Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2025 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości W. Z. – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

przeciwko D. Z.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. Z.
- w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym W. Z. - umowę zatytułowaną: „(...)” zawartą w dniu 29.08.2019 r. w formie aktu notarialnego (sporządzonego przez notariusza I. Ś. w O., Repertorium A Nr 10342/2019), ale tylko w części dotyczącej podziału majątku wspólnego - na podstawie której pozwana nabyła na wyłączną własność zabudowaną nieruchomość gruntową położoną przy ul. (...) w O. (księga wieczysta KW Nr (...)) i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) przy ul. (...) w O. (księga wieczysta KW Nr (...)),

II.  oddala powództwo w pozostałej części,

III.  nakazuje ściągnąć od pozwanej D. Z. na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Olsztynie) kwotę 20 797,88 zł tytułem odpowiedniej do stosunku jej przegranej części tymczasowo poniesionych kosztów sądowych,

IV.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości W. Z. – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej kwotę 252,67 zł (dwieście pięćdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 1330/23

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości W. Z. – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej złożył przeciwko D. Z. (żonie upadłego) pozew o uznanie za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości W. Z. oraz wszystkich wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym W. Z., umowy o podział majątku wspólnego wraz
z umową zamiany, zawartej w dniu 29 sierpnia 2019 r. przed Notariuszem I. Ś., (...) pomiędzy D. Z. a W. Z., na mocy której D. Z. i W. Z.:

a)  dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że D. Z. nabyła na wyłączną własność nieruchomość gruntową zabudowaną położoną przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...),

b)  dokonali zamiany w ten sposób, że W. Z. przeniósł na rzecz D. Z. objęty majątkiem wspólnym stron udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), D. Z. przeniosła na rzecz W. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiący jej majątek osobisty.

Syndyk wskazał, że w dniu 22 września 2021 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie ogłosił upadłość W. Z.. W okresie 5 lat poprzedzających ogłoszenie upadłości, tj. w dniu 29 sierpnia 2019 W. Z. oraz D. Z. zawarli umowę, na podstawie której dokonali podziału majątku wspólnego oraz zamiany w ten sposób, że D. Z. nabyła na wyłączną własność nieruchomość gruntową zabudowaną położoną przy ul. (...) w O. (KW (...)) oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) w O. przy ul. (...) (KW (...)). Ponadto strony dokonały zamiany w ten sposób, że W. Z. przeniósł na rzecz D. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., (KW (...)), wchodzący w skład majątku wspólnego małżonków, zaś D. Z. przeniosła na rzecz W. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., ( KW (...)), stanowiący jej majątek osobisty. Strony wskazały, że wartość praw do nieruchomości, stanowiących ich majątek wspólny wynosi 870 000,00 zł. Podział majątku wspólnego małżonków nastąpił ponad 4 lata po ustanowieniu przez nich rozdzielności majątkowej. W ocenie syndyka W. Z. na skutek podziału majątku wspólnego, oraz zamiany, poniósł stratę w wysokości ok. 374 500 zł. Łączna wartość nieruchomości stanowiących majątek wspólny stron zgodnie z oszacowaniem sporządzonym przez biegłego rzeczoznawcę stanowiła kwotę 1 091 000 zł. (tj. po 545 000 zł przypadające na każdego z małżonków), tymczasem, W. Z., w ramach podziału majątku nabył udział o wartości 171 000 zł, podczas gdy D. Z. nabyła łącznie prawa do trzech nieruchomości o sumarycznej wartości 1 091 000 zł. Syndyk wskazał, że na dzień zawarcia umowy W. Z. był dłużnikiem co najmniej sześciu podmiotów, na kwotę około 2 463 528,61 zł. Wskutek umowy o podział majątku W. Z. stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, przy czym upadły nie posiada żadnego majątku, którego likwidacja mogłaby pozwolić na zaspokojenie wierzytelności zgłoszonych w toku postępowania upadłościowego. Dokonanie przez upadłego podziału majątku z małżonką doprowadziło do pokrzywdzenia jego wierzycieli uniemożliwiając ich zaspokojenie. W ocenie syndyka W. Z. wiedział, że w następstwie podziału majątku z małżonką pogłębi się jego stan niewypłacalności, tym samym działał on ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli, którzy utracili możliwość zaspokojenia swoich roszczeń, zaś D. Z., godząc się na nierówny podział nieruchomości, winna była podejrzewać, że
w wyniku tej czynności dojdzie do pokrzywdzenia wierzycieli jej męża – przy czym
z całą pewnością miała wiedzę co do sytuacji finansowej upadłego.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Przyznała, że zawarła z mężem umowę o podział majątku wspólnego wraz z umową zamiany w formie aktu notarialnego, na mocy których dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że pozwana nabyła na wyłączną własność nieruchomość przy ul. (...)
w O., spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w O., a ponadto małżonkowie dokonali zamiany w ten sposób, że W. Z. przeniósł na jej rzecz udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w O., natomiast pozwana na rzecz W. Z. przeniosła udział wynoszący ½ części
w prawie własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w O.. Pozwana wskazała, że roszczenie jest niezasadne zarówno co do istoty, jak
i wysokości. Zakwestionowała operaty szacunkowe złożone do pozwu,
w szczególności co do wartości nieruchomości w nich wskazanych - operaty nie uwzględniały wielu istotnych, mających wpływ na rzeczywistą wartość nieruchomości kwestii m.in. nie uwzględniały stanu techniczno-użytkowego lokali czy obciążeń hipotecznych, co świadczy o możliwym błędnym oszacowaniu. Pozwana zaprzeczyła także, by umowa o podział majątku wspólnego wraz z umową zamiany z dnia 29 sierpnia 2019 r. została dokonana z zamiarem pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela oraz że W. Z. był niewypłacalny w chwili zawierania powyższej umowy; nie posiadała wiedzy o jego sytuacji majątkowej i finansowej z uwagi na brak zażyłych relacji, mimo łączącego ich związku małżeńskiego. Wskazała, że nie doszło do kumulatywnego spełnienia przesłanek świadczących o skuteczności skargi pauliańskiej - nie została spełniona m.in. przesłanka działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. W niniejszej sprawie nie znajdą także zastosowania domniemania w zakresie świadomości pokrzywdzenia wierzycieli przez W. Z., ponieważ nie ziściła się przesłanka istnienia stanu niewypłacalności
w chwili zawarcia umowy o podział majątku wspólnego i umowy zamiany. Do zawarcia doszło 29 sierpnia 2019 roku, a do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dopiero w dniu 21 września 2021 roku, tj. po upływie przeszło dwóch lat. Niezasadne jest domniemanie w zakresie świadomości pokrzywdzenia wierzycieli w dniu zawarcia powyższej umowy, tym bardziej, że W. Z. był przedsiębiorcą, a do powstania stanu niewypłacalności przyczyniła się pandemia wirusa (...)19, która rozpoczęła się dopiero w 2020 roku. Gdyby nawet teoretycznie przyjąć, iż W. Z. był niewypłacalny i dokonaną umową o podział majątku wspólnego i umową zamiany pokrzywdził wierzyciela, to powództwo także nie zasługiwałoby na uwzględnienie, z uwagi na brak wykazania działania dłużnika W. Z. ze świadomością i zamiarem tego pokrzywdzenia. W ocenie pozwanej, brak jest podstaw do ustalenia, że zawierając umowę o podział majątku wspólnego oraz umowę zamiany wiedziała, ani by można jej zarzucić, iż przy zachowaniu należytej staranności powinna była wiedzieć, że dłużnik W. Z. działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli tymi czynnościami. Zdaniem pozwanej, domniemanie ustanowione w art. 527 § 3 k.c. zostało przez nią obalone
z uwagi na okoliczności obrazujące rzeczywiste stosunki pomiędzy małżonkami, w tym faktyczną rozdzielność majątkową i całkowicie niezależne prowadzenie działalności gospodarczej przez dłużnika. Pozwana i W. Z. są małżeństwem, lecz od 2013 roku pozostawali w dużym konflikcie, a pomiędzy małżonkami brak więzi cechujących małżeństwo, a te widnieje jedynie na tzw. papierze. Mając na uwadze powyżej przytoczone okoliczności, stwierdzić należy, że w niniejszej sprawie nie spełniły się kumulatywnie wszystkie przesłanki pozytywne skargi pauliańskiej,
w związku z powyższym czynność prawna dokonana pomiędzy stroną pozwaną
a W. Z. nie może zostać uznana za bezskuteczną.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Pozwana od dnia 9.09.1988 r. pozostaje w związku małżeńskim z W. Z.. W. Z. do 31 sierpnia 2020 r. prowadził działalność gospodarczą pod firmą Biuro (...). Ponadto do czerwca 2020 r. pełnił funkcję prezesa zarządu w spółce (...) spółka
z o.o. Pismem z dnia 26 sierpnia 2020 r. (...) S.A. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr BG/KR-O- (...). Zadłużenie przeterminowane wynosiło 30.369,88 zł. Po upływie okresu wypowiedzenia cała wymagalna zaległość wynosiła 224.807,02 zł. Pismem z dnia 15 września 2020 r. (...) S.A. w W. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr (...). Całkowita kwota pozostała do spłaty wynosiła 45.463,23 zł. Pismem z 19 września 2020 r. (...) S.A. w W. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr (...). Całkowita kwota pozostała do spłaty wynosiła 101.558,04 zł. Następnie pismem z dnia 5 listopada 2020 r. (...) S.A. w W. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr (...). Całkowita kwota pozostała do spłaty wynosiła 45.706,83 zł. Pismem z dnia 10 listopada 2020 r. (...) S.A. w W. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr (...). Całkowita kwota pozostała do spłaty wynosiła 51.057,80 zł. Pismem
z dnia 12 listopada 2020 r. (...) S.A. w W. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr (...). Łączne zadłużenie wynosiło 48.766,31 zł. W tym samym dniu bank wypowiedział także umowę nr (...). Kwota zadłużenia wynosiła 16.256,24 zł. Bank (...), pismem z dnia 11 grudnia 2020 r. wypowiedział W. Z. umowę kredytu nr 58/1/OB./OL/18. Wskazał, że zadłużenie wynosi 49.786,28 zł. Przed wypowiedzeniem bank pismem
z dnia 23 września 2020 r. wezwał dłużnika o zwrot zaległości. Dłużnik posiadał zaległości z tytułu podatku oraz z tytułu składek ZUS.

W dniu 21 maja 2008 r. W. Z. i D. Z. zawarli z bankiem (...) S.A. w W. umowę kredytu hipotecznego (...) z oprocentowaniem zmiennym (...) (...), denominowanego do waluty (...), na kwotę 597.396,58 CHF. Prawne zabezpieczenie kredytu stanowiła hipoteka zwykła łączna umowna w kwocie 597.369,58 CHF oraz hipoteka kaucyjna łączna w kwocie 173.237,17 CHF m.in. na prawie własności na nieruchomości położanej przy ul. (...), dla której jest prowadzona księga wieczysta KW nr (...) przez Sąd Rejonowy Olsztynie, VI Wydział Ksiąg Wieczystych. Aneksem nr (...) dokonano zmiany § 4 ust 1 umowy kredytu, ustanawiając zabezpieczenie kredytu w postaci hipoteki łącznej do kwoty 852.957 CHF m.in. na nieruchomościach, objętych księgę wieczystą KW nr (...) i KW nr (...). Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2020 r., sygn. akt I C 754/19, Sąd Okręgowy w Olsztynie ustalił, że powyższa umowa jest nieważna. Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 listopada 2021 r., sygn. akt I ACa 192/21, oddalono apelację banku. Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 22 listopada 2023 r., sygn. akt II CSKP 402/23, oddalił skargę kasacyjną złożoną przez bank.

(bezsporne, potwierdzone dowodami: wniosek o ogłoszenie upadłości z załącznikami k. 72-116 w tym: informacja z (...) k. 78, odpis z KRS k. 78-80, akta (...) k. 81-82, wypowiedzenie umowy k. 82v.-85, 85v.-88, 92, 98, 103v., 104, 104v.,108, powiadomienie o rozwiązaniu umowy k. 90, 94, 98v., 99, 100, zawiadomienie o zajęciu wierzytelności k. 112-116, decyzja ZUS k. 116, wyrok SO w Olsztynie z 9.12.2020 r.
z uzasadnieniem sygn. akt I C 754/19 k. 333-345, wyrok SA w Białymstoku
z 23.11.2021 r., sygn. akt I ACa 192/21 wraz z uzasadnieniem k. 354-379, wyrok SN
z 22.11.2023 r., sygn. akt II CSKP 402/23 k. 393)

W dniu 16 kwietnia 2015 roku przed notariuszem I. Ś. w Kancelarii Notarialnej w O. pozwana zawarła z W. Z. małżeńską umowę majątkową ustanawiającą ustrój rozdzielności majątkowej bez wyrównania dorobków.

(dowód: akt notarialny z 16.04.2015 r. rep. A nr 4040/2015 k. 239-241)

W dniu 29 sierpnia 2019 roku pozwana D. Z. i W. Z. jako małżonkowie zawarli przed notariuszem I. Ś. w Kancelarii Notarialnej w O., umowę o podział majątku wspólnego umowę zamiany (Rep. (...)). Na podstawie umowy o podziału majątku D. Z. nabyła na wyłączną własność:

- nieruchomość gruntową zabudowaną położoną przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...),

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego
w O. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Ponadto na podstawie umowy zamiany W. Z. przeniósł na rzecz D. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...), wchodzący w skład majątku wspólnego małżonków. D. Z. przeniosła na rzecz W. Z. udział wynoszący½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiący jej majątek osobisty.

W treści umowy strony wskazały, że wartość praw do nieruchomości, stanowiących ich majątek wspólny wynosi 870 000,00 zł. Wartość nieruchomości gruntowej zabudowanej, położonej przy ul. (...) w O., przyjętej dla potrzeb dokonania podziału majątku wspólnego D. Z. oraz W. Z. ustalono na kwotę 420.000 zł. Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), przyjętej dla potrzeb dokonania podziału majątku wspólnego D. Z. oraz W. Z. ustalono na kwotę 150.000zł. Wartość nieruchomości lokalowej położonej przy ul. (...) w O., przyjętej dla potrzeb dokonania podziału majątku wspólnego D. Z. oraz W. Z. ustalono na kwotę 300.000zł. Wartości nieruchomości lokalowej położonej przy ul. (...)
w O., przyjętej dla potrzeb dokonania podziału majątku wspólnego i zamiany D. Z. oraz W. Z. ustalono na kwotę 300.000zł

(dowód: umowa podziału majątku wspólnego i zamiany z 29.08.2019 r. k. 118-123)

Pismem z dnia 13 września 2021 r. W. Z. wniósł o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. W spisie wierzycieli wymienił:

1.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 47.151,25 zł, termin zapłaty 17.09.2020 r.,

2.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 49.861,12 zł, termin zapłaty 10.11.2020 r.,

3.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 158.400,86 zł, termin zapłaty 05.02.2021 r.

4.  Bank (...) S.A. wierzytelność w kwocie 39.420,48 zł, termin zapłaty 28.09.2020 r.,

5.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 105.997,89 zł, termin zapłaty 15.01.2021 r.,

6.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 50.000 zł, termin zapłaty 17.09.2020 r.,

7.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 45.463,23 zł, termin zapłaty 15.09.2020 r.,

8.  (...) S.A. wierzytelność w kwocie 103.473,06 zł, termin zapłaty 13.02.2021 r.,

9.  (...) Bank S.A. wierzytelność w kwocie 240.000 zł, termin zapłaty 23.09.2020 r.,

10.  (...) Bank (...) S.A. wierzytelność w kwocie 55.212,87 zł, termin zapłaty 12.11.2020 r.,

11.  (...) Bank (...) S.A. wierzytelność w kwocie 16.256,24 zł, termin zapłaty 17.09.2020 r.,

12.  (...)- (...) Bank Spółdzielczy z siedzibą w P., Oddział w O. w kwocie 18.666,86 zł termin zapłaty 17.09.2020 r.,

13.  (...) Bank (...) S.A. w kwocie 100.000 zł, termin zapłaty 25.07.2020 r.,

14.  (...) Bank (...) S.A. w kwocie 30.000 zł, termin zapłaty 30.06.2023 r.,

15.  (...) S.A. w kwocie 243,56 zł, termin zapłaty 01.09.2020 r.,

16.  Wspólnota Mieszkaniowa (...) O. w kwocie 393,51 zł, termin zapłaty 31.01.2021 r.,

17.  Naczelnik Urzędu Skarbowego w O. w kwocie 3.735,68 zł, termin zapłaty 1.04.2021 r.,

18.  Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. w kwocie 10.900,80 zł, termin zapłaty 04.11.2020 r.

Postanowieniem z 22 września 2021 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie pod sygn. akt V GU „of” ogłosił upadłość W. Z. i wyznaczył syndyka masy upadłości w osobie T. S.. Przedmiotowym postanowieniem wezwano wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. Wierzytelność
w postępowaniu upadłościowym zgłosili:

- (...) S.A. w łącznej kwocie 1.712.364,57 zł,

- (...)- (...) Bank Spółdzielczy w łącznej kwocie 52.759,03 zł,

(...) Bank (...) S.A. w łącznej kwocie 55.453,80 zł,

- (...) S.A. w łącznej kwocie 510.925,49 zł,

- Bank (...) S.A. ((...)) w łącznej kwocie 254.399,78 zł,

- Gmina O. w łącznej kwocie 678,00 zł,

- E. 1 (...)
z siedzibą w W. w łącznej kwocie 62.671,32 zł,

- Skarb Państwa reprezentowany przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w O.
w łącznej kwocie 3.602,46 zł z tytułu zaległości podatkowych dłużnika za 2020 r.,

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych w łącznej kwocie 27.802,47.

Ze spisu inwentarza w postępowaniu upadłościowym wynika, że W. Z. nie posiadał środków pieniężnych, nieruchomości ani ruchomości mogących zaspokoić wierzytelności.

(dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości z załącznikami k. 72-116, postanowienie SR w Olsztynie z 22.09.2021 r. k. 117, zgłoszenia wierzytelności k. 124-150, spis inwentarza k. 151)

Dla potrzeb postępowania upadłościowego sporządzono cztery operaty szacunkowe. Zgodnie z operatem z 21 lipca 2023 r. wartość nieruchomości lokalowej położonej przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...) na 29 sierpnia 2019 r. wynosiła 378 000 zł (k. 179v.). Zgodnie z operatem z dnia 24 lipca 2023r. wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego
w O. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 г. wynosiła 184 000 zł (k. 193). Zgodnie z operatem z dnia 25 lipca 2023r. wartość nieruchomości lokalowej położonej przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 r. wynosiła 342 000 zł (k. 206v.). Zgodnie z operatem z dnia 26 lipca 2023r. wartość nieruchomości gruntowej zabudowanej, położonej przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 r. wynosiła 529 000 zł (k. 167v.).

(dowód: operaty szacunkowe k. 158-210)

Wartość rynkowa prawa własności do lokalu położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 r. wynosi 380 240 zł (k. 614). Wartość rynkowa prawa własności do nieruchomości gruntowej zabudowanej, położonej przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 r. wynosi 446 300 zł (k. 642). Wartość rynkowa prawa własności do lokalu położonego przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 r. wynosi 385 180 zł (k. 684). Wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...) na dzień 29 sierpnia 2019 г. wynosi 188 870 zł (k. 713).

(dowód: opinia biegłego k. 614-745)

Pozwana D. Z. i W. Z. są małżeństwem od 1988 r. Pomiędzy małżonkami nie toczy się sprawa o rozwód bądź separację. Pomimo zawartej w 2015 r. rozdzielności majątkowej oraz podziału majątku wspólnego dokonanego w 2019 r. małżonkowie w dalszym ciągu zamieszkują razem, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe. W. Z. do 31 sierpnia 2020 r. prowadził działalność gospodarczą jako pośrednik w obrocie nieruchomościami. Ponadto do czerwca 2020 r. pełnił funkcję prezesa zarządu w spółce (...) sp. z o.o., której był udziałowcem. Nieruchomość położona przy ul. (...) w O. jest domem rodzinnym pozwanej.

(dowód: zeznania świadka W. Z. k. 579v.-580, zeznania pozwanej D. Z. k. 580-580v.)

Syndyk Masy Upadłości W. Z. jako powód w sprawie o sygn.
I C 1480/23 tut. Sądu wniósł przeciwko I. B., wniósł o uznanie za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości W. Z. oraz wszystkich wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym W. Z. umowy przeniesienia prawa własności nieruchomości w celu zwolnienia z długu z dnia 3 grudnia 2020 r., (...) (…), na mocy której W. Z., w celu zwolnienia się z długu wynikającego z pożyczek udzielonych mu przez I. B. w łącznej kwocie 465.000 zł, przeniósł na rzecz I. B. prawo własności stanowiące odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...) położonego
w O. przy ul. (...), (KW Nr (...)) oraz prawo własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...), położonego
w O. przy ul. (...), (KW Nr (...)). Wyrokiem z dnia 31 lipca 2024 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. Z. umowę przeniesienia prawa własności nieruchomości w celu zwolnienia z długu z dnia 3 grudnia 2020 r., (...), (…) w celu zwolnienia z długu wynikającego z pożyczek udzielonych mu przez I. B. w łącznej kwocie 465 000 zł, przeniósł na rzecz pozwanej I. B.: prawo własności stanowiące odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w O., przy ul. (...), (KW Nr (...))
i prawo własności, stanowiące odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w O., przy ul. (...), (KW Nr (...))
w pozostałym zakresie oddalił powództwo główne.

(dowód: wyrok SO w Olsztynie z uzasadnieniem sygn. IC 1480/23 k. 762-771)

Rozważania

Sporne fakty ustalono na podstawie powołanych odpowiednio dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony i nie budzą wątpliwości Sądu. Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły także dowody osobowe w postaci zeznań świadka - męża pozwanej - W. Z. i przesłuchania pozwanej D. Z.. Zeznaniom tym Sąd dał wiarę jedynie w zakresie, w którym znajdują potwierdzenie
w pozostałym materiale dowodowym, co znalazło odzwierciedlenie w poczynionych ustaleniach faktycznych. W pozostałym zakresie zeznania upadłego dłużnika
i pozwanej, zostały uznane przez Sąd za niewiarygodne – szczególnie w zakresie rzekomo złych relacji pomiędzy małżonkami, które trwać miały od 2013 r. - a także braku wiedzy o sytuacji finansowej małżonka oraz faktycznych przyczyn, które doprowadziły do upadłości W. Z. (chodzi konkretnie o poważne rozbieżności pomiędzy twierdzeniami odpowiedzi na pozew na ten temat - k. 231 – gdzie jako przyczynę upadłości dłużnika wskazano okres pandemiczny w obrocie nieruchomościami, a zeznaniami świadka k. 580: „moją upadłość spowodowała pandemia w branży gastronomicznej – chodziło o spółkę, w którą zainwestowałem jako udziałowiec”). Ponadto Sąd uwzględnił sporządzone w sprawie opinie biegłego dotyczące ustalenia wartości nieruchomości objętych zaskarżoną umową. Wnioski
i ustalenia opinii stały się elementami stanu faktycznego ustalonego przez Sąd, ponieważ opinia ta została uznana za wiarygodny materiał dowodowy, który w dodatku nie był kwestionowany przez strony.

Okoliczności przytoczone z wyroku z uzasadnieniem SO w Olsztynie w sprawie o sygn. IC 1480/23, mimo iż wynikające z nieprawomocnego wyroku, stanowią niejako tło spawy niniejszej i jako takie wymagały na tym etapie przynajmniej zaakcentowania.

Stosownie do art. 131 prawa upadłościowego, w sprawach nieuregulowanych przepisami art. 127-130a do zaskarżenia czynności prawnych upadłego, dokonanych
z pokrzywdzeniem wierzycieli, przepisy art. 132-134 oraz przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie wierzyciela w przypadku niewypłacalności dłużnika stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że w takim przypadku mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego
o skardze pauliańskiej przewidziane w art. 527 k.c. i następne. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.). Z analizowanego artykułu wynika, że przesłankami skargi pauliańskiej są:
1) dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, 2) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, 3) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela oraz 4) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o takim działaniu dłużnika przez osobę trzecią. Wskazane przesłanki muszą być spełnione łącznie, aby wierzyciel mógł skorzystać
z żądania uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Korzystanie ze skargi pauliańskiej wymaga zasadniczo istnienia wierzytelności podlegającej ochronie. Co istotne, to na wierzycielu (lub syndyku upadłości, jako działającemu na rzecz ogółu wierzycieli upadłościowych) – zgodnie z regułą określoną w art. 6 k.c. – spoczywa ciężar udowodnienia wystąpienia wszystkich przesłanek uzasadniających skargę pauliańską. Niemniej jednak trzeba pamiętać o regulacji zawartej w art. 528 k.c., zgodnie z którą jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika
z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W niniejszym procesie skargą pauliańską została zaskarżona umowa o podział majątku wspólnego wraz z umową zamiany, zawarta pomiędzy D. Z.
a W. Z., na mocy której D. Z. i W. Z. dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że D. Z. nabyła na wyłączną własność nieruchomość gruntową zabudowaną położoną przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Małżonkowie dokonali także zamiany w ten sposób, że W. Z. przeniósł na rzecz D. Z. objęty majątkiem wspólnym stron udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), D. Z. przeniosła na rzecz W. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiący jej majątek osobisty.

Niewątpliwie umowa ta została zawarta pomiędzy osobami bliskimi. To zrodziło domniemanie, że pozwana wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.), oraz ten skutek, że wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Pozwana nie przełamała domniemania z art. 527 § 3 k.c. Stosownie do art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Zaś z art. 529 k.c. jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Natomiast art. 530 k.c. stanowi, że przepisy artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio
w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.

D. Z. na skutek zaskarżonej czynności podziału majątku wspólnego nabyła wyłączne prawo nieruchomości gruntowej zabudowanej położonej przy ul. (...) w O. o wartości 446 300 zł oraz spółdzielczego własnościowego prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), o wartości 188 870 zł, przy czym czynność ta miała charakter darmy, co powoduje, iż została podjęta w warunkach bezskuteczności. Niewątpliwe jedynym „beneficjentem” umowy o podział majątku wspólnego małżonków była pozwana, która uzyskała na wyłączną własność nieruchomości objęte przedmiotową umową, których łączna wartości wynosiła 635 170 zł. Z czego W. Z. przysługiwało prawo do ½ tych udziałów. Nie budzi zatem wątpliwości (zwłaszcza wobec stanowiska pozwanej, że małżonkowie mieli równe udziały w majątku wspólnym), że W. Z. na skutek zaskarżonej czynności prawnej poniósł stratę w wysokości 317 585 zł (1/2 z 635 170 zł).

Tym samym wszystkie przesłanki ochrony pauliańskiej zostały spełnione. Stosownie do art. 528 k.c. nie ma znaczenia, czy pozwana jako osoba, która uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że darczyńca działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W przypadku czynności nieodpłatnych możliwość wystąpienia przez wierzyciela z żądaniem uznania czynności za bezskuteczną została uniezależniona od wiedzy osoby trzeciej o działaniu przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli. Tak więc art. 528 k.c. uwalnia wierzyciela od obowiązku wykazania po stronie osoby trzeciej wiedzy odnośnie działania przez dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jednocześnie osoba trzecia nie może się uwolnić od odpowiedzialności również wtedy, gdy wykaże, że nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli. Nawet udowodnienie przez osobę trzecią, że nie wiedziała i – mimo zachowania najwyższej staranności – nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli, nie zwalnia jej od odpowiedzialności wobec wierzyciela. Wiedza osoby trzeciej w tym zakresie jest całkowicie obojętna i nie podlega badaniu przez sąd przy rozpoznawaniu sprawy wszczętej na skutek skargi pauliańskiej. Co równie ważne, w sytuacji, gdy bezpłatne korzyści przypadają osobom bliskim dłużnika, (a taką osobą niewątpliwie była pozwana jako żona dłużnika) należy zastosować wyłącznie art. 528 k.c. jako przepis dalej idący, z pominięciem domniemań wynikających z art. 527 § 3 i 4 k.c. (Komentarz do art. 528 kodeksu cywilnego,
A. G., LEX). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 2005 r. (sygn. akt II CK 309/05), stwierdzając, że przepis art. 528 k.c. statuuje surowsze przesłanki uznania czynności za bezskuteczną niż czyni to § 3 art. 527 k.c. Jeżeli zatem ten drugi z wymienionych przepisów dostatecznie pewnie usprawiedliwia żądanie strony powodowej, tj. odwoływanie się do pierwszego z nich jest bezprzedmiotowe. Mając wyżej przedstawione okoliczności na uwadze, Sąd uznał, że okoliczność, czy pozwana wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że dokonując podziału majątku w ten sposób, że
z nieruchomości objętych tą umową wszystkie przypadły na jej rzecz, a wiec dokonując de facto czynności nieodpłatnej, działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, nie jest istotna i nie może zmierzać do uwolnienia od dpowiedzialności wobec powoda.

Sąd nie dał wiary pozwanej ani jej małżonkowi na temat okoliczności podpisanych „zobowiązań” z dnia 18.05.2014 r. stanowiących prywatne (rodzinne) zasady rozliczenia na wypadek sprzedaży domu należącego wcześniej do rodziców pozwanej i jej siostry, która to nieruchomość z resztą nie została w dalszym ciągu sprzedana. W ocenie Sądu, stanowiło to nieudaną próbę uwolnienia nieruchomości od odpowiedzialności majątkowej męża powódki. Wiarygodności tym dokumentom odejmuje również brak konsekwencji w stanowisku strony pozwanej. Zeznając na rozprawie pozwana i jej mąż wskazali, że zobowiązania te zostały zawarte w formie aktu notarialnego, zaś przedłożone po rozprawie w poczet materiału dowodowego dokumenty obrazują kserokopie prywatnych dokumentów, z czego jeden jest podpisany przez pozwaną i jej męża zaś drugi – również przez (zgodnie z treścią tego dokumentu) I. i K. A..

Przechodząc dalej, wskazać należy, że w toku niniejszego postępowania powód nie był zobowiązany w żądaniu pozwu oznaczyć wierzytelności mających być chronioną skargą pauliańską, ponieważ powodem jest syndyk upadłości, który stosownie do przepisów prawa upadłościowego występuje ze skargą w imieniu wszystkich wierzycieli upadłościowych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 8.09.2017 r., I ACa 218/17).

Należy wyraźnie zaznaczyć, iż okoliczności składające się na ocenę pokrzywdzenia wierzycieli ocenia się nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili wystąpienia wierzyciela ze skargą pauliańską (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001r., sygn. akt
V CKN 280/00, LEX nr 52793; wyrok z dnia 23 lipca 2003r., sygn. akt II CKN 299/01, LEX nr 121702; wyrok z dnia 29 czerwca 2004r., sygn. akt II CK 367/03, LEX nr 174173), a w razie zajścia zmian w tym zakresie – według chwili orzekania. W innym wyroku z dnia 15 czerwca 2005 r. (sygn. akt IV CK 806/04, LEX nr 177223) Sąd Najwyższy stwierdził, że o uwzględnieniu powództwa ze skargi pauliańskiej rozstrzyga nie chwila powstania pokrzywdzenia, lecz okoliczność, czy istnieje ono w chwili orzekania. Wynika to z samej istoty skargi pauliańskiej. Odpadnięcie przesłanki „pokrzywdzenia” oznacza, że wierzyciela nie ma przed czym „bronić”. Do pokrzywdzenia bowiem dochodzi, gdy na skutek zaskarżonej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed jej dokonaniem. Przechodząc dalej, należy stwierdzić, iż dla uznania czynności prawnej za bezskuteczną istotne jest i to, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Samo pokrzywdzenie wierzyciela nie musi być objęte zamiarem dłużnika, wystarczy, żeby dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Innymi słowy, wystarczająca będzie u dłużnika świadomość możliwości wystąpienia pokrzywdzenia. Świadomość pokrzywdzenia nie musi dotyczyć osoby konkretnego wierzyciela, wystarczy świadomość pokrzywdzenia wierzycieli w ogóle. Może ona dotyczyć innego wierzyciela niż wierzyciel, który żąda uznania czynności za bezskuteczną (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 stycznia 1995r., sygn. akt I ACr 1014/94, OSP 1995, z. 10, poz. 206; wyrok Sądu Apelacyjnego
w W. z 19 listopada 1997r., sygn. akt I ACa 737/97, Apel.-W-wa 1998, nr 4, s. 36). Świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli musi istnieć w dacie dokonywania zaskarżonej skargą pauliańską czynności prawnej.

W ocenie Sądu, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala uznać, że została spełniona przesłanka pokrzywdzenia powoda jako reprezentanta interesów wierzycieli upadłościowych. Na dzień zawarcia umowy o podział majątku wspólnego W. Z. był dłużnikiem co najmniej sześciu podmiotów, na kwotę 2 463 528,61 zł. co potwierdzają zgłoszenia wierzytelności dokonane przez wierzycieli Upadłego w toku postępowania upadłościowego (W. Banku Spółdzielczego, (...) Bank (...) S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A, E. 1 Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Niestandaryzowany Fundusz Sekurytyzacyjny z siedzibą w W., (...) Bank (...) S.A. – choć tu wskazać należy, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 9 grudnia 2020 r., sygn. akt I C 754/19 ustalono, że umowa o kredyt hipoteczny jest nieważna.) Istnienie i wymagalność wierzytelności pieniężnych objętych skargą pauliańską, zostało wykazane dokumentami urzędowymi, z którymi prawo łączy domniemanie autentyczności i prawdziwości (art. 244 k.p.c.). Wierzytelności te nie zostały przez dłużnika zaspokojone do dnia ogłoszenia upadłości, wobec czego wierzyciele dokonali zgłoszeń w postępowaniu upadłościowym.

Choć kodeks cywilny nie definiuje stanu niewypłacalności, przyjmuje się
w doktrynie, że stan ten polega na tym, że nie jest możliwe uzyskanie zaspokojenia wierzyciela w drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie kodeksu postępowania cywilnego (Komentarz Legalis do art. 527 k.c. pod red. Gutowski, Tom II, teza D.a.1). Istnienie podstaw do ogłoszenia upadłości i ogłoszenie takiej upadłości dłużnika stanowi przykład ewidentnej niewypłacalności dłużnika
w rozumieniu art. 527 § 2 k.p.c. (tamże, teza D.a.2), jednak nie można zapominać o tym, że w przesłance podstawowej skargi pauliańskiej, wynikającej z § 1 i § 2 art. 527 k.p.c. mowa jest o tym, że to wskutek zaskarżonej czynności prawnej dłużnika nastąpić ma pokrzywdzenie wierzycieli wyrażające się niewypłacalnością dłużnika lub niewypłacalnością w wyższym stopniu. Niewypłacalność w wyższym stopniu oznaczać ma, że zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, utrudnieniem lub odwleczeniem (tamże, teza D.a.3). W tym przypadku pokrzywdzenie wierzycieli sprowadzało się ewidentnie do niemożności sięgnięcia po nieruchomości, których wartość pozwalałaby przynajmniej na częściowe zaspokojenie wierzytelności. W. Z. wskutek umowy o podział majątku wspólnego stał się niewypłacalny w wyższym stopniu. Umowa ta z pewnością zwiększyła dysproporcję pomiędzy wartością majątku upadłego a wysokością jego zobowiązań. Zgodnie zaś ze spisem inwentarza sporządzonym w toku postępowania upadłościowego W. Z. nie posiada żadnego majątku, którego likwidacja mogłaby pozwolić na zaspokojenie wierzytelności zgłoszonych w toku postępowania upadłościowego.

Nawet gdyby przyjąć, że na dzień zawarcia umowy o podział majątku wspólnego wierzytelności nie istniały, należy odwołać się do regulacji wskazanej w art. 530 k.c. W myśl tego przepisu, przepisy artykułów poprzedzających stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała. W art. 530 k.c. dokonane zostało rozszerzenie zakresu ochrony przez dopuszczenie możliwości zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności. Wskazany w tym przepisie "przyszły wierzyciel" to taki, którego wierzytelność nie istniała jeszcze w sensie prawnym w chwili podejmowania przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzyciela (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 16.11.2023 roku, I C 850/22, LEX nr 3729372). Kategoria wierzytelności przyszłych nie jest jednorodna, należą do niej wierzytelności warunkowe, terminowe, dotyczące umówionego wynagrodzenia za wykonanie w przyszłości robót, czyli o częściowo jedynie zrealizowanym stanie faktycznym oraz wierzytelności, których powstanie jest
w całości sprawą przyszłości (roszczenie o zapłatę ceny za niesprzedaną jeszcze rzecz). (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97). Jako przyszłe wierzytelności należy traktować wierzytelności obejmujące obowiązek zapłaty, powstały po zawarciu czynności prawnej przez dłużnika z osobą trzecią. Zaznaczyć należy, że wierzytelność przyszła musi powstać w sensie podmiotowym
i przedmiotowym w chwili wniesienia powództwa o ubezskutecznienie czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią albo co najmniej w chwili wyrokowania (wyrok SN
z dnia 28 marca 2003 r., IV CKN 1965/00). Typowa sytuacja, do której znajduje zastosowanie przepis art. 530 k.c, polega na tym, że w chwili dokonywania czynności dłużnik nie jest niewypłacalny, ale zdaje sobie sprawę z tego, że w związku ze swoją działalnością może mieć w przyszłości wierzycieli, a podjęta przez niego czynność zmierza do ich pokrzywdzenia. Przez zamiar pokrzywdzenia rozumieć należy taki stosunek psychiczny dłużnika do wyobrażonego skutku podjętego działania, który pozwala przyjąć, że chce on pokrzywdzenia wierzyciela przyszłego, a czynność zostaje dokonana w tym celu (J. Naczyńska (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 530.) W świetle orzecznictwa dłużnik, dokonując czynności, musi mieć zamiar zmniejszenia swojego majątku, aby uniemożliwić lub przynajmniej ograniczyć w ten sposób możliwość zaspokojenia się przyszłego wierzyciela. Wyzbywając się wcześniej majątku, dłużnik wie, że z tego powodu zaspokojenie wierzyciela będzie niemożliwe (vide: wyrok SN z dnia 28 marca 2003 r., sygn. akt IV CKN 1965/00). Zachowanie spełniające ustawowe kryteria określone w art. 530 k.c., określa się mianem "przygotowania i zorganizowania swojej niewypłacalności", co jednoznacznie wskazuje na ukierunkowane na osiągnięcie tego celu działanie (vide.: M. Pyziak - Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Dom Wydawniczy ABC 1995, s. 124).

Wobec powyższego, nawet gdyby za stroną pozwaną przyjąć, że na dzień dokonania podziału majątku zobowiązania dłużnika nie istniały, to dłużnika w dalszym ciągu należałoby uznać wobec treści art. 530 k.c. za działającego w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, wszak pozwana (jako osoba trzecia) uzyskała nieruchomości pochodzące z umowy o podział majątku pod tytułem darmym, a nawet gdyby uznać, że art. 528 k.c. nie znajduje tu zastosowania, to pozwana nie zdołała obalić domniemania z art. 527 § 3 k.p.c.

Z tych przyczyn na podstawie art. 527 i art. 528 k.c. powództwo uwzględniono w części dotyczącej uznania za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. Z. oraz wszystkich wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym W. Z., umowy o podział majątku wspólnego na mocy której D. Z. nabyła na wyłączną własność nieruchomość gruntową zabudowaną położoną przy ul. (...) w O., dla której Sąd Rejonowy
w O. prowadzi księgę wieczystą nr (...), oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Co do pozostałej części żądania pozwu (umowy zamiany) powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie i jako takie podlegało oddaleniu na podstawie art. 527
i art. 528 k.c. a contrario – w punkcie II wyroku.

Syndyk żądał uznania za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości W. Z. oraz wszystkich wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym W. Z. umowy zamiany na mocy której W. Z. przeniósł na rzecz D. Z. objęty majątkiem wspólnym stron udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), D. Z. przeniosła na rzecz W. Z. udział wynoszący ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w O., dla którego Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiący jej majątek osobisty. Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 kc). Zgodnie z przytoczonym powyżej art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Zgodnie z niekwestionowaną opinią biegłego, wartość rynkowa lokalu położonego przy ul. (...) w O. wynosi 380 240 zł (k. 614) zatem podlegający zamianie udział wynoszący ½ części przypadającej W. Z. wynosił 190 120 zł. Wartość rynkowa lokalu położonego przy ul. (...) w O. wynosi 385 180 zł (k. 684) zatem podlegający zamianie udział wynoszący ½ części przypadającej D. Z. wynosił 192 590 zł. Brak jest zatem w ocenie Sądu przesłanki generalnej do uwzględnienia powództwa pauliańskiego tj. czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli – tym bardziej, że wskutek zamiany „zniesiona” została dotychczasowa współwłasność ww. nieruchomości i każda ze stron umowy stałą się wyłącznym właścicielem nieruchomości przedstawiających niemalże identyczną wartość. Odpadnięcie „głównej” przesłanki było wystarczającą podstawą do nieuwzględnienia powództwa w tym zakresie, stąd też nie było konieczne, ani też zasadne badanie kolejnych kwestii (uzyskania przez osobę trzecią, z którą dłużnik dokonał czynności, korzyści majątkowej oraz świadomość dłużnika co do pokrzywdzenia wierzyciela i wiedza osoby trzeciej, że na skutek dokonania czynności
z dłużnikiem nastąpi pokrzywdzenie jego wierzycieli).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. zaś o kosztach sądowych na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 100 k.p.c. (stosując stosunkowe rozdzielenie odpowiednio do wygranej). Strona powodowa wygrała proces w 77% (tj. w zakresie wartości nieruchomości w kwocie 635 170 zł) zaś pozwana w 23% (tj. w zakresie wartości nieruchomości w kwocie 382 710 zł)

Skarb Państwa – Sąd Okręgowy w Olsztynie poniósł tymczasowo koszty opłaty od pozwu od uiszczenia której powód był ustawowo zwolniony (art. 132 § 2 PrUp.) tj. 18 700 zł oraz koszty opinii biegłego w wysokości przewyższającej zaliczkę tj. 8 310,23 zł, łącznie 27 010,23 zł. Koszty te na podstawie art. 113 ust 1 ww. ustawy Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanej – w stosunku jakim przegrała sprawę (77%) tj. kwotę 20 797,88 zł. Koszty te zostały doliczone następnie do poniesionych przez stronę kosztów procesu.

W zakresie koszów procesu: powód poniósł koszty w wysokości 10 817 zł (wynagrodzenie pełnomocnika z opłatą skarbową) i wygrał proces w 77 %. Pozwana natomiast która wygrała proces w 23 %, poniosła koszty w wysokości: 10 817 zł (wynagrodzenie pełnomocnika z opłatą skarbową), 3500 zł (zaliczka na poczet opinii biegłego) oraz 20 797,88 zł (pozostałe koszty stosunkowo rozdzielone jak w akapicie poprzedzającym). Po skompensowaniu kwot przypadających stronom pozwana wina zwrócić stronie powodowej kwotę 252,67 zł, o czym orzeczono w punkcie IV wyroku.

sędzia Rafał Kubicki