Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy (...)

po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2024 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa K. B. i R. B.

przeciwko Banku (...) S.A. z siedzibą w G.

o zapłatę z żądaniem ewentualnym zapłaty

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 213.876,52 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od 11 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 1334/23

UZASADNIENIE

W dniu 28.08.2023 r. powodowie: K. B. i R. B. wnieśli przeciwko Bankowi (...) S.A. w G. o:

1)  zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 213.876,52 zł
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 11.08.2023 r. do dnia zapłaty

ewentualnie, na wypadek uznania przez Sąd części zapisów umowy za bezskuteczne
i związaniu stron w pozostałej części umową przy odstąpieniu przez Sąd od linii orzeczniczej kwalifikujących umowę jako nieważną, wnieśli o:

2)  zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 45.427,36 zł
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazali, że a umowa jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 prawa bankowego i art. 353 ¹ k.c., a więc sprzeczna z naturą stosunku prawnego i ustawą, jak również stanowi przekroczenie granic swobody umów w stopniu skutkującym jej nieważnością, a przynajmniej zawiera klauzule abuzywne – których eliminacja również prowadzi do upadku umowy. Żądanie główne obejmuje sumę spłat powodów za okres od 23.11.2006 do 14.04.2023 r.,
a w tym jest suma rat 212.338,76 zł zgodnie z dołączonym do pozwu zaświadczeniem banku z 5.07.2023 r., a nadto opłaty bankowe 210 zł i prowizja 1.327,76 zł. Żądanie ewentualne obejmuje zaś nadpłatę rat powstałą wskutek wyeliminowania z umowy abuzywnych klauzul indeksacyjnych: § 1 ust. 1, § 2 ust. 1 i 3, § 7 ust. 1 i 2, § 8 ust. 1
i 2, § 9 ust. 5-7, § 10 ust. 6 i 7, § 12 ust. 2 i 8 i § 17 ust. 1-5.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości przy czym zakwestionował roszczenia zarówno co do zasady jak i co do wysokości. Zaprzeczył twierdzeniom powodów, w szczególności rzekomej niezgodności z prawem zawartego przez strony stosunku prawnego, abuzywności zakwestionowanych przez stronę powodową postanowień umowy, braku transparentności zakwestionowanych przez pozwanego postanowień umowy, bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanej, rzekomemu przekroczenia granic o jakich mowa w art. 353 ¹ k.c. skutkującemu nieważnością całej umowy, sprzeczności umowy kredytu z zasadami współżycia społecznego w świetle art. 58 §2 k.c., braku możliwości negocjowania przez stronę powodową warunków umowy w trakcie trwania procedury kredytowej czy też wpływania na jej treść, rzekomemu niewypełnieniu obowiązków informacyjnych przez bank zarówno w toku czynności poprzedzających zawarcie umowy kredytu jak i w trakcie jej zawierania
w zakresie dotyczącym ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego, zmian kursu walutowego i związaną z tym zmianą wysokości kwoty zaciągniętego zobowiązania i rat kapitałowo-odsetkowych, braku indywidualnego uzgodnienia między stronami postanowień umownych dotyczących klauzul denominacyjnych, ukształtowania treści umowy w sposób niejednoznaczny a także sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający interesy strony powodowej, istnienie szkody po stronie powodowej w związku z rzekomym naruszeniem, dowolności banku
w kształtowaniu tabeli kursowej. Wyjaśnił, że udzielił wszelkich niezbędnych informacji w zakresie konstrukcji umowy kredytu, zasad wypłaty i spłaty kredytu, zasad obliczania wysokości zobowiązania, jakie wiążą się z zaciągnięciem zobowiązania w walucie obcej według zmiennego oprocentowania. Wskazał, iż zawarte w umowie postanowienia wskazujące na udzielenie kredytu walutowego wymagały każdorazowego indywidualnego uzgodnienia, w szczególności przeliczenia kwoty kredytu i kwot rat spłaty kredytu po kursie postanowienia dotyczącego spłaty kredytu
i oprocentowania i jego zmiany, stąd nie sposób mówić o braku indywidualnych uzgodnień. Na wypadek ustalenia abuzywności Sąd powinien utrzymać umowę
w pozostałym zakresie, stosując kursy średnie NBP. Wskazał także, iż z uwagi na całkowitą spłatę zobowiązania przez stronę powodową przed wytoczeniem powództwa, tj. 14.04.2023 r., brak jest podstaw do skutecznego dochodzenia zwrotu świadczenia na podstawie niedozwolonych świadczeń. W piśmie procesowym z 2.05.2024 r. podniósł zarzut zatrzymania kwoty 95.999,98 zł, stanowiącej kwotę kapitału udostępnionego powodom na podstawie umowy kredytu.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezspornie pozwany jest następcą prawnym (...) Bank Spółka Akcyjna
z siedzibą w G.. Bezsporne są też treść spornej umowy oraz następujące jej okoliczności.

Powodowie w dniu 16.10.2006 r. złożyli do (...) Bank Spółki Akcyjnej
w G. wniosek o udzielenie kredytu, jako wnioskowaną kwotę kredytu wskazując 96.000 zł, na refinansowanie kredytu mieszkaniowego oraz remont mieszkania. Jako walutę kredytu zaznaczono (...). Wraz ze wnioskiem kredytowym powodowie podpisali załączniki dotyczące oświadczeń o poinformowaniu ich o ryzykach związanych
z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej oraz o ryzyku stopy procentowej. W dniu 20.11.2006 r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w G. umowę kredytu nr (...) na kwotę 99.086 zł indeksowanego kursem (...). Zgodnie z treścią umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu na pokrycie części kosztów remontu nieruchomości mieszkalnej w kwocie 8.401,21 zł oraz na spłatę innych zobowiązań finansowych kredytobiorców (§ 1 ust. 1 i 2 umowy) na 300 równych miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 5 umowy).

Na kwotę Kredytu składa się: kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości 96.000,00 złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2. oraz koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy opisanego w § 13, wysokości 2.116,40 złotych polskich oraz koszty z tytułu opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki opisanej § 12 ust. 1 w wysokości 200 złotych polskich oraz koszty z tytułu ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia na wypadek całkowitej niezdolności do pracy spowodowanej nieszczęśliwym wypadkiem, opisanego w § 13 w wysokości 769,60 złotych polskich. W dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna woluty, do której indeksowany jest Kredyt, podanego
w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczone jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.. opisanej szczegółowo w § 17.

Oprocentowanie wynosiło 4,490 % w skali roku i stanowiło sumę marży banku w wysokości 1,930% oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3 oraz 0,95 punktu procentowego do czasu określonego w § 2 ust. 2, a tam przewidziano, że po przedstawieniu w Banku odpisu prawomocnego wpisu hipoteki na rzecz Banku na nieruchomości kredytowanej oraz prawa własności właścicieli do nieruchomości oprocentowanie kredytu będzie obniżone o 0,95 punktu procentowego (§ 2 ust. 1 i 2).

Zgodnie z § 2 ust. 3 Kredytobiorca jest zobowiązany do zapłaty prowizji za wcześniejszą spłatę Kredytu w wysokości 1.981,72 złotych polskich w przypadku dokonania nadpłaty lub nadpłat w wysokości łącznie przekraczającej 50 % kwoty przyznanego Kredytu, w ciągu pierwszych 3 rat liczonych od dnia wypłaty 1 transzy Kredytu. W takiej sytuacji prowizja zostanie doliczono do solda Kredytu w dniu dokonania nadpłaty lub nadpłat. Przez nadpłatę rozumie się również całkowitą spłatę kredytu w okresie, o którym mowa wyżej.

Zgodnie z § 7 ust. 1 z zastrzeżeniem postanowień § 18 ust. 3, wypłata każdej transzy Kredytu nastąpi w terminie nie dłuższym niż 5 dni roboczych po spełnieniu warunków określonych w § 4 Umowy, i otrzymaniu przez Bank wniosku o wypłatę, sporządzonego prawidłowo przez Kredytobiorcę na formularzu, którego wzór stanowi Załącznik B („Wniosek o Wypłatę") z tym jednak zastrzeżeniem, że jeżeli Umowa zostanie zawarta poza lokalem (...) Banku, wyplata nastąpi nie wcześniej niż po upływie 10 dni od dnia jej zawarcia. Wniosek o wypłatę powinien zostać złożony przez Kredytobiorcę na formularzu, którego wzór stanowi Załącznik B Umowy (Wniosek Wypłatę Iw terminie nie dłuższym niż 14 dni przed datą Wpłaty transzy pod rygorem nie dokonania wypłaty. Wnioskowana kwota wypłaty nie może być wyższa niż kwota przypadająca do zapłaty w danym terminie zgodnie Załącznikiem A.
W przypadku, gdy Kredyt jest przeznaczony na:

a)  budowę z Inwestorem to przed wypłatą transzy (...) Bank ma prawo do inspekcji i oceny postępu budowy. Kredytobiorca spowoduje umożliwienie Bankowi inspekcji budowy w dzień powszedni w terminie ustalonym
z Bankiem. Jeśli w ocenie Banku za zagrożony jest termin zakończenia budowy określony w Umowie o Budowę, Bank może wstrzymać wypłatę transzy Kredytu
i zażądać od Kredytobiorcy pisemnego wyjaśnienia przyczyny opóźnienia.
W uzasadnionych przypadkach Bank może na wniosek Kredytobiorcy zwiększyć kwotę transzy Kredytu lub zmienić termin uruchomienia transzy Kredytu. W tym celu konieczne będzie dołączenie przez Kredytobiorcę do Wniosku o Wypłatę skorygowanego Załącznika A. Zaakceptowanie przez Bank skorygowanego Załącznika A oznacza zmianę warunków Umowy w tym zakresie i nie wymaga odrębnego aneksu do Umowy. Zwiększenie kwoty transzy Kredytu nie może jednak spowodować zwiększenia kwoty Kredytu, określonej w § 1 ust. I, chyba, że strony sporządzą odpowiedni aneks do Umowy po przedłożeniu przez Kredytobiorcę odrębnego wniosku o zwiększenie kwoty Kredytu. W takim wypadku Bank zastrzega sobie prawo ponownej oceny zdolności kredytowej Kredytobiorcy, domagania się zwiększenia wartości zabezpieczenia Kredytu lub odmowy zwiększenia kwoty Kredytu. Bank nie ponosi odpowiedzialności za jakość lub terminowość budowy, oni za skutki będące następstwem uzasadnionego wstrzymania wpłaty transzy.

b)  pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego wznoszonego na działce gruntu opisanej w § 3 ust. 1, której właścicielem jest Kredytobiorca. Kredytobiorca ma prawo do pobrania zaliczek na poczet każdej transzy Kredytu w wysokości nie przekraczającej łącznie 50% kwoty transzy Kredytu, z zastrzeżeniem, że zostaną przedstawione w Banku dokumenty potwierdzające wykonanie co najmniej 50% prac budowlanych z poprzedniej transzy zgodnie z Załącznikiem A. W celu pobrania zaliczki Kredytobiorca składa Wniosek o Wypłatę (Załącznik B). Przed wypłatą każdej kwoty (...) Bank ma prawo do inspekcji (...) w celu oceny zgodności budowy z Załącznikiem A oraz oceny aktualnej wartości nieruchomości. Inspekcje są bezpłatne, z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdy pierwsza i druga inspekcja dotycząca danej transzy wykaże, że nie zostały spełnione deklarowane przez klienta warunki wypłaty tej transzy, trzecia i każda kolejna inspekcja dotycząca wypłaty tej transzy, zostanie uznana za inspekcję przedmiotu zabezpieczenia kredytu. a jej koszt będzie doliczony do raty, o której mowa w § 10 ust. 2. zgodnie z Tabelą opłat i prowizji. Kredytobiorca umożliwi Bankowi dokonanie inspekcji nieruchomości, w dzień powszedni w terminie ustalonym z Bankiem. W uzasadnionych przypadkach Bank może na wniosek Kredytobiorcy zwiększyć kwotę transzy. W tym celu konieczne będzie dołączenie przez Kredytobiorcę do Wniosku o Wypłatę skorygowanego Załącznika A. Zaakceptowanie przez Bank skorygowanego Z. A oznacza zmianę warunków Umowy w tym zakresie i nie wymaga odrębnego aneksu do Umowy. Zwiększenie kwoty transzy jednak spowodować zwiększenia kwoty Kredytu, określonej w § 1 ust. 1, chyba że strony sporządzą odpowiedni aneks do Umowy po przedłożeniu przez Kredytobiorcę odrębnego wniosku o zwiększenie kwoty Kredytu. W takim wypadku Bank zastrzega sobie prawo ponownej oceny zdolności kredytowej Kredytobiorcy, domagania się zwiększenia wartości zabezpieczenia Kredytu lub odmowy zwiększenia kwoty Kredytu:

Zgodnie z § 7 ust. 2 Wypłata wskazanej we Wniosku o Wypłatę kwota Kredytu będzie dokonana przelewem na wskazane w tym wniosku rachunki bankowe prowadzone w banku krajowym. Za prawidłowe wskazanie tego rachunku bankowego odpowiedzialność ponosi wyłącznie Kredytobiorca. Dzień dokonania takiego przelewu będzie uważany za dzień wypłaty wykorzystanego Kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest Kredyt, według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.

Zgodnie z § 8 ust. 1 i 2 Oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie
w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wyplata 1 transzy Kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3. Indeks L3 ulega zmianie zgodnie z następującymi zasadami:

a)  Indeks L3 dla każdego kwartału kalendarzowego oblicza się jako arytmetyczną średnią stawek LIBOR 3m (dla lokat międzybankowych trzymiesięcznych), obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca zamykającego kwartał poprzedzający ostatni kwartał kalendarzowy do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał poprzedni.

b)  Indeks L3 ulega zmianie w okresach kwartalnych. w przypadku, gdy bieżąca wartość Indeksu jest różna od obowiązującej poprzednio o przynajmniej 0,1 punktu procentowego i obowiązuje od 1 dnia kalendarzowego kwartału.

c)  Indeks L3 ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeśli średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m, obowiązujących
w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę, jest różna od obowiązującej stawki Indeksu L3 o przynajmniej 0,5 punktu procentowego.

d)  W przypadkach określonych w pkt b) j c) powyżej Indeks L3 przyjmuje wartość obliczoną jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m dla ww. okresów.

e)  W kwartałach, w których nastąpiła zmiana Indeksu L3 w okresach krótszych niż kwartalne, sprawdzenie czy wstępuje konieczność zmiany Indeksu na koniec kwartału kalendarzowego odbywa się poprzez porównanie średniej arytmetycznej stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca. poprzedzającego ostatnią zmianę do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał kalendarzowy.

f)  W przypadku. gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczona jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest do najbliższego dnia roboczego, poprzedzającego ten dzień.

g)  Indeks L3 obliczany jest do dwóch miejsc po przecinku.

Zgodnie z § 9 ust 5-7 zmiana Tabeli prowizji i opłat bankowych dla kredytów hipotecznych określana jest przez Prezesa Zarząd Banku w Zarządzeniu w zależności od: wysokości stóp procentowych ogłaszanych przez (...), aktualnego poziomu inflacji, poziomu cen na rynku usług kredytowych, dostosowania do aktualnej oferty kredytowej oraz w przypadku kredytów indeksowanych w zależności od kursu waluty stosowanego przez NBP, a także w zależności od kosztów ponoszonych przez Bank w związku
z realizacją czynności wskazanych w Tabeli. O każdej zmianie Tabeli prowizji i opiat bankowych dla kredytów hipotecznych Bank zawiadomi Kredytobiorcę oraz, jeżeli było udzielone poręczenie, także poręczyciela/i poprzez wysianie listu zwykłego na ostatni wskazany adres korespondencyjny. Wszelkie opłaty i prowizje zapłacone przez Kredytobiorcę na rzecz Banku w celu oraz w związku z zawarciem Umowy oraz
w związku z obsługą Kredytu nie podlegają zwrotowi, z wyłączeniem przypadku, gdy naliczenie opłaty lub prowizji było bezpodstawne. Wszelkie oploty i prowizje podawane są w walucie do której indeksowany jest kredyt a ich opłata odbywa się poprzez doliczenie opłaty do raty, o której mowa w § 10 ust.2, chyba że Strony podejmą odmienne ustalenia w tym zakresie.

Zgodnie z § 10 ust. 6: Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę będzie następować według kursu sprzedaży waluty, do której indeksowany jest Kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku.
Ust. 7: wysokość Raty ulega zmianie wyłącznie w przypadku zmiany oprocentowania zgodnie zapisami § 8 oraz w sytuacji opisanej w ust. 11. Na wniosek Kredytobiorcy
w przypadku dokonania nadpłaty (...) Bank może zmienić wysokość raty Kredytu. Za dokonanie powyższej zmiany Bank pobierze opłatę w wysokości określonej
w obowiązującej w Banku (...) prowizji i opłat bankowych dla kredytów hipotecznych z tytułu wykonania koniecznych operacji księgowych.

Bank wystąpi do sądu z wnioskiem o dokonanie wpisu Hipoteki określonej
w ust. 1 w terminie 1 miesiąca od daty otrzymania kompletu dokumentów umożliwiających złożenie tego wniosku. Koszt podatku od ustanowienia hipoteki zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna podanego w Tabeli kursów kupno/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. z dnia dokonania płatności przez Bank i doliczony do raty, o której mowa w § 10 ust. 2, chyba że Strony podejmą odmienne ustalenia w tym zakresie. Bank nie ponosi odpowiedzialności za czas trwania procedur sądowych związanych z wpisaniem Hipoteki (§ 12 ust. 2).

W przypadku, gdy Kredytobiorca opóźnia się z zapłatą, co najmniej dwóch kolejnych Rat Kredytu w całości lub w części, Bank może zlecić niezależnemu rzeczoznawcy majątkowemu, sporządzenie wyceny (...) w postaci operatu szacunkowego. Koszt wyceny określony przez rzeczoznawcę majątkowego zostanie przeliczony na walutę, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna obowiązującego wg. Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. w dniu dokonania płatności za wycenę
i zostanie doliczoną do saldo zadłużenia (§ 12 ust. 8).

Zgodnie z § 17 ust. 1-5 umowy

1)  Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat Kredytów oraz P. stosowane są odpowiednio kusy/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2)  Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone
w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3)  Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4)  Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A.

5)  Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego
i wywieszone są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A.

Powodowie w okresie od dnia 23.11.2006 r. do dnia 14.04.2023 r. wpłacili na rzecz pozwanego z tytułu przedmiotowej umowy kwotę 180.327,62 zł z tytułu rat kapitałowych, 31.855,58 zł z tytułu rat odsetkowych, 6,44 zł z tytułu odsetek karnych, 155,56 zł z tytułu opłat innych, co wyniosło łącznie kwotę 212.33,76 zł. Do tego wpłacili 210 zł za wydanie dokumentów i zaświadczeń oraz 1.327,76 zł tytułem prowizji. Powodowie z dniem 14.04.2023 r. spłacili w całości zobowiązanie względem pozwanego.

(dowody: zaświadczenie k. 44-50; wnioski o wypłatę k. 51-57)

Umowa nie była przez powodów negocjowana – podpisali to, co im pośrednik kredytowy przedłożył do podpisu, a z treścią umowy nie zapoznawali się wcześniej. Chcieli wziąć kredyt celem remontu zakupionego mieszkania, w którym mieszkali do kwietnia 2023 r. Kredyt otrzymali w PLN i przez cały okres spłacali w polskich złotych. Nieruchomość nie była związana z żadną działalnością gospodarczą.

(dowody: umowa kredytu wraz z załącznikami k. 15-21 i 179-204, wniosek kredytowy z załącznikami k. 161-174, pisemne zeznania świadka M. R. k. 302-309, zeznania powodów k. 369v).

Pismem z 1.08.2023 r. powodowie wystąpili wobec pozwanego z pisemnym wezwaniem, żądając zwrotu świadczeń nienależnie uiszczonych tytułem spłat rat kapitałowo-odsetkowych przez kredytobiorców w okresie od dnia 9.11.2006 r. do dnia 14.04.2023 r. w wysokości 212.338,76 zł, a nadto świadczeń nienależnych w kwocie 1.537,76 zł (opłaty i prowizje).

( dowód: pismo k. 95-99)

Rozważania prawne:

Opisany wyżej stan faktyczny został ustalony na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów oraz zeznań powodów. Sąd oparł swoje ustalenia na zeznaniach przesłuchanego w tej sprawie świadka pozwanego (ówczesnego pracownika (...) Bank (...) S.A.) – M. R., jednak tylko w zakresie potwierdzającym zeznania powodów, gdyż świadek nie pamiętała powodów ani okoliczności związanych z zawarciem tej konkretnej umowy. Sąd pominął dowód z zeznań świadka A. K. jako niemożliwy do przeprowadzenia poprzez brak aktualnego adresu.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy stron dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania głównego (zapłaty). Ponadto sumy wypłacone i spłacone wynikają wprost z zaświadczenia banku. Zestawienie spłat pochodzące od banku jest jasne i nie jest konieczna dla ustalenia wysokości spłat pomoc biegłego, zaś ustalenie kosztów, spreadu, wartości rynkowej udostępnionego kapitału jak i wartości spłat przy zastosowaniu kursu średniego NBP było bezprzedmiotowe.

Do rozpoznania żądań ewentualnych Sąd zaś nie przeszedł, ponieważ
w całości uwzględnił żądanie główne.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Żądanie główne strony powodowej opierało się na ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu. Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera abuzywne klauzule indeksacyjne, które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem przez to jest sprzeczna z definicją kredytu (art. 69 prawa bankowego), granicami swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), zasadami współżycia społecznego (art. 58
§ 2 k.c.), a ponadto po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych nie ma możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami i umowa upada. Podstawą faktyczną żądania głównego jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową w wykonaniu spornej umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron,
w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny
(§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie jest art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie
z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – jest bezsporny.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez Bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną Banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w Olsztynie uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu.

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Uwagi te są aktualne przy wzięciu pod uwagę faktu, mocno eksponowanego przez pozwanego, że kursy waluty obcej stosowane przez bank odsyłały do średnich kursów NBP. Po pierwsze, średnie kursy NBP tworzyły tylko element kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Ważniejsze jednak jest to, że w ocenie Sądu Okręgowego w Olsztynie abuzywność dotyczy nie tylko postanowień odwołujących się do kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., ale mechanizm indeksacji w całości – jako nieuczciwie przerzucający nieograniczone ryzyko walutowe na kredytobiorcę.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia odwołujące się do waluty obcej nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej
i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu
i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w Olsztynie w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. - wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu jest ustalenie, że strony mają wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna. Choć pozwany stwierdził ogólnikowo, że kwestionuje roszczenia również co do wysokości, nie zaprzeczył sumie rat wynikającej z jego własnego zaświadczenia ani opłat i prowizji, które powodowie doliczyli, by otrzymać sumę dochodzoną w żądaniu głównym. Jeżeli nawet potraktować tę wysokość jako sporną, Sąd ustala ją na podstawie ww. dokumentu. Zasądzono ją
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie
z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione z uwagi na datę wystąpienia do banku
z reklamacją zawierającą żądanie zwrotu spłaty lub nadpłaty (typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia).

Nie doszło przy tym do przedawnienia.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

W żadnym razie nie można uznać strony powodowej, broniącej się przed krzywdzącymi ją postanowieniami umowy kredytowej – zmierzającej do uzyskania rozstrzygnięcia, w którym zostanie wzbogacona kosztem pozwanego banku. To bank był stroną silniejszą kontraktu i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się być wadliwe.

Pewną wątpliwość zrodził fakt, że - w odróżnieniu od innych podobnych spraw – kredyt powodów został przedwcześnie spłacony, zatem zobowiązanie wygasło,
i powstaje pytanie, czy wobec wygasłego zobowiązania ustalenie nieważności umowy może prowadzić do rozliczenia zwrotu świadczeń jako nienależnych. Sąd Okręgowy
w O. w tym składzie uznał, że ustawa nie rozróżnia podanych wyżej sytuacji
w kontekście zwrotu nienależnych świadczeń, a skoro nie rozróżnia – nie ma podstaw do oddalenia powództwa z powodu spłaty całości kredytu. Dodatkowo można to zobrazować zestawieniem dwóch sytuacji: pewien kredytobiorca spłacił kredyt
w całości, a innemu została do spłaty tylko jedna rata. Obaj opierają swoje roszczenia pieniężne na zarzucie nieważności umowy. Doprawdy, trudno obu podsądnych potraktować z zasady odmiennie - i nie tylko prawniczo, lecz przede wszystkim racjonalnie wytłumaczyć im przyczyny odmiennego potraktowania.

Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania na podstawie art. 497 w zw. z art. 496 k.c., uznając, że umowa kredytu jest umową wzajemną, ponadto zarzut jest sprzeczny z istotą ochrony konsumenckiej, zresztą w przypadku świadczeń jednorodzajowych (pieniężnych) bankowi służy dalej idący, skuteczniejszy środek w postaci potrącenia.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10.800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 11.817 zł. Sąd nie znalazł podstaw do przyznania wynagrodzenia pełnomocnika
w stawce wyższej niż minimalna.

sędzia Rafał Kubicki