Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy (...)

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2024 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa M. B. i T. B.

przeciwko R. Bank (...) w W. - Oddział w Polsce

o ustalenie i zapłatę z żądaniami ewentualnymi ustalenia i zapłaty

I.  ustala nieważność umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 22.11.2007 r. zawartej w dniu 7.12.2007 r. między powodami a (...) S.A. Spółką Akcyjną Oddział w Polsce (poprzednikiem prawnym pozwanego),

II.  zasądza od pozwanego R. Bank (...) w W. - Oddział
w Polsce z siedzibą w W. na rzecz powodów kwotę 216.532,65 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od 21 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 1299/23

UZASADNIENIE

Powodowie: M. B. i T. B. zażądali w dniu 22 sierpnia 2023 r. wobec pozwanej (...) Bank (...) S.A. Oddział
w Polsce z siedzibą w W.:

1)  ustalenia nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 7.12.2007 r. pomiędzy powodami a (...) S.A. Spółką Akcyjną Oddziałem w Polsce z siedzibą w W. – poprzednikiem prawnym pozwanego,

2)  zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty w wysokości 216.532,65 jako zwrotu nienależnego świadczenia z tytułu nieważnej umowy
o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 7.12.2007 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21.06.2023 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia przez Sąd ww. roszczeń, wnieśli o:

3)  ustalenie zapisów umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 7.12.2007 r. oraz zapisów Regulaminu kredytu hipotecznego udzielonego przez (...), za bezskuteczne wobec powodów, jako niedozwolone postanowienia umowne: § 2 ust 1 zdanie 2, § 6 ust 6 zdanie 2 umowy oraz § 2 ust. 2 i 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt 1 i 2, § 13 ust. 7, § 14 ust. 4 pkt 1 i 8 pkt 1-3, § 15 ust 3 pkt 3 lit b i 7 lit b, § 17 ust. 3 pkt 3 zdanie 2, § 21 ust. 3 regulaminu,

4)  zasądzenia kwoty 91.074,39 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21.06.2023 r. do dnia zapłaty, wskutek ustalenia ww. zapisów umowy i regulaminu za bezskuteczne wobec powodów, jako niedozwolone postanowienia umowne.

W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości kwestionując powództwo co do zasady. Zaprzeczył, że strona powodowa nie miała możliwości negocjowania warunków umowy, zaprzeczył rzekomemu niewypełnieniu obowiązków informacyjnych w zakresie dotyczącym ryzyka kredytowego, by warunki umowy i postanowienia umowne dotyczące klauzul indeksacyjnych nie były ustalane indywidualnie między stronami, a strona powodowa nie miała możliwości zapoznania się z umową i regulaminem w trakcie trwania procedury kredytowej, by umowa została ukształtowana w sposób niejednoznaczny, a także sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający interesy strony powodowej oraz by umowa zawierała klauzule niedozwolone. Zaprzeczył swej rzekomej dowolności w kształtowaniu tabeli kursowej, by umowa była sprzeczna z przepisami prawa polskiego i wspólnotowego lub zasadami współżycia społecznego, by zachodziły przesłanki do uznania umowy za nieważną, nieistniejącą bądź bezskuteczną względem strony powodowej, by pozwany był obowiązany do zapłaty na rzecz strony powodowej kwot dochodzonych prawem na jakiejkolwiek z podstaw prawnych wskazanych w pozwie. Pozwany zaprzeczył również, że stronie powodowej przysługuje status konsumenta w niniejszej sprawie oraz że posiada interes prawny w zakresie powództwa o ustalenia, a także, że udowodniła przesłanki roszczenia opartego na podstawie art. 189 k.p.c. Zakwestionował wysokość tylko żądania ewentualnego, nie głównego (pismo z 29.02.2024 r. k. 171).

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa kredytu z załącznikami k. 26-35, regulamin k. 36-44 zaświadczenie
k. 50-61, przedsądowe wezwanie do zapłaty z 1.06.2023 r. z odpowiedzią k. 63-74) oraz do odpowiedzi na pozew (wniosek o kredyt hipoteczny k. 134-136, oświadczenia k. 138, 152, decyzja kredytowa k. 140, umowa kredytu i regulamin k. 142-151) można uznać następujące - istotne dla sprawy - twierdzenia stron:

Powodowie zawarli w dniu 22.11.2007 r. umowę kredytu hipotecznego
nr (...) z poprzednikiem prawnym pozwanej – (...) S.A Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W. w celu zakupu lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe oraz koszty dodatkowe związane z udzieleniem kredytu. Umowa została poprzedzona wnioskiem kredytowym powodów, w którym kwotę wnioskowanego kredytu oznaczyli w walucie polskiej (258.000 zł), wskazując jako walutę kredytu walutę franka szwajcarskiego ( (...)) z okresem spłaty 480 miesięcy. Podpisali przy tym oświadczenia (k. 106 i 108), że ubiegają się o kredyt hipoteczny indeksowany kursem waluty obcej oraz zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka kursowego i akceptują te ryzyko. Zgodnie z § 2 ust. 1 i ust. 2 Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 258.000 zł, indeksowany do waluty obcej (...), z przeznaczeniem na refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe, zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, koszty dodatkowe związane z udzieleniem kredytu. Przedmiot finansowania stanowi odrębna własność lokalu, położonego w O. przy ul. (...), nr lokalu (...), dla którego jest prowadzona księga wieczysta nr (...) przez Sąd Rejonowy w (...)VI Wydział Ksiąg Wieczystych (§ 2 ust. 5). Zgodnie z § 6 ust. 6 raty kredytu oraz inne należności związane z kredytem pobierane są z rachunku bankowego wskazanego
w treści Pełnomocnictwa, stanowiącego załącznik do niniejszej umowy. Kredytobiorca zobowiązany jest do utrzymywania wystarczających środków na ww. rachunku, uwzględniając możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej. W § 2 regulaminu zawarto definicje w pkt 2 kredytu indeksowanego do waluty obcej – kredyt, oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według tabeli, zaś w pkt 12 tabeli,
a jest to: Tabela kursów walut obcych obowiązująca w banku. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególny transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualnie saldo zadłużenia w walucie kredytu Kredytobiorca otrzymuje listowanie w przypadku postanowień § 11 (§ 7 ust. 4). Zgodnie z § 9 ust. 2 regulaminu w przypadku kredytów do waluty indeksowanych do waluty obcej:

1)  raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu;

2)  jeżeli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty kredytu.

Natomiast § 13 ust. 7 regulaminu stanowi, iż w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata dokonywana jest w oparciu
o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku w momencie realizacji dyspozycji. Zmiana waluty kredytu w szczególności nie może być dokonana jeśli saldo zadłużenia kredytu wynosi mniej niż 10.000 zł (lub w przypadku kredytów w walucie obcej – równowartości 10.000 zł według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu złożenia dyspozycji zmiany waluty kredytu (§ 14 ust. 4 pkt 1 regulaminu). Zgodnie z § 14 ust. 8 regulaminu obliczanie kwoty kapitału po zmianie waluty kredytu następuje według następujących kursów:

a)  w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na złote – według kursu sprzedaży waluty obcej do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu;

b)  w przypadku zmiany waluty kredytu ze złotych na walutę obcą – według kursu kupna tej waluty obcej do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu;

c)  w przypadku zmiany z waluty obcej na inną walutę obcą - według ilorazu kursu sprzedaży dotychczasowej waluty obcej do złotych oraz kursu kupna nowej waluty kredytu do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu.

W odniesieniu do poszczególnych opłat i prowizji stosuje się następujące zasady: prowizja od zmiany waluty: jeśli prowizja jest obliczana na podstawie kwoty kapitału kredytu będącej przedmiotem zmiany waluty kredytu, w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wysokość prowizji obliczana jest w oparciu o kurs sprzedaży według Tabeli obowiązującej w dniu realizacji dyspozycji zmiany waluty kredytu (§ 15 ust. 3 pkt 3 lit b regulaminu). Zaś ust. 3 pkt 7 lit b regulaminu brzmi:
w odniesieniu do poszczególnych opłat i prowizji stosuje się następujące zasady: opłaty związane z kosztami ustanowienia przejściowego: w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej kwota kredytu obliczana jest w oparciu o kurs sprzedaży według Tabeli obowiązującej w dniu sporządzenia umowy.

Na podstawie §17 ust. 3 pkt 3 zdanie 2 regulaminu: w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wyznaczenie nowej sumy ubezpieczenia odbywa się według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu aktualizacji sumy ubezpieczenia. W przypadku postawienia kredytu indeksowanego do waluty obcej
w stan wymagalności, bank dokonuje zmiany waluty kredytu na złote według kursy sprzedaży zgodnie z aktualną Tabelą obowiązującą w banku (§ 21 ust. 3 regulaminu)

Powodowie z dniem 1.06.2023 r. wezwali do bank do zwrotu w terminie 14 dni od doręczenia pisma kwoty 216.532,65 zł jako zwrotu nienależnego świadczenia
z tytułu nieważnej umowy wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności. W odpowiedzi bank wskazał, iż nie odnajduje podstaw do uznania roszczeń i oddala je w całości.

Z wiarygodnych zeznań powodów (dowód: protokół rozprawy k. 193v-194) wynika, że:



celem zakupu nieruchomości były cele mieszkaniowe powodów, w którym mieszkają do dziś,



nie była tam wykonywana ani zarejestrowana działalność gospodarcza,



umowa kredytu nie była negocjowana,



kredyt został wypłacony w PLN i strony nieprzerwanie go spłacają w tej walucie.

Jest bezsporne, że powodowie w okresie od 18.01.2008 r. do 17.03.2023 r. świadczyli z tytułu spornej umowy na rzecz poprzednika prawnego pozwanej,
a następnie na rzecz pozwanej w sumie 216.532,65 PLN.

Rozważania prawne

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powodów. Sąd pominął dowód z zeznań świadka A. S. jako nieistotny (świadek ten nie miał nic wspólnego z okolicznościami zawarcia tej umowy). Sąd pominął dowód z opinii biegłego, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania ustalenia nieważności umowy, a sumy spłacone nie są sporne.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy. Uwzględnienie żądań głównych sprawiło, że Sąd nie przechodził do rozpoznania ewentualnych.

Żądania główne strony powodowej opierały się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji w § 2 ust 1 zdanie 2, § 6 ust 6 zdanie 2 umowy oraz § 2 ust. 2 i 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt 1 i 2, § 13 ust. 7,
§ 14 ust. 4 pkt 1 i 8 pkt 1-3, § 15 ust 3 pkt 3 lit b i 7 lit b, § 17 ust. 3 pkt 3 zdanie 2, § 21 ust. 3 regulaminu, co skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższego innymi postanowieniami. Ponadto zarzut pozwu dotyczył sprzeczności umowy z art. 353 ¹ k.c. (istota stosunku), art. 58 § 2 k.c. (zasady współżycia społecznego) i z art. 69 prawa bankowego. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową
w wykonaniu spornej umowy.

Omawiane tu żądanie niepieniężne strony powodowej jest osadzone w art. 189 k.p.c. , który wymaga od strony żądającej ustalenia wykazania interesu prawnego.
W ocenie Sądu, strona powodowa miała interes prawny w wytoczeniu powództwa, ponieważ merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie ostatecznie zniweluje jakiekolwiek wątpliwości co do treści umowy oraz pozwoli na usunięcia zabezpieczeń danych pozwanemu. Zakończy zatem niepewność, w której znalazła się strona powodowa
i nałoży na strony obowiązek respektowania zapadłego rozstrzygnięcia. Skutku takiego nie zapewniłaby sentencja wyroku zasądzającego należności pieniężne, ponieważ nie ma wystarczająco konkretnej ustawowej regulacji mocy wiążącej sentencji
i uzasadnienia wyroku zasądzającego świadczenia pieniężne ani jednolitości orzecznictwa w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie jest art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie
z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – choć został zakwestionowany w odpowiedzi na pozew, świadczy o nim treść wiarygodnych zeznań powodów i brak dowodów przeciwnych.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspeadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez Bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną Banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu.

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w Olsztynie w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu jest ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia stosunku prawnego, a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione z uwagi na datę wystąpienia do banku z reklamacją zawierającą żądanie zwrotu spłaty lub nadpłaty (typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia).

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania na podstawie art. 497 w zw. z art. 496 k.c., uznając, że umowa kredytu jest umową wzajemną, ponadto zarzut jest sprzeczny z istotą ochrony konsumenckiej, zresztą w przypadku świadczeń jednorodzajowych (pieniężnych) bankowi służy dalej idący, skuteczniejszy środek w postaci potrącenia.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10.800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 11.817 zł. Sąd nie znalazł podstaw do przyznania wynagrodzenia pełnomocnika
w stawce wyższej niż minimalna.

sędzia Rafał Kubicki