Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK WSTĘPNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. E.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę lub zapłatę i ustalenie

uznaje roszczenia główne powoda za usprawiedliwione co do zasady.

Sygn. akt I C 1182/21

UZASADNIENIE

Powód G. E. pozwem z dnia 29.04.2020 r. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r., wynikających ze spełniania rat kapitałowo - odsetkowych w wysokości wyższej, niż należna po wyeliminowaniu z umowy kredytu hipotecznego nr(...) (...) sporządzonej w dniu 26.08.2008 r. niedozwolonych postanowień stanowiących klauzulę indeksacji kredytu kursem franka szwajcarskiego,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848.00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu niniejszego pozwu do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.,

Nadto wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

- zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania wywołanego wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej na podstawie art. 186 § 2 k.p.c. toczącego się przed Sądem Rejonowym dla (...) pod sygn. akt (...) z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu powód wskazał, że zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego jako konsument umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty szwajcarskiej. Umowa została zawarta na wzorcu stosowanym przez pozwanego, a powód nie miał możliwości negocjacji jej poszczególnych postanowień. Postanowienia umowy kredytu kształtujące mechanizm indeksacji odsyłały do kursów walut ustalanych przez pozwanego. Powód wskazał, że uprawnienie pozwanego do ustalania kursu walut nie doznawało w umowie żadnych formalnych ograniczeń. Pozwany nie dopełnił obowiązku informacyjnego o rzeczywistym ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu indeksowanego. Powód nie otrzymał dotyczących ubezpieczenia wkładu własnego, w tym nie przedstawił zakresu ubezpieczenia, umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia.

Powód kwestionował następujące postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji tj. § 1 ust. 4, § 7 ust. 6, § 11 ust. 5, § 14 ust. 5 umowy i § 6 ust. 1 , § 11 ust. 5, § 18 ust. 6 regulaminu. W zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu pozwany kwestionował postanowienia zawarte w § 1 ust. 3 pkt 10 i 15, § 4 ust. 2 umowy i § 9 ust. 4, § 10 ust. 13-16 i 19 regulaminu.

W ocenie powoda, eliminacja klauzuli umownej uznanej za bezskuteczną nie może prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony. Umowa może obowiązywać bez mechanizmu indeksacji oraz zabezpieczenia w formie ubezpieczenia niskiego wkładu.

Jako podstawę prawną żądanej kwoty w pozwie został wskazany art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 3-24)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz opłat skarbowych od pełnomocnictw.

Pozwany zakwestionował roszczenia powoda zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Pozwany zaprzeczył jakoby postanowienia umowy (...) (...) przewidujące indeksację kredytu walutą obcą jak również odnoszące się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego miały charakter niedozwolony. Ponadto zaprzeczył aby kwestionowane postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione, kształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jego interesy. Bank spełnił obowiązek informacyjny wobec powoda w sposób wyczerpujący. Brak jest zdaniem pozwanego, jakichkolwiek podstaw do uznania, że ewentualna abuzywność postanowień odsyłających do tabel kursowych pozwanego banku prowadziłaby do eliminacji wszystkich postanowień spornej umowy przewidujących indeksację kredytu.

Pozwany podniósł, że nie jest bezpodstawnie wzbogacony względem powoda. Ponadto podniósł zarzut przedawnienia jak również zakwestionował istnienie sformułowanego przez powoda roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia.

(odpowiedź na pozew k. 87-157)

Pismem z dnia 30.04.2021 r. powód dokonał rozszerzenia powództwa i ostatecznie wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z zastosowaniem w umowie kredytu hipotecznego nr (...) (...) sporządzonej w dniu 26.08.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych stanowiących klauzulę indeksacji kredytu kursem franka szwajcarskiego,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.;

ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia powyższych/z żądań w wyniku przyjęcia przez Sąd, że strony nie pozostają związane stosunkiem prawnym kredytu i istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności umowy kredytowej,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 85.102,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty - tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie 05.05.2011 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z nieważnością umowy kredytowej nr (...) z dnia 26.08.2008r.,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.

- ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu w związku z nieważnością umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 26.08.2008 r. zawartej pomiędzy powodem, a (...) Bank S.A. poprzednikiem prawnym Banku (...) S.A.

Żądanie w zakresie zasądzenia zwrotu kosztów niniejszego postępowania oraz kosztów wywołanych zawezwaniem do próby ugodowej nie uległo zmianie.

(pismo powoda – k. 514-518)

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie jak również podniósł zarzut braku interesu prawnego powoda w żądaniu o ustalenie.

(pismo pozwanego – k. 594-602).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

(bezsporne, wydruk z KRS k. 32-33 oraz k. 160-163)

Powód w dniu 08.08.2008 r. złożył wniosek kredytowy nr (...) o kredyt w kwocie 136.600 zł, zaś jako walutę kredytu oznaczył (...). Jako przeznaczenie kredytu wskazał zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, refinansowanie wydatków mieszkaniowych, kosztów sądowych, notarialnych i ubezpieczenia niskiego wkładu. Środki uzyskane z kredytu miały zostać przeznaczone przede wszystkim na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powoda. W dacie złożenia wniosku powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i otrzymywał wynagrodzenie w złotych.

(dowód: wniosek kredytowy k. 164-167, weryfikacja zdolności kredytowej powoda – k. 185-187, przesłuchanie powoda k. 646v)

Powód składając wniosek o kredyt złożył oświadczenia dotyczącego tego, że:

- jest świadomy, że oprocentowanie kredytu/pożyczki jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku z ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej raty,

- przedstawiono powodowi ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Podjął decyzję o wyborze oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy, może nastąpić niekorzystna dla powoda zmiany kursu waluty – co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także odsetek oraz kwoty rat kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty, a wyrażonych w złotych.

(dowód: oświadczenia – k. 168, symulacja kosztów – k. 169)

W dniu 26 sierpnia 2008 r. powód G. E. zawarł z (...) Bank S.A. z siedzibą we W., poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...) (...). Kredyt przeznaczony był na zakup nieruchomości na rynku wtórnym położonej przy ul. (...) w S. i jej remont, dowolny cel oraz koszty notarialne i sądowe (§ 2 ust. 2.1. oraz ust. 2.2. umowy). Zgodnie z § 1 ust. 3.1 umowy Bank udzielił powodowi kredytu w kwocie 139.298,90 zł. W § 1 ust. 3.5 umowy wskazano, że walutą indeksacji jest (...). W § 1 ust. 4 umowy wskazano, że umowa kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 70.706,51 CHF. Zastrzeżono, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy może być różna od podanej w umowie. Zgodnie z § 6 ust. 1 zdanie drugie Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek przez (...) Bank S.A. (dalej: regulamin), wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Celem zabezpieczenia spłaty kredytu ustanowiona została hipoteka na rzecz Banku na nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) (§ 3 ust. 1 umowy). Zabezpieczeniem spłaty kredytu było również ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym przeznaczonym do obsługi kredytu, pełnomocnictwo do zawarcia umowy ubezpieczenia nieruchomości, pełnomocnictwo do zawarcia umowy ubezpieczenie na życie oraz cesji praw na bank (§ 3 ust. 2-4). Dodatkowym zabezpieczeniem spłaty kredytu było ubezpieczenie kredytu, ubezpieczenie brakującego własnego, ubezpieczenie na życie (§ 4 ust. 1-3 umowy).

Wypłata kredytu nastąpić miała jednorazowo w dniu 30.09.2008 r. po złożeniu przez powoda wniosku o wypłatę i po spełnieniu warunków wypłaty określonych w § 5 ust. 2 umowy (§ 5 ust. 2 umowy).

Zgodnie z umową prowizja przygotowawcza została ustalona w wysokości 1,50 % kwoty kredytu tj. 2.046,90 zł (§ 6 ust. 1 umowy).

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania Marży Banku w wysokości 1,55% oraz aktualnej w danym kwartale Stopy bazowej, ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w Banku. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,36 %. Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE, którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania Bank miał zawiadamiać kredytobiorcę i poręczycieli na piśmie. Informacja na temat obowiązującego oprocentowania podawana miała być do wiadomości również w placówkach Banku, na stronach internetowych Banku oraz pod numerem telefonu infolinii telefonicznej. Zmiana wysokości oprocentowania dokonana zgodnie z wyżej wskazanymi zasadami nie stanowiła zmiany umowy. Kredytobiorca ponosił ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. W powyższym postanowieniu umownych, wskazano również że kredytobiorca zaciągający kredyt indeksowany do waluty obcej ponosi dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty kredytu co może mieć również wpływ na wysokość innych opłat np. z tytułu ubezpieczenia (§ 6 ust. 2, § 1 ust. 3.13 umowy). Zgodnie z § 2 pkt 13 regulaminu została zdefiniowana stopa bazowa – ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań:

a)  dla kredytów w PLN (WIBOR 3M)- stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w PLN innym bankom, ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu (...), dla pożyczek w PLN,

b)  dla kredytów denominowanych w (...) (3M) stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w (...) oferowanych na rynku międzybankowym w L., ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu londyńskiego.

Spłata kredytu miała być dokonywana w 359 annuitetowych ratach miesięcznych i jednej racie odsetkowej (§ 1 ust. 3.6, 3.7 i 3.8 umowy oraz § 7 ust 1 umowy). Stosownie do § 7 ust. 6 oraz § 11 ust. 5 regulaminu kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej, a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określonym w umowie. Zgodnie z § 7 ust. 7 zdanie pierwsze umowy o aktualnej wysokości raty spłaty, składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej oraz aktualnym oprocentowaniu Bank informował wysyłając listem zwykłym harmonogram spłat na kolejny kwartał lub jego część, przy czym nie wykluczało to innych form komunikowania kredytobiorcy wysokości najbliższej Raty spłaty. Kredytobiorca upoważnił Bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę rat oraz innych należności z tytułu Umowy z rachunku o numerze (...). Upoważnienie to było nieodwoływalne i wygasa wyłącznie po całkowitym rozliczeniu kredytu (§ 7 ust. 8, § 1 ust. 3.19 umowy).

W § 10 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie, że powód:

- został poinformowany o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych (ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej,

- został poinformowany, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty,

- poniesie ryzyko z ww. tytułów.

Zgodnie z § 11 ust. 5 umowy w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty, określonego w Tabeli.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy zmiana warunków umowy, miała następować w formie pisemnej pod rygorem nieważności, za wyjątkiem zmian w Tabeli, o których bank informuje kredytobiorcę w sposób określony w Regulaminie. W przypadku zmiany Regulaminu lub Tabeli, Bank wysyła zmienione dokumenty zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie. W § 14 ust. 5 umowy oraz § 18 ust. 6 regulaminu bank zastrzegł sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności, gdy nastąpi zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług lub zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez bank.

Zasady wyliczenia danych zawartych w Tabeli według której nastąpiło przeliczenie kwoty udzielonego kredytu oraz następowało przeliczenie rat spłat, nie zostały w sposób precyzyjny określone, ani w umowie ani w regulaminie. W regulaminie, w § 2 ust. 14 Tabela została zdefiniowana jako Tabela oprocentowania, Tabela kursów walut oraz Tabela opłat i prowizji Banku dla Kredytów i P. hipotecznych, obowiązuje w Banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerami infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy.

W zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu umowa przewidywała:

- kwota kredytowanego brakującego wkładu własnego podlegającego ubezpieczeniu to 26.400 zł (§ 1 ust. 3 pkt 10),

- ubezpieczenie brakującego wkładu 792,00 zł kredytowane (§ 1 ust. 3 pkt 10 i 15),

- umowa ubezpieczenia niskiego wkładu miała zostać zawarta z T.U. (...) S.A. z okresem ochrony 3 lata, stawka opłaty wynosić miała 3% kwoty kredytowanego brakującego wkładu własnego (§ 4 ust. 2.1-2.3 umowy),

- wysokość opłaty refinansującej w kolejnych okresach ochrony miała zostać ustalona zgodnie z Tabelą, obliczona od aktualnej kwoty brakującego wkładu własnego (§ 4 ust. 2.4 umowy).

W regulaminie w zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu zostały zawarte następujące postanowienia:

- dodatkową, obligatoryjną formą zabezpieczenia stanowi również zawarta przez Bank umowa ubezpieczenia niskiego wkładu własnego jeżeli zgodnie z § 2 pkt 11 kredytobiorca nie wniósł wkładu własnego (§ 9 ust. 4 regulaminu),

- w razie przystąpienia przez kredytobiorcę do ubezpieczenia grupowego w T.U. składka za okres ubezpieczenia nieruchomości płatna jest z góry w dniu przystąpienia do tego ubezpieczenia w wysokości określonej procentowo w Tabeli aktualnej w tym dniu. Bank pobiera ją poprzez automatyczne obciążenie rachunku kredytobiorcy lub pobranie jej z kwoty kredytu. Składka za kolejne okresy płatna jest nie później niż w 10 dniu nowego okresu ubezpieczeniowego. Jeżeli składka płatna jest ze środków własnych kredytobiorca ma obowiązek każdorazowo zapewnić środki na rachunku kredytobiorcy w banku wystarczające do pokrycia należnej składki. Brak wezwania do zapłaty ze strony banku nie zwalnia Kredytobiorcy z obowiązku uiszczenia składki zgodnie ze stawką określoną w Tabeli obowiązującej w Banku w dniu płatności składki. W przypadku gdy pomiędzy dniem dokonania przez kredytobiorcę płatności, a pierwszym dniem wymagalności składki nastąpił wzrost stawki określonej w Tabeli, Kredytobiorca obowiązany jest do niezwłocznego uiszczenia różnicy wynikającej ze wzrostu sławki (§ 10 ust. 13 regulaminu),

- w sytuacji niskiego wkładu własnego kredytobiorcy, bank zawiera umowę ubezpieczenia wkładu własnego kredytobiorcy. W przypadku kontynuacji ubezpieczenia uwzględnia się dotychczas spłacony kapitał kredytu (§ 10 ust. 14 regulaminu),

- kredytobiorca zobowiązany jest do refinansowania bankowi ponoszonych kosztów tego ubezpieczenia (§ 10 ust. 15 regulaminu),

- ubezpieczenie zawierane jest na 36-miesięczny okres, z obowiązkiem przedłużenia na kolejne okresy w sytuacji gdy wartość kapitału pozostałego do spłaty na koniec okresu ubezpieczenia wartości równej lub niższej niż wymagana przez bank i określona w umowie (§ 10 ust. 16 regulaminu).

(dowód: umowa kredytu k. 34-39, regulamin k. 40-50 oraz k. 244-247, zaświadczenie o kredycie hipotecznym – k. 52, informacja o zastosowanym oprocentowaniu – k. 53-54, harmonogram spłaty kredytu – k. 55-57, zestawienie spłat kredytu – k. 58-59, wniosek o wypłatę kredytu – k. 188-189, harmonogram spłaty kredytu – k. 267-269 oraz k. 333-336, historia rachunku – k. 337, informacja o zastosowanym oprocentowaniu – k. 270-271, zestawienie spłat – k. 272-273)

W dniu 1 marca 2016 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, którym dokonali zmiany § 1 ust. 3 pkt 3.21 który dotyczył dnia spłaty – na 15 każdego miesiąca.

(dowód: aneks nr (...) – k. 51)

Następnie w dniu 20.04.2016 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, którym dokonali zmiany § 1 ust. 3 pkt 3.17, § 4 ust. 3 umowy, które dotyczyły ubezpieczenia na życie oraz ryzyka trwałej całkowitej niezdolności do pracy.

(dowód: aneks nr (...)- k. 603)

Powód pismem z dnia 17.09.2019 r. złożył pozwanemu reklamację jednocześnie wzywając do zwrotu nienależnie pobranych kwot. Pozwany nie uznał roszczeń powoda.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 17.09.2019 r. – k. 60-64, pismo pozwanego – k. 65-66)

Powód skierował do Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Pomiędzy stronami nie doszło do zawarcia ugody.

(dowód: wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – k. 67-70, pismo uczestnika – k. 71, protokół rozprawy przed SR dla Wrocławia-Śródmieścia – k.72)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenia powoda o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł oraz kwoty 1.848,00 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń odpowiednio w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r. oraz od 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r. Sąd uznał usprawiedliwione co do zasady. W ocenie Sądu, sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a zawarte w niej i regulaminie postanowienia niedozwolone, po ich eliminacji dają możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. W konsekwencji przesłankowa ustalono abuzywność postanowień umowy i regulaminu w zakresie mechanizmu indeksacji i orzeczono o zasadności żądania zapłaty z tego tytułu.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania świadków i powoda nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchani w sprawie świadkowie S. P. ( k. 434-435), A. Ż. ( k. 404-405), M. D. (k. 569-573) w okresie kiedy powód zawierał umowę o kredyt pracował w (...) Bank S.A. Nie pamiętają powoda oraz okoliczności związanych z zawarciem umowy przez niego. Świadkowie zeznawali na temat ogólnych kwestii związanych z funkcjonowaniem kredytów i finansowaniem banku oraz konstrukcji umów. Świadek R. F. w chwili zawarcia umowy przez powoda pracowała w (...) Bank S.A. – w Departamencie Skarbu jako specjalista ds. finansowych. Świadek nie uczestniczyła przy zawarciu umowy z powodem i zeznała na ogólne okoliczności związane z udzielaniem kredytów przez poprzednika prawnego pozwanego (k. 509-510).

Powód w pierwszym rzędzie domagał się zapłaty kwoty 43.069,92 zł oraz 1.848,00 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego w związku z bezskutecznością postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji oraz ubezpieczenia niskiego wkładu. Roszczenie ewentualne zostało zgłoszone na wypadek gdyby Sąd uznał, że umowa roszczenie główne jest niezasadne i wniósł o zasądzenie kwoty 85.102,46 zł oraz kwoty 1.848,00 zł w związku z nieważnością umowy oraz ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) (...).

Dla oceny zasadności roszczeń powoda konieczne zatem będzie ustalenie następującej kolejności:

- dokonanie oceny, czy zawarta umowa z uwagi na jej konstrukcję jest ważna i jaki jest jej rzeczywisty charakter,

- analiza umowy w zakresie zawarcia w niej klauzul abuzywnych dot. mechanizmu indeksacji ewentualnego wpływu ww. klauzul na dalszy byt prawny całej umowy bądź jej poszczególnych postanowień.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony powodowi miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na (...). Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do (...) co do zasady nie był między stronami sporny. Sąd w zakresie treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach złożonych przez obie strony, w tym umowie kredytu, jak również zeznaniach powoda i świadków. Sporne były natomiast między stronami jej określone postanowienia oraz inne około kontraktowe czynności wzajemne stron. Sąd, zatem w pierwszej kolejności odniesie się do samej umowy kredytu, która ze swej istoty charakteryzuje się skomplikowaną siatką pojęć zawartych w jej postanowieniach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez strony 26 sierpnia 2008 r. umowa jest właśnie taką umową kredytu. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcy określoną sumę kredytową w złotych. Kredytobiorca zaś był zobowiązany do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami okołoumownymi. Zawarte w niej były przedmiotowo istotne elementy umowy kredytowej. Bank udzielał kredytu w kwocie 139.298,90 zł, a kredytobiorca miał to zwrócić uiszczając 359 miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych oraz jedną ratę odsetkową.

Oceny postanowień przedmiotowej umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowy kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest dodatkowo to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej (139.298,90 zł) zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Powód wnioskował o kredyt określając jego kwotę jako indeksowaną do waluty wymienialnej, tj. franka szwajcarskiego ( (...)), który został wypłacony zgodnie z umową w złotówkach, zaś wysokość zadłużenia w walucie kredytu (...), obliczana była według kursu kupna waluty względem waluty krajowej, tj. złotych polskich, w momencie wypłaty środków pieniężnych (§ 6 ust. 1 regulaminu ). W momencie wypłaty kredytu w złotówkach, po stronie powoda powstało zatem zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji.

W świetle postanowień umowy kredytu z dnia 26 sierpnia 2008 r. nie budzi zatem wątpliwości, że strony zgodnie postanowiły , że kredyt adekwatnie do postulatu powoda zostanie udzielony i wypłacony w złotych polskich i w tej samej walucie będzie odbywała się jego spłata, przy założeniu jednak, że w obu przypadkach będzie on indeksowany do kursu waluty obcej, czyli franka szwajcarskiego.

Kwota udzielonego kredytu została ściśle oznaczona w umowie – 139.298,90 zł. Kredytobiorca zobowiązany jest do zwrotu tego świadczenia (udzielonego i wykorzystanego kredytu), tyle że według wartości ustalonej w klauzuli indeksacyjnej, dopuszczalnej z punktu widzenia art. 69 Prawa bankowego. W sposób oczywisty jest to związane z ryzykiem, że na przestrzeni obowiązywania umowy dojdzie do zmiany wartości tej waluty w porównaniu do polskiego złotego. Ryzyko to rekompensowane jest niższym oprocentowaniem tego typu kredytów. Różnica pomiędzy kursem kupna, a kursem sprzedaży waluty jest też oczywista dla każdego przeciętnego konsumenta. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 maja 2012 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt II CSK 429/11, biorący kredyt, zwłaszcza długoterminowy z przeliczeniem zobowiązań okresowych (rat spłacanego kredytu) według umówionej waluty (klauzula walutowa) ponosi ryzyko polegające albo na płaceniu mniejszych rat w walucie kredytu, albo większych, niż to wynika z obliczenia w tej walucie, gdyż na wysokość każdej raty miesięcznej wpływa wartość kursowa waluty kredytu w stosunku do waloryzacji tego kredytu. Oznacza to, że w umowę kredytu bankowego co do zasady wpisana jest niepewność co do wielkości ostatecznych kosztów udzielonego kredytu, które wiążą się z jego udzieleniem i które ostatecznie obciążą kredytobiorcę.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, element przedmiotowo-istotny umowy stanowi też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a). Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - prawo bankowe.

Przedstawione okoliczności pozwalają uznać, że powód miał świadomość zarówno rodzaju zawartej z pozwanym umowy kredytu, jak też wiążących się z tym konsekwencji prawnych i finansowych. Podkreślić należy, że powód podpisał oświadczenie o świadomości możliwej zmiany kursów waluty oraz oprocentowania zarówno przy składaniu wniosku o kredyt jak i zawieraniu umowy ( umowa – k.38, oświadczenie – k. 168). Ponadto powód zeznał „Bank tłumaczył mi jak będzie ustał kurs kupna i kurs sprzedaży. Nie pamiętam jak to miało być, ale coś tam było. Ja się na to zgodziłem. Otrzymałem takie pouczenie, że kurs może się zmienić i jak wzrośnie to trzeba będzie więcej spłacać. Chyba otrzymałem też takie pouczenie o zmiennej stopie procentowej, że odsetki mogą wzrastać bądź maleć. (…) Mówiono, że gdy kurs (...) wzrośnie, to wzrośnie rata i saldo zadłużenia. (…) Sprawdzałem jak kurs (...) kształtował się w poprzednich latach. Wiedziałem, że kurs (...) się zwiększa bądź zmniejsza, że się zmienia.” (k. 646v - 647).

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powoda określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Nie był zatem to w żadnej mierze kredyt udzielony w walucie obcej, niezależnie od tego, w jaki sposób, z jakich źródeł i w jakiej walucie powód pozyskiwała środki na spłacenie pozwanemu kwoty kredytu, a nadto jak pozwany księgował te kredyty w swoich księgach rachunkowych po ich udzieleniu, skoro przedmiotem zobowiązań obu stron od początku była waluta polska.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w (...). Powód zawierając umowę nie znajdował się w nietypowej sytuacji, w szczególności nie działał w warunkach konieczności finansowej. Również właściwości osobiste powoda nie wskazują na wykorzystanie wyjątkowej przewagi banku, bowiem nie wskazywał na wyjątkowe utrudnienia w rozumieniu umowy kredytowej i jej warunków ekonomicznych. Wreszcie powód nie powołała się na nieprawidłowości w procesie udzielania kredytu (tzw. misseling).

Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Odnosząc się z kolei do podniesionych przez powoda zarzutów dotyczących niedozwolonego charakteru poszczególnych postanowień umowy należy wskazać, co następuje.

Powód kwestionował dwie kategorie postanowień umownych tj. pierwszą odnoszącą się do mechanizmu indeksacji - § 1 ust. 4, § 7 ust. 6, § 11 ust. 5, § 14 ust. 5 umowy i § 6 ust. 1 , § 11 ust. 5, § 18 ust. 6 regulaminu oraz drugą dotyczącą ubezpieczenia niskiego wkładu - § 1 ust. 3 pkt 10 i 15, § 4 ust. 2 umowy i § 9 ust. 4, § 10 ust. 13-16 i 19 regulaminu.

W pierwszej kolejności zostanie oceniony mechanizm indeksacji, a następnie Sąd dokona oceny postanowień dotyczących ubezpieczenia niskiego wkładu.

Ustalony w umowie z konsumentami sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 oraz wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

Konieczne jest też ustalenie czy opisane wyżej postanowienia dotyczą świadczeń głównych stron czy tylko się do nich pośrednio odnoszą.

Przez „główne” świadczenia stron rozumiano przede wszystkim te, które są objęte postanowieniami przedmiotowo istotnymi danej umowy nazwanej (tak też M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 804; ponadto wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 29.12.2010 r., VI ACa 403/10, Legalis). W praktyce oznaczać to będzie najczęściej postanowienia "określające" cenę albo wynagrodzenie (przede wszystkim wysokość), na co przepis wprost wskazuje, oraz "określające" świadczenie wzajemne przedsiębiorcy (towar, usługę). Przy ustalaniu, czy dane postanowienie określa "główne" świadczenie strony, zwłaszcza w przypadku umów nienazwanych, za użyteczne należy uznać dokonane w polskiej doktrynie rozróżnienie świadczeń "głównych" i "ubocznych" (zob. np. R., O. , Zobowiązania 2014, s. 49). Na tej podstawie wypadnie np. uznać, że postanowienie dotyczące odsetek należnych w przypadku opóźnienia zapłaty ceny nie "określa" świadczenia głównego w postaci ceny, tylko dotyczy świadczenia ubocznego. Podobnie rzecz się przedstawia, gdy chodzi o klauzule, których zastosowanie wywiera wpływ na wysokość świadczenia "głównego", np. klauzule waloryzacyjne (tak M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 806; zob. też post. SN z 6.1.2005 r., III CZP 76/04, Prok. i Pr. 2005, Nr 11, poz. 40; uchw. SN z 29.6.2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, Nr 7–8, poz. 87; wyr. SA w Warszawie z 16.1.2019 r., V ACa 814/17, Legalis; odmiennie K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 743). Zakres zastosowania wyłączenia ogranicza także, fakt posłużenia się przez ustawodawcę terminem "postanowienie określające główne świadczenie", a nie "dotyczące" takiego świadczenia. Ten ostatni termin wydaje się szerszy. Nie jest zatem zasadne stawianie znaku równości między tymi terminami (tak Ł. , Ochrona 2001, s. 99); zob. też wyr. (...) z 30.4.2014 r. ( C-26/13, Á. K. i H. R. v. (...) , EU:C:2014:282). Powyższe oznacza, że sformułowanie "postanowienia określające główne świadczenia stron" należy co do zasady rozumieć wąsko (por. wyr. SA w Łodzi z 20.7.2017 r., I ACa 1512/15, orzeczenia.ms.gov.pl; wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, L.; wyr. SA w Katowicach 20.12.2017 r., I ACa 538/17, L.. Ponadto zob. wyr. SN z 8.11.2012 r., I CSK 49/12, L., oraz wyr. SN z 4.11.2011 r., I CSK 46/11, L., w których przyjęto, że zasięg pojęcia "świadczenie główne" musi być zawsze ustalany in casu z uwzględnieniem wszystkich postanowień oraz celu zawieranej umowy) (patrz: KC T. I red. Pietrzykowski 2020, wyd. 10/Popiołek).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powód zawarł umowę jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania. Konsumencki charakter umowy wynika wprost z jego celu.

W tym miejscu należy dokonać oceny postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji, które są kwestionowane przez powoda jako niedozwolone. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) według kursu kupna tej waluty opublikowanej w bliżej nieokreślonej tabeli obowiązującej w Banku (§ 6 ust. 1 zdanie drugie regulaminu). Następnie raty potrącane w PLN miały być przeliczane na (...) według kursu sprzedaży publikowanego w tak samo niezdefiniowanej tabeli (§ 7 ust. 6 umowy).

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. W żaden bowiem sposób nie zdefiniowano, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Powód mógł wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej jemu odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nim wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Powód zeznał „ Nie otrzymałem informacji, że w umowie można cokolwiek negocjować.” (k. 646v-647). Świadek S. P. zeznała „Klient mógł negocjować koszty kredytu tj. prowizję, marżę, część oprocentowania Klient nie mógł negocjować kursu uruchomienia i spłaty kredytu. (…) Nie pamiętam czy klauzule dotyczące indeksacji kredytu podlegały negocjacji – raczej nie. ” (k. 434v). Świadek A. Ż. zeznał „Wydaje mi się, że można było negocjować jedynie prowizje bankową. To był jedyny obszar, który podlegał negocjacji. (…) Klient nie miał wpływu na ustalanie różnicy między kursem kupna, a kursem sprzedaży franka gdyż nie miał takiej możliwości. Klient mógł zaakceptować ubezpieczenie wskazane przez bank.” (k. 405). W ocenie Sądu nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy. Dla wykazania takiego faktu konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że powodowie mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz że taka możliwość była jemu realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnował. Tego pozwany nie udowodnił.

Oznacza to, że te postanowienia umowy nie były uzgodnione indywidualnie z powodem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powoda względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Sam fakt, że pozwany jak przyznał został poinformowany o sposobie ustalania kursów stosowanych do ustalenia wysokości wypłaconej kwoty kredyty, salda zadłużenia oraz poszczególnych rat nie skutkuje tym, że postanowienie przestaje być abuzywne. Powód zawierając umowę nie wyraził zgody na stosowanie abuzywnych postanowień (mając świadomość, że są to niezadowolone postanowienia), a jedynie przyjął do wiadomości zasady stosowanych rozliczeń kursowych przez bank.

Z uwagi na to, że powód wskazywał, iż ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – jeżeli dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powoda jako konsumenta. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorcy, na które kredytobiorca nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorca (powód) miał ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób dowolny mógł kształtować wysokość zobowiązania powoda w walucie, w jakiej spłacał kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powódki w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powoda całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (patrz: uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorcy. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawały również późniejsze zmiany tej umowy, wprowadzane na podstawie aneksów. Miałyby one znaczenie, gdyby zostały zawarte w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksów zmieniających tą umowę.

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodem i kształtowały jego zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodowi powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powód w terminach płatności kolejnych rat powinien je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-453/10, J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie prowadzi do wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Eliminacja wyłącznie klauzul abuzywnych odnoszących się do mechanizmu indeksacji skutkowałaby tym, że przedmiotowa umowa w dalszym ciągu nadałaby się do wykonania.

Dla oceny umowy z punktu widzenia możliwości jej wykonania pozostał jeszcze kwestia zmiennego oprocentowania kredytu.

W umowie zostało ustalone oprocentowanie zmienne. Oprocentowanie stanowiło marża Banku w wysokości 4,36 % oraz aktualna w danym kwartale Stopa bazowa, ogłaszana w Tabeli obowiązującej w Banku. Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty współczynnik zmiany określony w Tabeli. Stopa Bazowa jest stała w okresie kwartału kalendarzowego zmianie ulega w przypadku jeżeli wartość bezwzględna różnicy pomiędzy stopą bazową obecnego kwartału oraz Stopą bazową obliczoną dla kwartału przyszłego jest co najmniej równa współczynnikowi zmiany podanemu w aktualnej Tabeli. W danym kwartale obowiązuje stopa bazowa aktualna na dzień 25 ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego oraz opublikowana w Tabeli (§ 8 pkt 8 Regulaminu).

Aczkolwiek, zgodnie z § 2 pkt 13 regulaminu stopa bazowa ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań dla kredytów w PLN (WIBOR 3M) oraz dla kredytów denominowanych w (...) (3M). Strony niniejszej umowy łączyła umowa kredytu indeksowanego, a nie denominowanego. Jednak wobec braku legalnej definicji kredytu denominowanego i indeksowanego w 2008 r. Pojęcia te były wielokrotnie w ówczesnej praktyce stosowane naprzemiennie i synonimicznie. Nie sposób więc uznać w tamtym czasie, że brak było również odniesienie w regulaminie do ustalania stopy bazowej dla tego rodzaju kredytów. Tego typu zapisy nie stoją więc na przeszkodzie określenia zasad stosowania zmiennego oprocentowania umowy.

Odmiennie natomiast przedstawia się kwestia zapisu zawartego w § 18 pkt 6 Regulaminu. Wprowadzono w nim, powtórzoną za § 6 pkt 2 umowy regulację dopuszczającą zmianę oprocentowania w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji ( § 6 ust. 2 zdanie trzecie). Doprecyzowano tam, że Bank zastrzega sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwot ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłączne z ważnych przyczyn, gdy nastąpi:

- zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa,

- zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych,

- zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług,

- zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank.

Jak wynika z powyższego zmiana oprocentowania mogła więc też nastąpić również w przypadku zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji. Podkreślić należy, że w umowie ani w regulaminie nie zostało określone co należy rozumieć jako zmianę parametrów finansowych, a to oznacza, że Bank tak samo jak w przypadku wartości w Tabeli kursów waluty, mógł dowolnie decydować o zmianie oprocentowania kredytu. Powód zaś nie był w stanie przewidzieć na podstawie żadnych obiektywnych przesłanek czy do zmiany oprocentowania z ww. przyczyny dojdzie albo w jakich okolicznościach takiej zmiany bank dokona. Powyższe zależało wyłącznie od jednej ze stron umowy – Banku. Powód jako konsument nie miał żadnego wpływu na wykonywanie umowy zgodnie z tym postanowieniem. Z tego względu, strony umowy mogą domyślać się jedynie, co kryje się pod pojęciem parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego. Umowa zawarta pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą powinna być tak skonstruowana, aby zawierała precyzyjne i zrozumiałe postanowienia.

Ze względu na taki sposobu określenia zmiany oprocentowania należy uznać za zapisy w tym przedmiocie za abuzywne. Były one, co do tego zakresu, sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Tym samym za abuzywny i niewiążący uznać należało zapis § 8 ust. 1 zdanie drugie, iż „Aktualną wysokość oprocentowania opłat i prowizji i innych kosztów zawiera Tabela.” Mogłoby bowiem prowadzić do nieskrępowania tych parametrów przez Bank w formie owej Tabeli.

Ta eliminacja w tym trybie nie pozbawia jednak umowy mechanizmu ustalania wysokości zmiennego oprocentowania w cyklu kwartalnym o stawkę (...) 3M .

W ocenie Sądu po wyeliminowaniu wskazanych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu. Głównym przedmiotem umowy kredytu jest bowiem zobowiązanie banku do udostępnienia kredytobiorcy na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (art. 69 pr. bank.).

W przypadku umowy stron, po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, nadal znana jest kwota i waluta kredytu (139.298,90 PLN), cel kredytu, okres i termin spłaty (360 miesięcy), wysokość prowizji oraz oprocentowanie. Taka umowa w pełni odpowiada cechom umowy kredytu wskazanym w art. 69 pr. bank., jest zgodna z zasadą swobodnego kształtowania stosunków umownych i w żaden sposób nie narusza zasad współżycia społecznego. W ten sposób jednocześnie osiągnięty jest cel przepisów art. 385 ¹ k.c. i dyrektywy (...), wyłożony przez (...) i zakładający wyeliminowanie z umowy wyłącznie postanowień niedozwolonych z zachowaniem umowy, o ile nie zmienia to jej głównego charakteru w rozumieniu przepisów krajowych (czyli de facto art. 69 pr. bank.). Nie jest przy tym uzasadnione przyjęcie poglądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 382/18, że wyeliminowanie ryzyka kursowego (będące skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji i przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu, co z kolei oznacza, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). Uznanie postanowień umowy za niedozwolone, co do zasady ma prowadzić jedynie do ich usunięcia z umowy, a jej nieważność (bezskuteczność) powstaje tylko wówczas, gdy nie ma możliwości jej utrzymania. Ponadto przy ustalaniu treści umowy po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nie powinno sięgać się do domniemanej woli (zamiaru) stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Ocena, czy umowa o taki kredyt może być utrzymana, wymaga zatem ustalenia, czy jej elementy konstrukcyjne po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nadal mieszczą się w jej zasadniczym typie, pozwalającym na przyjęcie, że może być wykonywana jako umowa o kredyt bankowy.

Eliminacja postanowień dotyczących kursów wymiany nie zmienia zasadniczego charakteru umowy, której istotą jest umożliwienie powodowi skorzystania z kredytu udzielonego przez pozwanego, z obowiązkiem spłaty w określonym czasie, przy ustalonym oprocentowaniu. Podstawowym celem przepisów art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c. oraz dyrektywy (...) jest wyłącznie niestosowanie postanowień niedozwolonych, a umowa powinna nadal obowiązywać bez jakichkolwiek innych zmian, o ile jest to prawnie możliwe (vide uzasadnienie wyroku SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16 i powołane tam orzecznictwo, w tym wyrok (...) sprawie (...) - pkt 33 oraz przywoływany wyżej wyrok (...) w sprawie (...)). Skoro umowa stron po takim zabiegu nadal spełnia wszelkie niezbędne cechy umowy kredytu, nie sposób uznać, aby była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Bez znaczenia jest przy tym, że oprocentowanie kredytu wyznaczane jest przy pomocy wskaźnika odnoszącego się do kursu waluty innej niż waluta kredytu. Strony mogą bowiem zastosować dowolny wskaźnik, byle jego istota nie sprzeciwiała się naturze umowy kredytowej, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Żaden przepis ustawy nie sprzeciwia się zastosowaniu wskaźnika LIBOR do ustalenia jednego z elementów stopy oprocentowania kredytu; nie sposób też w ocenie Sądu uznać, aby jego stosowanie było sprzeczne z naturą umowy kredytu bankowego lub jakimikolwiek zasadami współżycia społecznego. Bez znaczenia jest przy tym, jakimi przesłankami kierował się Bank, przyjmując w swoim wzorze taki właśnie wskaźnik oraz to, że bez mechanizmu indeksacji do waluty obcej nie zawarłby umowy o takiej treści, gdyż – jak wskazywano wcześniej – nie są to okoliczności istotne dla ustalenia sankcji związanych z abuzywnością innych postanowień umowy.

Nie stoi to na przeszkodzie możliwości utrzymania umowy. Przykładem podobnego rozwiązania są regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego. W art. 45 ust 1 ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 126, poz. 715 z późniejszymi zmianami) wskazano, że między innymi w przypadku naruszenia obowiązków informacyjnych prze kredytodawcę, konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie.

Komentowany przepis wprowadza jedno z najbardziej charakterystycznych rozwiązań w regulacji kredytu konsumenckiego – określane jako sankcja kredytu darmowego (gratisowego). Z perspektywy ekonomicznej rozwiązanie to w radykalny sposób zmienia więc rozkład ekonomicznej relacji związanej z umową kredytu, czyniąc z niej de facto stosunek nieodpłatny. Jest to więc swoisty oksymoron prawniczy, albowiem nieodpłatny kredyt nie spełnia już ustawowych warunków umowy kredytu do których należy odpłatność. Jest to już z mocy działania samej ustawy pożyczka, która może być nieodpłatna, a nie kredyt. Nie istnieje coś takiego jak nieodpłatna sprzedaż bo jest to darowizna albo w najlepszym stopniu zamiana.

Ta swoista sankcja cywilna wynika jednak z ustawy, jest przeto zgodna z prawem. Natomiast w przypadku zastosowania przepisów k.c. w sprawie klauzul abuzywnych ingerencja w umowę z woli ustawodawcy następuje na podstawie decyzji sądu indywidualizującego każdy przypadek.

Należy tu zwrócić uwagę na korelację zachodzącą pomiędzy art. 58 § 3 k.c. a art. 358 ¹ k.c. Zgodnie z pierwszym z nich jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałej części, chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Art. 358 ¹ k.c. pozwala na uwolnienie konsumenta ze związania postanowieniami, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszającymi jego interes bez warunku „chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana”. Jest to więc przepis szczególny w stosunku do ar. 58 § 3 k.c. z uwagi na ochronę interesów konsumenta, jako strony słabszej. Gdyby wolą ustawodawcy zamiast eliminacyjnego charakteru normy z art. 358 ¹ k.c. byłoby unieważnienie całej umowy przepis ten byłby niepotrzebny z uwagi na treść art. 58 § 3 k.c.

W ocenie Sądu same klauzule indeksacyjne nie zmieniają istoty umowy kredytu w jej podstawowym zakresie. Można sobie wyobrazić umowę ich nie zawierającą, jako spełniającą wszelkie wymogi umowy kredytu. Mogą być elementem dodatkowym takiej umowy, ale nie muszą. Ich usunięcie zmienia treść umowy ale w omawianej konstrukcji nie wpływa na jej zasadniczą istotę, jaką jest udzielenie kredytu w PLN. Tak jak zastosowanie odsetek maksymalnych zamiast przewyższających je w umownych zmienia treść umowy, ale nie jej istotę wyrażającą się w prawie do pobierania oprocentowania.

Przykładem takiego rozwiązania są właśnie przepisy dotyczące odsetek maksymalnych przewidujących stosowanie ich nawet gdy strony umownie wprowadziły odsetki wyższe (art. 481 § 2 ³ k.c.). Pomimo, że umowne odsetki przekraczają odsetki maksymalne i stanowić mogą główne świadczenie pożyczkobiorcy, ustawa wprost ingeruje w to świadczenie i nikomu nie przychodzi do głowy by podważać ważność całej umowy. Przecież pożyczkodawca, zastrzegając wyższe odsetki niż maksymalne, nie zawsze robił to z chęci nieuczciwego zysku. Czasem, z uwagi na wysokie ryzyko kontraktu, w odsetkach próbował „zmieścić” np. koszty ubezpieczenia kredytu. Wobec brzmienia przepisu nie ma to jednak znaczenia. Należą mu się jedynie odsetki maksymalne, a umowa nadal obowiązuje. Ingerencja ustawodawcy lub sądu nie prowadzi do unieważnienia całej umowy.

W ocenie Sądu wymaga wyraźnego podkreślenia, że waloryzacja zawarta w umowie z 2008 r. poprzez zabieg indeksacji, nie była świadczeniem. Nie istniały wówczas jeszcze normatywne typy umowy o kredyt indeksowany bądź denominowany, które w późniejszym czasie stworzyły wyraźny – przewidziany prawem podtyp umowy kredytowej. Na ów czas był to jednak zabieg mający na celu odzwierciedlenie i zagwarantowanie ekonomicznych realiów umowy właśnie po to aby „rzeczy były stałe”. Ekscesem, który wdarł się w działanie tego mechanizmu był nieadekwatny i nieprzewidywalny wzrost kursu (...). Tak więc świadczeniami w rozumieniu ówczesnego prawa bankowego było po stronie banku udostępnienie umówionej kwoty kredytu, a po stronie kredytobiorcy obowiązek jego zwrotu w ratach wraz ze stała marżą i zmiennym wskaźnikiem (...), które było ceną za udzielony pieniądz. Oczywiście indeksacja odnosiła się do głównego świadczenia kredytobiorcy. Podobnie odnosi się do niego jednak np. ubezpieczenie kredytu, i różne inne środki jego zabezpieczenia. Powiększają one często w istotny sposób cenę kredytu i wpływają na ratę – a więc główne świadczenie. Nie oznacza to jednak, że eliminacja któregoś z abuzywnych zabezpieczeń musi prowadzić do unieważnienia całej umowy. Istotą przepisów o klauzulach abuzywnych jest dążenie do przywrócenia równowagi stron i skłonienie profesjonalistów do nienadużywania ich pozycji. Celem przewidzianych w nich sankcji jest pominięcie nieuczciwych regulacji, a wskazywana przez (...) możliwość unieważnienia umowy pozostawiała ocenie sądu krajowego konkretną umowę i możliwość jej dalszego wykonywania.

Jak już podkreślono, mimo, że umowa zawiera klauzule abuzywne, to po ich wyeliminowaniu umowa w dalszym ciągu nadaje się do wykonania, bo zachowane są elementy zasadnicze dla niej istotne. Z uwagi na sposób określenia oprocentowania wyrażonego w walucie (...), to jest marża i LIBOR 3 miesięczny (...), zachowany jest element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty stałe w PLN dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzul abuzywnych, przy zastosowanych zapisach umownych w dalszym ciągu pozwala wykonywać umowę. W związku z powyższym fakt, iż umowa zawiera klauzule niedozwolone nie powoduje, że umowa jest nieważna i nie może być w dalszym ciągu wykonywana.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzana na podstawie aneksów. Miałaby ona znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorca został poinformowany lub miał tego świadomość, a nadto godził się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy, nie wprowadziły w niej skutecznych istotnych zmian. Dotyczyły one jedynie terminu spłaty i zabezpieczenia udzielonego kredytu. Mechanizm indeksacji został w praktyce od początku uznany za bezskuteczny. Treść aneksów nie miała sanować go.

Poza postanowieniami umownymi dotyczącymi mechanizmu indeksacji powód kwestionował również postanowienia zawarte w § 1 ust. 3.10, 3.15, § 4 ust. 2 umowy oraz § 9 ust. 4, § 10 ust. 13-16, ust. 19 regulaminu odnoszące się do kwestii ubezpieczenia niskiego wkładu. Powód kwestionując ww. postanowienia żądał zwrotu kwoty uiszczonej na składkę ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

W ocenie Sądu postanowienie umowne w tym zakresie nie zostało indywidualnie ustalone z powodem oraz nie mieli oni żadnego realnego wpływu na jego treść, co znajduje odzwierciedlenie w zeznaniach samego powoda „Chyba nie przedstawiono mi do wglądu umowy banku z Towarzystwem (...). Nie mogłem nie wyrazić zgody na podpisanie ubezpieczenia.” (protokół rozprawy k. 647). Fakt, że powód nie zaproponował alternatywnej formy zabezpieczenia nie zmienia charakteru tego postanowienia umownego. Z całą pewnością, pozwany uzależniał udzielenie kredytu od przyjęcia postanowienia dotyczącego ubezpieczenia niskiego wkładu. Jeżeli powód nie podpisałby umowy z tym postanowieniem, nie doszłoby do zawarcia umowy w ogóle. Uznać więc należy, że było to postanowienie narzucone jednostronnie przez pozwanego jako silniejszą stronę umowy. Powód nie został zapoznany z warunkami umowy ubezpieczenia, jak również z jej treścią a jednak to powód miał uiszczać składki z tego tytułu, a nie bank. Treść postanowienia umownego odnoszącego się do ubezpieczenia było zdawkowe oraz ogólne – nie pozwalało na uzyskanie pełnej informacji o celu tego zabezpieczenia oraz prawach i obowiązkach stron z niego wynikającego. Natomiast korzyści związane z zawarciem niniejszego ubezpieczenia były skierowane wyłącznie do pozwanego. Powód nie uzyskał żadnej ochrony z faktu zawarcia umowa ubezpieczenia niskiego wkładu. Pozwany przerzucił na powoda wszelkie koszty wynikające z zawartego ubezpieczenia, mimo że zabezpieczało ono wyłącznie bank. Powyższe jednoznacznie wskazuje, że omawiane postanowienia były sprzeczne z dobrymi obyczajami jak również naruszały w sposób rażący interes powoda. Tym samym wobec spełnienia przesłanek z art. 385 ¹ k.c. należy uznać, że postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego są klauzulami niedozwolonymi.

Wskazać należy, że powód nie ubiegał się o wydanie orzeczenia ustalającego w tym zakresie w trybie art. 189 k.p.c. Powód żądał wyłącznie zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, a nie ustalenia nieważności lub bezskuteczności poszczególnych zapisów umowy w stosunku do niego. Dla oceny jego żądania w zakresie zapłaty konieczna stała się jednak przesłankowa analiza zawartej umowy.

Roszczenie o zapłatę kwoty 43.069,92 zł oraz kwoty 1.848,00 zł oparte było na bezskuteczności postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji oraz ubezpieczenia niskiego wkładu. Wobec stwierdzenia, że umowa zawiera postanowienia niedozwolone w tym zakresie, żądanie powoda, Sąd uznał za usprawiedliwione co do zasady, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Uwzględnienie tego żądania dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego. Wskazać należy, że Sąd związany jest kolejnością żądań strony. Nawet gdyby w ocenie Sądu istniała podstawa prawna i faktyczna do uznania umowy za nieważną w związku z eliminacją z niej postanowień abuzywnych, to Sąd jest związany pierwszym żądaniem jeżeli ono okazało się zasadne. Zauważyć należy, że żądanie ustalenia nieważności całej umowy z uwagi na zawarte w niej klauzule abuzywne konsumuje roszczenie o ustalenie bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych. Jednak to strona powodowa decyduje z jakim roszczeniem i w jakiej kolejności występuje, w związku z czym Sąd uwzględniając pierwsze roszczenie nie rozpoznaje dalszych ewentualnych roszczeń.

Jednakże, wobec zakwestionowania wysokości dochodzonego roszczenia przez pozwanego i dodatkowo podniesionego zarzutu przedawnienia, koniecznym stanie się ocena wysokości dochodzonych roszczeń o zapłatę dopiero po prawomocnym przesądzeniu kwestii zasady, zgodnie z przepisem art. 318 § 1 k.p.c. rozstrzygniętej w niniejszym wyroku wstępnym.