Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	sekretarz sądowy (...),

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. D.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie ewentualnie o ustalenie

I.  ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) z dnia 11 października 2005 r. zawarta przez (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. z K. D. jest nieważna,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.417 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 1369/23

UZASADNIENIE

Powód K. D. domagał się od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W.:

- ustalenia, że umowa kredytu (...) nr (...) z dnia 11 października 2005 r. zawarta przez pozwanego z powodem jest nieważna,

-ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za ważną, ustalenia, że ww. umowie kredytu postanowienia zawarte w: § 1 pkt 6, § 5 ust. 3 pkt 2 i ust. 4, § 18 ust. 1, § 19 stanowią niedozwolone postanowienia umowne i są bezskuteczne wobec powoda,

- zasądzenia od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w dniu 11 października 2005 r. działając jako konsument, zawarł z pozwanym umowę kredytu. Umowa nie przewidywała możliwości wypłaty kredytu w CHF. Spłata natomiast następowała w CHF, przez potrącenie środków z rachunku walutowego powoda. Przedmiotowej umowie powód zarzucił nieważność z uwagi na sprzeczność z art. 353 ^{( 1)} k.c. i art. 69 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c., albowiem kwota kredytu w PLN nigdy nie została między stronami uzgodniona. Umowa jest sprzeczna z przepisami prawa polskiego i wspólnotowego, a także z zasadami współżycia społecznego poprzez brak ekwiwalentności wymiernej świadczeń oraz asymetryczne ukształtowanie umowy i przerzucenie całego ryzyka na powoda, nadto bank naruszył swoje obowiązki w zakresie informacji o ryzyku kursowym. Ponadto klauzule powodujące przeliczanie salda kredytu i jego rat według kursu kupna lub sprzedaży ustalonego przez bank są klauzulami abuzywnymi. Umowa w żaden sposób nie precyzuje w jaki sposób bank ustala kursy. Umowa kredytu powinna zostać uznana za nieważną, bowiem wykreślenie klauzul abuzywnych z umowy, jako określających główne świadczenia stron, powoduje niewykonalność umowy, brak określenia essentialia negotii.

W przypadku uznania, że wykreślenie klauzul abuzywnych nie powoduje niewykonalności umowy, nie zachodzi naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów i umowa może być uznana za ważną, powód domaga się ustalenia bezskuteczności nieuczciwych postanowień umownych.

W zakresie interesu prawnego powód wskazał, że ustalenie nieważności umowy usunie niepewność co do dalszego jej obowiązywania, a zaprzestanie obsługi kredytu nie wywoła negatywnych skutków. W przypadku uznania umowy za ważną, lecz ustalenia abuzywności kwestionowanych klauzul, z uwagi na usunięcie klauzuli waloryzacji, kredyt zostanie kredytem złotówkowym, oprocentowanym stawką Libor i marżą. Ewentualne uwzględnienie roszczeń o zapłatę nie regulowałoby w sposób definitywny wzajemnych relacji stron.

Pozwany (...) Bank (...) S.A. w W. w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że roszczenia powoda są bezzasadne. Kredyt powoda był kredytem walutowym. W umowie została określona kwota kredytu w CHF, zatem powód w chwili podpisywania umowy obejmował swoją świadomością wysokość swojego przyszłego salda zadłużenia. Nawet gdyby usunąć z łączącego strony stosunku prawnego kwestionowane klauzule, to w treści umowy pozostałyby postanowienia wskazujące, że kwotą kredytu jest kwota wyrażona w CHF, zarówno wysokość zadłużenia i raty w CHF jest ustalona, zatem istnieje możliwość wykonywania umowy. Pozwany wskazał, że kwota kredytu została wypłacona w PLN dlatego, że w tej walucie nastąpiło finansowanie przez powoda celu kredytu. Każdy klient banku był uprawniony do negocjowania kursu waluty CHF. W tym zakresie wystarczało zawarcie z bankiem umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym. Umowa pozwalała na negocjacje m.in. kursu wypłaty. Powód zaś dokonywał spłat w walucie CHF.

Pozwany zaprzeczył, aby:

1.  powód posiadał w zakresie roszczeń o ustalenie interes prawny,

2.  umowa była nieważna;

3.  jakiekolwiek postanowienia umowy a w szczególności klauzule denomonacyjne były abuzywne;

4.  w toku wyjaśniania umowy przez pracownika banku doszło do uchybienia jakimkolwiek obowiązkom informacyjnym;

5.  umowa była sprzeczna z jakimkolwiek przepisem prawa;

6.  bank mógł arbitralnie ustalać kursy w TKWO;

7.  jakikolwiek wyrok SOKiK miał znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

8.  postanowienia umowy nie były uzgadniane indywidualnie przez strony;

9.  postanowienia umowy były niejednoznaczne, sprzeczne z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały interes powoda;

10.  kredy udzielony powodowi był kredytem złotowym,

11.  wysokość jakiejkolwiek płatności na poczet spłaty kredytu została zawyżona;

12.  powód świadczyli na rzecz pozwanego jakiekolwiek świadczenie nienależne;

13.  mechanizm denominacji był sprzeczny z zasadą walutowości,

14.  jakiekolwiek z zarzutów stawianych bankowi przez powoda dla poparcia żądań pozwu oraz jakakolwiek część roszczeń była zasadna.

Sąd ustalił, co następuje:

Powód działając jako konsument wystąpił w dniu 28 września 2005 r. do pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu mieszkaniowego (...) w kwocie 55.770 CHF. We wniosku zostało zawarte oświadczenie kredytobiorcy, że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych.

(dowód: wniosek kredytowy k. 81-83)

W dniu 11 października 2005 r. pomiędzy powodem a pozwanym
została zawarta umowa kredytu mieszkaniowego (...) (...) na podstawie której bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powoda kredyt w kwocie 55.770 CHF z przeznaczeniem na zakup spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego (§ 2 ust. 1 umowy).

Zgodnie z § 5 ust. 3 pkt 2 umowy kredyt był wypłacany w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju.

Do wypłaty kredytu w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, obowiązujący w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego (§5 ust. 4 umowy).

W postanowieniach wstępnych umowy obejmujących definicję użytych pojęć, wskazano, że tabela kursów to tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych (§1 pkt 6 umowy).

W § 6 i 7 umowy wskazano, że odsetki od kredytu będą ustalane w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę stawki referencyjnej i stałej marży. Stawkę referencyjną określono jako stawkę LIBOR publikowaną o godzinie 11.00 GMT lub 11.00 na stronie informacyjnej Reuters w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obrachunkowe, przy czym w § 1 ust. 5 umowy wskazano, że dla kredytów udzielanych w CHF stawką referencyjną jest stawka LIBOR dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M).

W dacie zawarcia umowy stopę procentową ustalono na poziomie 3,10 %, co stanowiło sumę stawki referencyjnej – 0,8 % i stałej marży – 2,3 p.p. (§ 6 ust. 2).

W § 10 ust. 1 umowy określono, że prowizja Banku od udzielonego kredytu wynosi 1,20 % kwoty kredytu, tj. 669,24 CHF, przy czym miała być zapłacona jednorazowo przez kredytobiorcę w dniu zawarcia umowy, w walucie polskiej przy zastosowaniu obowiązującego w dniu zawarcia umowy (aktualna tabela kursów) kursu sprzedaży dla dewiz,

W § 13 ust. 1 umowy postanowiono, że spłata kredytu i odsetek będzie następować w drodze potrącania przez pozwany Bank wierzytelności ze wskazanego przez powoda rachunku walutowego.

Niespłacenie przez kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i może zostać przez (...) S.A. przeliczona na walutę polską według kursu sprzedaży dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu o którym mowa w § 13 ust. 2. Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż polska: 1) w formie bezgotówkowej – kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu wpływu środków, 2) w formie gotówkowej - kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla pieniędzy (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu wpływu środków (§ 18 ust. 1 i § 19 umowy).

Zabezpieczeniem kredytu było m.in., ustanowienie hipoteki zwykłej w wysokości 55.700 CHF oraz hipoteki kaucyjnej do kwoty 14.500,20 CHF na kredytowanym spółdzielczym prawie do lokalu (§ 11 ust. 1 umowy)

Zgodnie z § 30 pkt 2 umowy powód oświadczył, że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych.

(dowód: umowa k. 16-24)

Środki z kredytu zostały wypłacone w kwocie 136.720,16 zł

(dowód: zaświadczenie k.25 -30)

Powód przeznaczył środki z tytułu kredytu na zakup lokalu mieszkalnego, w którym zamieszkiwał przez 8 lat. Od 2013 r. lokal jest wyjmowany. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona ani zarejestrowana działalność gospodarcza..

Środki z kredytu powód otrzymał w PLN. Powód od chwili zawarcia umowy spłaca raty kredytu w CHF.

Przed zawarciem umowy pracownik banku nie przedstawiał powodowi symulacji jak wzrost kursu CHF może wpłynąć na zobowiązanie powoda, ani wykresu z kursem historycznym CHF.

Powód w 2022 r. dowiedział się, że w umowie są nieuczciwe warunki. Po pouczeniu o możliwych konsekwencjach ustalenia nieważności umowy, powod podtrzymał powództwo.

(dowód: przesłuchanie powoda k. 120 – 120 v.)

Sąd zważył, co następuje:

Żądanie powoda o ustalenie nieważności umowy kredytu zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umowy kredytowej. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej i świadka w takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Podnieść należy, że świadek nie pamiętał okoliczności związanych z zawarciem spornej umowy.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

Powód posiada interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści z uwagi na sprzeczności umowy z przepisami prawa oraz w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia spornej umowy spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie (...), (...), uzasadnienie wyrok SN w sprawie (...)).

Ponadto zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodowi równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez powoda w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem udostępnionego kapitału miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Niemniej, opisany w umowie mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji i informacji przez bank, w tym zakresie, gdyż powód podniósł zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Stosownie do § 5 ust. 3 umowy, określono, że wypłata kredytu miała nastąpić według kursu kupna dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) obowiązującego w (...) SA według w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Ponadto pozostałe kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów. Przy czym treść umowy nie określa procedury ustalania ww. kursów. W §1 pkt 6 umowy wskazano jedynie, że aktualna tabela kursów to tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych.

Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłaconą w złotych kwotę kredytu. Ponadto miała wpływ na spłacane przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo – odsetkowych (powód kupuje walutę CHF, a zarabia w PLN). Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosił kredytobiorca. Bez wątpienia powód w chwili zawierania umowy kredytu nie miał żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu kupna waluty CHF, niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron, co wynika z zeznań powoda, że zakres dopuszczalnych negocjacji był znikomy. Bezsporne było, że umowa została zawarta na podstawie opracowanego przez bank wzorca. Nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia w zakresie ustalenia tabeli kursów waluty były realnie negocjowane. Oznacza to, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

W tym miejscu można przywołać uchwałę Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r.(...). Sąd wskazał tam, że przy ocenie charakteru niedozwolonych postanowień decydujące znaczenia mają okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy.

„Klauzule waloryzacyjne” w umowie kredytu spowodowała, że wysokość zobowiązania wynikającego z umowy podlegała przeliczaniu z zastosowaniem kursu waluty obcej, przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powód nie miał na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Jak wynika z przedłożonych dokumentów, powód został poinformowany o ryzyku zmiany kursu i zadeklarował zgodę na poniesienie tego ryzyka, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym jest swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości zobowiązania przeterminowanego. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów na które powód nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie (...) i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy strona powodowa miała ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie jej wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy kupna w chwili wypłaty kredytu określał bank.

Zdaniem Sądu umowa, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursu przyjmowanego do wypłaty kredytu, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie(...)). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do wypłaty kredytu.

Skoro bowiem ostatecznie należało usunąć niedozwolony zapis dotyczący przeliczenia kwoty kredytu z PLN na CHF według kursu kupna, nie sposób uznać, że umowa daje się w myśl jej literalnego brzmienia wykonać.

Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w CHF oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w CHF, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu kupna, według którego miałoby nastąpić przeliczenie kwoty kredytu w CHF na PLN. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr (...)). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...). TSUE podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem TSUE nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursu kupna, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powoda równowartość określonej kwoty CHF w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że strona powodowa była pouczona o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodziła się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

Z podanych wyżej przyczyn, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 69 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. ustalił, że umowa kredytu jest nieważna. O czym orzeczono jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powoda w całości. Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej (5.400 zł), Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.417 zł, o czym orzekł, jak w punkcie II wyroku.

sędzia Ewa Oknińska