Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Rafał Kubicki

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2024r. w Olsztynie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa R. K. i M. K.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty

I.  ustala nieważność umowy o kredyt mieszkaniowy (...) o nr (...)11- (...) (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej) sporządzonej 19.10.2011 r., zawartej 26.10.2011 r. między powodami a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego),

II.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powodów: R. K. i M. K. kwoty: 54.945,87 zł (złote polskie) i 40.921,49 CHF (franki szwajcarskie) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty,

III.  zasądza od pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 931/23

UZASADNIENIE

Powodowie: R. K. i M. K. zażądali w dniu 19 maja 2023 r. wobec (...) Bank (...) S.A. w W.:

1.  ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H. (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej) zawarta w dniu 26 października 2011 r. (data sporządzenia: 19 października 2011 r.) pomiędzy powodami a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w G., której następcą prawnym jest pozwana, jest nieważna oraz zasądzenia od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 54.945,87 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 40.921,49 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie:

2.  ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H. (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej) zawarta 26 października 2011 r. (data sporządzenia: 19 października 2011 r.) pomiędzy powodami a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w G., której następcą prawnym jest pozwana, jest nieważna,

ewentualnie:

3.  zasądzenia od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 54.945,87 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 40.921,49 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie:

4.  ustalenia, że nie wiążą ich postanowienia § 1 ust. 1 Części Szczególnej i § 1 ust. 2 pkt 1 i 2, § 8 ust. 9 pkt 3, § 11 ust. 3, § 11a ust. 2, § 16 ust. 1 pkt. 1, § 16 ust. 4, § 19 pkt 3 oraz § 23 ust. 3 pkt 5 Części Ogólnej ww. umowy oraz zasądzenia od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 25.571,20 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 7 września 2022 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie:

5.  ustalenia, że powodów nie wiążą postanowienia § 1 ust. 1 Części Szczególnej oraz § 1 ust. 2 pkt 1 i 2, § 8 ust. 9 pkt 3, § 11 ust. 3, § 11a ust. 2, § 16 ust. 1 pkt 1, § 16 ust. 4, § 19 pkt 3 oraz § 23 ust. 3 pkt 5 Części Ogólnej ww. umowy,

ewentualnie:

6.  zasądzenia od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 25.571,20 zł
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 7.09.2022 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarta przez nich z pozwanym umowa dotyczyła kredytu indeksowanego i jest nieważna jako sprzeczna z przepisami prawa cywilnego
i prawa bankowego, a przynajmniej bezskuteczna w zakresie postanowień kształtujących mechanizm indeksacji.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczyła temu, że: bank dopuścił się jakichkolwiek uchybień w zakresie udzielenia kredytu na podstawie umowy kredytu, że umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone; że warunki umowy nie były ustalane indywidualnie z powodami; że poprzednik prawny Banku nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu; że kursy walut stosowane przez pozwaną i jej poprzednik prawnego były ustalone swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych; że umowa kredytu jest sprzeczna
z jakimikolwiek przepisami prawa, czy też dobrymi obyczajami, albo aby rażąco naruszała interesy kredytobiorców; że pozwana osiągnęła bez podstawy prawnej jakąkolwiek korzyść kosztem powodów; że udzielony kredyt jest kredytem złotówkowym; że nie istniała możliwość spłaty i wypłaty kredytu w (...) od początku trwania umowy; że zachodzą przesłanki do uznania umowy kredytu za nieważną, bądź bezskuteczną względem powodów; że strona powodowa udowodniła roszczenie dochodzone pozwem, zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Pozwany zakwestionował twierdzenia powodów odnoszące się do tego, iż postanowienia umowy kredytu stanowią klauzule niedozwolone, podniósł, że strona powodowa nie udowodniła wbrew dyspozycji art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przesłanki interesu prawnego w zakresie roszczeń opartych na podstawie art. 189 k.p.c.

Na rozprawie w dniu 11.04.2024 r. (k. 279), pozwany podniósł zarzut zatrzymania świadczenia dochodzonego przez powodów do czasu wzajemnego zaofiarowania przez powodów świadczenia wzajemnego, polegającego na zwrocie kapitału kredytu (281.499,97 zł).

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych przez nie wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa kredytu k. 28-51, porozumienie k. 52-53, zaświadczenie k. 64-72) i do odpowiedzi na pozew (wniosek o kredyt mieszkaniowy z załącznikami k. 126-138, wnioski o wypłatę k. 139-142) można uznać następujące twierdzenia stron:

Powodowie, mając status konsumentów, zawarli w dniu 26.10.2011 r. umowę
nr (...)11- (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H. w kwocie 281.500 zł z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank (...) S.A. w celu sfinansowania kosztów kontynuowania budowy domu jednorodzinnego. Umowa została poprzedzona ich wnioskiem kredytowym, w którym kwotę wnioskowanego kredytu oznaczyli w walucie polskiej (350.000 zł), wskazując jako walutę kredytu walutę szwajcarską ( (...)) i jako walutę spłaty kredytu walutę polską (PLN) z okresem spłaty rat równych 240 miesięcy. Podpisali przy tym oświadczenie w pkt VI ust. 6 i 7 (k. 128), że zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty w przypadku zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej oraz że przyjmują do wiadomości i akceptują to ryzyko. Potwierdzili, że zostali poinformowani o ryzyku wynikającym ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej, będąc świadomi, że wzrost stopy procentowej powoduje wzrost raty kapitałowo – odsetkowej kredytu. Umowa składała się z części szczególnej i ogólnej oraz Ogólnych Warunków Udzielania przez (...) Bank (...) S.A. Kredytu Mieszkaniowego (...) H. – w której strony zawarły najistotniejsze dla sprawy postanowienia (wyciąg):

- (§ 1 pkt 1 części szczególnej umowy) Kwota udzielonego kredytu 281.500 zł;

- (§ 4 pkt 1 części szczególnej umowy) uruchomienie kredytu nastąpi nie później niż
w ciągu 5 dni po spełnieniu warunków określonych w ust. 5 (…)

- (§ 1 ust 2 pkt 1 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego kwota udzielonego kredytu określona jest w (...) w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej na zasadach określonych w pkt 2.

- (§ 1 ust 2 pkt 2 (...)) zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest
w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków.

- (§ 1 ust. 2 pkt 4 (...)) ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6;

- (§ 8 ust. 9 pkt 3 (...)) Pozostałe prowizje określane procentowo i pobierane
w okresie kredytowania naliczane są od pozostałej do spłaty kwoty kapitału wyrażonej
w walucie obcej, a do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującego w banku w dniu
i w momencie zapłaty prowizji;

- (§ 11 ust. 3 (...)) W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej Bank przyjmuje na zabezpieczenie kredytu hipotekę ustanowioną w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, przy czym wysokość sumy hipoteki stanowi 160% kwoty udzielonego kredytu, określonej w (...) w PLN, przeliczonej uprzednio na tę walutę po kursie jej kupna, według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie zawarcia umowy o kredyt

- (§ 11a ust. 2 (...)) Z. przeliczania na walutę spłaty kredytu są następujące:

a) W przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty.

b) Spłata zaległej raty kapitałowo-odsetkowej wykonywana jest z datą wpływu środków, przy czym w przypadku kredytów indeksowanych, spłacanych w złotych
w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń spłacanej zaległej kwoty, stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów, obowiązującej w Banku w dniu spłaty.

- (§ 16 ust. 1 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, uruchomienie środków następuje w złotych (Bank stosuje do przeliczenia zadłużenia bezgotówkowy kurs kupna danej waluty według obowiązującej Tabeli kursów ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11a) lub w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany z zastrzeżeniem, że warunki warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania, uruchomienia są zgodne z warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania.

- (§ 16 ust. 4 (...)) W przypadku wypłat w złotych kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według kursu kupna tej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty środków;

- (§ 19 pkt 3 (...)) W przypadku spłaty kredytu w złotych spłata następuje
w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty.

- (§ 23 pkt 3 pkt 5 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego, gdy wcześniejsza spłata kredytu następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń kwot spłacanych przed terminem, stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według pierwszej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, określonym w dyspozycji, o której mowa w pkt 1 ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11a.

Na mocy porozumienia z 23.09.2014 r. (k. 52-53), kredytobiorcom umożliwiono spłatę kredytu bezpośrednio w (...).

Z pozyskanego przez powodów od pozwanego (niekwestionowanego) zaświadczenia wynika, że kredyt został wypłacony w kwocie 281.499,97 zł, co zresztą potwierdza stanowisko pozwanego w procesie. Sumy rat kredytu (kapitału i odsetek), które powodowie uiścili w okresie od 15.12.2011 do 16.05.2022 r. wyniosły: 54.793,68 zł (od 15.12.2011 do 15.10.2014) i 48.895,87 CHF (od 15.11.2014 do 16.05.2022).

Powodowie pismem z 22.08.2022 r. (k.84) wezwali bank do zwrotu świadczeń
w wysokości 54.793,68 zł i 48.895,87 CHF w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma. Pismo doręczono do banku w dniu 30 sierpnia 2022 r. (k. 92).

Z wiarygodnych zeznań powodów (k. 278-279) wynika, że powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytu w celu dokończenia budowy domu jednorodzinnego,
w którym mieszkają nadal. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona żadna działalność gospodarcza. Powodowie zawarli umowę korzystając z usług pośrednika kredytowego. Nie negocjowali umowy, podpisali ją w kształcie zaproponowanym przez bank. Na realizację celu umowy potrzebowali środków w walucie polskiej i w takiej kredyt został im wypłacony. Do czasu zawarcia porozumienia, spłaty kredytu powodowie dokonywali w walucie polskiej a następnie – w (...).

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powodów. Zeznania świadków wskazanych w odpowiedzi na pozew: W. S. i P. G., odebrane na piśmie, nie sposób było uznać za potwierdzenie spornych tez wysuniętych w odpowiedzi na pozew z powodu upływu wielu lat od zawarcia umowy i przeważającej odpowiedzi „nie pamiętam” na zadane pytania, jak również na pytanie czy pamiętają stronę powodową oraz szczegóły zawierania tej konkretnej umowy. Na podstawie zeznań świadków niemożliwym okazało się dokonanie dokładniejszych ustaleń dotyczących treści ustnych informacji
i pouczeń przekazywanych przy zawarciu umowy.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego, ponieważ okoliczności wskazane przy tym dowodzie w pozwie i odpowiedzi na pozew były w świetle poniższych motywów wyroku nieistotne dla rozstrzygnięcia - wobec stwierdzenia nieważności umowy jako takiej.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Wbrew wywodom pozwanego z dokumentów wynika jasno, że nie było możliwości uzyskania kredytu bezpośrednio w (...) (zresztą zamiarem stron było kredytowanie w złotówkach), jak i nie było możliwości w dacie umowy dokonywania spłat bezpośrednio w (...) zdecydowanie nie to było intencją stron. Wskazuje na to chociażby zawarte w 2014 r. porozumienie umożliwiające dopiero od tego momentu spłatę w (...). Ważność umowy i skuteczność jej postanowień oceniane są na datę zawarcia umowy, a nie na okres wykonywania umowy, dlatego na wszelkie rozważania dotyczące tych dwóch kwestii nie mogły mieć wpływu dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, powstałe już po zawarciu umowy - takie jak wnioski o wypłatę transz. Pozostałe dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, niedotyczące okoliczności zawarcia tej konkretnej umowy, należało potraktować wyłącznie
w kategorii rozwinięcia stanowiska pozwanego, a nie w kategorii dowodu.

Powództwo o ustalenie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Żądanie znajduje oparcie w art. 189 k.p.c., który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego. Sąd podziela argumentację powodów, że mają oni interes prawny w żądaniu nieważności umowy, ponieważ ewentualne podzielenie przez Sąd argumentacji o nieważności umowy tylko na potrzeby rozstrzygnięcia o zapłatę wynikać będzie nie z sentencji wyroku, lecz z uzasadnienia,
a nie ma pewności, czy będzie to uznawane w innych postępowaniach w kategorii powagi rzeczy osądzonej, a ponadto orzeczenie stwierdzające nieważność umowy może dawać podstawę również do stwierdzenia nieważności hipoteki ustanowionej na zabezpieczenie kredytu.

Żądania główne strony powodowej opierały się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte w § 1 ust. 1 Części Szczególnej oraz § 1 ust. 2 pkt 1 i 2, § 8 ust. 9 pkt 3, § 11 ust. 3, § 11a ust. 2, § 16 ust. 1 pkt. 1, § 16 ust. 4, § 19 pkt 3 oraz § 23 ust. 3 pkt 5 Części Ogólnej Umowy, która skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższych zapisów innym postanowieniem. Niezależnie od tego umowa narusza zasady współżycia społecznego, art. 353 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową w wykonaniu spornej umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – został wykazany wiarygodnymi zeznaniami strony powodowej. Lokal nie został zakupiony na cele działalności gospodarczej i nie służył tej działalności.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Oceny tej nie zmieniają również zawarte w § 11a (...) zasady określania sposobów i terminów ustalania kursów wymiany walut dla kredytów indeksowanych do walut obcych. Zawarte w § 11a (...) zasady ustalania kursu dają jedynie pozory weryfikowalnego przez konsumenta sposobu ustalania kursu obowiązującego w banku. Postanowienia dotyczące sposobu ustalania kursów waluty stosowanych do rozliczeń mają charakter abuzywny. Odwołują się bowiem do Tabel kursowych banku,
a wskazane przez bank czynniki w dalszym ciągu były ustalane wyłącznie i arbitralnie przez bank udzielający kredytu nie odwołując się przy tym do żadnych obiektywnych
i niezależnych od stron wskaźników. Postanowienia umowy w zakresie ustalenia kursu były zatem niedookreślone i nieweryfikowalne dla przeciętnego konsumenta.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w Olsztynie w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieważności umowy a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była wykazana zaświadczeniem banku. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione z uwagi przedsądowe wezwanie do zapłaty, które zawierało skonkretyzowane żądanie zwrotu spłaty (typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia).

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania na podstawie art. 497 w zw. z art. 496 k.c., uznając, że umowa kredytu jest umową wzajemną, ponadto zarzut jest sprzeczny z istotą ochrony konsumenckiej, zresztą w przypadku świadczeń jednorodzajowych (pieniężnych) bankowi służy dalej idący, skuteczniejszy środek w postaci potrącenia.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Poprzez uwzględnienie w całości żądań głównych nie było potrzeby przechodzenia do rozpoznawania żądań ewentualnych.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10.800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu.

sędzia Rafał Kubicki