69 zł czyli łącznie 166.896,12 zł (objętych wyrokiem Sady Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 marca 2024 r. ) z wierzytelnością banku z tytułu udostępnionego kapitału w kwocie 210.000 zł

(dowód: oświadczenie o potrąceniu k. 188-188v., potwierdzenie nadania k. 190)

Następcą prawnym (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł. był (...) z siedzibą w W.. Decyzją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 29 września 2022 r. wszczęto w stosunku do powoda przymusowa restrukturyzację. Prawa majątkowe spółki wynikające z czynności faktycznych, prawnych lub czynów niedozwolonych dotyczących umów kredytowych i pożyczek denominowanych we franku szwajcarskim lub indeksowanych do franka szwajcarskiej oraz roszczenia wynikające z tych praw majątkowych, w tym objętych postępowaniami cywilnymi, administracyjnymi niezależnie od daty ich podniesienia zostały wyłączone z przeniesienia do instytucji pomostowej (ust. 5 pkt 1 lit a decyzji (...)). Postanowieniem Sądu Rejonowego (...) z dnia 20 lipca 2023 r., (...) ogłoszono upadłość (...) Syndykiem Masy Upadłości upadłej spółki został wyznaczony M. K..

(dowód: odpis z rejestru KRS k. 97-101, 102-104, 322-327v, decyzja (...) 216-219, 328-334, obwieszczenie postanowienia o ogłoszeniu upadłości k. 335)

W dniu 26 lipca 2023 r. pozwany zgłosił wierzytelność do masy upadłości z tytułu zwrotu wszystkich środków, które zapłacił na poczet kredytu. Pozwany nie zgłosił wówczas oświadczenia o potrąceniu swojej wierzytelności z wierzytelnością syndyka o zwrot udostępnionego kapitału (bezsporne).

Sąd zważył, co następuje:

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt przez strony dokumenty oraz przesłuchanie pozwanego.

Sąd pominął na podstawie (...) ^{( )} § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt (...), wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., (...), z 5 lutego 2009 r.,(...) i z 13 grudnia 2010 r., (...)). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody, w pełni pozwalają na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd pominął również wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka R. D.. Świadek ten został zgłoszony przez powoda na okoliczności, które miałyby wykazać, że umowa kredytu zawarta między stronami nie była dotknięta abuzywnością, a przez to nie była też nieważna. Kwestia ta została już prawomocnie rozstrzygnięta wyrokiem częściowym Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 maja 2024 r., sygn. akt(...), w związku z czym tutejszy Sąd jest nim związany na podstawie art. 365 § 1 k.p.c,. Zgodnie z tym przepisem orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Powyższe stanowi o prawomocności materialnej w sensie pozytywnym, która, zgodnie z poglądem doktryny, zabezpiecza poszanowanie dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia.

Jeżeli wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r., (...), wyrok z 29 marca 1994 r.,(...) oraz postanowienie z 21 października 1999 r., (...)).

Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. w odniesieniu do sądów oznacza, że podmioty te muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak to orzeczono w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu sąd jest związany prawomocnym orzeczeniem, rozumianym jako określona wypowiedź sądu rozpoznającego poprzednią sprawę, będącą syntezą ustaleń faktycznych i prawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w P. z 2005.05.19 (...)).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w ocenie Sądu roszczenia powoda nie są przedawnione. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń powoda jako związanych z jego działalnością gospodarczą jest trzyletni i nie upłynął do daty wniesienia powództwa w tej sprawie (31 sierpnia 2022 r. r. – data stempla pocztowego). W ocenie Sądu rozpoznającego tę sprawę początek biegu przedawnienia należy liczyć od daty wydania prawomocnego wyroku w sprawie (...). Niezasadne byłoby przyjęcie jakiejkolwiek wcześniejszej daty. Dopiero prawomocny wyrok daje początek biegu terminu przedawnienia.

W niniejszej sprawie powód ostatecznie żądał zasądzenia od pozwanego kwoty 227.109,32 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanemu do dyspozycji na mocy umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 13.09.2006 r. oraz kwoty 192.719,59 zł tytułem świadczenia wynikającego z waloryzacji i urealnienia kwoty kapitału. W tym miejscu należy wspomnieć, iż pismem z dnia 4 lipca 2024 r. powód cofnął pozew w zakresie żądania głównego o zapłatę 86.714,60 zł wraz z odsetkami, określonego w pozwie. W związku z tym postanowieniem z dnia 9 września 2024 r. umorzono postępowanie w tym zakresie. Zaktualizowało się jednak w związku z tym żądanie ewentualne powoda.

Strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c.

Zgodnie z teorią dwóch kondykcji wyrażoną m.in. w uchwale SN z 16.02.2021 r. ((...), OSNC 2021, nr 6, poz. 40), w razie nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorcę płatności, mające stanowić spłatę wykorzystanego kredytu, są świadczeniami nienależnymi, podobnie jak świadczeniem nienależnym jest w takiej sytuacji wypłata środków pieniężnych przez bank.

Niewątpliwie zatem bankowi przysługiwała wierzytelność w wysokości 227.109,32 zł z tytułu wypłaconego kredytu. Z tych przyczyn na podstawie powołanych przepisów Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 227.109,32 zł tytułem zwrotu kapitału z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. – liczonymi od daty 8 listopada 2022 r. czyli po upływie 7 dni od doręczenia pozwanemu pisma z dnia 31 sierpnia 2022 r. (pismo doręczono pozwanemu w dniu 31 października 2022 r. – k.196). Powód nie wykazał, ażeby pozwany został we wcześniejszym terminie skutecznie wezwany do zapłaty tej sumy. Sąd miał przy tym na uwadze, iż termin spełnienia świadczenia z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, tym samym termin jego spełnienia winien być określony stosownie do art. 455 KC. Takie żądanie w stosunku do pozwanego zostało sformułowane dopiero w piśmie z dnia 31 sierpnia 2022 r. Termin 7 dni był odpowiedni, aby pozwany spełnił świadczenie.

Wobec podniesienia przez pozwanego zarzutu zatrzymania należało rozważyć jego wpływ na wydane orzeczenie, bowiem skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego (na podstawie art. 496 KC) wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (art. 481 § 1 KC) co znalazło w potwierdzenie w akceptowanym przez niniejszy Sąd orzeczeniu Sądu Najwyższego w sprawie (...).

Pozwany złożył oświadczenie o zatrzymaniu w piśmie procesowym z dnia 1 października 2024 r. Co do zasady podniesienie zarzutu zatrzymania hamuje możliwość naliczenia odsetek, w związku z czym Sąd oznaczył datę końcową naliczania odsetek jako na dzień właśnie 1 października 2024 r. Sam zarzut zatrzymania może być podniesiony na każdym etapie postępowania sądowego.

Możliwość skorzystania z zarzutu zatrzymania przez konsumenta przesądzona została w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. mającej moc zasady prawnej ((...)). Argumentację przestawioną w tym zakresie w uzasadnieniu stanowiska Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własną bez konieczności jej powtarzania.

Oświadczenie pozwanego złożone w tym zakresie spełnia wszelkie warunki formalne przewidziane przepisami kodeksu cywilnego. Zostało złożone w piśmie podpisanym przez umocowanego w tym zakresie pełnomocnika. Zarzut zatrzymania zabezpieczy też pozwanego, a wiec będzie miał dodatkowy walor ochronny w stosunku do konsumenta. Faktem notoryjnym jest, że w postępowaniu upadłościowym wierzyciele nie mogą liczyć na zwrot całości swoich roszczeń. Tym bardziej dotyczy to wierzycieli z grup nieuprzywilejowanych, którzy muszą zaspokoić się częścią majątku upadłego pozostałą po uiszczeniu należności na rzecz wierzycieli uprzywilejowanych. Zatrzymanie będzie stanowiło dla pozwanego pewną formę ochrony przed pokrzywdzeniem na skutek niespłacenia jego wierzytelności uiszczonej na rzecz banku w realizacji nieważnej umowy.

Pozwany oświadczył, że korzysta z prawa zatrzymania świadczenia przysługującego powodowi w postaci wypłaconego pozwanemu kapitału kredytu do czasu zwrotu albo zabezpieczenia roszczenia pozwanego o zwrot na jego rzecz kwoty 97.491,05 zł i 56.120,00 CHF stanowiącego nienależne świadczenie spełnione przez pozwanego na rzecz powoda w okresie kredytowania, tj. od 29 września 2006 r. do 27 grudnia 2019 r.

Z zestawienia rozliczenia kredytu, sporządzonego przez biegłego w sprawie (...) wynika, że pozwany we wskazanym okresie wpłacił ww .kwotę środków w PLN. Od 10 czerwca 2010 r. do 27 grudnia 2019 r. dokonał wpłat rat w CHF w łącznej kwocie 55.981,15 CHF (pozwany dopiero na podstawie aneksu nr (...) miał możliwość spłaty kredytu w CHF). Zatem należało przyjąć, że pozwanemu przysługuje zwrot świadczenia w kwotach 97.491,05 zł i 55.981,15 CHF.

Zarzut potrącenia wierzytelności pozwanego z wierzytelnościami powoda z tytułu przekazaną pozwanemu kwotą 227.109,32 zł zostały zgłoszone jedynie jako ewentualne na wypadek nieuwzględnienia zarzutu zatrzymania oraz innych zarzutów obronnych związanych z kwestionowaniem samej zasadności roszczeń powództwa, co jest oczywiście dopuszczalne (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 grudnia 1961r w spr. (...), OSNC, z. 6 z 1963r, poz. 120 oraz z 22 listopada 1968r w spr. (...), OSNCP, z. 11 z 1969r, poz. 204 itp.). Zresztą zarzut byłby całkowicie niedopuszczalny na gruncie przedmiotowej sprawy. Zgodnie z art. 96 Prawa upadłościowego wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Brzmienie artykułu 96 Prawa upadłościowego jasno wskazuje, że oświadczenie o potrąceniu winno zostać złożone najpóźniej przy zgłoszeniu wierzytelności. Przepis ten wprowadza zatem końcowy termin do dokonania kompensaty nieprzewidziany w art. 498–505 k.c.. Termin ten ma charakter materialnoprawny, w związku z czym nie podlega przywróceniu ani przedłużeniu (np. S. G. , Prawo upadłościowe, art. 96, Nb 1). Uchybienie temu terminowi ma ten skutek, że wierzyciel nie może skorzystać z prawa do potrącenia tak długo, jak trwa postępowanie upadłościowe (por. m.in. R. Adamus, Prawo upadłościowe, 2021, art. 96, Nb 14).

Niewątpliwie pozwanemu przysługuje wierzytelność z tytułu zwrotu świadczeń spełnionych na poczet kredytu. Zgodzić należy się z poglądem, że nie jest skuteczne powołanie się na potrącenie wierzytelności w procesie wytoczonym przez syndyka wierzycielowi upadłościowemu, który nie zgłosił potrącenia wraz ze zgłoszeniem wierzytelności do masy upadłości, nawet wówczas gdy wierzyciel ten nie miał świadomości, że w dacie ogłoszenia upadłości był dłużnikiem upadłego (postanowienie Sądu Najwyższego z 8 lutego 2000 r., (...) wyrok z 29 kwietnia 2005 r.,(...) OSNP 2005, nr (...), poz. (...); uchwał z 23 stycznia 2007 r., (...), OSNC 2007, nr 11, poz. 162; wyrok z 10 marca 2011 r., (...), OSNC-ZD 2011, nr 3, poz. 65; wyrok z 17 stycznia 2007 r.,(...); wyrok z 22 października 2015 r.(...); wyrok z 5 lutego 2016 r., (...); wyrok z 29 maja 2019 r., (...); wyrok z dnia 14 stycznia 2021 r., (...), OSNC 2022, nr 1, poz.(...)). W niniejszej sprawie pozwany zgłosił do masy upadłości wierzytelność z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń spełnionych na poczet kredytu, zatem wiedział, że zachodzi konieczność rozliczenia się z tytułu kapitału kredytu.

Kwestie te zostały rozwinięte w treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2017 roku w sprawie(...), gdzie wskazano, iż z przepisów prawa upadłościowego wynika jednoznacznie, że potrącenie może dotyczyć tylko wierzytelności zgłoszonej do masy upadłości, skoro termin na oświadczenie o potrąceniu został powiązany ze zgłoszeniem wierzytelności. Za takim rozumieniem przepisów przemawiają również ważne względy związane z postępowaniem upadłościowym. Brak jest podstaw prawnych do tego, aby wierzyciel mógł zgłosić skutecznie zarzut potrącenia w odrębnym postępowaniu w czasie, gdy trwa już postępowanie upadłościowe. Uzyskałby w ten sposób bowiem zaspokojenie swojej wierzytelności poza postępowaniem upadłościowym, co prowadzi do niemającego podstawy prawnej uszczuplenia masy upadłości poza kontrolą, jaką sprawuje nad nią sędzia komisarz i sąd upadłościowy. Okoliczność, że wierzytelność względem upadłego nadaje się do potrącenia nie zwalnia z obowiązku zgłoszenia wierzytelności. Jeżeli w danym przypadku wierzyciel podniesie zarzut potrącenia, ale nie dokona zgłoszenia wierzytelności, która podlega uwzględnieniu na liście na wniosek wierzyciela, nie zostanie wywołany skutek potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności. Jak wskazano w literaturze warunkiem uznania skuteczności potrącenia jest uznanie tego faktu na liście wierzytelności (P. J., Potrącenie jako sposób zaspokojenia roszczenia po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku, Mon.Praw. (...), s. 187 i n.). Z chwilą uprawomocnienia się listy wierzytelności, na której uznano wierzytelność przedstawioną do potrącenia, dochodzi do ich wzajemnego umorzenia na podstawie art. 498 § 1 i art. 499 KC.

Pozwany dodatkowo przedstawił do ewentualnego potrącenia swoją wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy pozwanego zapłaconych przez niego dla powoda w wysokości 97.491,05 zł i 56.120,00 CHF zapłaconych na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego. Na wypadek zaś nieuwzględnienia powyższego zarzutu przedstawił do potrącenia swoją wierzytelność z tytułu dodatkowego świadczenia należnego w związku z istotną zmianą siły nabywczej pieniądza. Zgodnie z twierdzeniami pozwanego żadna z tych wierzytelności nie została zgłoszona do masy upadłości wraz z oświadczeniem o potrąceniu w trybie art. 96 Prawa upadłościowego. Ponadto pozwanemu nie przysługują powyższe wierzytelności, albowiem dysponował środkami banku.

W ocenie Sądu bezzasadne było żądanie powoda o zapłatę kwoty 192. 719,59 zł.

Dokonując analizy zasadności roszczenia o zapłatę, tzw. „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu” lub jej waloryzacji, należy w pierwszym rzędzie z całą mocą podkreślić, że ratio legis przepisu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być powstrzymani przed stosowaniem niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany (zob.: wyrok (...) z dn. 14.06.2012 r., (...), wyrok (...) z dn. 30.04.2014 r., (...)). Tymczasem w ocenie Sądu zasądzenie na rzecz banku wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału lub waloryzacji penalizowałoby w istocie nie bank, lecz kredytobiorcę, zachęcając przedsiębiorcę do wprowadzania abuzywnych postanowień w kolejnych, proponowanych przez siebie konsumentom umowach. Nadto, w polskim systemie prawnym brak jakiegokolwiek przepisu mogącego stanowić podstawę prawną przedmiotowego roszczenia, w szczególności nie jest nim art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. Z powołanych przepisów wynika bowiem obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia, a świadczeniem banku w okolicznościach rozpoznawanej sprawy była wyłącznie wypłata kredytu. A zatem umożliwienie kredytobiorcy bezumownego korzystania z kapitału banku nie jest świadczeniem banku, lecz jest stanem faktycznym, który wynika z nienależnego świadczenia. Okoliczność, że na skutek korzystania z kapitału w okresie kredytowania przez kredytobiorcę, a nie przez bank, przez co bank nie mógł uzyskać potencjalnego zysku, jest irrelewantna przy ocenie zasadności zgłoszonego roszczenia, ponieważ reżim odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, nie przewiduje obowiązku zapłaty lucrum cessans - w przeciwieństwie do reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2 k.c.). Jedynym zaś przewidzianym przez prawo cywilne świadczeniem związanym z korzystaniem z cudzego kapitału są odsetki, które mogą mieć postać odsetek umownych albo ustawowych (art. 359 k.c., art. 481 k.c.). Z uwagi jednak na uznanie spornej umowy kredytu za nieważną, odsetki umowne nie przysługują powodowi, skoro brak podstawy umownej do ich zapłaty. W kontekście powyższego zauważyć należy, że uwzględnienie stanowiska powoda doprowadziłoby w istocie do reaktywacji nieważnej umowy stron w zakresie oprocentowania (zob. wyrok SA w Białymstoku z dn. 20.02.2020 r., (...))..

Wskazać należy także, iż działaniom powoda można przypisać charakter zastępczego rozwiązania dla wadliwej umowy kredytu, ponieważ takie czynności pozostają sprzeczne z wiążącą sądy powszechne wykładnią art. 6 Dyrektywy 93/13 TS UE w wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. w sprawie przeciwko J. C. (sygn. (...)) oraz w wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawach połączonych, sygn. (...), (...) i (...). W świetle tych orzeczeń z art. 6 ust. 1 wynika, że sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Wykluczonym jest, aby powód w osobnym procesie żądał zastąpienia nieważnej umowy innym stosunkiem prawnym i uzyskiwał z niego korzyść.

Takie działania banków, zwłaszcza w stosunku do konsumentów, należy uznać za całkowicie nieuzasadnione prawnie i zmierzające do nieakceptowalnego nadużycia. Ideą unieważnienia wadliwej umowy kredytu we frankach jest z jednej strony naprawienie powstałej szkody u kredytobiorcy, z drugiej zaś odstraszenie banku od takich działań na przyszłość kosztem pobranego wynagrodzenia. Tymczasem formułowane przez banki pozwy zmierzają do uzyskania tego, co zostało wcześniej utracone właśnie ze względu na nieuczciwość samego banku przy zawarciu umowy z kredytobiorcą.

Kredytobiorcy w tego rodzaju sprawach korzystają z daleko idącej ochrony prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających z Dyrektywy Rady EWG 93/13 (zwłaszcza art. 7 ust. 1). Na straży prawa wielokrotnie pozostawał także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. w wyroku TSUE z dnia 21 grudnia 2016 r., G. N., sprawy połączone (...), (...) i(...), EU:C:2016:980, pkt 57; wyrok TSUE z dnia 14 czerwca 2012 r., B. E. de C., (...), EU:C:2012:349, pkt 65).

Koncepcja, że w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu bankowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału lub waloryzacji kwoty przekazanej kredytobiorcy mające rekompensować mu lub choćby umniejszać stratę wynikającą z nieważności umowy, w ocenie Sądu niweczy efekt zniechęcający dyrektywy 93/13. Nie jest kwestią przypadku, że koncepcja ta pojawiła się po stronie banków niedługo po ogłoszeniu przez TSUE korzystnego dla konsumentów wyroku w sprawie (...) (D.), przesądzającego o niedopuszczalności konwalidacji wbrew woli konsumenta umowy kredytu zawierającej nieuczciwe postanowienia. Przyjęcie tej kontrowersyjnej na gruncie polskiego prawa cywilnego koncepcji pozwoliłoby uniknąć bankom negatywnych konsekwencji nieuczciwego traktowania konsumentów, a przynajmniej istotnie te konsekwencje osłabić, niwecząc efekt zniechęcający dyrektywy 93/13, i w znaczącym stopniu pozbawić polskich konsumentów ochrony wynikającej z dyrektywy.

Nadto wspomnieć należy, że w wyroku C-520/21 z dnia 15 czerwca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, że dyrektywa 93/13 nie reguluje bezpośrednio skutków nieważności umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem po usunięciu nieuczciwych warunków, lecz regulowane są przez prawo krajowe, które jednak powinno być zgodne z prawem Unii, a w szczególności z celami tej dyrektywy. Kluczowe w tym względzie jest to, czy przepisy krajowe pozwalają na przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji konsumenta, w której znajdowałby się on w braku umowy uznanej za nieważną, oraz czy nie zagrażają one realizacji odstraszającego skutku określonego w dyrektywie. Jednocześnie wskazanym wyrokiem TSUE przesądził, iż przedsiębiorca nie ma prawa żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot wypłaconego kapitału oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie. Trybunał uznał, że przyznanie takiego prawa przyczyniłoby się do wyeliminowania efektu odstraszającego wywieranego na przedsiębiorców, zaś skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę byłaby zagrożona, gdyby byli oni narażeni, w związku z powoływaniem się na swoje prawa wynikające z dyrektywy, na ryzyko zapłaty takiej rekompensaty. Taka wykładnia groziłaby stworzeniem sytuacji, w których bardziej korzystne dla konsumentów byłoby raczej kontynuowanie wykonania umowy zawierającej nieuczciwy warunek niż skorzystanie z praw, które wywodzą oni ze wspomnianej dyrektywy. Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, zgodnie z wykładnią Trybunału, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w przypadku uznania, iż umowa kredytu zawarta przez konsumenta i bank jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank, oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy oraz zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, może w następstwie takiego uznania domagać się od konsumenta także dodatkowych świadczeń.

Wobec powyższego, należy więc stwierdzić, że, jeżeli uznanie umowy kredytu za nieważną jest skutkiem stosowania nieuczciwych warunków przez bank wobec konsumenta, to jakakolwiek rekompensata tego skutku, inna niż zwrot kapitału wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, pozbawiałaby Dyrektywę 93/13 effet utile (zasada efektywności) i doprowadziła do skutku niezgodnego z przyświecającymi jej celami, co mogłoby znacząco osłabić ochronę konsumentów. Przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek wywołanej przezeń niegodziwości, stosownie do zasady prawa nemo auditur propriam turpitudinem allegans, i musi ponieść ewentualne koszty skutków powstałych w następstwie zastosowanie przez siebie warunków kontraktowych niezgodnych z dyrektywą konsumencką. Tak więc utrata przez przedsiębiorcę w ogóle zysku, jaki spodziewał się osiągnąć z wykonania umowy kredytu, jest swego rodzaju sankcją w razie naruszenia spoczywających na nim obowiązków wynikających z prawa Unii Europejskiej. Kwota waloryzacji kapitału czy wynagrodzenia stanowi przejaw rekompensaty, choćby częściowej, zysków, jakie bank spodziewał się uzyskać na podstawie umowy kredytu, która okazała się nieważna.

Wyłączenie możliwości rekompensaty przyczynia się do powstania tzw. efektu odstraszającego i zapewnieniu skuteczności celów dyrektywy 93/13, w duchu orzecznictwa TSUE. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2024 r., (...), stwierdził, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję kredytową, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi. Tożsame stanowisko Trybunał zajął w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2023 r., (...).

Ponadto należy wskazać, że treść art. 358 ¹ § 4 k.c. uniemożliwia powodowi dochodzić sądowej waloryzacji świadczenia. Stosownie do tego przepisu, z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Przedmiotem roszczenia o zwrot roszczenia w zwaloryzowanej wysokości, jest świadczenie pozostające w związku z prowadzeniem przez powoda przedsiębiorstwa. W związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa było sformułowanie wadliwej umowy, następnie wykonywanie nieważnego stosunku prawnego, a obecnie rozliczenie się z kontrahentem w wyniku ostatecznego ustalenia nieważności umowy kredytu. Związek ten nie został zerwany na żadnym etapie. Bez wątpienia dla powoda sam cel zawartej przez strony umowy, jak i sposób korzystania z przedmiotu umowy, miał realizować się w czynnościach służących gospodarczym planom związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Dopuszczenie waloryzacji świadczenia powoda stałoby w sprzeczności z celem przepisów, które mają na celu ochronę konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi, czyli art. 385 ¹ § 1 KC implementującego art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG. W takiej bowiem sytuacji bank mógłby żądać waloryzacji świadczenia wobec konsumenta, z którym zawarł umowę zawierającą niedozwolone postanowienia umowne i z tego powodu nieważną, natomiast nie mógłby żądać waloryzacji świadczenia wobec jakiegokolwiek klienta (zarówno konsumenta jak i przedsiębiorcy), z którym zawarł ważną umowę. W ten zatem sposób przepisy o ochronie konsumenta przed nieuczciwymi warunkami umownymi niejako obróciłyby się przeciwko niemu i stawiałyby go w gorszej sytuacji prawnej niż gdyby zawarta przez niego umowa nie zawierała niedozwolonych postanowień umownych. W skrajnej sytuacji (hiperinflacja, galopująca inflacja) taki stan rzeczy zniechęcałby konsumentów do korzystania z przysługującej im ochrony, skoro wysokość roszczenia banku z tytułu waloryzacji mogłaby przekraczać koszty wykonania umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne zgodnie z jej treścią, tym bardziej że wysokość roszczenia waloryzacyjnego banku byłaby trudna do przewidzenia.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w punkcie II sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu w pkt III wyroku Sąd oparł na treści przepisu art. 102 k.p.c. Zgodnie z nim w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Jak z powyższego wynika, możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążenia jej w ogóle tymi kosztami, uzależniona jest, od wyłonienia się w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych. Należą do nich okoliczności związane z przebiegiem sprawy - charakter zgłoszonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia, przedawnienie roszczenia oraz leżące poza procesem - sytuacja majątkowa i życiowa strony. Ocena, czy takie wypadki wystąpiły w konkretnej sprawie należy do sądu, który powinien dokonać jej w oparciu o całokształt okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.

Sąd miał zatem na uwadze konsumencki charakter sprawy oraz abuzywność umowy łączącej strony wywołany w pełni zastosowaniem przez bank we wzorcu umownym postanowień niedozwolonych. Oczywistym jest, że zgodnie z teorią dwóch kondykcji pozwany winien zwrócić powodowi kwotę udostępnionego mu kredytu. Jednakże pozwany z uwagi na upadłość banku, nie może odzyskać wpłaconych środków i rozliczyć się z kapitału.

Jednocześnie w pkt IV Sąd nie obciążył stron kosztami sądowymi, mając na względzie szczególne okoliczności niniejszej sprawy.

sędzia Ewa Oknińska