Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. S., D. S. i K. S.

przeciwko (...) (...) Bank S.A. (...) w W.

o ustalenie

I.  odmawia odrzucenia pozwu,

II.  ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12 października 2006 r. z uwagi na nieważność tej umowy,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.451 (sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt jeden) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 5.451 (pięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt jeden) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1377/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 5 września 2023 r. przeciwko (...) (...) Bank S.A. (...) w W. powodowie Z. S., D. S., K. S. domagali się:

1)  ustalenie, że pomiędzy powodem, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12.10.2006 r. z uwagi na nieważność tej umowy,

ewentualnie,

2)  ustalenie, że § 2 ust. 1, § 4 ust. 3, § 6 ust. 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...), zawartej pomiędzy powodem, a pozwanym w dniu 12.10.2006 r. – nie wiążą powoda, ponieważ stanowią niedozwolone klauzule, które kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a ponadto rażąco naruszają jego interes bowiem odnoszą się do zmiennych wartości ustalanych jednostronnie przez pozwanego.

Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarta umowa jest nieważna – klauzula waloryzacyjna jest sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego oraz zasadami współżycia społecznego i zasadą równości stron – co czyni umowę nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. Ponadto, wskazali, że umowa jest nieważna ze względu na jej sprzeczność z naturą stosunku zobowiązaniowego – tj. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz art. 358 ¹ § 2 i 5 k.c. Wskazali, że umowa została zawarta na przygotowanym przez pozwanego wzorcu umownym, na którego treść strona powodowa nie miała żadnego wpływu. Powodowie zakwestionowali swoje związanie wszystkimi postanowieniami umowy wskazującymi na waloryzację kredytu kursem (...), które można uznać za bezwzględnie nieważne, a przynajmniej niedozwolone. Klauzule te nie spełniają kryteriów przejrzystości, nie można na ich podstawie ustalić konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Co więcej kształtują one prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, z rażącym naruszeniem jego interesów. Ponadto, wskutek nieskuteczności (abuzywności lub nieważności) klauzul waloryzacyjnych jest ona niewykonalna. (pozew k. 4-14)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) (...) Bank S.A. (...) w W. wniósł

- o odrzucenie pozwu na zasadzie art. 199 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 1 ewentualnie pkt 3 k.p.c. oraz rt. 145 k.p.c. przez wzgląd na rozpoznanie sprawy, w której droga sądowa jest niedopuszczalna tj. zarzut braku drogi sądowej,

- oddalenie w całości powództwa,

- zawieszenia na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 145 ustawy pr. upadłościowe przedmiotowego postępowania, do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A. w upadłości prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla m. st. W. w W. Wydział XVIII Gospodarczy dla spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych pod sygn. akt (...).

Nadto, wniósł o zasądzenie kosztów postępowania od powodów na rzecz pozwanego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu zaprzeczył, aby informacje udzielone powodom przy zawarciu umowy kredytu, w tym co do ryzyka kursowego, były niejasne, wprowadzające w błąd oraz nie wyjaśniono mechanizmu waloryzacji. W jego ocenia umowa kredytu nie była sprzeczna z art. 69 ust. 1 prawa bankowego i art. 353 ¹ k.c. ani z dobrymi obyczajami i zasadami współżycia społecznego. Ponadto, nie występują w niej postanowienia, które miałyby niedozwolony charakter. Wskazał, że bank nie przyznał sobie prawa do dowolnego, arbitralnego kształtowania kursów walut w wewnętrznych tabelach kursowych banku. Podniósł, że wyeliminowanie z umowy klauzul waloryzacyjnych nie prowadzi do jej upadku.

(odpowiedź na pozew k. 48-53)

Na rozprawie w dniu 11.02.2025 r. pełnomocnik powodów oświadczył, że żądanie ustalenia dotyczy ustalenia, że pomiędzy pozwanym, a wszystkimi powodami nie istnieje stosunek prawny.

(protokół rozprawy – k. 125)

Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania.

(protokół rozprawy – k. 125)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie D. S. i Z. S. potrzebowali środków finansowych na zakup mieszkania dla córki – powódki K. S. w celu zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych. Wobec powyższego zwrócili się do poprzednika prawnego pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu.

(dowód: zeznania powodów – k. 125v-126)

Powodowie zawarli z (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...). Umowa sporządzona została w dniu 9 października 2006 r., a podpisana przez strony w dniu 12 października 2006 r.

Zgodnie z zawartą umową Bank zobowiązał się udzielić powodom kredytu w kwocie 159.601,01 zł indeksowanego kursem (...) w warunkach określonych w niniejszej umowie kredytowej, przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wyniosłaby 66.949,95 CHF. Rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie kredytu (§ 2 ust. 1 umowy). Kredyt był przeznaczony na pokrycie części kosztów nabycia lokalu mieszkalnego, refinansowanie opłaty z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości, od ryzyka utarty źródła dochodu oraz ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych (§ 2 ust. 4 umowy).

Kredyt bank wypłacał bezgotówkowo jednorazowo na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami umowy – w terminach i wysokościach określonych w umowie kredytowej (§ 4 ust. 1 zdanie 1 umowy). Zgodnie z § 4 ust. 3 umowy w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna waluty określonego w Tabeli Kursów, obowiązującego w dniu uruchomienia środków. W myśl § 1 ust. 1 umowy tabela kursów jest bankową tabelą kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut. Sporządzana jest przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowych w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Spłata następować miała w 336 miesięcznych ratach równych kapitałowo-odsetkowych. Rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 383,75 CHF (§ 2 ust. 3 zdanie 1 i 2 umowy). Spłata następowała na rachunek wskazany w aktualnym harmonogramie spłat (§ 6 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 6 ust. 3 umowy, wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonej w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty.

Zgodnie z § 11 umowy, bank pobierał opłaty i prowizje za wykonanie czynności pozostających w związku z zawartą umową kredytową w wysokości obowiązującej w Tabeli Prowizji i Opłat obowiązującej w dniu dokonania czynności.

Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,36 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosi 1,65% (§ 8 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 9 ust. 2-3 umowy indeks (...) dla każdego kwartału kalendarzowego oblicza się jako arytmetyczną średnią stawek 3m (dla lokat międzybankowych trzymiesięcznych), obowiązujących w dniach roboczych w okresie od 26 dnia miesiąca zamykającego kwartał poprzedzający ostatni kwartał kalendarzowy do 25 dnia miesiąca kończącego kwartał poprzedni, zaś dla każdego miesiąca jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3M obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę.

Jeżeli kredytobiorca w terminie nie dokonałby spłaty całości lub części rat, to niespłacona kwota stałaby się zadłużeniem przeterminowanym. Od przeterminowanego zadłużenia bank uprawniony jest do naliczenia odsetek karnych w wysokości podwójnego oprocentowania. W przypadku wypowiedzenia umowy i nieuregulowania należności przez kredytobiorcę, następnego dnia po upływie terminu wypowiedzenia, bank dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Od dnia przewalutowania pobiera się od wymagalnego kapitału odsetki karne w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanego do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika D. oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 10 ust. 1-3 umowy).

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania, przy uwzględnieniu 12 miesięcy podwyższonego oprocentowania, wynosi 3,59 %. Ostateczna wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§ 2 ust. 8 umowy).

Powodowie złożyli oświadczenie, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 2 ust. 2 umowy). Jak również oświadczenie, że są świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§ 8 ust. 2 umowy).

Umowa w § 18 ust. 1 przewidywała możliwość przewalutowania kredytu, jeżeli saldo kredytu po przewalutowaniu spełnia warunki dla maksymalnej kwoty kredytu, w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń, pozytywnej weryfikacji zdolności kredytowej Kredytobiorcy.

(dowód: umowa kredytu hipotecznego k. 17-22, zeznania powodów – k. 125v-126)

Umowa nie była indywidulnie negocjowana przez strony.

(dowód: zeznania powodów – k. 125v-126)

Kredyt został wypłacony powodom zgodnie z złożoną dyspozycją wypłaty. Powodowie spłacali kredyt w walucie PLN.

(dowód: zaświadczenie wraz historią zadłużenia oraz wpłat tytułem spłaty kredytu – k. 23-25, wyciąg – k. 26-34v, zeznania powodów – k. 125v-126)

W kredytowanej nieruchomości powódka K. S. mieszka do chwili obecnej. Nieruchomość nie była wykorzystywana na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej ani nie została w niej zarejestrowana działalność gospodarcza.

(dowód: zeznania stron – 348v-349)

(...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. (...) w Ł. z siedzibą w K..

(dowód: okoliczność bezsporna)

W dniu 20.07.2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. W.w W., XVIII Wydział Gospodarczy postanowieniem w sprawie o sygn. akt (...)ogłosił upadłość (...) Bank S.A. Powodowie dokonali zgłoszenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

(dowód: kopia zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – k. 55-57, okoliczność bezsporna, )

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o ustalenie, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12.10.2006 r. z uwagi na nieważność tej umowy, uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenie, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12.10.2006 r. z uwagi na nieważność tej umowy. Tytułem żądania ewentualnego powodowie żądali ustalenia, że postanowienia § 2 ust. 1, § 4 ust. 3, § 6 ust. 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...), zawartej pomiędzy powodami, a pozwanym w dniu 12.10.2006 r. nie wiążą powodów.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że postępowania sądowe dotyczące ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12.10.2006 r., mimo ogłoszenia upadłości pozwanego może być kontynuowane. Należy podkreślić, że przedmiotem niniejszego postępowania jest roszczenia oparte na przepisie art. 189 k.p.c., które nie jest wierzytelnością w rozumieniu art. 236 ustawy prawo upadłościowe. Z tego względu powodowie nie mogą w toku postępowania upadłościowego dokonać skutecznego zgłoszenia wierzytelności w zakresie żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Tego rodzaju żądanie nie zostanie uwzględnione na liście wierzytelności, w żadnej z kategorii. Jednocześnie wskazać należy, że przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu niniejszej sprawy cywilnej.

Sposób przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego (...) Bank S. A., polegający na przeniesieniu aktywów do (...) S.A., a pozostawieniu kredytów „frankowych” w G. (...) Bank oznacza wyłączenie w praktyce z masy upadłości istotnych aktywów. W tej sytuacji pozbawienie konsumentów możliwości procesowego ustalenia ich sytuacji prawnej przez niekorzystną dla nich interpretację prawa upadłościowego doprowadzi do naruszenia ich praw.

Wobec powyższego Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania.

Rozważyć należy również zasadność zarzutu pozwanego dotyczącego braku dopuszczalności drogi sądowej, a tym samym odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Jak już zostało wskazane wcześniej żądanie niepieniężne będące przedmiotem tego procesu dotyczy masy upadłości, jednakże nie może być ono skutecznie dochodzone w postępowaniu upadłościowym – brak możliwości zgłoszenia roszczenia na liście wierzytelności. Powodom przysługuje droga sądowa w niniejszej sprawie, a jak wspomniano przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe temu się nie sprzeciwia. Wobec powyższego, Sąd odmówił odrzucenia pozwu, o czym orzekł w trybie art. 222k.p.c. jak w punkcie I sentencji wyroku.

Powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B. jak i Sądu Najwyższego powyższa kwestia nie budzi wątpliwości.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...) i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Z umowy kredytu wynika, że powodowie zaciągnęli kredyt na cele mieszkaniowe. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powodów jako niedozwolone, wskazać trzeba, że postanowienia § 2 ust. 1, § 4 ust. 3, § 6 ust. 3 umowy dotyczyły tzw. mechanizmu indeksacji. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) zgodnie z kursem kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia środków (§ 4 ust. 3 umowy). Natomiast raty spłaty miały być obliczane według kursu sprzedaży walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu spłaty (§ 6 ust.3 umowy).

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób w umowie . W żaden bowiem sposób nie opisano szczegółowo, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorcy mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano kwestii tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Powódka zeznała, że „Nie tłumaczono nam w jaki sposób bank będzie ustalał kurs (...) dla potrzeb rozliczenia umowy. Pracownica informowała nas o tym, że będę nieznaczne wahania kursu. Nie pokazywała jak wzrośnie rata, gdy kurs wzrośnie. Nie przypominam sobie żeby informowała jak wzrośnie saldo do spłaty. Nie negocjowaliśmy umowy. Umowę otrzymaliśmy do wglądu po jej sporządzeniu, nie pamiętam na ile dni przed podpisaniem. Była przygotowana gdy przyszliśmy do banku ją podpisać.” (k. 125v-126).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania kredytobiorców względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Oznacza to, że te postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z uwagi na to, że powodowie wskazywali, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorców. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorców, na które kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą kredytobiorców w zakresie w jakim odnoszą się one do indeksacji kursem (...).

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego kredytobiorcom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego (...) z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B.odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Powyższy dowód miał zostać przeprowadzony na wykazanie faktów, które nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Ocenie podlegała umowa w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia, natomiast to jak pozwany wykonywał umowę nie ma znaczenia dla oceny abuzywności jej poszczególnych postanowień.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że pomiędzy powodami, a pozwanym nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) zawartej w dniu 12.10.2006 r. z uwagi na nieważność tej umowy należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Uwzględnienie tego żądania głównego dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie wygrali proces w całości.

Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (51 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (5.400 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.451 zł, o czym orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku.