Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

UZASADNIENIE

Powód G. E. pozwem z dnia 29.04.2020 r. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r., wynikających ze spełniania rat kapitałowo - odsetkowych w wysokości wyższej, niż należna po wyeliminowaniu z umowy kredytu hipotecznego nr (...) (...) sporządzonej w dniu 26.08.2008 r. niedozwolonych postanowień stanowiących klauzulę indeksacji kredytu kursem franka szwajcarskiego,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu niniejszego pozwu do dnia zapłaty, z tytułu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.,

Nadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu powód wskazał, że zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego jako konsument umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty szwajcarskiej. Umowa została zawarta na wzorcu stosowanym przez pozwanego, a powód nie miał możliwości negocjacji jej poszczególnych postanowień. Postanowienia umowy kredytu kształtujące mechanizm indeksacji odsyłały do kursów walut ustalanych przez pozwanego. Powód wskazał, że uprawnienie pozwanego do ustalania kursu walut nie doznawało w umowie żadnych formalnych ograniczeń. Pozwany nie dopełnił obowiązku informacyjnego o rzeczywistym ryzyku związanym z zawarciem umowy kredytu indeksowanego. Powód nie otrzymał dotyczących ubezpieczenia wkładu własnego, w tym nie przedstawił zakresu ubezpieczenia, umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia.

Powód kwestionował następujące postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji tj. § 1 ust. 4, § 7 ust. 6, § 11 ust. 5, § 14 ust. 5 umowy i § 6 ust. 1 , § 11 ust. 5, § 18 ust. 6 regulaminu. W zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu powód kwestionował postanowienia zawarte w § 1 ust. 3 pkt 10 i 15, § 4 ust. 2 umowy i § 9 ust. 4, § 10 ust. 13-16 i 19 regulaminu.

W ocenie powoda, eliminacja klauzuli umownej uznanej za bezskuteczną nie może prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony. Umowa może obowiązywać bez mechanizmu indeksacji oraz zabezpieczenia w formie ubezpieczenia niskiego wkładu.

Jako podstawę prawną żądanej kwoty w pozwie został wskazany art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 3-24)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz opłat skarbowych od pełnomocnictw.

Pozwany zakwestionował roszczenia powoda zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Pozwany zaprzeczył jakoby postanowienia umowy (...) (...) przewidujące indeksację kredytu walutą obcą jak również odnoszące się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego miały charakter niedozwolony. Ponadto zaprzeczył aby kwestionowane postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione, kształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jego interesy. Bank spełnił obowiązek informacyjny wobec powoda w sposób wyczerpujący. Brak jest zdaniem pozwanego, jakichkolwiek podstaw do uznania, że ewentualna abuzywność postanowień odsyłających do tabel kursowych pozwanego banku prowadziłaby do eliminacji wszystkich postanowień spornej umowy przewidujących indeksację kredytu.

Pozwany podniósł, że nie jest bezpodstawnie wzbogacony względem powoda. Ponadto podniósł zarzut przedawnienia jak również zakwestionował istnienie sformułowanego przez powoda roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia.

(odpowiedź na pozew k. 87-157)

Pismem z dnia 30.04.2021 r. powód dokonał rozszerzenia powództwa i ostatecznie wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z zastosowaniem w umowie kredytu hipotecznego nr (...) (...) sporządzonej w dniu 26.08.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych stanowiących klauzulę indeksacji kredytu kursem franka szwajcarskiego,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.;

ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia powyższych/z żądań w wyniku przyjęcia przez Sąd, że strony nie pozostają związane stosunkiem prawnym kredytu i istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności umowy kredytowej,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 85.102,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty - tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie 05.05.2011 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z nieważnością umowy kredytowej nr (...) z dnia 26.08.2008r.,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.

- ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu w związku z nieważnością umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 26.08.2008 r. zawartej pomiędzy powodem, a (...) Bank S.A. poprzednikiem prawnym Banku (...) S.A.

Żądanie w zakresie zasądzenia zwrotu kosztów niniejszego postępowania oraz kosztów wywołanych zawezwaniem do próby ugodowej nie uległo zmianie.

(pismo powoda – k. 514-518)

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie jak również podniósł zarzut braku interesu prawnego powoda w żądaniu o ustalenie.

(pismo pozwanego – k. 594-602).

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2022 r. Sąd ograniczył przedmiot rozprawy do badania kwestii zasady odpowiedzialności pozwanego (k. 647).

Wyrokiem wstępnym z dnia 12.01.2023 r. Sąd uznał roszczenie główne powoda usprawiedliwione co do zasady (wyrok k. 651).

Pozwany wywiódł apelację od ww. wyroku (k. 685-705). Sąd Apelacyjny w B. w sprawie (...) wyrokiem z dnia 11 września 2024 r. oddalił apelację pozwanego (wyrok k. 747). W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że odmiennie jak Sąd Okręgowy ocenił skutki zawarcia w umowie klauzul abuzywnych – w jego ocenie istniały przesłanki do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z kwestionowanej umowy kredytu (k. 768-771).

Powód pismem z dnia 19.03.2025 r. dokonał modyfikacji powództwa w ten sposób, że wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 85.102,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty - tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie 05.05.2011 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z nieważnością umowy kredytowej nr (...) z dnia 26.08.2008r.,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.

- ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu w związku z nieważnością umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 26.08.2008 r. zawartej pomiędzy powodem, a (...) Bank S.A. poprzednikiem prawnym Banku (...) S.A.

ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, wniósł o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 43.069,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od dnia 07.09.2009 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z zastosowaniem w umowie kredytu hipotecznego nr (...) (...) sporządzonej w dniu 26.08.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych stanowiących klauzulę indeksacji kredytu kursem franka szwajcarskiego,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.848,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.

(pismo powodów k. 779-780v.)

Pozwany w odpowiedzi na pismo powoda wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz podtrzymał dotychczasowe zarzuty i twierdzenia.

(pismo procesowego pozwanego – 798)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

(bezsporne, wydruk z KRS k. 32-33 oraz k. 160-163)

Powód w dniu 08.08.2008 r. złożył wniosek kredytowy nr (...) o kredyt w kwocie 136.600 zł, zaś jako walutę kredytu oznaczył (...). Jako przeznaczenie kredytu wskazał zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, refinansowanie wydatków mieszkaniowych, kosztów sądowych, notarialnych i ubezpieczenia niskiego wkładu. Środki uzyskane z kredytu miały zostać przeznaczone przede wszystkim na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powoda. W dacie złożenia wniosku powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i otrzymywał wynagrodzenie w złotych.

(dowód: wniosek kredytowy k. 164-167, weryfikacja zdolności kredytowej powoda – k. 185-187, przesłuchanie powoda k. 646v)

Powód składając wniosek o kredyt złożył oświadczenia dotyczącego tego, że:

- jest świadomy, że oprocentowanie kredytu/pożyczki jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku z ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej raty,

- przedstawiono powodowi ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Podjął decyzję o wyborze oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy, może nastąpić niekorzystna dla powoda zmiany kursu waluty – co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także odsetek oraz kwoty rat kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty, a wyrażonych w złotych.

(dowód: oświadczenia – k. 168, symulacja kosztów – k. 169)

W dniu 26 sierpnia 2008 r. powód G. E. zawarł z (...) Bank S.A. z siedzibą we W., poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...) (...). Kredyt przeznaczony był na zakup nieruchomości na rynku wtórnym położonej przy ul. (...) w S. i jej remont, dowolny cel oraz koszty notarialne i sądowe (§ 2 ust. 2.1. oraz ust. 2.2. umowy). Zgodnie z § 1 ust. 3.1 umowy Bank udzielił powodowi kredytu w kwocie 139.298,90 zł. W § 1 ust. 3.5 umowy wskazano, że walutą indeksacji jest (...). W § 1 ust. 4 umowy wskazano, że umowa kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 70.706,51 CHF. Zastrzeżono, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy może być różna od podanej w umowie. Zgodnie z § 6 ust. 1 zdanie drugie Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek przez (...) Bank S.A. (dalej: regulamin), wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Celem zabezpieczenia spłaty kredytu ustanowiona została hipoteka na rzecz Banku na nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) (§ 3 ust. 1 umowy). Zabezpieczeniem spłaty kredytu było również ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym przeznaczonym do obsługi kredytu, pełnomocnictwo do zawarcia umowy ubezpieczenia nieruchomości, pełnomocnictwo do zawarcia umowy ubezpieczenie na życie oraz cesji praw na bank (§ 3 ust. 2-4). Dodatkowym zabezpieczeniem spłaty kredytu było ubezpieczenie kredytu, ubezpieczenie brakującego własnego, ubezpieczenie na życie (§ 4 ust. 1-3 umowy).

Wypłata kredytu nastąpić miała jednorazowo w dniu 30.09.2008 r. po złożeniu przez powoda wniosku o wypłatę i po spełnieniu warunków wypłaty określonych w § 5 ust. 2 umowy (§ 5 ust. 2 umowy).

Zgodnie z umową prowizja przygotowawcza została ustalona w wysokości 1,50 % kwoty kredytu tj. 2.046,90 zł (§ 6 ust. 1 umowy).

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania Marży Banku w wysokości 1,55% oraz aktualnej w danym kwartale Stopy bazowej, ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w Banku. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,36 %. Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE, którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania Bank miał zawiadamiać kredytobiorcę i poręczycieli na piśmie. Informacja na temat obowiązującego oprocentowania podawana miała być do wiadomości również w placówkach Banku, na stronach internetowych Banku oraz pod numerem telefonu infolinii telefonicznej. Zmiana wysokości oprocentowania dokonana zgodnie z wyżej wskazanymi zasadami nie stanowiła zmiany umowy. Kredytobiorca ponosił ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. W powyższym postanowieniu umownych, wskazano również że kredytobiorca zaciągający kredyt indeksowany do waluty obcej ponosi dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty kredytu co może mieć również wpływ na wysokość innych opłat np. z tytułu ubezpieczenia (§ 6 ust. 2, § 1 ust. 3.13 umowy). Zgodnie z § 2 pkt 13 regulaminu została zdefiniowana stopa bazowa – ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań:

a)  dla kredytów w PLN (WIBOR 3M)- stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w PLN innym bankom, ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu (...), dla pożyczek w PLN,

b)  dla kredytów denominowanych w (...) (3M) stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w (...) oferowanych na rynku międzybankowym w L., ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu londyńskiego.

Spłata kredytu miała być dokonywana w 359 annuitetowych ratach miesięcznych i jednej racie odsetkowej (§ 1 ust. 3.6, 3.7 i 3.8 umowy oraz § 7 ust 1 umowy). Stosownie do § 7 ust. 6 oraz § 11 ust. 5 regulaminu kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej, a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określonym w umowie. Zgodnie z § 7 ust. 7 zdanie pierwsze umowy o aktualnej wysokości raty spłaty, składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej oraz aktualnym oprocentowaniu Bank informował wysyłając listem zwykłym harmonogram spłat na kolejny kwartał lub jego część, przy czym nie wykluczało to innych form komunikowania kredytobiorcy wysokości najbliższej Raty spłaty. Kredytobiorca upoważnił Bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę rat oraz innych należności z tytułu Umowy z rachunku o numerze (...). Upoważnienie to było nieodwoływalne i wygasa wyłącznie po całkowitym rozliczeniu kredytu (§ 7 ust. 8, § 1 ust. 3.19 umowy).

W § 10 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie, że powód:

- został poinformowany o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych (ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej,

- został poinformowany, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty,

- poniesie ryzyko z ww. tytułów.

Zgodnie z § 11 ust. 5 umowy w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty, określonego w Tabeli.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy zmiana warunków umowy, miała następować w formie pisemnej pod rygorem nieważności, za wyjątkiem zmian w Tabeli, o których bank informuje kredytobiorcę w sposób określony w Regulaminie. W przypadku zmiany Regulaminu lub Tabeli, Bank wysyła zmienione dokumenty zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie. W § 14 ust. 5 umowy oraz § 18 ust. 6 regulaminu bank zastrzegł sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności, gdy nastąpi zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług lub zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez bank.

Zasady wyliczenia danych zawartych w Tabeli według której nastąpiło przeliczenie kwoty udzielonego kredytu oraz następowało przeliczenie rat spłat, nie zostały w sposób precyzyjny określone, ani w umowie ani w regulaminie. W regulaminie, w § 2 ust. 14 Tabela została zdefiniowana jako Tabela oprocentowania, Tabela kursów walut oraz Tabela opłat i prowizji Banku dla Kredytów i P. hipotecznych, obowiązuje w Banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerami infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy.

W zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu umowa przewidywała:

- kwota kredytowanego brakującego wkładu własnego podlegającego ubezpieczeniu to 26.400 zł (§ 1 ust. 3 pkt 10),

- ubezpieczenie brakującego wkładu 792,00 zł kredytowane (§ 1 ust. 3 pkt 10 i 15),

- umowa ubezpieczenia niskiego wkładu miała zostać zawarta z (...) (...) S.A. z okresem ochrony 3 lata, stawka opłaty wynosić miała 3% kwoty kredytowanego brakującego wkładu własnego (§ 4 ust. 2.1-2.3 umowy),

- wysokość opłaty refinansującej w kolejnych okresach ochrony miała zostać ustalona zgodnie z Tabelą, obliczona od aktualnej kwoty brakującego wkładu własnego (§ 4 ust. 2.4 umowy).

W regulaminie w zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu zostały zawarte następujące postanowienia:

- dodatkową, obligatoryjną formą zabezpieczenia stanowi również zawarta przez Bank umowa ubezpieczenia niskiego wkładu własnego jeżeli zgodnie z § 2 pkt 11 kredytobiorca nie wniósł wkładu własnego (§ 9 ust. 4 regulaminu),

- w razie przystąpienia przez kredytobiorcę do ubezpieczenia grupowego w T.U. składka za okres ubezpieczenia nieruchomości płatna jest z góry w dniu przystąpienia do tego ubezpieczenia w wysokości określonej procentowo w Tabeli aktualnej w tym dniu. Bank pobiera ją poprzez automatyczne obciążenie rachunku kredytobiorcy lub pobranie jej z kwoty kredytu. Składka za kolejne okresy płatna jest nie później niż w 10 dniu nowego okresu ubezpieczeniowego. Jeżeli składka płatna jest ze środków własnych kredytobiorca ma obowiązek każdorazowo zapewnić środki na rachunku kredytobiorcy w banku wystarczające do pokrycia należnej składki. Brak wezwania do zapłaty ze strony banku nie zwalnia Kredytobiorcy z obowiązku uiszczenia składki zgodnie ze stawką określoną w Tabeli obowiązującej w Banku w dniu płatności składki. W przypadku gdy pomiędzy dniem dokonania przez kredytobiorcę płatności, a pierwszym dniem wymagalności składki nastąpił wzrost stawki określonej w Tabeli, Kredytobiorca obowiązany jest do niezwłocznego uiszczenia różnicy wynikającej ze wzrostu sławki (§ 10 ust. 13 regulaminu),

- w sytuacji niskiego wkładu własnego kredytobiorcy, bank zawiera umowę ubezpieczenia wkładu własnego kredytobiorcy. W przypadku kontynuacji ubezpieczenia uwzględnia się dotychczas spłacony kapitał kredytu (§ 10 ust. 14 regulaminu),

- kredytobiorca zobowiązany jest do refinansowania bankowi ponoszonych kosztów tego ubezpieczenia (§ 10 ust. 15 regulaminu),

- ubezpieczenie zawierane jest na 36-miesięczny okres, z obowiązkiem przedłużenia na kolejne okresy w sytuacji gdy wartość kapitału pozostałego do spłaty na koniec okresu ubezpieczenia wartości równej lub niższej niż wymagana przez bank i określona w umowie (§ 10 ust. 16 regulaminu).

(dowód: umowa kredytu k. 34-39, regulamin k. 40-50 oraz k. 244-247, zaświadczenie o kredycie hipotecznym – k. 52, informacja o zastosowanym oprocentowaniu – k. 53-54, harmonogram spłaty kredytu – k. 55-57, zestawienie spłat kredytu – k. 58-59, wniosek o wypłatę kredytu – k. 188-189, harmonogram spłaty kredytu – k. 267-269 oraz k. 333-336, historia rachunku – k. 337, informacja o zastosowanym oprocentowaniu – k. 270-271, zestawienie spłat – k. 272-273)

Kredyt został wypłacony powodowi w kwocie 139.298,90 zł.

(dowód: zaświadczenie o kredycie hipotecznym – k. 52)

W dniu 1 marca 2016 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, którym dokonali zmiany § 1 ust. 3 pkt 3.21 który dotyczył dnia spłaty – na 15 każdego miesiąca.

(dowód: aneks nr (...) – k. 51)

Następnie w dniu 20.04.2016 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu, którym dokonali zmiany § 1 ust. 3 pkt 3.17, § 4 ust. 3 umowy, które dotyczyły ubezpieczenia na życie oraz ryzyka trwałej całkowitej niezdolności do pracy.

(dowód: aneks nr (...)- k. 603)

Powód spłacał kredyt w PLN. W okresie od 05.11.2008 r. do 15.07.2019 r. powód dokonał wpłat na rzecz pozwanego w łącznej wysokości 119.649,60 zł.

Ponadto, powód od dnia 02.10.2008 r. do 31.10.2018 r. zapłacił łącznie kwotę 2.640 zł tytułem składki w związku z ubezpieczeniem brakującego wkładu własnego.

(dowód: zestawienie wpłat – k. 58-58v, zaświadczenie o kredycie hipotecznym – k. 52)

Powód pismem z dnia 17.09.2019 r. złożył pozwanemu reklamację jednocześnie wzywając do zwrotu nienależnie pobranych kwot. Pozwany nie uznał roszczeń powoda.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 17.09.2019 r. – k. 60-64, pismo pozwanego – k. 65-66)

Powód skierował do Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Pomiędzy stronami nie doszło do zawarcia ugody.

(dowód: wniosek o zawezwanie do próby ugodowej – k. 67-70, pismo uczestnika – k. 71, protokół rozprawy przed SR dla Wrocławia-Śródmieścia – k.72)

Sąd zważył, co następuje:

Prawomocnym wyrokiem wstępnym z dnia 12.01.2023 r., a następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11.09.2024 r. przesądzono ostatecznie o tym, że umowa kredytu zawiera klauzule abuzywne, które nie wiążą powoda. W ocenie Sądu, eliminacja niedozwolonych postanowień umownych skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. Wobec tego roszczenie powoda o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu w związku z nieważnością umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 26.08.2008 r. uznano za zasadne. Natomiast oddaleniu podlegało żądania zapłaty z uwagi na to, że powód mógł żądać jedynie zwrotu uzyskanej przez pozwanego korzyści, a jak niniejsze postępowanie wykazało udostępniony powodowi kapitał kredytu nie został przez niego jeszcze spłacony.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do dokonanej przez powoda modyfikacji powództwa. Przed wydaniem wyroku wstępnego powód jako żądanie główne zgłosił roszczenie o zapłatę w związku ze stosowaniem w kwestionowanej umowie klauzul abuzywnych. Tytułem żądania ewentualnego żądał ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu oraz zapłaty z tego tytułu. Sąd Apelacyjny w Białymstoku rozpoznając apelację pozwanego w uzasadnieniu wskazał, że w wyniku wyeliminowania postanowień indeksacyjnych oraz pozostałych postanowień abuzywnych dotyczących zmiennego oprocentowania i ubezpieczenia niskiego wkładu istniały przesłanki do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego (k. 771). Powód po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, w którym została oddalona wniesiona apelacja, dokonał modyfikacji powództwa. Zmiana polegała na tym, że jako żądanie główne wskazał dotychczasowe żądanie ewentualne czyli żądał ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu i zapłaty z tego tytułu. W ocenie Sądu powyższa modyfikacja jest możliwa z tego względu, że pierwotnie powód żądał wyłącznie zapłaty w związku z stosowaniem w umowie kredytu klauzul abuzywnych. I przesądzona została prawomocnie kwestia zawarcia takich postanowień w umowie kredytu. Nie zostało oddalone prawomocnie żądanie ewentualne, a więc w dalszym ciągu powód może jego dochodzić – w szczególności, że kwestia ta sprowadza się do oceny jaki skutek wywiera eliminacja z umowy kredytu klauzul abuzywnych.

Jak zostało to już wcześniej wskazane, umowa kredytu zawarta pomiędzy powodem, a poprzednikiem prawnym pozwanego zawiera klauzule abuzywne w zakresie indeksacji jak również ubezpieczenia niskiego wkładu. Wobec tego konieczne było ustalenie czy umowa w takim kształcie tj. pozbawiona kwestionowanych przez powoda postanowień może dalej obowiązywać czy jest nieważna w całości.

Istotne znacznie ma również to, czy istnieje możliwość zastąpienia klauzul abuzywnych innymi postanowieniami. Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt III CZP 25/22. Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego III CZP 25/22 z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B.odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 189 k.p.c. przy zastosowaniu art. 385 ¹ k.c., powództwo o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 26.08.2008 r. pomiędzy powodem, a poprzednikiem prawnym pozwanego należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Ostatecznie powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz:

- kwoty 85.102,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15.10.2019 r. do dnia zapłaty - tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie 05.05.2011 r. do dnia 15.07.2019 r. w związku z nieważnością umowy kredytowej nr (...) z dnia 26.08.2008r.,

- kwoty 1.848,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń przez pozwanego - składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego - w okresie od dnia 01.11.2011 r. do dnia 31.10.2018 r.

Z uwagi na powyższe w wobec treści art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd oddalił żądanie zapłaty jako nieuwodnione, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Dotychczas w sprawach rozpoznanych w tym składzie Sądu do rozliczeń między stronami miała zastosowanie uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w której stwierdzono, że w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Jednak w dniu 19.06.2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie I C 396-24 zgodnie, z którym „Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym w przypadku gdy warunek umowy kredytu uznany za nieuczciwy prowadzi do nieważności tej umowy, przedsiębiorca ma prawo żądać od konsumenta zwrotu całej nominalnej kwoty udzielonego kredytu, niezależnie od kwoty spłat dokonanych przez konsumenta w wykonaniu tej umowy i niezależnie od pozostałej do spłaty kwoty.” Sąd, mając na względzie fakt, że jedynie (...) jest uprawnionym do wiążącej wykładni dyrektywy konsumenckiej i tym samym ma on pierwszeństwo przed orzeczeniami Sądu Najwyższego, doszedł do przekonania, że zasadny będzie zwrot kredytobiorcom dopiero kwoty uzyskanej przez bank ponad wypłacony kapitał, a więc realnie uzyskaną korzyść.

Należy mieć tu na względzie treść przepisu art. 405 k.c. który stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Wprost w tym przepisie wskazano, że ustawodawca usankcjonował zwrot korzyści, a więc to co druga strona uzyskała ponad to co zobowiązana była świadczyć . Podkreślić należy, że w tym przepisie nie zostało użyte sformułowanie „zwrot świadczenia” czy też „zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy” tak jak ma to miejsce w przypadku odstąpienia od umowy w przepisach art. 494 k.c. czy 496 k.c. Jeżeli zamiarem ustawodawcy byłoby również w przypadku zastosowaniu art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. zwrot wszystkich należności wówczas w przepisie wskazano by na zwrot świadczenia, a nie zwrot korzyści. W przypadku bezpodstawnego wzbogacenia należy mieć na uwadze, że strona powołująca się na te przepisy może żądać korzyści, a więc tego co druga strona uzyskała ponad to co jej przysługiwało.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, powód otrzymał od pozwanego kredyt w kwocie 139.298,90 zł. W okresie 05.11.2008 r. do 15.07.2019 r. uiścił łącznie na rzecz pozwanego kwotę 119.649,60 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych oraz 2.640 zł tytułem opłaty z tytułu refinansowania kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu – łącznie 122.289,60 zł. Sąd pominął wniosek powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia. Kwoty, których wysokość podlegała porównaniu wynikały wprost z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego, a tym samym nie było potrzeby badania tych kwestii. Porównanie powyższych wartości wskazuje, że pozwany nie uzyskał jeszcze zaspokojenia swojej wierzytelności, a tym samym nie uzyskał korzyści w związku z udostępnionym kapitałem. Korzyścią byłaby należność stanowiąca różnicę pomiędzy wypłaconym kapitałem, a otrzymanymi od powoda wpłatami. W okolicznościach niniejszej sprawy taka sytuacja nie zachodzi. Powód nie udowodnił, że pozwany uzyskał korzyść względem niego i powinien dokonać na jego rzecz zwrotu jakiejkolwiek kwoty w złotych. Z tego względu Sąd oddalił żądanie powoda o zapłatę kwoty 119.649,60 zł i 1.848 zł.

Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

Ponadto, wskazać należy że dochodzone przez powoda roszczenie nie jest przedawnione. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104).

Bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „ Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.” (teza 46 do wyroku (...) C 776/19). Stanowisko takie zostało wyrażone w wyrokach (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie C-485/19 i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie C-6-9/19 oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19. Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowania wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego. Okoliczności, na które miał dowód ten być przeprowadzony okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia sporu. Niniejsze postępowanie ostatecznie wymagało ustalenia czy zawarte postanowienia umowy mają charakter abuzywny – a więc wymagało ustalenia czy są one sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interes konsumenta. Powyższe nie wymagało wiedzy specjalnej biegłego sądowego lecz opierało się na kwestii prawidłowego stosowania przepisów prawa, a analiza i ocena postanowień umownych w kontekście norm prawnych należy do Sądu.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powoda w całości, z uwagi na to, że określenie należnej powodowi sumy zależało od oceny sądu.

Powód przegrał proces co do kwoty 119.649,60 zł i 1.848 zł. Jednak podkreślić należy, że na dzień złożenia pozwu i przez niemalże cały proces powód mógł spodziewać się tego, że przy uwzględnieniu żądania ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu w związku z nieważnością umowy kredytu, żądanie zapłaty również zostanie uwzględnione. I tak sformułowane żądanie byłoby zasadne z uwagi na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21. Jednak w dniu 19.06.2025 r. został wydany wyrok przez (...) w sprawie I C 396-24, który zmienił dotychczasową linię orzeczniczą Sądu. W ocenie Sądu niezasadne byłoby obciążanie strony postępowania która wniosła pozew przed wydaniem wspomnianego wyżej orzeczenia kosztami postępowania wynikającymi z przegrania procesu właśnie ze względu na zmianę poglądu prawnego. Podkreślić należy, że bank stosował w umowie klauzule abuzywne, które były przyczyną wytoczenia niniejszego powództwa jak też uwzględnienia jego w części dotyczącej ustalenia.

Koszty procesu przed Sądem I instancji po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (3.600 zł) oraz opłatę od wniosku o uzasadnienie wyroku (100 zł). ). Koszty procesu po stronie powodowej przed Sądem II instancji obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika (radca prawny) w stawce wynikającej z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (2.700 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 7.417 zł, o czym orzekł jak w punkcie IV sentencji wyroku.

Wskazać należy, że Skarb Państwa pokrył zaliczkowo nieuiszczone koszty stawiennictwa świadków w kwocie 96,97 zł (k. 422, 443). Z uwagi na wynik procesu, pozwany powinien ponieść powyższe koszty w całości.

Sąd na podstawie art. 113 § 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie tytułem zwrotu kosztów sądowych od pozwanego kwotę 96,97 zł, o czym orzekł jak w pkt III sentencji wyroku.