Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. M. i M. M.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny wynikający z kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 27 kwietnia 2010 r.,

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

III.  koszty procesu stron wzajemnie znosi.

Sygn. akt I C 962/23

UZASADNIENIE

Powodowie P. M. i M. M. w dniu 26.06.2023 r. złożyli pozew przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., w którym wnieśli o:

1.  ustalenie, że pomiędzy powodem, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zwartej w dniu 27.04.2010 r. z uwagi na nieważność tej umowy,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda solidarnie kwoty 217.432,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.05.2023 r. do dnia zapłaty, z uwagi na nieważność umowy kredytu,

ewentualnie,

3.  ustalenie, postanowienia dotyczące waloryzacji kredytu zawarte w szczególności w § 2 ust. 1 w zakresie słów „denominowanego (waloryzowanego) w walucie EUR”, § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a, § 9 ust. 2 zd. 2-4, § 11 ust. 5 umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zwartej pomiędzy powodem, a poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 27.04.2010 r. oraz § 5 ust. 4, § 8 ust. 5 pkt 1, § 17 ust. 1 pkt 1-3, 17 ust. 4 ogólnych warunków kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele mieszkaniowe i pożyczek hipotecznych w (...) Bank S.A. – nie wiążą powoda, ponieważ stanowią niedozwolone klauzule, które kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a ponadto rażąco naruszają jego interes bowiem odnoszą się do zmiennych wartości ustalanych jednostronnie przez pozwanego,

4.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda solidarnie kwoty 30.869,36 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.05.2023 r. do dnia zapłaty.

Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu wskazali, że jako konsumenci zawarli z pozwanym Bankiem umowę o kredyt indeksowany do waluty EUR. W ich ocenie zawarta umowa kredytu jest nieważna. Klauzula waloryzacyjna jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego oraz zasadami współżycia społecznego oraz zasadą równości stron – nieważność na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. Wskutek nieskuteczności (abuzywności lub nieważności) klauzul waloryzacyjnych jest ona niewykonalna. Umowa kredytu stanowiła wzorzec umowny, na którego treść strona powodowa nie miała wpływu. Jako podstawę prawną żądania zapłaty wskazali przepis art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.

(pozew k. 4-15)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank, pozwany) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia.

Pozwany podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powoda o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu tj. kwoty 250.000 zł oraz kwoty 63.511,55 zł stanowią wierzytelność pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania przez drugą stronę z udostępnionego jej przez bank kapitału i osiągnięcia z tego tytułu korzyści majątkowej. Nadto, pozwany podniósł zarzut zatrzymania (na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia) kwoty 250.000 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 63.511,55 zł stanowią wierzytelność pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na skutek skorzystania przez drugą stronę z udostępnionego jej przez bank kapitału i osiągnięcia z tego tytułu korzyści majątkowej.

Pozwany wskazał, że umowa kredytu ani nie jest bezwzględnie nieważna ani nie jest dotknięta jakąkolwiek inną wadliwością, mogącą skutkować jej upadkiem w całości lub w części. Podkreślił, że umowa nie zawiera klauzul niedozwolonych. Zaprzeczył, aby nie wypełnił obowiązku informacyjnego względem powodów oraz aby powodowie nie mieli możliwości negocjowania poszczególnych postanowień umownych. Wskazał, że tabele kursowe nie były kształtowane przez niego w sposób dowolny. Co więcej, podniósł, że nie jest zobowiązany do zapłaty względem powoda jakichkolwiek kwot z tytułu świadczenia nienależnego, w tym w szczególności jakichkolwiek należności dochodzonych pozwem.

(odpowiedź na pozew k. 40-68)

Pozwany w piśmie z dnia 03.10.2024 r. podniósł zarzut potrącenia – art. 203 ¹ k.p.c. wierzytelności powoda o zapłatę kwoty dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodowi kredytu tj. kwoty 250.000 zł oraz kwoty 44.904,73 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredyty wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku na podstawie przepisów art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pismo pozwanego – k. 235-237)

Na rozprawie w dniu 28.01.2025 r. pełnomocnik powodów oświadczył, że zawarte w żądaniu głównym określenie powód dot. obojga powodów, na ich rzecz domaga się zasądzenia.

(protokół rozprawy – k. 260)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 27 kwietnia 2010 r. powodowie jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę o kredyt na cele mieszkaniowe (...) nr (...). Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 250.000 zł, jak określono, „denominowanego (waloryzowanego) w walucie EUR” na okres 300 miesięcy od dnia 26.04.2010 r. do dnia 10.04.2035 r. (§ 2 ust. 1 umowy). Celem kredytu było pozyskanie środków na zakup nieruchomości gruntowej, zabudowanej domem jednorodzinnym położonej w O. (§ 3 ust. 1 pkt 1 umowy).

(dowód:umowa kredytu. k. 18-19, ogólne warunki umowy k. 20-21)

Zawarta przez strony umowa zawierała następujące postanowienia:

- kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w EUR, a w przypadku kredytu uruchomianego w transzach także kwota poszczególnych transz kredytu wyrażona w EUR zostanie określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty prezentowanego w (...) Banku obowiązującej w Banku w chwili realizacji przez Bank dyspozycji kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu lub wypłaty poszczególnych transz kredytu (§ 2 ust. 2),

- o wyrażonej w walucie EUR wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego), wysokości rat kapitałowo-odsetkowych, wysokości odsetek w okresie karencji, o ile kredytobiorca korzysta z karencji w spłacie kapitału Bank poinformuje Kredytobiorcę w terminie 14 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w (...) (§2 ust. 3),

- kredyt wypłacany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę EUR według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty, prezentowanego w (...) Banku obowiązującego w Banku w chwili realizacji przez Bank dyspozycji kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu (§ 4 ust. 1a),

- wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określona jest w EUR. Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla EUR prezentowanego w ostatniej (...) Banku obowiązującej w Banku w dniu spłaty. Zmiana wysokości kursu sprzedaży dewiz oraz wysokość spreadu walutowego mają wpływ na wyrażoną w złotych wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, a tym samym wpływają na wyrażoną w złotych wysokość zadłużenia z tytułu kredytu (§ 9 ust. 2 zdanie drugie, trzecie i czwarte). Miesięczne raty kapitałowo odsetkowe ustalone są w równej wysokości (§ 9 ust. 3).

( dowód: umowa kredytu. k. 18-19)

Oprocentowanie kredytu określono jako zmienne i stanowiące sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży w wysokości 3,90 punktów procentowych, z zastrzeżeniem ust. 6 oraz z zastrzeżeniem zmiany marży Banku na podstawie § 11a umowy (§ 8 ust. 1 umowy).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 4,53 % w stosunku rocznym i było równe stawce odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego (...) 3-miesięczny z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku, z ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc zawarcia umowy publikowana na stronie serwisu (...) lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym, powiększona o marżę banku, o której mowa wyżej (§ 8 ust. 2 umowy).

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu wynosiła w dniu zawarcia umowy 4,88 % (§ 8 ust. 10).

Ani w umowie, ani w OWU nie zdefiniowano kursów kupna i sprzedaży dewiz, ani nie wskazano, jak ustalana jest tabela, z której miały one wynikać.

( dowód: umowa kredytu. k. 18-19, ogólne warunki umowy k. 20-21)

W § 11 ust. 5 umowy zostało zawarte postanowienie, że kredytobiorca:

- został poinformowany przez bank o ryzku związanym ze zmianą kursów kupna oraz sprzedaży dewiz oraz zmianą spreadu walutowego i rozumie wynikające z tego konsekwencje,

- akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące kwoty kredytu w walucie obcej wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy,

- akceptuje określone w (...) zasady informowania o wysokości kursów kupna i sprzedaży dewiz oraz wysokości spreadu.

(dowód: umowa kredytu. k. 18-19)

Ogólne warunki kredytowania zawierały następujące postanowienia:

- w przypadku kredytów denominowanych w walucie obcej ustalona w złotych kwota pobranej przez bank prowizji za udzielenie kredytu, o której mowa w umowie jest denominowana (waloryzowana) w walucie kredytu i wyliczona według kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty, zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu pobrania prowizji (§ 5 ust.4),

- bank nie pobierze prowizji za wcześniejszą spłatę części kredytu na cele mieszkaniowe w przypadku spłaty dokonanej raz na 12 miesięcy, w miesiącu przypadającym w rocznicę zawarcia umowy, w wysokości nieprzekraczającej 20% zadłużenia z tytułu kredytu, rozumianego jako kwota wykorzystanego i niespłaconego kredytu, według stanu na dzień złożenia przez kredytobiorcę dyspozycji wcześniejszej spłaty, w przypadku kredytów denominowanych w walutach obcych, w celu ustalenia uprawnienia kredytobiorcy do zwolnienia z prowizji, środki pieniężne w złotych przeznaczone na wcześniejszą spłatę kredytu zostaną przeliczone na walutę, w jakiej kredyt jest denominowany wg kursu sprzedaży dewiz dla tej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku, w dniu złożenia dyspozycji wcześniejszej spłaty, zaliczanie tych środków na spłatę kredytu nastąpi według zasad określonych w umowie dla spłaty rat kapitałowo-odsetkowych kredytu denominowanego (§8 ust. 5 pkt 1),

- na pisemny wniosek kredytobiorcy Bank może wyrazić zgodę na:

1. przekształcenie kredytu złotowego na kredyt denominowany (waloryzowany), które nastąpi po przeliczeniu kwoty kredytu pozostającej do spłaty wraz z należnymi odsetkami według kursu kupna dewiz dla nowo wybranej walut zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu przekształcenia,

2. przekształcenie kredytu denominowanego (waloryzowanego) na kredyt złotowy, które nastąpi po przeliczeniu kwoty kredytu pozostającej do spłaty wraz z należnymi odsetkami według kursu sprzedaży dewiz dla waluty, w jakiej kredyt jest denominowany, zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu przekształcenia,

3. na zmianę rodzaju waluty wymienialnej kredytu denominowanego (waloryzowanego), która nastąpi po przeliczeniu kwoty kredytu pozostającej do spłaty wraz z należnymi odsetkami na złote, według kursu sprzedaży dewiz dla waluty w jakiej kredyt jest denominowany, zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu przekształcenia, a następnie po przeliczeniu uzyskanej w ten sposób kwoty w złotych według kursu kupna dewiz dla nowo wybranej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu przekształcenia (§ 17 ust. 1 pkt 1-3),

- za zmianę warunków umowy, o której mowa w ust. 1 Bank pobiera prowizję zgodnie z Tabelą prowizji i opłat (...) Bank S.A. W przypadku gdy zmiana warunków umowy, o której mowa w ust. 1 dotyczy kredytów denominowanych (waloryzowanych) prowizja płatna jest w złotych po przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty, zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu przekształcenia kredytu.

( dowód: ogólne warunki umowy k. 20-21)

Umowa została zawarta na podstawie wzorca umownego i nie była negocjowana między powodami, a pozwanym.

(dowód: zeznania powodów – k. 260v-261)

Powodowie w dacie zawarcia umowy byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i osiągali dochód w PLN. Kwota uzyskana z kredytu miała na celu zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powodów.

(dowód: zeznania powodów – k. 260v-261)

Pozwany wypłacił powodom w dniu 28.04.2010 r. kwotę 250.000 zł.

(dowód: zaświadczenie - k. 22-23v)

W okresie od 10.05.2010 r. do 08.05.2023 r. na rzecz pozwanego powodowie uiścili kwotę 217.432,11 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

(dowód: zaświadczenie - k. 22-23v)

Powodowie pismem z dnia 07.04.2023 r. złożyli reklamację pozwanemu w związku z stosowaniem w umowie kredytu niedozwolonych postanowień umownych. Jednocześnie wezwali do zapłaty wszystkich uiszczonych przez nich kwot na rzecz pozwanego, w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisma. Pozwany nie uznał roszczeń powodów.

(dowód: reklamacja – k. 25-26, pismo pozwanego – k. 27)

Pozwany pismem z dnia 02.09.2024 r. wezwał powodów do zapłaty na jego rzecz kwoty 250.000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy kredytu oraz kwoty 44.904,73 zł tytułem kwoty należnej Bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu wypłaconą na podstawie umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia świadczenia banku.

Pismem z dnia 24.09.2024 r. pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powoda o zapłatę kwoty dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty tj. kwoty 250.000 zł tytułem wypłaconego i wykorzystanego kapitału kredytu oraz kwoty 44.904,73 zł należnej pozwanemu ponad nominalną kwotę kapitału kredyty wypłaconego na podstawie zawartej przez strony umowy kredytu w związku z koniecznością urealnienia wysokości świadczenia banku na podstawie przepisów art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Wezwanie do zapłaty oraz oświadczenie o potrąceniu zostało doręczone powodom.

(dowód: wezwanie z dnia 21.01.2022 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 238-245, oświadczenie o potrąceniu z dnia 24.09.2024 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 246-248, oświadczenie pełnomocnika powodów – k. 260-261)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o ustalenie, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zwartej w dniu 27.04.2010 r. z uwagi na nieważność tej umowy, uznano za zasadne. Roszczenie powodów o zapłatę kwoty 217.432,11 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego (uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych) podlegało oddaleniu. Wobec uznania, że umowa łącząca strony jest nieważna, strony powinny zwrócić to co wzajemnie sobie świadczyły. Jednak pozwany zgłosił zarzut potrącenia, który okazał się skuteczny co do żądnego przez powodów zwrotu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania świadków i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Świadkowie J. L. (k. 175-190), E. S. (k.192-204), M. Ś. (k.209-213v), A. K. (k.215-231) nie uczestniczyły w procesie udzielania kredytu powodom. Zeznały na temat ogólnych kwestii związanych z funkcjonowaniem kredytów i finansowaniem banku oraz konstrukcji umów.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zwartej w dniu 27.04.2010 r. z uwagi na nieważność tej umowy i zapłaty z tego tytułu. Tytułem żądania ewentualnego powodowie wnieśli o ustalenia bezskuteczności w stosunku do nich postanowień odnoszących się do indeksacji kredytu oraz zapłaty z tego tytułu.

Powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku jak i Sądu Najwyższego powyższa kwestia nie budzi wątpliwości.

Wyjaśnić należy, że mimo zawartych w umowie sformułowań, że kredyt udzielony powodom jest denominowany, to faktycznie miał on charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była bowiem ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na EUR. Strony niniejszego procesu łączyła zatem umowa kredytu indeksowanego do EUR, co ostatecznie nie było sporne w sprawie.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie (EUR).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Z umowy i wniosku kredytowego wynika, że powodowie zaciągnęli kredyt na cele mieszkaniowe. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

Powodowie wskazali, że postanowienia zawarte w § 2 ust. 1 w zakresie słów „denominowanego (waloryzowanego) w walucie EUR”, § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a, § 9 ust. 2 zd. 2-4, § 11 ust. 5 umowy kredytu oraz § 5 ust. 4, § 8 ust. 5 pkt 1, § 17 ust. 1 pkt 1-3, § 17 ust. 4 ogólnych warunków kredytowania stanowią klauzulę waloryzacyjną. Powyższe zapisy dotyczyły kursów waluty obcej stosowanych do przeliczeń na potrzeby ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Wskazane zapisy przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej.

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w ogólnych warunkach kredytowania.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorcy mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Oznacza to, że te pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia ogólnych warunków kredytowania (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z zeznań powoda wynika, że nie informowano kredytobiorców o możliwości negocjacji umowy „ Nie tłumaczono w jaki sposób bank będzie tworzył tę tabelę. Twierdzono, że jest to gwarancja stabilności kursu. (…). Nie mieliśmy wiedzy, że możemy negocjować jakieś warunki, gdy przyszliśmy przedstawiono nam umowę. Poproszono o sprawdzenie poprawności danych i dano krótki czas na przeczytanie. (…) Nie miałem wiedzy, że mogę wystąpić o zmianę zapisów umowy.” (protokół k. 260v-261).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania strony powodowej względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Z uwagi na to, że powodowie wskazywali, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumenta. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się w zakresie wypłaty kredytu jak i jego spłaty do kursu EUR obowiązującego w Banku. Nie wskazano, w jaki konkretnie sposób jest ustalany kurs waluty. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorców. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorców, na które kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powódki w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały zobowiązania powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą powodów.

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę euro, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Przede wszystkim dlatego, że świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a EUR był tylko walutą denominacyjną). Zastosowanie tego przepisu nie spowodowałoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w EUR po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego(...) z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zwartej w dniu 27.04.2010 r. z uwagi na nieważność tej umowy, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie(...), w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

W oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. powodom przysługiwała od pozwanego kwota 217.432,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.05.2023 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych. Powyższa kwota stanowi sumę wszystkich świadczeń w PLN otrzymanych przez pozwanego od powodów w okresie od dnia 10.05.2010 r. do 08.05.2023 r. Powodowie udokumentowali żądaną kwotę zaświadczeniem wystawionym bezpośrednio przez bank, którego autentyczności pozwany nie podważył. Kwota ta wynikała wprost z podsumowania tabeli.

Dochodzone przez powodów roszczenie nie jest przedawnione. Zastosowanie znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104).

Bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.” (teza 46 do wyroku (...) (...)). Stanowisko takie zostało wyrażone w wyrokach (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...) i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...). Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowania wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Jednocześnie, na podstawie tych samych przepisów pozwanemu przysługuje od powodów kwota 250.000 zł z tytułu nienależnego świadczenia w postaci wypłaconego kapitału. Strona powodowa powinna zwrócić powyższą kwotę pozwanemu.

Jednakże pozwany w toku niniejszej sprawy zgłosił zarzut potrącenia. Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. „ Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.”. Jak wynika z powyższego przepisu mogą zostać potrącone wierzytelności jeżeli przedmiotem ich są pieniądze – warunek spełniony w niniejszym stanie faktycznym. Potrącenie wierzytelności jest uzależnione od złożenia odpowiedniego oświadczenia drugiej stronie. Pozwany w piśmie z dnia 24.09.2024 r. złożył bezwarunkowe oświadczenie o potrąceniu wierzytelności. Powodowie przyznali, że powyższe oświadczenie zostało im doręczone.

W związku z tym Sąd uwzględnił zarzut potrącenia, ponieważ oświadczenie o potrąceniu zostało skutecznie złożone, a tym samym wierzytelności stron wzajemnie się umorzyły do kwoty 217.432,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.05.2023 r. do dnia 24.09.2024 r. (data potrącalności).

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., przy uwzględnieniu zarzutu potrącenia, Sąd oddalił powództwo o zapłatę kwoty 217.432,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.05.2023 r. do dnia 24.09.2024 r. tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powodów w okresie od 10.05.2010 r. do 08.05.2023 r., o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Z uwagi na uwzględnienie zarzutu potrącenia, zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego stał się bezprzedmiotowy.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny bankowości. Okoliczności, na które miał dowód ten być przeprowadzony okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia sporu. Niniejsze postępowanie ostatecznie wymagało ustalenia czy zawarte postanowienia umowy mają charakter abuzywny – a więc wymagało ustalenia czy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interes konsumenta. Powyższe nie wymagało wiedzy specjalnej biegłego sądowego lecz opierało się na kwestii prawidłowego stosowania przepisów prawa, a analiza i ocena postanowień umownych w kontekście norm prawnych należy do Sądu.

Sąd pominął wniosek powodów o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej. Dowód ten dotyczył ewentualnego żądania zapłaty, wobec tego był on nieistotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Uwzględnienie tych żądań dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

Pozwany podniósł zarzut ustalenia błędnej wartości przedmiotu sporu przez powodów. Powodowie określając wartość przedmiotu sporu wskazali na sumę roszczenia pieniężnego oraz roszczenia o ustalenie, w łącznej wysokości 467.433 zł. W ocenie Sądu taki sposób ustalenia wartości przedmiotu sporu jest właściwy i zgodny z art. 21 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. W ocenie Sądu, za wzajemnym zniesieniem kosztów procesu przemawiały: uwzględnienie powództwa o ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu i w tym zakresie pozwany przyczynił się do wytoczenia powództwa, zaś z drugiej strony oddalenie powództwa o zapłatę na skutek niecofnięcia pozwu wobec skutecznie zgłoszonego zarzutu potrącenia. Jeżeli strona powodowa cofnęłaby pozew w zakresie kwoty co do której został podniesiony zarzut potrącenia, wówczas Sąd nie uznałby jej jako strony przegrywającej proces w tej części. Powodowie podjęli decyzję procesową polegającą na dalszym dochodzeniu roszczenia o zapłatę mimo potrącenia wierzytelności będąc świadomi tego, że wpłynie to na rozstrzygniecie o kosztach procesu. W związku z powyższym Sąd orzekł jak w punkcie III wyroku.