Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Kamila Lobert-Bruździak

po rozpoznaniu w dniu 08 listopada 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości K. Z.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości D. Z.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 22.500,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu,.

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości K. Z. pozwem z dnia 22 sierpnia 2023 r. (data wpływu) wobec pozwanego D. Z., wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny dokonanej pomiędzy upadłą K. Z. – jako darczyńcą i jej małżonkiem D. Z. – jako obdarowanym na mocy aktu notarialnego sporządzonego w dniu 5.07.2019 r. przed notariuszem K. T. w Kancelarii Notarialnej w P., Rep. A nr (...), dotyczącą prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i prawa własności posadowionego na tym gruncie budynku handlowo- usługowego, objętych księgą wieczystą Kw nr (...), położonej w P. przy ul. 1-M. , powiat (...), województwo (...), o łącznej powierzchni 0,0696 ha, stanowiącej działkę gruntu o numerze geodezyjnym (...). Nadto, wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictw.

Pismem procesowym z dnia 14 września 2023 r. powód sprostował oznaczenie strony pozwanej wskazując, jako pozwanego Syndyka masy upadłości D. Z..

(pozew – k. 4-12v., pismo powoda z 14.09.2023 – k. 207).

W odpowiedzi na pozew, pozwany Syndyk Masy Upadłości D. Z. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że zaskarżonej czynności nie towarzyszył zamiar wymagany treścią przepisu art. 530 k.c., tj. pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli i wyeliminowanie konkretnego składnika majątku z ewentualnej egzekucji, jak również nie istniała wówczas przesłanka niewypłacalności dłużnika. (odpowiedź na pozew k. 220-231).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

D. Z. na mocy umowy darowizny z dnia 3 stycznia 2014 r. Rep.”A” (...) otrzymał od swoich wstępnych prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i prawa własności posadowionego na tym gruncie budynku handlowo- usługowego, objętych księgą wieczystą KW nr (...), położonej w P. przy ul. 1-M., powiat (...), województwo (...), o łącznej powierzchni 0,0696 ha, stanowiącej działkę gruntu o numerze geodezyjnym (...).

W dniu 15 kwietnia 2016 r. w M. we W., D. Z. i E. Z. zawarli związek małżeński.

Dnia 23 września 2016 roku aktem notarialnym Rep A nr (...) wymienieni zawarli umowę majątkową małżeńską, zgodnie z którą od daty zawarcia umowy ustanowili rozdzielność majątkową.

(okoliczność bezsporna, a nadto dowód: wypis z KW nr (...) – k.78-100v., akt notarialny Rep A (...) – k.17-18).

W dniu 16 listopada 2018 r. pomiędzy D. Z. – jako darczyńcą i jego małżonką K. Z. – jako obdarowaną na mocy aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem K. T. w Kancelarii Notarialnej w P., Rep. A nr (...), została zawarta umowa darowizny dotyczącą prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i prawa własności posadowionego na tym gruncie budynku handlowo- usługowego, objętych księgą wieczystą Kw nr (...), położonej w P. przy ul. 1-M. , powiat (...), województwo (...), o łącznej powierzchni 0,0696 ha, stanowiącej działkę gruntu o numerze geodezyjnym (...).

W dniu 5 lipca 2019 pomiędzy K. Z. – jako darczyńcą i jej małżonkiem D. Z. – jako obdarowanym na mocy aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem K. T. w Kancelarii Notarialnej w P., Rep. A nr (...), została zawarta umowa darowizny dotyczącą prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i prawa własności posadowionego na tym gruncie budynku handlowo- usługowego, objętych księgą wieczystą Kw nr (...), położonej w P. przy ul. 1-M. , powiat (...), województwo (...), o łącznej powierzchni 0,0696 ha, stanowiącej działkę gruntu o numerze geodezyjnym (...).

(okoliczność bezsporna, a nadto dowód: akt notarialny z dnia 5.07.2019 r., akt notarialny z dnia 16.11.2018 r. – k.247-250, wypis z KW nr (...) – k.78-100v.)

Postanowieniem z dnia 15 listopada 2022 r. (sygn.. akt OL1O/GU/305/20220 Sąd Rejonowy w Olsztynie ogłosił upadłość K. Z., jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Postanowieniem z dnia 8 maja 2023 r. (sygn.. akt OL1O/GU/97/2023) Sąd Rejonowy w Olsztynie ogłosił upadłość D. Z., jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

(okoliczność bezsporna, a nadto dowód: postanowienie z dnia 15.11.2022 r., wraz z obwieszczeniem o prawomocności – k. 14-16, postanowienie z dnia 8.05.2023 r., wraz z obwieszczeniem o prawomocności – k. 139-141).

W postępowaniu upadłościowym dotyczącym K. Z. prowadzonym pod sygn. (...)-s/ (...) zgłoszono m.in. następujące wierzytelności:

- wierzyciel Gmina P. zgłosiła wierzytelności z tytułu podatku od nieruchomości z którego nieopłacone raty wymagalne były od maja 2019 r.;

- wierzyciel Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w P. zgłosił wierzytelność z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, którego upadła nie zapłaciła za 2019 r. (płatny do 30.04.2020 r.);

- wierzyciele M. i A. B. (1) zgłosili wierzytelność wynikającą z umowy pożyczki zawartej w dniu 30.08.2020 r. na kwotę 176.000 złotych, którą upadła wraz mężem zaciągnęli u nich.

- wierzyciel Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zgłosił wierzytelność z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, pośród których najstarsze długi pochodzą z roku 2015.

(okoliczności bezsporne, a nadto dowód: zgłoszenie wierzytelności Gminy P. – k. 27-39,zgłoszenie wierzytelności Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P. – k. 40-43, zgłoszenie wierzytelności M. i A. B. (2)– k. 44-62, zgłoszenie wierzytelności ZUS oddział w O. – k. 63-67, częściowo zeznania świadka K. Z. – k. 275-275v., częściowo zeznania świadka D. Z. – k. 275v. )

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle ustalonych okoliczności faktycznych sprawy, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd oparł na przedłożonych w sprawie dokumentach zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, których wiarygodność nie została skutecznie podważona przez strony. Sąd uwzględnił zeznania świadków K. Z. i D. Z., w takim zakresie, w którym znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym. Sąd nie podzielił tej części zeznań świadków, w której wskazują, że na datę uczynienia darowizny z dnia 5 lipca 2019 roku jedynym zadłużeniem K. Z. było zadłużenie wobec ZUS- u i Urzędu Skarbowego.

Na wstępie i dla porządku dalszych rozważań należy wskazać, że zgodnie z przepisem art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego lub faktycznego, albo po wydaniu wyroku sądu drugiej instancji Sąd Najwyższy w uchwale rozstrzygającej zagadnienie prawne wyraził odmienną ocenę prawną. Zgodnie natomiast z przepisem art. 397 § 3 k.p.c. do postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym.

Na gruncie niniejszej sprawy w pisemnych motywach orzeczenia z dnia 5 czerwca 2024 r. (k. 189v.-190), Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyraził pogląd, że w sytuacji gdy pozwany znajduje się w upadłości, roszczenie wierzyciela o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego czynności prawnej dłużnika dokonanej z osobą trzecią podlega zgłoszeniu w dotyczącym tej osoby postępowaniu upadłościowym (por. wyrok SN z 27.03.2019 r. , sygn.. akt V CSK 13/18). Stanowisko to wyłącza legitymację bierną syndyka w postępowaniu o uznanie czynności dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela i nakazuje wierzycielowi zgłoszenie swojego roszczenia do masy upadłości jeszcze przed uznaniem czynności za bezskuteczną wobec tego wierzyciela. Podmiot uprawniony do dochodzenia zaspokojenia wobec osoby trzeciej, co wynika z art. 531 k.c. swoje uprawnienie w sytuacji gdy osoba trzecia jest już w upadłości będzie mógł zrealizować tylko z masy upadłości, skoro majątek osoby trzeciej stał się z chwilą ogłoszenia jej upadłości taką masą zarządzaną przez syndyka na zasadach określonych w prawie upadłościowym. W konsekwencji orzeczenie niezbędne dla ustalenia, że czynność prawna dłużnika z osobą trzecią jest wobec niego bezskuteczna, uzyskać należy na zasadach określonych dla wszystkich wierzycieli w rozumieniu art. 189 ustawy Prawo upadłościowe, czyli zgłosić ją do sędziego komisarza.

Na gruncie sprawy nie budzi wątpliwości, iż przed datą wytoczenia przedmiotowego powództwa przeciwko D. Z. (22.08.2023) odnośnie wymienionego Sąd Rejonowy w Olsztynie prawomocnie ogłosił upadłość D. Z., jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. (vide: postanowieniem z dnia 8 maja 2023 r. (sygn.. akt OL1O/GU/97/2023) – k. 139-141).

W konsekwencji Sąd Okręgowy podzielając pogląd Sądu II instancji oraz będąc związanym jego oceną prawną stwierdza, że w braku legitymacji procesowej biernej Syndyka Masy upadłości D. Z. powództwo, jako bezprzedmiotowe należało oddalić, jak w punkcie I wyroku.

Na wypadek odmiennej oceny przedstawionej wyżej kwestii należy dodać, że w realiach sprawy doszło do łącznego spełnienia dalszych, właściwych przesłanek ochrony pauliańskiej, a to oznacza, że konsekwencją ewentualnego braku uznania wskazanego wyżej poglądu Sądu II instancji za wiążący, powinno być uwzględnienie powództwa w jego ostatecznym kształcie.

Ustawowe przesłanki możliwości uznania czynności prawnej za bezskuteczną są następujące. Zgodnie z § 1 tego przepisu, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną
w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Cytowany przepis w § 2 dalej stanowi, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (§ 3).

Przepis art. 528 k.c. stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Niewątpliwie celem skargi pauliańskiej jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności.

Na podstawie omawianych przepisów można wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej: istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności (1), dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią (2), pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynność prawnej dokonanej przez dłużnika (3), dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (4), uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią (5), działanie osoby trzeciej w złej wierze (6).

Rzecz jasna wierzyciele - stosownie do przepisu art. 6 k.c. - muszą wykazać wystąpienie wszystkich przesłanek, a niespełnienie którejkolwiek z wymienionych okoliczności skutkuje oddaleniem roszczenia pauliańskiego.

Jednakże z powołanych już przepisów art. 527 § 3 k.c. i art. 528 k.c. wynika, że ustawodawca w pewnych przypadkach wprowadził ułatwienia dowodowe, odnośnie wykazania ostatniej z wymienionych przesłanek, tj. działania osoby trzeciej w złej wierze. W okolicznościach niniejszej sprawy, każda z wymienionych regulacji (art. 527 § 3 k.c. i art. 528 k.c.), znajduje zastosowanie do zaskarżonych przez stronę powodową czynności prawnych dłużnika. Stroną przedmiotowych umów, była osoba bliska dłużnika (zawiązywana przez niego spółka z o.o., a więc strona powodowa nie musiała wykazać, że pozwana wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Porównując wartość ciągnika z wartością nominalną udziałów uzyskanych w zamian za jego wniesienie, należy uznać, że zaskarżona czynność było o charakterze darmym. Skoro spółka uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Nie było sporne, że przedmiotem ochrony mają być istniejące, wymagalne wierzytelności pieniężne wierzycieli upadłościowych.

Bez wątpienia zaskarżona czynność prawna miała charakter przysparzający.

Doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Stan niewypłacalności w rozumieniu art. 527 § 2 k.c., nie musi oznaczać całkowitej niemożności zaspokojenia wierzyciela. Wystarczające jest bowiem, aby w następstwie zaskarżonej czynności nastąpiło pogorszenie możliwości zaspokojenia się wierzyciela bądź jej opóźnienie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30 czerwca 2016r., I ACa 1240/15, Legalis nr 1508808).
To akurat (przynajmniej pogorszenie możliwości zaspokojenia się wierzyciela) nie było sporne w niniejszej sprawie. Istotniejsze znaczenie miało natomiast ustalenie, czy stan pokrzywdzenia wierzyciela istniał zarówno w chwili wystąpienia ze skargą paulińską (art. 527 § 2 k.c.), jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną. Odpowiedź jest twierdząca, choć
w ocenie Sądu, przywiązywanie wagi przez powoda wyłącznie do daty zaskarżonej czynności jest błędne. W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać, nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia, to jest musi istnieć w dacie wystąpienia z żądaniem uznania jej bezskuteczności i zachować aktualność na chwilę orzekania. Wynika to z celu skargi pauliańskiej, jakim w istocie nie jest samo pozbawienie skuteczności prawnej zaskarżonej czynności, lecz umożliwienie wierzycielowi prowadzenia skutecznej egzekucji. Dlatego istotne jest nie to, czy
w chwili dokonywania zaskarżonej czynności prawnej była ona krzywdząca dla wierzyciela doprowadzając do niewypłacalności lub zmniejszenia wypłacalności dłużnika, lecz to, czy taki skutek występuje obecnie, gdy dłużnik zaskarżył do Sądu tę czynność (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 8 września 2016r., (...), Legalis nr 1509163).

Dłużnik miał w dacie zaskarżonej czynności prawnej świadomość pokrzywdzenia wierzycieli w zakresie istniejących już wierzytelności, ale i zamiar pokrzywdzenia w zakresie tych powstałych już po dacie jej dokonania. Wskutek zaskarżonej czynności prawnej pogłębiła się niewypłacalność dłużnika, bowiem dłużnik wyzbył się istotnego - jedynego znanego Sądowi - wartościowego składnika majątku.

Z przyczyn omówionych na wstępie i na wskazanej tam podstawie prawnej powództwo jednak oddalono.

W punkcie II Sąd rozstrzygnął o kosztach procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności stron za jego wynik.

Na koszty procesu pozwanego w wysokości 22.500 zł składają się: wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie przed Sądem I instancji (15.000 zł - §2 pkt 8) – rozporządzenia z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie zażaleniowe przed Sądem II instancji (7.500 zł - §2 pkt 8 w zw. z § 10.2.2) rozporządzenia z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych).

W związku z tym, w punkcie II wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 22.500 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Krystian Szeląg