I C 966/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Olsztynie z 2024-12-03
Sygn. akt: I C 966/23
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2024 r.
Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny
w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek
Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska
po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2024 r. w Olsztynie
na rozprawie
sprawy z powództwa M. Z. i A. Z.
przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.
o zapłatę i ustalenie lub zapłatę i ustalenie
I. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 156.906 zł 74 gr (sto pięćdziesiąt sześć tysięcy dziewięćset sześć złotych siedemdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 lipca 2022 r. do dnia zapłaty,
I. ustala nieistnienie stosunku prawnego z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) z dnia 14 stycznia 2011 r. zawartej pomiędzy A. Z. i M. Z. a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego),
II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 10.834 (dziesięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
Sygn. akt: I C 966/23
UZASADNIENIE
Pozwem wniesionym w dniu 23 czerwca 2023 r. skierowanym przeciwko bankowi (...) S.A. w W. powodowie A. Z. i M. Z. wnieśli o:
1. Zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwot:
a) 152.006,34 zł tytułem uiszczonych przez powodów na rzecz pozwanego rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 10.02.2011 r. do 10.02.2022 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie , liczonymi od dnia 01.07.2022 r. do dnia zapłaty,
b) 4.900,40 zł tytułem uiszczonych przez powodów na rzecz pozwanego opłat okołokredytowych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi od dnia 01.07.2022 r. do dnia zapłaty,
- stanowiących świadczenie nienależne z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r., zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego,
2. ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r. zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego,
ewentualnie,
3. zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwoty 35.474,18 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia w postaci nadpłat rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w okresie od 10.02.2011 r. do 10.02.2022 r. oraz kwoty 4.900,40 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia w postaci opłat okołokredytowych, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczony od dnia 1 lipca 2022 r. do dnia zapłaty, z uwagi na nieważność niedozwolonych postanowień zawartych w treści umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r. tj. § 1 ust. 1 (...) oraz § 1 ust. 1 pkt 2, § 19 ust. 3, § 19 ust. 6 (...) stanowiących dla pozwanego podstawę uzależniania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych od kursu franka szwajcarskiego ( (...)) oraz ustalenie, że postanowienia zawarte w treści umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r. tj. § 1 ust. 1 (...) oraz § 1 ust. 1 pkt 2, § 19 ust. 3, § 19 ust. 6 (...) są bezskuteczne w stosunku do powodów, a co za tym idzie strony są związane wyłącznie pozostałymi postanowieniami umownymi.
Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że umowę zawarli działając jako konsumenci. Wskazali, że swoje roszczenie oparte na nieważności umowy kredytu, powodowie wywodzą z art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. z powodu naruszenia lub sprzeczności z m.in.:
1. art. 385 1 § 1 k.c. poprzez zawarcie przez pozwanego w umowie niedozwolonych klauzul indeksacyjnych oraz braku indywidualnego uzgodnienia warunków umowy,
2. art. 4 ust. 2 i art. 5 Dyrektywy (...) poprzez naruszenie przez pozwanego obowiązków informacyjnych,
3. art. 58 § 2 i § 3 k.c. poprzez zawarcie w umowie postanowień abuzywnych, które są sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,
4. art. 60 ust. 1, 2 pkt 2, 4, 5 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 353 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 358 1 § 1 k.c. w zakresie zawarcia w umowie postanowień abuzywnych poprzez niewykonanie umowy przez pozwanego bądź uznanie, że umowa nie zawiera wszystkich essentialia negotii umowy kredytowej, a także poprzez zastosowanie waloryzacji do umowy kredytowej,
5. art. 58 § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 354 k.c. oraz art. 353 1 k.c. poprzez naruszenie granic swobody umów.
Ponadto powodowie wskazali, że kursy walut w tabeli kursów pozwanego były ustalane arbitralnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych oraz nie byli poinformowani o sposobie tworzenia tabel kursowych przez pozwanego.
(pozew k. 4-27)
Pozwany Bank (...) S.A. (dalej: Bank) przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy wniósł o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu. Następnie, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Pozwany wskazał, że roszczenia powodów są bezpodstawne co do zasady, a ponadto niewykazane również co do wysokości. Podniesiony został zarzut braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia. W pierwszej kolejności pozwany wskazał, że powodowie od dnia zawarcia umowy mieli możliwość dokonywania spłat kredytu bezpośrednio w (...). Ponadto, powodowie mieli możliwość negocjowania kursu (...) stosowanego do uruchomienia kredytu.
Pozwany zaprzeczył m.in. jakoby:
- umowa była nieważna lub sprzeczna z jakimkolwiek przepisem prawa,
- jakiekolwiek postanowienie umowy, a w szczególności klauzule indeksacyjne, były abuzywne lub nieważne,
- bank mógł arbitralnie, dowolnie ustalać kursy publikowane w (...),
- postanowienia umowne, w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem (...) nie były indywidualnie uzgadniane przez strony,
- postanowienia umowy były niejednoznaczne, sprzeczne z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały interesy powoda,
- wysokość jakiejkolwiek płatności na poczet spłaty kredytu została zawyżona,
- powodowie świadczyli na rzecz pozwanego jakiekolwiek nienależne świadczenie.
(odpowiedź na pozew k. 92-126)
Pozwany pismem z dnia 08.02.2024 r. podniósł zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez powodów w niniejszym postępowaniu w związku z twierdzeniem o rzekomej nieważności umowy, do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu świadczenia wzajemnego Banku w postaci 220.019,99 zł tytułem środków wypłaconych przez pozwanego powodowi , na podstawie rzekomo nieważnej umowy.
(pismo procesowego pozwanego – k. 267-269, oświadczenie pozwanego – k. 272, 274)
Sąd nie uwzględnił zarzutu pozwanego co do wadliwego ustalenia wartości przedmiotu sporu.
(protokół rozprawy – k. 347v-348)
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
W dniu 3 grudnia 2010 r. powodowie, jako konsumenci wystąpili do poprzednika prawnego pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. – z wnioskiem o udzielenie kredytu mieszkaniowego na zakup lokalu na rynku pierwotnym w kwocie 220.020 zł. Nabyta nieruchomość miała zaspokoić potrzeby mieszkaniowe powodów. Jako walutę kredytu powodowie wskazali franka szwajcarskiego ( (...)).
W dniu składania wniosku o kredyt powodowie zatrudnieni byli na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i z tego tytułu osiągali dochód w złotych.
Wniosek o kredyt w pkt 6 ppkt 6 zawierał oświadczenie powodów dotyczące ryzyka wynikającego ze zmiennej stopy procentowej i akceptacji tego ryzyka. Natomiast wniosek w pkt 6 ppkt 7 zawierał oświadczenie powodów o ponoszeniu przez kredytobiorców ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w przypadku zaciągnięcia kredytu indeksowanego w walucie obcej oraz przyjęciu i akceptacji tego ryzyka przez kredytobiorców.
Ponadto, powodowie w dniu 03.12.2010 r. podpisali oświadczenie, że zapoznali się z informacją dla wnioskodawców o ryzyku zmiennej stopy procentowej, ryzyku kursowym, ryzyku zmiany spreadu walutowego oraz ryzyku zmian cen rynkowych nieruchomości. Ponadto oświadczyli, że po zapoznaniu się z informacją o ryzykach związanych z kredytem indeksowanym do waluty obcej odrzucili ofertę Banku udzielenia im kredytu w PLN.
(dowód: wniosek o kredyt z zał. k. 146-150v, informacja dla wnioskodawców z zał.– k. 161-162, zeznania powodów – k. 347v-348)
Pozwany po dokonaniu analizy wniosku powodów o kredyt mieszkaniowy wydał pozytywną decyzję kredytową.
(dowód: decyzja kredytowa – k. 151)
W dniu 14 stycznia 2011 r. strony podpisały umowę o kredyt mieszkaniowy (...) nr (...) (...) (...), która składała się z części szczególnej umowy (...) oraz części ogólnej umowy (...). Na jej podstawie Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 220.020 zł z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty wyrażona w (...), określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniu na tę walutę po kursie jej kupna, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków (§ 1 ust. 1 (...), § 1 ust. 2 pkt 2 (...)). Przeznaczenie kredytu zostało określone jako cele mieszkaniowe (§ 1 ust. 2 (...)). Kredyt został udzielony na okres od dnia zawarcia umowy do 10.01.2041 r. (§1 ust. 3 (...)).
Zgodnie z § 4 ust. 1-4 (...) wypłata kredytu miała nastąpić w PLN jednorazowo w terminie 5 dni od spełnienia przez Kredytobiorcę warunków uruchomienia kredytu opisanych w § 4 ust. 5 (...). Zgodnie z § 12 ust. 2 (...) wypłata środków miała nastąpić w formie i na rachunek Bankowy wskazany w dyspozycji kredytobiorcy, na podstawie pisemnego wniosku. Strony ustaliły, że kredyt konsolidacyjny jest udzielany w złotych (§ 1 ust. 1 (...)).
W § 2 ust. 1 (...) wskazano, że oprocentowanie kredytu ustalane jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży Banku. Ryzyko, związane ze zmienną stopą procentową ponosi kredytobiorca (§ 2 ust. 1 (...)). Zgodnie z § 2 ust. 2 pkt 3 stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3 M w przypadku kredytów indeksowanych do USD lub (...). Strony ustaliły, że oprocentowanie kredytu wynosi 3.97 % p.a. (w przypadku uruchamiania środków w dniu podpisania umowy), zaś marża Banku w dniu udzielenia kredytu wynosi 3.8 % w stosunku rocznym (§ 1 ust. 4 - 5 (...)). W zakresie marży umowa przewidywała, że ulega ona obniżeniu o 1 p.p. po ustanowieniu docelowego zabezpieczenia spłaty kredytu tj. po uprawomocnieniu się wpisu hipoteki na rzecz banku (§ 1 ust. 6-7 (...), § 4 ust. 2 (...)). Rzeczywista roczna stopa procentowa ustalona została na 3.85 % p.a. (§ 1 ust. 10 (...)).
Spłata kredytu miała nastąpić w złotych, w równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Spłata kredytu następować miała zgodnie z haromonogramem spłat w drodze potrącenia przez Bank środków zgromadzonych na rachunku złotowym (...) (§ 5 (...), § 19 ust. 2 (...)). W przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kredytu wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczenia wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i momencie spłaty (§ 19 ust. 3 (...)).
W części ogólnej umowy zostały zawarte postanowienia odnoszące się do kredytu indeksowanego do waluty obcej:
- w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej uruchomienie środków następuje w złotych lub w walucie do jakiej kredyt jest indeksowany z zastrzeżeniem, że warunki uruchomienia są zgodne z warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania ( § 16 ust. 1 (...)),
- w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez Bank na walutę, do jakiej kredy jest indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty(§ 16 ust. 4 (...)),
- na wysokość kwoty zobowiązania kredytobiorcy oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej, mają wpływ zmiany kursów walut oraz zmiany spreadu walutowego w trakcie okresy kredytowania tj. różne kursy w dniach kolejnych wypłat transz (§1 ust. 2 pkt 3 (...)),
- ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi kredytobiorca z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6 (...) (§ 1 ust. 2 pkt 4 (...)).
(dowód: umowa k. 30-49 oraz k. 129-139, ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.-H. – k. 141-145)
Umowa kredytu nie była negocjowana między powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego.
(dowód: zeznania powodów – k. 347v-348)
Powodom w dniu 19.01.2011 został wypłacony kredyt w kwocie 220.020 zł stanowiącej równowartość kwoty 76.448,92 CHF po przeliczeniu po kursie 2,878. Z rachunku powodów bank pobrał prowizję w wysokości równowartości kwoty 4.400,40 zł.
Powodowie w okresie od dnia 10.02.2011 r. do dnia 10.02.2022 r. dokonali spłaty w łącznej wysokości 152.006,34 zł.
Ponadto, została pobrana od powodów kwota 400 zł tytułem opłaty za wycenę nieruchomości oraz kwota 100 zł tytułem opłaty za wydanie zaświadczenia.
(dowód: zaświadczenie z dnia 11.03.2022 r. – k. 50-59, wniosek o wypłatę – k. 152)
W dniu 09.03.2011 r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy w przedmiocie wysokości rocznej stopy procentowej oraz zabezpieczenia hipotecznego.
(dowód: aneks nr (...) – k. 140)
Powodowie pismem z dnia 29.04.2022 r. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 156.906,74 zł w związku z nieważnością umowy o kredyt mieszkaniowy N.-H. nr (...) (...) (...), wyznaczając termin 7-dni od otrzymania pisma na spełnienie świadczenia. Wezwanie pozwany odebrał w dniu 23.06.2022 r.
(dowód: wezwanie do zapłaty – k. 60-61)
Pozwany w dniu 08.01.2024 r. oświadczył, że na podstawie art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. korzysta z prawa zatrzymania kwot dochodzonych przez powodów do czasu zaofiarowania zwrotu na rzecz pozwanego kwoty 220.019,99 zł wpłaconą w związku podpisaną w dniu 14.01.2011 r. umową o kredyt mieszkaniowy (...).
(dowód: oświadczenie pozwanego z dnia 08.01.2024 r. wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 272-277)
Pozwany jest następcą prawnym (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G.. (dowód: odpis KRS pozwanego – k. 62-76, bezsporne)
Sąd zważył, co następuje:
Roszczenie powodów o zapłatę tytułem zwrotu świadczenia nienależnego uznano za zasadne. Uwzględnieniu podlegało też żądanie powodów o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r. zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.
Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznań świadka i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.
Świadek W. S. (k. 231-245) wskazał, że nie uczestniczył w procesie udzielania kredytu powodom. Wobec tego zeznał na okoliczność ogólnych procedur udzielenia kredytów i ustalania kursów walut w (...) Bank (...) S.A.
Powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku jak i Sądu Najwyższego powyższa kwestia nie budzi wątpliwości.
Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.
Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).
Art. 358 1 § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).
Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.
Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 1 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.
Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.
Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie(...) na tle wykładni dyrektywy (...) i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ( 1) § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.
Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 1 k.c. Z umowy i wniosku kredytowego wynika, że powodowie zaciągnęli kredyt na cele mieszkaniowe, a powodowie wówczas nie prowadzili żadnej działalności gospodarczej, lecz pozostawali w stosunku pracy. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.
Powodowie wskazali, że postanowienia zawarte w § 1 ust. 1 (...) oraz § 1 ust. 1 pkt 2, § 19 ust. 3, § 19 ust. 6 (...) stanowią klauzulę waloryzacyjną. Powyższe zapisy dotyczyły kursów waluty obcej stosowanych do przeliczeń na potrzeby ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Wskazane zapisy przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej.
Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. W żaden bowiem sposób nie zdefiniowano, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.
W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorcy mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Oznacza to, że te pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia regulaminu (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 1 § 1 i 3 k.c.
Z zeznań powoda wynika, że nie informowano kredytobiorców o możliwości negocjacji umowy i o tym jak będą ustalane kursy walut wykorzystywane do przeliczeń „ Umowa była przygotowana wcześniej. Ja nie wiedziałem, że z bankiem można coś negocjować. Dostaliśmy gotowy produkt. Nie pamiętam, abyśmy dodatkowo dostawali projekt umowy. Nie było wyjaśnione w jaki sposób bank będzie ustalał kurs, ja myślałem, że będziemy to rozbić wg kursu NBP- kursu spłaty. Nie wiem w jaki sposób miała być obliczona kwota do wypłaty kredytu. Nie informowano nas czy a jeżeli tak, to na jakich warunkach można dokonać wypłaty kredytu bezpośrednio (...).” (protokół k. 347-348).
W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania strony powodowej względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.
Z uwagi na to, że powodowie wskazywali, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorcy, na które kredytobiorca nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).
W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 2 k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 2 k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).
Nie niweczy tego okoliczność, że wypłata kredytu teoretycznie mogła nastąpić w walucie innej niż PLN. Jednak w (...) wskazano wprost, że kredyt jest udzielany w złotych. W związku z powyższym nawet wypłata kredytu w innej walucie niż PLN wiązałaby się z dokonywaniem przeliczeń kursowych. Nie zmienia tego również okoliczność, że Bank miał w swoje ofercie możliwość zawarcia umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym, w której jedną z opcji były negocjowane transakcje wymiany walut wymienialnych.
Po pierwsze, postanowienia takiej umowy nie były elementem umowy kredytu, lecz kreowały odrębny stosunek zobowiązaniowy.
Po drugie, realizacja takiej wymiany walut nie mogła nastąpić na etapie zawierania umowy kredytu, lecz dopiero na etapie jej wykonania, a – jak wskazano wyżej – oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się na datę zawarcia umowy.
Po trzecie, kredytobiorca mógł negocjować kurs, według którego miało nastąpić przeliczenie salda kredytu, które określono w (...) jak również kurs waluty dla przeliczenia poszczególnych spłat. Jednak, możliwość negocjowania kursu dotyczyła zatem wyłącznie etapu wykonania umowy, przy czym dostrzec trzeba, że realizacja tej możliwości również zależała wyłącznie od Banku, który decydował o tym, czy zaakceptuje ewentualne propozycje kredytobiorcy co do kursu waluty.
Podsumowując, nawet zawarcie umowy ramowej przy okazji zawierania umowy kredytu nie zmieniało tego, że saldo kredytu oraz raty spłaty, które określono w (...), były ustalane według kursu, którego wysokość zależała wyłącznie od woli Banku, który mógł zaakceptować propozycje kredytobiorcy, a w przypadku braku takiej akceptacji i tak stosowałby własną tabelę.
Oceny powyższej nie zmienia również okoliczność, że spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowała bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie ustalenia salda kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.
W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 1 k.c. i w związku z tym nie wiążą powodów.
Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.
Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.
Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Przede wszystkim dlatego, że świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą denominacyjną). Zastosowanie tego przepisu nie spowodowałoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.
W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.
W umowie zostało ustalone oprocentowanie zmienne. Oprocentowanie stanowiło sumę marży banku oraz odpowiedniej stopy bazowej (§ 2 ust. 1 (...)). Sposób ustalania odpowiedniej stopy bazowej został określony w § 2 ust. 2 pkt 3 umowy i odnosił się do stawki LIBOR 3- miesięczny w przypadku kredytów indeksowanych do USD lub (...). Nie wskazano jednak jakiej waluty dotyczy LIBOR 3M. Wskaźnik ten jest publikowany osobno dla każdej z walut indeksacyjnych. Jest różny dla każdej z nich w tym samym okresie. W umowie bank nie wskazał, że dotyczy on (...). Nie sposób więc zastosować (...) z tej właśnie waluty. Wobec odpadnięcia mechanizmu indeksacji nie sposób domyślać się tej właśnie waluty, jako źródła odniesienia wskazanej stopy referencyjnej.
W efekcie usunięcie mechanizmu indeksacji z umowy, kredyt przestaje być indeksowany do waluty obcej. Z tego względu, strony umowy mogą domyślać się jedynie, że walutą o której mowa to (...). Umowa zawarta pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą powinna być tak skonstruowana, aby zawierała precyzyjne i zrozumiałe postanowienia. W związku z powyższym nie może być wykonywana, ponieważ główne świadczenie stron – oprocentowanie kredytu nie może zostać określone w sposób jednoznaczny. W takiej sytuacji utrzymanie umowy jest niezasadne.
Z uwagi na brak sposobu określenia oprocentowania nie jest zachowany element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty w PLN nie dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzul abuzywnych, przy zastosowanych zapisach umownych nie pozwala wykonywać umowy.
Ponadto, wskazać należy w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:
1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.
2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.
W niniejszej sprawie postanowienia umowne odnoszące się do sposoby określenia kursu waluty zostały uznane za abuzywne. Z tego względu umowa łącząca strony, nawet w przypadku prawidłowego ustalenia oprocentowania, po eliminacji klauzul abuzywnych zgodnie z wspomnianą uchwałą Sądu Najwyższego nie wiązałaby stron.
Z uwagi na powyższe w punkcie II sentencji wyroku, na podstawie art. 189 k.p.c. przy zastosowaniu art. 385 1 k.c. Sąd ustalił nieistnienie stosunku prawnego z uwagi na nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) (...) (...) z dnia 14.01.2011 r. zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego. Sąd uznał, że wobec dalszego braku możliwości wykonywania umowy powodowie mieli interes prawny w ustaleniu treści stosunku prawnego łączącego ich z pozwanym.
Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 156.906,74 zł, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.
Powyższa kwota stanowi sumę uiszczonych od dnia 10.02.2011 r. do dnia 10.02.2022 r. rat kapitałowo-odsetkowych w kwocie 152.006,34 zł oraz prowizję w wysokości 4.400,40 zł, opłaty za wycenę nieruchomości w kwocie 400 zł oraz opłaty za wydanie zaświadczenia w kwocie 100 zł. Powyższa kwota nie była sporna między stronami, wynikała ona z dokumentu złożonego do akt sprawy przez powodów, a sporządzonego przez pozwanego. Dokonanie zsumowania wpłat dokonanych przez powodów nie stanowi skomplikowanego działania matematycznego. Z tego względu Sąd dokonał obliczeń samodzielnie.
Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.
Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.
Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.
Pozwany podniósł również zarzut zatrzymania świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz Banku, które miałyby podlegać zwrotowi na wypadek stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu jest nieważna. Powyższy zarzut nie został uwzględniony przez Sąd. Zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 14.12.2023 r. w sprawie(...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich „ stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania świadczenia po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych mu w wykonaniu tej umowy.”. Wobec orzeczenia (...) Sąd będąc związanym orzeczeniem (...) odstąpił od dotychczasowego poglądu uznającego za skuteczny zarzut zatrzymania. Tym samym w niniejszej sprawie Sąd nie uwzględnił już podniesionego przez pozwanego zarzutu zatrzymania.
Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dochodzonej kwoty od dnia 01.07.2022 r. do dnia zapłaty i to żądanie zostało uwzględnione w całości.
Powodowie powołując się na zawarcie w umowie kredytu klauzul abuzywnych skutkujących nieważnością umowy kredytu wezwali pozwanego do zapłaty na ich rzecz kwoty 156.906,74 zł. Powodowie wyznaczyli pozwanemu termin 7 dni od dnia odebrania pisma na spełnienie świadczenia. Pozwany odebrał pismo w dniu 23.06.2022 r. – termin odbioru nie był kwestionowany przez pozwanego. Wobec tego termin zapłaty upłynął z dniem 30.06.2022 r. Wobec powyższego pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu wyżej wskazanego świadczenia od dnia 01.07.2022 r. i od tej daty Sąd orzekł o początku biegu odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty156.906,74 zł.
Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na aktualne orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Białymstoku odstąpił od dotychczasowego poglądu, że odsetki za opóźnienie od nienależnego świadczenia z tytułu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych należą się od dnia wydania wyroku. Wobec powyższego odsetki należą się od dnia, w którym pozwany bank został w sposób jednoznaczny poinformowany przez kredytobiorcę o tym, że w jego ocenie umowa jest nieważna bądź zawiera klauzule niedozwolone i zostało prawidłowo sformułowane żądanie zapłaty.
W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie na rzecz powodów od kwoty 156.906,74 zł od dnia 01.07.2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie I sentencji wyroku.
Uwzględnienie tego żądania dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.
Pozwany podniósł zarzut ustalenia błędnej wartości przedmiotu sporu przez powodów. Wskazał, że wartość przedmiotu sporu powinna dotyczyć wyłącznie roszczenia pieniężnego. Powodowie określając wartość przedmiotu sporu wskazali na sumę roszczenia pieniężnego oraz roszczenia o ustalenie, w łącznej wysokości 376.926,74 zł. W ocenie Sądu taki sposób ustalenia wartości przedmiotu sporu jest właściwy i zgodny z art. 21 k.p.c.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie wygrali proces w całości.
Koszty procesu po stronie powodów obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (34 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł).
O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 1 k.p.c.
Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 zł, o czym orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku.
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Olsztynie
Data wytworzenia informacji: