Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Stażysta Katarzyna Niedzielska

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. T., J. T.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego denominowanego nr (...) z dnia 16.09.2005 r., zawarta pomiędzy powodami J. T. oraz D. T., a pozwaną Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanej Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów J. T. i D. T. kwotę 249.410,93 zł (dwieście czterdzieści dziewięć tysięcy czterysta dziesięć, 93/100 złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 31.01.2024 r. do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 11.817,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 10 września 2024 r. przeciwko Bankowi (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. powodowie J. T. i D. T. wnieśli o:

1.  Ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego denominowanego nr (...) z dnia 16.09.2005 roku zawarta pomiędzy strinami jest w całości nieważna

2.  zasądzenie od Pozwanego łącznie na rzecz Powodów kwoty 249.410,93 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31.01.2024 r.

3.  zasądzenie od Pozwanego łącznie na rzecz Powodów kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że zawarli przedmiotową umowę, jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.. Umowa została zawarta na wzorcu umownym stosowanym przez Pozwanego dla umów o kredyt hipoteczny. Do zawarcia Umowy doszło w oddziale Pozwanego w O.. Osoby działające na rzecz Pozwanego, w sposób bardzo ogólny omówiły zapisy Umowy. Powodom nie została przedstawiona rzetelna informacja dotycząca ich praw i obowiązków wynikających z Umowy. Pominięto również prognozy aprecjacji kursu (...) względem PLN. Ponadto Pozwany nie przedstawił żadnych symulacji obrazujących, co się może stać z kapitałem kredytu, jeżeli kurs franka szwajcarskiego wzrośnie lub spadnie. Powodowie nie otrzymali również symulacji obrazującej zmienność wysokości raty kredytowej oraz salda zadłużenia, w sytuacji, gdy kurs (...) będzie ulegał zmianom. Powodowie nie mieli możliwości negocjowania z Pozwanym warunków Umowy, w szczególności w zakresie wyboru sposobu uruchomienia Kredytu, jak również sposobu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Mogli jedynie zaakceptować zapisy o treści zaproponowanej przez Pozwanego. Ponadto byli zobowiązani do spłaty rat Kredytu wedle wyliczeń Pozwanego (harmonogramu), we wskazanym przez Pozwany Bank terminie. Powodowie dokonywali natomiast spłat kredytowo-odsetkowych w ten sposób, że w danym dniu określona kwota raty była pobierana przez Bank w złotych, po kursie sprzedaży dewiz, ogłoszonym przez Bank w dniu spłaty z rachunku bankowego, służącego do obsługi kredytu. Podsumowując, Pozwany na etapie przedkontraktowym nie wyjaśnił Powodom w sposób zrozumiały i klarowny mechanizmu klauzuli indeksacyjnej. Powodowie nie zostali poinformowani o ryzykach związanych z zastosowaniem przez Pozwanego w/w instrumentów. Powodowie nie zostali także poinformowani o stosowaniu dwóch różnych kursów walut (...) do ustalenia kapitału Kredytu i spłaty rat Kredytu, których różnica stanowiła de facto dodatkowy zysk Pozwanego. Faktyczna wysokość zobowiązania Powodów pozostała nieznana, a kwota Kredytu oraz wysokość rat spłaty Kredytu uzależniona została od mierników wartości im nieznanych, w tym w postaci kursu kupna i kursu sprzedaży dewiz franka szwajcarskiego obowiązującego i ustalanego przez Pozwanego w sposób arbitralny, niejednoznaczny i nieweryfikowalny w Tabeli kursowej, tj. dokumencie generowanym wyłącznie przez Pozwanego (pozew k. 4-23v.).

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów procesu, wg norm przepisanych.

Fakty, które Pozwany przyznał:

a)  zawarcie Umowy kredytu o treści załączonej do pozwu;

b)  uruchomienie kredytu (kurs, data, kwota kredytu) oraz wysokość spłaconych rat zgodnie z zaświadczeniem banku załączonym do pozwu.

Okoliczności, którym pozwany zaprzeczył:

a)  abuzywności jakichkolwiek postanowień Umowy kredytu i Regulaminu, a w szczególności wskazanych w pozwie, tj. § 1 ust. 3-4, § 8 ust. 2 Umowy kredytu;

b)  jakoby udzielony kredyt był kredytem zlotowym;

c)  istnienia podstaw do uznania Umowy kredytu za nieważną, w tym w szczególności sprzeczności zapisów Umowy kredytu z przepisami prawa, w tym prawa bankowego, dobrymi obyczajami, właściwością stosunku czy też zasadami współżycia społecznego;

d)  jakoby nastąpiło rażące naruszenie interesu konsumenta i niezachowanie zasady równowagi stron stosunku zobowiązaniowego;

e)  rażącemu naruszeniu wzajemności i zachowania ekwiwalentności świadczeń, w tym równego rozkładu ryzyka kontraktowego między stronami;

f)  dowolności w ustalaniu przez Pozwaną kursu kupna i sprzedaży;

g)  uniemożliwienia negocjowania zapisów Umowy przez Powodów;

h)  następczej niemożności świadczeń strony powodowej;

i)  nietransparentności treści kwestionowanych postanowień przez stronę powodową;

j)  zastosowanie w Umowie kredytu podwójnego miernika wartości;

k)  ukształtowania waloryzacji niezgodnie z naturą waloryzacji;

l)  niedopełnieniu przez Pozwanego obowiązku rzetelnego poinformowania strony powodowej o ryzyku kursowym i zasadach funkcjonowania kredytu denominowanego;

m)  istnienia nadpłaty kredytu, a w konsekwencji bezpodstawnego wzbogacenia po stronie Pozwanego;

n)  niejasności wzorca Umowy kredytu;

o)  jakoby spread walutowy stanowił dodatkowe wynagrodzenie Pozwanego,

p)  jakoby hipoteka w PLN przesądzała o walucie kredytu;

q)  wyliczeniom matematycznym roszczenia dokonanych przez Powodów i załączonym do pozwu;

r)  jakoby Pozwany zapewniał stronę powodową o stabilności wysokości kursu waluty denominacyjnej;

s)  zaprzecza wprost zasadności i wysokości roszczeń wskazanych w pozwie w odniesieniu do roszczeń głównych jak też roszczeń ewentualnych.

( odpowiedź na pozew k. 51-71).

Sąd ustalił, co następuje:

Bezspornie, powodowie przystąpili do umowy kredytu jako konsumenci.

W dniu 09 września 2005 roku powodowie złożyli wniosek o kredyt, w którym zwrócili się o udzielenie kredytu hipotecznego na zakup wybudowanego lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym w kwocie 220.000 zł. Jako wnioskowaną walutę wskazali (...).

(dowód: wniosek kredytowy k. 83-84)

W dniu 16 września 2005 r. strony zawarły umowę kredytu hipotecznego
nr (...), na mocy której Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 90.776,96 CHF z przeznaczeniem na zakup działki w użytkowaniu wieczystym o nr 57/13 i powierzchni 391 m2 położonej w obrębie 161 przy ul. (...) w O. wraz ze stanowiącym odrębną własność budynkiem mieszkalnym o powierzchni 136 m2 dla których prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...) przez Sąd Rejonowy w Olsztynie (§ 1.1, § 2.1 umowy).

Zgodnie z § 1 ust. 3 umowy powyższa kwota wyrażona w (...) stanowiła kwotę w oparciu o którą obliczona miała zostać kwota kredytu wyrażona w złotych przy uruchomieniu kredytu oraz przy spłacie rat kapitału i odsetek. W przypadku wzrostu kursu (...) w okresie między dniem zawarcia umowy, a dniem uruchomienia transzy kredytu, Bank był uprawniony do obniżenia kwoty kredytu wyrażonej w (...) w takim stopniu, aby nie przekraczał 158,67% wartości przedmiotu kredytowania, a zmiana w tym zakresie nie wymaga zawarcia aneksu (§ 1 ust. 5). Kredyt udzielony został na okres od dnia 16.09.2005 r. do 10.09.2035 r. (§ 3 ust. 1).

Umowa przewidywała prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 1,25% kwoty kredytu tj. 1.134,71 CHF oraz prowizję za inspekcję nieruchomości w wysokości 100 zł (§ 4).

Ponadto w umowie ustalono, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która miała być ustalana jako suma stopy bazowej i marży Banku. Marża banku wynosiła 1,0 p.p. Oprocentowanie kredytu w dniu zawarcia umowy wynosiło 1,82167 % w stosunku rocznym. Stopa procentowa ulegała zmianie w okresach 6 –miesięcznych liczonych od dnia podpisania umowy przy czym dla ustalenia stopy procentowej na pierwszy 6-miesięczny okres jako stopę bazową przyjmuje się odpowiednio stawkę LIBOR 6 M notowaną na dwa dni robocze przed podpisaniem umowy, zaś na następny 6 –miesięczny okres stawkę LIBOR 6 M notowaną na dwa dni robocze przed zakończeniem poprzedniego okresu (§ 9 ust. 1- 3).

Strony ustaliły, że po spełnieniu warunków określonych w § 6 umowy, wypłata kredytu nastąpi jednorazowo (§ 5 ust. 1 i ust. 3, § 6 ust. 1). Kredyt miał być wypłacony w walucie polskiej z zastosowaniem kursu kupna dla dewiz obowiązującego w pozwanym Banku w dniu uruchomienia kredytu (§ 1 ust. 4).

Harmonogram spłat udzielonego kredytu, Bank miał przekazać kredytobiorcy po zakończeniu okresu karencji. Spłata zadłużenia następować miała na rachunek (…) w złotych, według kursu sprzedaży ogłaszanego przez Bank na dzień spłaty określony w umowie (§ 8 ust. 1 i ust. 2). Kredytobiorca upoważnił Bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę na spłatę rat kredytu wraz z odsetkami, prowizjami, opłatami oraz innymi kosztami i należnościami Banku z jego rachunku bankowego oraz zobowiązał się do zapewnienia na ww. rachunku środków w wysokości wystarczającej na pokrycie zobowiązań wobec Banku wynikających z umowy (§ 8 ust. 6 oraz § 15 ust. 1 pkt 8)).

Ponadto, umowa stwierdza, że Bank uprawiony jest do przewalutowania kredytu denominowanego na kredyt złotowy w przypadku postawienia kredytu w stan wymagalności, wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego oraz wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności Banku. Bank dokonuje przeliczenia wierzytelności Banku na złote po kursie sprzedaży dewiz danej waluty według Tabeli kursów Banku lub po kursie średnim NBP, na dzień dokonania ww. czynności (§ 11 ust. 4 i ust. 5).

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu kredytobiorcy podpisali weksel własny in blanco, ustanowili hipotekę kaucyjną do kwoty 365.600 zł na kredytowanej nieruchomości oraz cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką (§ 12 ust. 1).

Rozwiązanie umowy za zgodą obu stron, jej uzupełnienie lub zmiana wymagały formy pisemnej, pod rygorem nieważności. Nie dotyczyło to zmiany oprocentowania, „Taryfy opłat i prowizji Banku (...) S.A. za czynności bankowe w obrocie krajowym i zagranicznym” i „Regulaminu udzielenia przez Bank (...) S.A. kredytów hipotecznych dla osób fizycznych” (§ 20 umowy).

Zgodnie z § 2 pkt 34 Regulaminu udzielania przez Bank (...) S.A. kredytów hipotecznych dla osób fizycznych (dalej: Regulamin) - Tabela kursów określona została jako tabela kursów walut Banku (...) S.A. obowiązująca o godz. 8:00 w dniu, w którym następuje operacja.

Zgodnie z § 33 Regulaminu realizacja kredytu denominowanego miała następować w złotych w wysokości odpowiadającej równowartości kredytu wyrażonego w walucie wymienialnej przeliczone, wg Tabeli kursów, po kursie kupna:

1) dewiz w przypadku bezgotówkowej realizacji kredytu,

2) pieniędzy w przypadku gotówkowej realizacji kredytu.

Stosownie do § 34 ust. 1. Regulaminu spłata kredytu denominowanego wraz z odsetkami miała następować w złotych, w ratach określonych w walucie bazowej kredytu w Umowie kredytu, po ustalonym wg Tabeli kursów kursie sprzedaży:

1) dewiz przy płatnościach w formic bezgotówkowej,

2) pieniędzy przy płatnościach w formic gotówkowej.

W § 34 ust. 4. Regulaminu wskazano, iż wpłacone do Banku przed terminem środki przeliczane będą na walutę wskazaną w Umowie kredytu w dniu spłaty określonym w Umowie kredytu.

(dowód: umowa k. 20-23v., regulamin k. 93-98)

Środki z kredytu zostały wypłacone jednorazowo w dniu 23 września 2005 r.: w łącznej kwocie 220.288,45 złotych, co po kursie 2, (...) w dniu wypłaty stanowiło 90.776,96 CHF.

W okresie od 23.09.2005 do 10.01.2024 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego kwotę 249.410,93 złotych tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

(okoliczność bezsporna, niezaprzeczona skutecznie przez stronę pozwaną, a nadto dowód: zaświadczenie k. 24-27v., potwierdzenia transakcji k. 28-34).

Pismem z dnia 16 stycznia 2024 r. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwoty 249.410,93 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi po 7 dniach od odbioru przedmiotowego pisma. Pozwany odebrał ww. pismo w dniu 23.01.2024 r.

(dowód: pismo powodów – k. 35-37, dowód nadania przesyłki poleconej wraz ze śledzeniem przesyłki – k. 38-39).

Powodowie zaciągnęli kredyt na cele mieszkaniowe. Przed podpisaniem umowy w banku nie tłumaczono powodom pojęcia spreadu, tabeli kursowej ani mechanizmu denominacji. Nie pouczono także o ryzyku kursowym i walutowym. Nie negocjowali warunków umowy, podpisali ją w kształcie przedstawionym przez bank. Kredyt spłacali w PLN. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona ani zarejestrowana działalność gospodarcza. Około 2022 r. powodowie dowiedzieli się, iż w umowie mogą być zawarte klauzule abuzywne.

Po pouczeniu o potencjalnych skutkach ustalenia nieważności umowy, powodowie podtrzymali powództwo w całości.

(dowód: zeznania powodów k. 131v.-132).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umowy kredytowej, wniosku kredytowego oraz zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank przedstawiającym historię spłat kredytu. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej w takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym.

Pozwany nie zaprzeczył skutecznie twierdzeniom strony powodowej wyrażonym w pozwie. Sąd nie znalazł podstaw do podważenia wiarygodności zeznań powodów. Oczywistym jest, iż zawierając umowę kilkanaście lat temu, powodowie mieli prawo nie pamiętać wszystkich szczegółów dotyczących procedury czy treści okazywanych dokumentów. W sposób swobodny i zrozumiały opisali zaistniałe zdarzenia.

Nie ulega wątpliwości, że na podstawie umowy pozwany bank udzielił powodom –będącym w tym stosunku konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. – kredytu na podstawie wzorca umowy.

Odnosząc się do żądania pozwu o ustalenie nieważności umowy kredytu należy wskazać, że powodowie posiadają interes prawny w dochodzeniu roszczenia. Zgodnie z art. 189 k.p.c. powodowie mogą żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy mają w tym interes prawny. Interes prawny strony polegał na tym, że strona powodowa domagała się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ją z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia umowy z dnia 10 lutego 2009 r. spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest (...), natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Strona powodowa bowiem zobowiązana była spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...). Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich. Ponadto zgodnie z art. 353 ¹ k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez bank kredytobiorcy równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez kredytobiorców w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Powodowie po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Niemniej, opisany w umowie mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji i informacji przez bank, w tym zakresie gdyż strona powodowa podniosła zarzut, że postanowienia umowy określone w § 1 ust. 3-4, § 8 ust. 2 umowy kredytu mają charakter niedozwolony. Postanowienia określały sposób przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty po kursie, który nie był znany w chwili zawarcia umowy, jak też kształtowania przez Bank wysokości kursu waluty, według którego rozliczano następnie spłatę kredytu.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Stosownie do § 1 ust. 4 umowy uruchomienie kredytu następuje w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu na (...) po kursie kupna dewiz obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia kredytu. W przypadku wzrostu kursu (...) w okresie między dniem zawarcia umowy a dniem uruchomienia kredytu bank może obniżyć kwotę kredytu w (...) w takim stopniu, aby nie przekraczała 58,67 % wartości przedmiotu kredytowania. Zmiana umowy kredytu w związku ze zmianą kursu nie wymaga zawarcia aneksu do niniejszej umowy (§ 1 ust. 5 umowy).

W § 8 ust. 2 umowy wskazano, że kredytobiorca zobowiązany jest dokonywać spłat rat kredytu w złotych według kursu sprzedaży ogłaszanego przez bank na dzień spłaty kredytu.

Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłacone w złotych kwoty kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorców kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, a ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosili kredytobiorcy. Spłata kredytu następowała w złotych polskich w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty obowiązujący w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Bez wątpienia powodowie nie mieli żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu waluty (...), niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron. Oznacza to, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności). W tym miejscu można przywołać uchwałę Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17. Sąd wskazał tam, że przy ocenie charakteru niedozwolonych postanowień decydujące znaczenia maja okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy.

„Klauzule waloryzacyjne” w umowie kredytu spowodowały, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie ze stroną powodową w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów, na które powodowie nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy strona powodowa miała ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie mu wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał bank.

Zdaniem Sądu umowa, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem powołanych wyżej zapisów umowy za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C -260/18. (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje, w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem (...) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty (...) w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinien zwrócić kredytobiorca. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że strona powodowa była pouczona o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodziła się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

Z podanych wyżej przyczyn, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 69 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. ustalił, że umowa kredytu jest nieważna. O czym orzeczono jak w pkt I sentencji wyroku.

Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powodów, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku V Wydział Cywilny z dnia 18 grudnia 2020 r., V ACa 447/20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, publ.). Stosownie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia, umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy.

Zatem Sąd kieruje się tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank. To potwierdza uchwała Sądu Najwyższego III CZP 11/20 z 16 lutego 2021 r., zgodnie z którą stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenie nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależne otrzymanej kwoty kredytu.

W niniejszej sprawie powodowie żądali zwrotu kwoty 249.410,93 zł z tytułu nienależnego świadczenia spełnionego w okresie od dnia 23.09.2005 r. do dnia 10 stycznia 2024 r. w wykonaniu nieważnej umowy. Bank nie zakwestionował wyliczeń pod względem matematycznym (nie wskazał żadnych błędów rachunkowych), w związku z tym zasądzono od pozwanego na rzecz powódki żądaną kwotę wraz z odsetkami na podstawie (art. 481 § 1 i 2 k.c.).

O obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 k.c. i zasądzono je od dnia 31 stycznia 2024 r, zgodnie z żądaniem pozwu. Powodowie wnosili o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie w terminie 7 dni od odebrania wezwania przedsądowego przez stronę pozwaną i żądanie takie jest uzasadnione. Na gruncie sprawy pozwany odebrał ww. wezwanie w dniu 23 stycznia 2024 r. (k.38-39). W wezwaniu roszczenia były sprecyzowane i dostatecznie umotywowane, a zatem pozwany dysponował odpowiednim czasem, aby spełnić świadczenie.

Wskazać należy, że zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą, w przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo–odsetkowych lub zwrotu świadczenia z tytułu nieważności umowy, w oparciu o konstrukcję świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie ustawy. Niewątpliwie według dotychczasowych przepisów, okres przedawnienia nie upłynął, albowiem roszczenie powoda o zapłatę stało się wymagalne najwcześniej od momentu świadomego zakwestionowania ważności umowy kredytu. Zgodnie z zeznaniami powodów, w 2022 r. powzięli informacje o zawarciu w treści umowy klauzul abuzywnych. Biorąc pod uwagę wystąpienie przez powodów z pozwem w tej sprawie w dniu 10 września 2024 r. należy uznać, iż do przedawnienia roszczeń powodów nie doszło.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały, opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokat) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł). Łącznie powodowie ponieśli koszty procesu w wysokości 10.817 zł i taką kwotę należało zasądzić na ich rzecz – pkt III wyroku.

sędzia Krystian Szeląg