Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa U. Ł.

przeciwko E. S.

o zapłatę

I.  utrzymuje w mocy wyrok zaoczny z dnia 31 marca 2021 r. w zakresie zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki kwoty 40.250 (czterdzieści tysięcy dwieście pięćdziesiąt) zł,

II.  zasądzoną na rzecz powódki w pkt I należność rozkłada na cztery raty roczne, z czego pierwsze trzy płatne po 10.050 zł każda, a czwarta w wysokości 10.100 zł, płatne do 31 maja każdego roku poczynając od maja 2025 r., z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku niedotrzymania wskazanych terminów płatności, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat cała kwota pozostała do zapłaty stanie się natychmiast wykonalna,

III.  w pozostałym zakresie wyrok ten uchyla i powództwo oddala,

IV.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 4.126 zł 84 gr (cztery tysiące sto dwadzieścia sześć zł osiemdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

V.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie od powódki z zasądzonego na jej rzecz od pozwanej roszczenia kwotę 5.675 zł 22 gr (pięć tysięcy sześćset siedemdziesiąt pięć złotych dwadzieścia dwa grosze) tytułem wydatków zaliczkowo pokrytych przez Skarb Państwa,

VI.  nie obciąża stron pozostałymi kosztami sądowymi.

Sygn. akt I C 884/20

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 21.11.2022 r. przeciwko pozwanej E. S. powódka U. Ł. żądała zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz kwoty 166.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku po ojcu.

Ponadto, powódka wniosła o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że ojciec stron postępowania zmarł 21.11.2015 r. i nie sporządził testamentu. Przed śmiercią wraz z żoną umową darowizny przekazał pozwanej całe gospodarstwo rolne o powierzchni około 12 hektarów wraz z budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi o wartości 2.000.000 zł. Wskazała, że w przypadku dziedziczenia ustawowego udział spadkowy, który by jej przypadał wynosi 1/4. Podniosła, że wartość zachowku jej przysługującego wynosi 166.000 zł i uwzględnia jej niezdolność do pracy.

(pozew k. 4-8)

Sąd w dniu 31 marca 2021 r. wydał wyrok zaoczny w którym, zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 166.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21.11.2020 r. do dnia zapłaty (pkt I sentencji wyroku). Ponadto, na rzecz powódki od pozwanej została zasądzona kwota 67 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt II sentencji wyroku). Jednocześnie Sąd nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego wO.kwotę 8.250 zł tytułem opłaty sądowej (pkt III sentencji wyroku). Wyrokowi zaocznemu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności (pkt IV sentencji wyroku).

(wyrok zaoczony – k. 62)

Pozwana wniosła sprzeciw od wyroku zaocznego wskazując, że nie podstaw prawnych, ani faktycznych do roszczeń powódki i wniosła o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu pozwana wskazała, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu. Podniosła, że powódka nie pracowała w gospodarstwie rolnym, nie utrzymywała gospodarstwa, nie opiekowała się rodzicami. Zakwestionowała wartość gospodarstwa wskazaną w pozwie jako zawyżoną. Wskazała, że rodzice przekazali powódce pieniądze na remont domu i wyprawili huczne wesele jak również wspierali ją żywnościowo i podarowali jej krowę.

(sprzeciw – k. 66-67)

Powódka w piśmie z dnia 25.10.2021 r. wniosła o utrzymanie w mocy wyroku zaocznego z dnia 31.03.2021 r. Jednocześnie wskazała, że zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwaną jest niezasadny.

(pismo powódki – k. 127-128)

Pozwana pismem z dnia 16.11.2022 r. wniosła o zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i odrzucenie pozwu z uwagi na wadliwe umocowanie osoby reprezentującej powódkę jako pełnomocnik. Na wypadek uznania przez Sąd, że w niniejszej sprawie nie zachodzi nieważność postępowania wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Podniosła, że umowa darowizny z dnia 25.06.1997 r. w rzeczywistości stanowi umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy. Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się jedynie darowizny. Ponadto wskazała, że okoliczności niniejszej sprawy przemawiają za zastosowaniem art. 5 k.c. Pozwana podniosła, że w chwili otwarcia spadku powódka nie była osobą trwale niezdolną do pracy, a zatem nie przysługuje jej zachowek w wysokości 2/3 udziały spadkowego.

(pismo pozwanej – k. 145-63)

Na rozprawie w dniu 25.11.2022 r. pełnomocnik pozwanej cofnął zarzut przedawnienia wobec wniesienia pozwu w ostatnim dniu terminu.

(protokół rozprawy – k. 172-173)

Sąd Okręgowy na rozprawie w dniu 25.11.2022 r. postanowieniem odmówił odrzucenia pozwu.

(postanowienie – k. 171)

Pozwana ponownie w piśmie z dnia 18.09.2024 r. podniosła zarzut przedawnienia.

(pismo z dnia 18.09.2024 r. – k. 390)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

S. S. i Z. S. (1) byli właścicielami gospodarstwa rolnego składającego się z nieruchomości rolnej położonej w G., gminie M. o obszarze 12ha 27a oznaczonej w ewidencji gruntów numerami działek (...) zabudowanej domem mieszkalnym, stodołą, oborą, kurnikiem i szopą.
W dniu 24.06.1997 r. S. S. i Z. S. (1) zawarli z E. S. umowę darowizny. Zgodnie z § 3 umowy darowizny oświadczyli, że powyższą nieruchomość wraz z inwentarzem żywym i martwym za wyjątkiem jednej krowy darują swojej córce E. S. – pozwanej. Jednocześnie w § 1 darczyńcy oświadczyli, że umowę zawierają w celu zaprzestania prowadzenia przez nich działalności wytwórczej w zakresie rolnictwa.

(dowód: umowa darowizny z dnia 24.06.1997 r. – k. 164-165, zeznania świadka Z. S. – k. 224-225 , przesłuchanie stron – k. 407v-408v)

S. S. był ojcem powódki, pozwanej i A. M.. Zmarł w dniu 21.11.2015 r. w M.. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z Z. S. (1). S. S. nie sporządził testamentu. W dacie śmierci S. S. powódka była pełnoletnia.

(dowód: odpis wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wraz z zał. – k. 9-12, kopia odpisu skróconego aktu zgonu – k. 13, kopia odpisu skróconego aktu urodzenia – k. 14-15, kopia odpisu skróconego aktu małżeństwa – k. 16-17, zeznania świadka Z. S. – k. 224-225, przesłuchanie stron – k. 407v-408v; okoliczność bezsporna)

Wartość udziału ½ gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem darowizny według stanu na dzień 21.11.2015 r., a według cen z dnia ustalania wynosi 357.000 zł.

(dowód: opinia biegłego sądowego mgr inż. M. L. – k. 278-322v)

S. S. i Z. S. (1) przekazali powódce w darowiźnie łącznię kwotę 10.000 zł oraz krowę. Ponadto, przekazali również krowę pozwanej, zaś trzeciej córce równowartość krowy. Powódka nie opiekowała się ojcem, ani matką. Pozwana po śmierci ojca opiekuje się i pomaga dalej swojej matce. Otrzymuje dopłaty bezpośrednie w kwocie około 12.000 zł rocznie. Utrzymuje się jedynie ze sprzedaży siana.

(dowód: zeznania świadka Z. S. – k. 224-225, oświadczenie pozwanej – k. 225, przesłuchanie stron – k. 407v-408v)

Powódka pismem z dnia 19.10.2020 r. zwróciła się do pozwanej o dobrowolne rozliczenie się z tytułu zachowku. Pozwana odebrała pismo w dniu 21.10.2020 r.

(dowód: pismo z dnia 19.10.2020 r. wraz z potwierdzeniem nadania i zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 18-20)

Następnie, powódka pismem z dnia 02.11.2020 r. wezwała pozwaną do zapłaty na jej rzecz kwoty 175.000 zł tytułem spłaty zachowku ze spadku po zmarłym S. S.. Termin spełnienia świadczenia został wyznaczony na 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Pozwana odebrała wezwanie w dniu 04.11.2020 r.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 02.11.2020 r. wraz z potwierdzeniem nadania i zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 21-24)

(...) do spraw orzekania o niepełnosprawności w dniu 14.11.2018 r. wydał orzeczenie, w którym postanowił zaliczyć powódkę do stopnia niepełnosprawności – umiarkowanego. Jako datę ustalonego stopnia niepełnosprawności wskazano 29.06.2010 r.

(dowód: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności – k. 34, przesłuchanie stron – k. 407v-408v)

W dniu 26.08.2020 r. lekarz orzecznik ZUS uznał, że powódka jest częściowo niezdolna do pracy do 07.02.2021 r.

W dniu 30.09.2020 r. lekarz orzecznik ZUS uznał, że powódka jest częściowo niezdolna do pracy do 30.09.2021 r. jednocześnie wskazując, że datą powstania częściowej niezdolności do pracy dzień 07.02.2020 r. Lekarz wskazał, że brak jest podstaw do orzekania jakiegokolwiek stopnia niezdolności do pracy na dzień 02.01.2015 r.

(dowód: orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 26.08.2020 r. – k. 25, orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 26.08.2020 r. – k. 32, decyzja ZUS z dnia 27.10.2020 r. – k. 33, przesłuchanie stron – k. 407v-408v)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle ustalonych okoliczności faktycznych powództwo podlegało uwzględnieniu co do zasady, jednak w innej wysokości niż żądała tego powódka. Sąd doszedł do przekonania, że powódka jest uprawniona do żądania zapłaty zachowku od pozwanej, jednak w innym udziale, a wskazana wartość spadku okazała się zawyżona.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania świadka i stron nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. Odnosząc się do zeznań powódki Sąd nie dał im wiary w części w jakiej odnosiły się do nieotrzymania przez nią darowizn od rodziców. Zeznania świadka Z. S. (1) w ocenie Sądu były spontaniczne, szczere i pozostawały w zgodności z pozostałym materiałem dowodowym, podobnie jak zeznania pozwanej.

W niniejszej sprawie sporne miedzy stronami było to, że:

- przekazanie nieruchomości pozwanej przez spadkodawcę nastąpiło w formie umowy darowizny, a nie umowy o nieodpłatne przekazanie gospodarstwa rolnego następcy – co miało znaczenie do ustalenia składu spadku,

- powódka jest trwale niezdolna do pracy, a tym samym przysługuje jej zachowek w wymiarze 2/3 wartości udziału spadkowego, a nie w wymiarze połowy wartości udziału spadkowego.

Nadto, pozwana podniosła zarzut przedawnienia jak również nadużycia prawa procesowego w rozumieniu art. 5 k.c. przez powódkę w wytoczeniu niniejszego powództwa.

Wobec powyższego spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy i w jakim wymiarze przysługuje powódce prawo do zachowku. W przypadku uznania, że powódka jest uprawniona do żądania zapłaty z tego tytułu, to konieczne jest ustalenie wartości masy spadkowej.

Pozwana podniosła zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powódkę w rozumieniu art. 5 k.c. Wskazać należy, że przepis art. 5 k.c. stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony. Sąd w wytoczonym przez powódkę powództwie nie dostrzega sprzeczności ani ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa ani z zasadami współżycia społecznego. Powódka jest uprawniona jako córka spadkodawcy do dochodzenia należnego jej zachowku. Nie zostało wykazane aby żądanie to i zachowanie powódki względem spadkodawcy jak i samej pozwanej naruszało jakiekolwiek normy społeczne. Jednocześnie wskazać należy, że spadkodawca nie wydziedziczył powódki. Celem wytoczenia powództwa jest przesądzenie czy powódce przysługuje zachowek i w jakiej wysokości. Powyższe nie spełnia przesłanek wskazanych w art. 5 k.c.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że podstawę prawną dochodzonego przez powódkę roszczenia stanowi przepis art. 991 § 2 k.c. Ustawodawca zapewnił członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny. Stosownie, do treści powołanego przepisu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo, jeżeli zstępnym uprawnionym jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek) (art. 991 § 1 k.c. ).

Spadkodawca S. S. zmarł w dniu 21.11.2015 r., a więc w tym dniu nastąpiło otwarcie spadku. W dacie śmierci pozostawał on w związku małżeńskim z Z. S. (1) oraz miał trzy córki. Spadkodawca nie sporządził testamentu. Na gruncie przepis art. 931 § 1 k.c. do grona spadkobierców po S. S. zaliczają się jego żona Z. S. (1) i trzy córki, w tym powódka i pozwana. Spadkobiercy nie złożyli oświadczeń o odrzuceniu spadku. Z uwagi na dziedziczenie ustawowe udział spadkowy każdego spadkobiercy, w tym powódki wynosi 1/4. Powyższe okoliczności nie były kwestionowane przez strony postępowania, pozostawały one poza sporem.

Powódka twierdziła, że zachowek przysługuje jej w wartości 2/3 udziału spadkowego. Tak jak zostało wskazane na wstępnie uzasadnienia, zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego przysługuje osobie trwale niezdolnej do pracy albo jeżeli zstępny jest małoletni. Nie ulega wątpliwości, że powódka w dniu śmierci ojca była pełnoletnia. Natomiast powódka powoływała się na niezdolność do pracy, która uprawnia ją do żądania zachowku w wyższej wysokości. Jak wynika z uczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, powódka w dacie śmierci spadkodawcy nie była trwale niezdolna do pracy. W dniu 30.09.2020 r. lekarz orzecznik ZUS uznał, że powódka jest częściowo niezdolna do pracy do 30.09.2021 r. jednocześnie wskazując, że datą powstania częściowej niezdolności do pracy dzień 07.02.2020 r. Lekarz wskazał, że brak jest podstaw do orzekania jakiegokolwiek stopnia niezdolności do pracy na dzień 02.01.2015 r. Powódka przedłożyła również orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym od daty 29.06.2010 r. Jednak podkreślić należy, że ustalenia stopnia niepełnosprawności nie jest jednoznaczne z niezdolnością do pracy, a tym bardziej z trwałą niezdolnością do pracy. Powódka nie wykazała, aby spełniała przesłankę z art. 999 § 1 k.c. uprawniającą ją do żądania zapłaty zachowku w wymiarze 2/3 udziału spadkowego. Wobec tego powódce przysługuje zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego jej przysługującego.

Jak wynika z przeprowadzonego postępowania sądowego, spadkodawca nie pozostawił żadnego mienia o wymiernej wartości ekonomicznej, albowiem rozdysponował go jeszcze za życia w postaci uczynionych darowizn. Wprawdzie spadkodawca ma możliwość rozrządzić całym swoim majątkiem lub jego większą częścią nawet niekonieczne na rzecz osób uprawnionych do zachowku, niemniej w takiej sytuacji osoby te będą miały roszczenie o pokrycie należnego im zachowku lub jego części (o ile wcześniej nie otrzymały od spadkodawcy darowizny pokrywającej ich zachowek lub nie znajduje on pokrycia w poczynionym na ich rzecz zapisie). Powódka w toku sprawy twierdziła, że nie otrzymała od ojca za jego życia żadnej darowizny, a tym samym jest uprawniona do wystąpienia z żądaniem pozwu. Co ważne również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2004 r. wydanym w sprawie o sygn. II CK 444/02 (LEX nr 112873, Biul. SN 2004/7/9, OSP 2007/4/51), wskazał, że jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Wobec powyższego konieczne stało się ustalenie wartości spadku, który jest niezbędny do określenia wysokości przysługującego powódce zachowku. Chodzi o czystą wartość spadku, którą stanowi różnica pomiędzy wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) i cen z chwili orzekania o zachowku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być – jak wskazano wyżej – jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy ( art. 922 § 1 k.c., art. 924 k.c. i 925 k.c. ). Co ważne dla ustalenia substratu zachowku do czystej wartości spadku dolicza się wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób, za wyjątkiem drobnych darowizn (wskazywana przez pozwaną krowa, która została przekazana przez zmarłego powódce i równowartość krowy drugiej siostrze), zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych i dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 lutego 2014 r. I ACa 302/13)

Przy obliczaniu zachowku należnego powódce Sąd wziął pod uwagę, iż strony zgodnie wskazały, iż spadkodawca przed śmiercią dokonał na rzecz pozwanej darowizny zabudowanej nieruchomości rolnej. Powyższa nieruchomość – wbrew twierdzeniu pozwanej na podstawie art. 993 k.c. polega uwzględnieniu przy ustalaniu zachowku. Nie była to umowa z następcą zawarta w trybie art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, a umowa darowizny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 stycznia 2013 r. wydany w sprawie o sygn. akt I ACa 1000/12, Legalis nr 734325). Postanowienie § 1 umowy darowizny stanowiące, iż umowa została zawarta w celu zaprzestania prowadzenia przez darczyńców działalności wytwórczej w zakresie rolnictwa nie może wypaczać pozostałej treści tej umowy, a raczej powinno być traktowane jako cel i motyw jej zwarcia. Ponadto, umowa została sporządzona przez notariusza, a więc profesjonalistę, wobec czego z całą pewnością oddawała intencję darczyńców i obdarowanego. Jeżeli umowa miałaby stanowić nie umowę darowizny lecz umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy to znalazłoby to odzwierciedlenie w nazwie i treści zawartej umowy.

Zaznaczyć należy, że skład spadku wszedł udział ½ darowanej nieruchomości. Spadkodawca dokonał darowizny wraz ze swoją żoną - w uwagi na wspólność ustawową małżeńską uznać należy, że każdy z małżonków przekazał udział ½ w nieruchomości. Wobec tego do obliczenia należnego powódce zachowku po zmarłym ojcu należy wziąć pod uwagę wartość ½ darowanej nieruchomości.

Z uwagi na spór w zakresie wartości darowanego gospodarstwa rolnego w toku postępowania przeprowadzono dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości. Strony postępowania nie kwestionowały wniosków opinii, a tym samym ostatecznie ustalonej wartości nieruchomości. W ocenie Sądu opinia biegłej była jasna, logiczna i wyczerpująca. Wartość udziały ½ zabudowanego gospodarstwa rolnego, które otrzymała pozwana od rodziców według stanu na dzień 21.11.2015 r., a według cen z dnia ustalania wynosi 357.000 zł.

Ponadto, z poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych wynika, że powódka od spadkodawcy i jego żony otrzymała darowiznę w kwocie 7.000 zł i 3.000 zł, łącznie 10.000 zł. Podobnie jak w przypadku darowizny nieruchomości tak tutaj należy wziąć pod uwagę połowę otrzymanej kwoty, a więc 5.000 zł. Darowizna została dokonana przez spadkodawcę i jego żonę, a więc w niniejszym postępowaniu jest brana pod uwagę wyłącznie część dotycząca spadkodawcy – ½ wartości darowizny. Powódka przeczyła powyższej okoliczności, niemniej jednak Sąd nie dał wiary temu twierdzeniu. Z zeznań pozwanej i świadka wynika, że faktycznie darowizny w takich wysokościach zostały uczynione. W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że zeznania pozwanej i świadka były szczere i logiczne.

Przez rozporządzenie przez spadkodawcę przed swoją śmiercią całym swoim majątkiem poprzez dokonanie darowizn, stan czynny spadku po nim wynosi zero.

Do zachowku wzięto więc pod uwagę połowę wartości gospodarstwa. Zachowek należy powódce wynosił 40.250 zł. Wartość substratu spadku objęła udział wynoszący ½ darowizny nieruchomości wynoszący 357.000 zł. Dodano do niego połowę z otrzymanej przez powódkę od obydwojga rodziców sumy darowizn, a więc kwotę 5.000 z, co dało łącznie 362.000 zł. Po podzieleniu na 4 udziały w spadku, wyliczono kwotę 90.500 zł, jako przysługujący powódce udział w spadku. Natomiast tę kwotę podzielono na pół z uwagi na połowę wartości tego udziału, którą stanowi zachowek dla powódki (45.250 zł). Na koniec odjęto od tej wartość dokonanej na rzecz powódki darowizny (45.250 - 5.000 zł = 40.250 zł).

Biorąc pod uwagę powyżej poczynione ustalenia, na podstawie art. 347 k.p.c. przy zastosowaniu art. 991 § 1 i § 2 i art. 993 § 1 i art. 996 § 1 k.c., Sąd utrzymał wyrok zaoczony w zakresie zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki kwoty 40.250 zł tytułem zachowku po S. S. (pkt I sentencji wyroku). Natomiast w pozostałym zakresie wyrok zaoczny uchylił i oddalił powództwo, jako bezzasadne (pkt III sentencji wyroku).

Wbrew twierdzeniom pozwanej roszczenie powódki nie jest przedawnione. Zgodnie z przepisem art. 1007 § 2 k.c. roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Otwarcie spadku nastąpiło w dniu 21.11.2015 r., zaś pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 21.11.2020 r., a więc z zachowaniem ustawowego terminu.

Sąd nie zasądził odsetek od zasądzonego świadczenia, gdyż uznał za właściwe zastosowanie w niniejszej sprawie instytucji z art. 320 k.p.c. przy uwzględnieniu treści art. 997 ¹ § 1 k.c. i rozłożył zasądzony zachowek na raty. Co istotne regulacja z powołanego przepisu ma obok charakteru proceduralnego, również cechy normy materialnoprawnej, uprawnia on, bowiem Sąd do modyfikowania treści łączącego strony stosunku zobowiązaniowego. W wyniku tego wyroku zmienia się sposób i termin spełnienia świadczenia; obowiązek jednorazowego uiszczenia całego świadczenia zostaje zastąpiony obowiązkiem zapłaty poszczególnych rat w kolejno przypadających terminach. Wyrok Sądu w części orzekającej o rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty ma, więc charakter konstytutywny. Wskutek rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty terminy spłaty ratalnych świadczeń są od tej chwili inne, późniejsze. Leżące, zatem u podstaw odsetek zdarzenia w postaci opóźnienia lub zwłoki przestają z mocy konstytutywnego wyroku istnieć, co do ratalnych świadczeń w okresie od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat. Dlatego należy uznać, że rozkła­dając z mocy art. 320 k.p.c. zasądzone świadczenie pieniężne na raty, Sąd nie może − na podstawie tego przepisu − odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres do dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. ma ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (por. uchwała Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2006 r., sygn. akt III CZP 126/06). W związku z tym odsetki ustawowe za opóźnienie należne powódce zostały zasądzone w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek raty.

Sąd uznał, że w niniejszej sprawie, w sytuacji pozwanej, zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, który pozwala zastosować normę z art. 320 k.p.c. Ze sprawy wynika, bowiem, że sytuacja finansowa pozwanej nie powala na natychmiastowe spełnienie zobowiązania. To na pozwaną spadł obowiązek faktycznej opieki nad schorowanymi rodzicami. Dalej opiekuje się też matką. Utrzymuje się obecnie jedynie ze sprzedaży siana. Otrzymuje dopłaty bezpośrednie na poziomie około 12.000 zł rocznie. W ocenie Sądu, zatem niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie świadczenia na rzecz powódki byłoby znacznie utrudnione czy też nawet narażałoby pozwaną na niepowetowaną szkodę. Sytuacja powódki nie wskazuje, że spłata w ratach zaburzy w jakikolwiek sposób jej plany życiowe, które uzależniałaby od wygrania niniejszego procesu. Wobec powyższego Sąd rozłożył należności na cztery raty, z czego pierwsze trzy płatne po 10.500 zł każda, a czwarta w wysokości 10.100 w terminie do 31 maja każdego roku poczynając od maja 2025 r. W ocenie Sądu terminy powyższych rat uwzględniają zarówno sytuację pozwanej i jednocześnie interes powódki.

Powódka korzystała z częściowego zwolnienia od kosztów sądowych, ale takie zwolnienie nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi (art. 108 u.k.s.c.). Tym samym o kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. rozdzielając między strony obowiązek ich poniesienia stosownie do zakresów, w jakich ich stanowiska zostały uwzględnione. Powódka wygrała sprawę w 24 %, albowiem Sąd zasądził na jej rzecz kwotę 40.250 zł z żądanych 166.000 zł.

Jeśli zaś chodzi o koszty, jakie poniosła powódka to są to - kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 50 zł tytułem części opłaty sądowej od pozwu i 50 zł tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia związanego ze sporządzeniem przez biegłą opinii. Koszty, jakie poniosła pozwana to 50 zł tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia związanego ze sporządzeniem przez biegłą opinii, 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł ustalone w oparciu o § 2 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018.265 t. j.) obowiązującego w dacie wniesienia pozwu. W związku z tym powódka winna zapłacić na rzecz pozwanej kwotę 4.126,84 zł i taką też kwotę Sąd zasądził w pkt IV sentencji wyroku.

Sąd w pkt VI sentencji wyroku z uwagi na sytuację życiową i majątkową nie obciążył powódki i pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi z tytułu nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu. Niemniej jednak pkt V sentencji wyroku na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 100 k.p.c. obciążył powódkę w łącznej kwocie 5.675,22 zł kosztami sądowymi z tytułu kosztów opinii biegłej sądowej (w zakresie jakim nie zostały pokryte z zaliczki uiszczonej przez powódkę i pozwaną). Zasadnym było tu obciążenie powódki całością niepokrytych kosztów tej opinii gdyż z uwagi na jego stanowisko dopuszczono ten dowód. Pozwana skłonna była przyjąć wartość nieruchomości na kwotę 1.000.000 zł (k. 236) . Powódka obstawał przy kwocie 2.000.000 zł. (k. 226). Biegła ustaliła tę wartość na 714.000 zł (nawet mniej niż zgadzała się przyjąć pozwana, udział ½ wynosił 357.000 zł). Gdyby więc nie sprzeciw powódki nie byłoby potrzeby przeprowadzania tego dowodu, a tym samym ponoszenia kosztów z nim związanych.