Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Kamila Lobert-Bruździak

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2024 r. w Olsztynie

na rozprawie

I sprawy z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko A. B., J. B.

o zapłatę

II sprawy z powództwa wzajemnego J. B., A. B.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

I w zakresie powództwa głównego

1.  umarza postępowanie w zakresie roszczenia z pkt 2 pozwu, tj. odnośnie co do kwoty 145.577,14 zł;

2.  zasądza od pozwanych A. B., J. B. na rzecz powoda Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwotę 181.800,01 zł (sto osiemdziesiąt jeden tysięcy osiemset, 01/100 złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 4.202,13 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  zwraca od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie na rzecz powoda Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 3.609,50 złotych tytułem połowy opłaty sądowej od cofniętego roszczenia, pomniejszoną o opłatę minimalną;

II w zakresie powództwa wzajemnego

5.  zasądza od pozwanego wzajemnego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów wzajemnych J. B., A. B. kwotę 21.124,19 CHF (dwudziestu jeden tysięcy sto dwudziestu czterech, 19/100 franków szwajcarskich) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 15.683,96 CHF od dnia 28 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 5.440,23 CHF od dnia 2 października 2024 r. do dnia zapłaty;

6.  zasądza od pozwanego wzajemnego na rzecz powodów wzajemnych kwotę 6.447 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Powód Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. pozwem z złożonym w dniu 13 grudnia 2022 roku wniósł przeciwko J. B. i A. B. o:

I.  zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 181.800,01 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanemu do dyspozycji na mocy umowy kredytu hipotecznego nr (...)z dnia 26 września 2005 r., wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

II.  zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 145.577,14 zł tytułem należnego powodowi wynagrodzenia związanego z korzyścią majątkową uzyskaną przez pozwanego w związku z korzystaniem z kapitału udostępnionego przez Bank na podstawie umowy o kredyt hipoteczny KH/(...) z dnia 26.09.2005 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

III.  zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że sprawa z powództwa strony pozwanej prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Warszawy – M. w W., II Wydział Cywilny, sygn. akt (...). W konsekwencji powód wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177§1 pkt 1 k.p.c. do czasu prawomocnego zakończenia niniejszej sprawy.

Powód dodał, że w przypadku nieważnej umowy kredytu jako świadczenie nienależne należy kwalifikować przede wszystkim przekazanie przez bank środków pieniężnych, które podlega zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. W związku z tym powód wystąpił o zwrot wypłaconego kapitału w kwocie wynikającej z zaświadczenia.

Ponadto powód wskazał, że pozwani zaoszczędzili koszty związane z koniecznością zaciągnięcia kredytu, a bez umowy kredytu nie mieliby możliwości nabycia nieruchomości. Wysokość wzbogacenia strony pozwanej jest równa wysokości zubożenia banku. Powód wskazał, że roszczenie ewentualne dotyczy waloryzacji na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c. kwoty kapitału udostępnionego stronie pozwanej.

(pozew – k. 4-16).

Pozwani J. B. i A. B. w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Ponadto pozwani wraz z odpowiedzią na pozew złożyli pozew wzajemny, domagając się zasądzenia od pozwanego wzajemnego na rzecz powodów wzajemnych kwoty 15.683,96 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty. Ponadto domagali się zasądzenia od pozwanego wzajemnego na rzecz powodów wzajemnych zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwani wskazali, w ich ocenie nieważność umowy kredytu hipotecznego nr KH/(...) nie może budzić żadnych wątpliwości. Pozwani wskazali, że swoje powództwo opierają na treści art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Pozwani wystosowali wezwanie do spełnienia świadczenia w terminie 3 dni, ponieważ wezwanie doręczono bankowi w dniu 24 stycznia 2023 r. roszczenie objęte pozwem wzajemnym wymagalne jest od dnia 28 stycznia 2023 r. Stąd też żądanie zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie począwszy od tej daty. Wartość przedmiotu sporu w odniesieniu do pozwu wzajemnego określono dokonują przeliczenia kwoty 15.683,96 CHF na walutę polską z zastosowaniem kursu średniego waluty (...) opublikowanego przez Narodowy Bank Polski w dniu złożenia pozwu (wynoszącego 4, (...)), co dało kwotę 75.726,86 złotych. Odnośnie powództwa głównego banku pozwani na k. 44 podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia o zwrot kwoty 181.800,01 złotych tytułem zwrotu kapitału kredytu. W dalszej części uzasadnienia odpowiedzi na pozew (k.44) pozwani podnieśli ewentualny zarzut potrącenia i umorzenia wierzytelności powoda do kwoty 100.923,20 złotych.

(odpowiedź na pozew wraz z pozwem wzajemnym - k. 38-51v.)

Pismem procesowym z dnia 12 lutego 2024 r. powodowy bank

1)  częściowo cofnął pozew bez zrzeczenia się roszczenia w zakresie:

a)  zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 145.577,14 zł tytułem należnego powodowi wynagrodzenia związanego z korzyścią majątkową uzyskaną przez pozwanego w związku z korzystaniem z kapitału udostępnionego przez Bank na podstawie umowy o kredyt hipoteczny KH/(...) z dnia 26.09.2005 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

2)  cofnął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z dziedziny bankowości i rachunkowości w celu wyliczenia wysokości bezpodstawnego wzbogacenia pozwanych;

3)  wniósł o zwrot połowy opłaty uiszczonej od pozwu w zakresie cofniętej części ww. roszczenia tj. kwoty 3.639,50 zł

Powód podtrzymał przy tym powództwo w pozostałym zakresie, tj. w przedmiocie 181.800,01 zł tytułem zwrotu kapitału oddanego pozwanemu do dyspozycji na mocy umowy kredytu hipotecznego nr KH/(...) z dnia 26 września 2005 r., wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu.

(pismo procesowe powoda z 12.02.2024 r. – 101-101v.)

Pismem procesowym pozwanych z dnia 5.03.2024 r. w związku z częściowym cofnięciem pozwu pozwani wnieśli o zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów procesu.

(pismo z dnia 5 marca 2024 r. – k. 103).

Pismem procesowym z dnia 25.09.2024 r. pozwani zmodyfikowali powództwo wzajemne i wnieśli o zasądzenie od powoda łącznie na rzecz J. B. i A. B. kwoty 21.124,19 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot: - 15.683,96 CHF za okres od dnia 28 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty, - 5.440,23 CHF za okres od dnia doręczenia stronie pozwanej odpisu pisma zawierającego modyfikację powództwa do dnia zapłaty.

(pismo procesowe pozwanych – k. 127-128).

Pismem procesowym powoda z dnia 15.10.2024 r. powód wniósł o oddalenie zmodyfikowanego powództwa wzajemnego oraz wniósł o zasądzenie kosztów procesu solidarnie od pozwanych na rzecz powoda. Podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

(pismo procesowe powoda – k. 163).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 września 2005 r. J. B. i A. B. zwrócili się do Banku (...) S.A. w W. z wnioskiem o udzielenie im kredytu w kwocie 180.000 zł. W okienku wnioskowana waluta zakreślono kratkę (...).

Podczas rozmowy z doradcą banku powodowie zostali poinformowani o korzyściach wynikających z zaciągnięcia zobowiązania we frankach szwajcarskich, zwłaszcza z większej zdolności kredytowej i niższej wysokości rat. Ponadto, zapewniano powodów o stabilności tej waluty. Pracownik banku nie przekazał informacji, jaki kurs franka szwajcarskiego bank będzie stosował oraz jaki wpływ na wysokość kapitału kredytu oraz rat będą miały ewentualne zmiany kursu walut. Pracownik banku nie objaśnił również powodom szczegółowo zapisów umowy. Na etapie poprzedzającym zawarcie umowy, powodowie otrzymali informację, że umowa nie podlega negocjacjom.

( dowód: dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): wniosek kredytowy nr (...), k. 222-226, zeznania powodów, k. 809)

W dniu 26 września 2005 r. J. B. i A. B. (zwani dalej: ,.Kredytobiorcą”) oraz Bank (...) S.A. z siedzibą w W., jako kredytodawca zawarli umowę o M. D. nr KH/(...).

Kredytobiorca oświadczył, że otrzymał Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A., zapoznał się z nim i akceptuje warunki w nim zawarte (§ 1 ust. 1 i 2 umowy).

Zgodnie z § 2 ust. 1-2 umowy bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w kwocie 1 81.800 zł. Kredyt był indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Udzielony kredyt miał być przeznaczony na nabycie prawa własności działki budowlanej z niedokończoną budową domu — kwota 99.000 zł, dokończenie budowy domu metodą gospodarczą — kwota 81.000 zł oraz koszty wliczone w kredyt — kwota 1.800 zł.

Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy, w tym okres karencji 9 miesięcy licząc od dnia wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (S 2 ust. 6 umowy). Wypłata kredytu miała nastąpić w transzach, w myśl 3 ust. I umowy.

Ustalono, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, oprocentowanie kredytu wynosi 2,8% w stosunku rocznym, co stanowi sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 2,05 p.p., stałej w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)). Stopa referencyjna zmienia się w cyklu kwartalnym i przyjmuje wartość z ostatniego dnia roboczego miesiąca ostatniego poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (S 6 umowy).

W ust. 1§7 umowy postanowiono, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w (...) ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z tabelą kursów walut obcych Banku (...) SA. W myśl §7 ust. 2 umowy, kredyt będzie spłacany w 360 ratach miesięcznych, w tym 9 rat obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 351 ratach miesięcznych, które zawierają malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej. Splata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy (ust. 3 § 7 umowy).

(okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): umowa nr (...), k. 79-83)

Integralną część umowy stanowił Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A., zwany dalej: (...).

W §3 Regulaminu postanowiono, że kredyt udzielony jest w PLN (ust. l). Kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych (ust. 2).

Stosownie do 5 ust. 15 Regulaminu, w przypadku kredytu w walucie obcej: l) wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu; 2) kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN; 3) uruchomienie środków z kredytu następuje w sposób określony w dyspozycji uruchomienia kredytu, po jej akceptacji przez bank.

W §6 Regulaminu zapisano, że kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, na podstawie stopy referencyjnej powiększonej o marżę zgodnie z umową kredytu (ust. l). Odsetki są płatne razem z miesięcznymi spłatami raty kapitału kredytu, z zastrzeżeniem postanowień ust. 6-8 (ust. 5).

Z kolei, § 8 ust. 3 Regulaminu stanowił, że w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku tabeli kursów walut obcych z dnia spłaty.

Jak stanowił § 8 ust. 4 Regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, że bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do której kredyt jest indeksowany, o ile rachunek ten jest dostępny w aktualnej ofercie banku.

W § 11 Regulaminu przewidziano możliwość przewalutowania kredytu na wniosek Kredytobiorcy, przy czym przewalutowanie mogło nastąpić na podstawie kursu określonego w obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych.

(okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): Regulamin k. 248-257).

W dniu 23 grudnia 2005 r. strony zawarły aneks nr (...) do ww. umowy doprecyzowały oznaczenie kredytowanej nieruchomości i w konsekwencji zabezpieczenia w postaci hipoteki kaucyjnej na przedmiotowej nieruchomości.

W dniu 14 sierpnia 2017 r. strony zawarły aneks umowy nr (...), na mocy którego otworzono rachunek walutowy służący do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu. Od dnia wejścia w życie postanowień Aneksu, Kredytobiorca zobowiązał się spłacać kwotę kredytu w walucie, do której kredyt jest indeksowany lub denominowany. Dodano również postanowienie, w którym m.in. wskazano, że podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych, przy czym wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogła odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%.

(okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): aneks z 14.08.2017 r., k. 86-87, aneks (...) z 23.12.2005 r. – k. 59)

Kredyt został uruchomiony przez Bank (...) S.A. z siedzibą w W. w walucie polskiej w łącznej wysokości 181.800,01 zł, wypłaconej w trzech transzach: (l) w dniu 30 września 2005 r. w kwocie 100.800,01 zł, (2) w dniu 24 października 2005 r. w kwocie 60.000 zł oraz (3) w dniu 12 września 2006 r. w kwocie 21.000 zł. Do dnia 31 lipca 2017 r. J. B. i A. B. dokonywali spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w walucie polskiej, natomiast od 30 sierpnia 2017 r. spłacali kredyt bezpośrednio w walucie frank szwajcarski. W okresie od 30 września 2005 r. do 9 lipca 2024 r. powodowe wpłacili na rzecz Banku tytułem rat kapitałowo-odsetkowych następujące kwoty:

- 134.150,54 złotych tytułem spłaty rat kapitałowo odsetkowych w walucie polskiej w okresie od 30 września 2005 r. do 31 lipca 2017 r.;

- 21.124,19 CHF tytułem spłat rat kapitałowo odsetkowych w walucie szwajcarskiej w okresie od 30 sierpnia 2017 roku do 9 lipca 2024 r.

(dowód: dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): zaświadczenie o udzieleniu kredytu hipotecznego z 24.01.2019 r., k. 88-89, zaświadczenie o poniesionych kosztach kredytu z 21.01.2019 r., k. 90-91, dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy: zaświadczenie pozwanego – k. 62-74v., potwierdzenia wykonania operacji k.129-151 ).

Pismem z dnia 23 stycznia 2023 r. pozwani J. B. i A. B. wezwali powoda Bank (...) S.A. z siedzibą w W. do zapłaty kwot:

- 100.923,20 złotych oraz 15.683,96 CHF w terminie 3 dni od daty otrzymania wezwania. Wezwanie zostało doręczone w dniu 24 stycznia 2023 r.

(dowód: wezwanie do zapłaty k.75-79, potwierdzenie nadania k. 80, potwierdzenie odbioru – k. 81).

Pismem z dnia 1 lutego 2023 r., pozwani J. B. i A. B. złożyli powodowi Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. oświadczenie o potrąceniu kwoty 100.923,20 złotych przysługującej im wobec Banku (...) S.A. tytułem zwrotu świadczeń nienależnie pobranych na podstawie nieważnej umowy kredytu nr KH/(...), z wierzytelnością dochodzoną od nich przez bank w kwocie 181.000,01 tytułem zwrotu kapitału.

(dowód: oświadczenie o potrąceniu k.82-, potwierdzenie nadania k. 83, potwierdzenie odbioru – k. 84).

Wyrokiem Sądu Rejonowego Warszawa-M. w W. z dnia 2 lipca 2024 r., sygn.. akt (...):

I.  zasądzono od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów A. B. i J. B. kwotę 33.227,34 złotych oraz 1.664,97 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 października 2019 r. do dnia zapłaty;

II.  oddalono powództwo w pozostałej części;

III.  zasądzono od pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów A. B. i J. B. kwotę 4.617 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Wyżej wymieniony wyrok uprawomocnił się z dniem 1 sierpnia 2024 r.

(dowód: wyrok SR Warszawa -M. w W. wraz z uzasadnieniem - dokumenty w aktach SR Warszawa M. w W. (...): k. 826, 830-840).

Sąd zważył, co następuje:

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt przez strony dokumenty, których wiarygodność nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Sąd dał również wiarę wyjaśnieniom w charakterze strony kredytobiorców J. i A. B. złożonych zarówno przed Tutejszym Sądem, jak również w toku sprawy Sądu Rejonowego Warszawa M. w W. o sygn.. akt (...).

Na wstępie wskazać należy, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Powyższe stanowi o prawomocności materialnej w sensie pozytywnym, która, zgodnie z poglądem doktryny, zabezpiecza poszanowanie dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący przedmiot rozstrzygnięcia.

Jeżeli wcześniejszy wyrok rozstrzyga kwestię, która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej, kwestia ta nie może być w ogóle badana (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r., (...), wyrok z 29 marca 1994 r., (...) oraz postanowienie z 21 października 1999 r., (...)).

Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. w odniesieniu do sądów oznacza, że podmioty te muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak to orzeczono w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu sąd jest związany prawomocnym orzeczeniem, rozumianym jako określona wypowiedź sądu rozpoznającego poprzednią sprawę, będącą syntezą ustaleń faktycznych i prawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2005.05.19 - (...)).

Mając zatem powyższe na uwadze Sąd rozpoznający niniejszą sprawę związany jest wyrokiem Sądu Rejonowego Warszawa-M. w W. 2 lipca 2024 r., sygn. akt (...) zasądzającym ustalone w stanie faktycznym kwoty na rzecz kredytobiorców w ramach ich roszczeń kondykcyjnych, wynikających z ustalonej przesłankowo nieważności spornej umowy kredytu.

Z uwagi na to, że w realiach wskazanej powyżej sprawy na żadnym etapie nie zostało zgłoszone roszczenie o ustalenie nieważności, bądź też nieistnienia stosunku prawnego wynikającego ze spornej umowy kredytu w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy kredytowej z dnia 26 września 2005 r. M. D. nr KH/(...), czy umowa kredytowa jest ważna i czy wskazywane przez pozwanych (powodów wzajemnych) postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany oraz inne niezbędne warunki.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Jakkolwiek też przeliczenie dotyczące indeksacji następowało z zastosowaniem tabeli kursów obowiązującej w pozwanym Banku, skutkiem tego zastosowania nie jest unicestwienie czy unieważnienie umowy w całości.

Postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że Bank udzielił kredytu w złotych polskich (§ 2 ust. 1 umowy, § 3 ust. 1 regulaminu), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 7 ust. 1 umowy) nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie. Pozwany zaś nie wykazał żadnymi dowodami, aby kredyt był wypłacony w (...) i w tej walucie był przez kredytobiorcę spłacany.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego. Przy czym, przepisy ustawy Prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorcę z określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Ponadto dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie (...), (...), uzasadnienie wyrok SN w sprawie (...)).

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. W dacie zawarcia umowy nie wykazano, aby istniały okoliczności pozwalające uznać, że nastąpi gwałtowne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego. Rzeczą powszechnie znaną i nie wymagającą dowodu jest przy tym, że kursy walut ulegają zmianom, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadek. Na zmianę kursu waluty wpływa bowiem szereg czynników ekonomicznych (np. stan gospodarki, inflacja, poziom stóp procentowych itp.), jak i pozaekonomicznych (np. polityczne). Znaczne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego nastąpiło w 2011 roku (w związku ze światowym kryzysem finansowym), a następnie w 2014 roku (w związku z decyzjami banku centralnego), przy czym strona pozwana nie wykazała, aby te okoliczności mogły zostać przewidziane przez bank w momencie zawierania spornej umowy.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Ponadto Sąd zbadał umowę pod kątem abuzywności klauzul zawartych w tejże umowie, a dotyczących określenia wysokości kredytu w (...) i sposobu spłaty.

Kolejno odnieść należało się do zgłoszonych przez pozwanych (powodów wzajemnych) zarzutów odnośnie postanowień umownych zawartych w umowie jak i regulaminie, jako zawierających klauzule abuzywne, a dotyczące klauzul indeksacyjnych określających sposób przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty po kursie, który nie był znany w chwili zawarcia umowy, jak też kształtowania przez bank wysokości kursu waluty, według którego rozliczano następnie spłatę kredytu.

Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. O statusie konsumenta decyduje brak bezpośredniego związku dokonywanej przez osobę fizyczną czynności prawnej z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. pozwani zaciągnęli kredyt w celu zakupu nieruchomości służącej im do zamieszkania, co nie miało związku z działalnością gospodarczą, bądź zawodową. Dla możliwości uznania pozwanych jako osób fizycznych za konsumentów wystarcza ustalenie, że umowa zawarta przez niego z pozwanym bankiem była czynnością prawną niezwiązaną bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową (wyrok SN z 28 czerwca 2017 r., (...), L.)

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 3 k.p.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione zaś są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

W uchwale SN podjętej w sprawie o sygnaturze (...), mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wskazał, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Zgodnie też z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie (...) - wyrok SA Warszawa z dnia 14-06-2013 r., z 15.05.2012 r. w sprawie (...), wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie (...).

Wskazane wyżej postanowienia odwoływały się do kursu obowiązującego w kredytującym banku, zgodnie z tabelą kursów walut kupna/sprzedaży ogłaszaną w siedzibie banku, nie wskazując równocześnie szczegółowych zasad określania sposobu ustalania kursu wymiany walut. W ocenie Sądu, należy to uznać za naruszające interes konsumentów w sposób rażący. Nie budzi bowiem wątpliwości, że zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchomianego – kursu kupna oraz innego dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Tym bardziej, że nie było uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami, a wynikało ze wzorca stosowanego przy zawarciu umowy kredytu Nieuzgodnione indywidualnie postanowienie upoważniające pozwanego do dobrowolnego ustalania kursu kupna i sprzedaży, miało charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. W realiach niniejszej sprawy jest niewątpliwe, że pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości zobowiązania. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Rozwiązanie to należy uznać za prawnie relewantną konsekwencję nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącą do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne. (vide: wyrok SN z dnia 2.10.2019 r., (...)).

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty (...) i możliwości jej samodzielnego ustalania, bez jasno sprecyzowanych i obiektywnych kryteriów były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorcę ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Różnica między tymi kursami, czyli tzw. spread walutowy, w uproszczeniu powinien zawierać w sobie koszt zakupu waluty i marżę (zysk) towarzyszący jej sprzedaży. Sąd nadal podziela wyrażony w innych sprawach na podobnym tle pogląd, że naliczenie spreadu ma ekonomiczne uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i sprzedaży waluty, gdzie są ponoszone rzeczywiste koszty i można oczekiwać wynagrodzenia za rzeczywiście powzięte czynności. Nie ma natomiast uzasadnionych podstaw stosowanie spreadu przy rozliczaniu wypłaty i spłaty kredytu udzielanego, wypłacanego i spłacanego w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanego kursem waluty obcej. W przypadku takiego kredytu nie dochodzi bowiem do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu, a jedynie do szeregu obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytu udzielonego w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Stosowanie w tym celu różnych kursów nie ma zatem racjonalnego uzasadnienia. Bank nie ponosi bowiem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien również oczekiwać ich zwrotu, jak i dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności.

Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt ustalony w walucie obcej i wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro zatem wskazane wyżej postanowienia umowy, dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być faktycznie swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy, nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcą i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, miały one charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., tym samym też nie wiążą powódki.

Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu kwestionowane postanowienia umowy z uwagi na stosowanie dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą pozwanych (powodów wzajemnych).

Oceny tej nie zmienia sposób, w jaki bank pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie kredytu w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych i powstania związanych z tym kosztów.

Skutkiem uznania wskazanych wyżej zapisów za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białystoku z dnia 08 sierpnia 2019 r., I ACa 126/19). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...). (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem (...) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

Zatem należało rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione. W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Odwołując się do powoływanego już wyroku Sądu Najwyższego z 20.05.2022 r., (...) 943/22 (LEX nr 3350117), należy wskazać, że „przy ocenie umowy z odwołaniem się do dyrektywy 93/13 i art. 385 ¹ k.c. sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego, tak nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...) 405/22). Takie działanie w istocie nie różniłoby się bowiem od uzupełniania umowy po pominięciu zamieszczonych w niej klauzul abuzywnych, do czego krytycznie odniósł się (...).

Nie budzi obecnie wątpliwości, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., (...), OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., (...), "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., (...), oraz z dnia 14 lipca 2017 r., (...), OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79).

Przepisy dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. sprzeciwiają się uzupełnianiu przez sąd krajowy umowy przez zmianę nieuczciwego warunku na podstawie przepisu prawa krajowego. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje też, że nie jest dopuszczalne częściowe utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy przez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, o ile sprowadzałoby się to do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany treści umowy (zob. też uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. - zasada prawna - (...), OSNC 2021, Nr 9, poz. 56; uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., (...), OSNC 2021, Nr 6, poz. 40; postanowienie Sądu Najwyższego z 6 lipca 2021 r., (...), MoP 2021, Nr 15, s. 775; wyroki (...) z dnia 3 października 2019 r., C260/18, i z dnia 29 kwietnia 2021 r., (...)).”

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. Powyższa kwestia w sposób jednoznaczny i dobitny została przesądzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r. (III CZP 25/22), zgodnie z którą „w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. Co za tym idzie w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie”. Zatem należy podzielić stanowisko wyrażone w orzecznictwie, że brak jest koniecznych składników umowy kredytu z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością.

Przechodząc do omówienia głównego roszczenia Banku o zapłatę tytułem zwrotu kapitału kredytu wskazać należy, że jego podstawę stanowiły przepisy art. 410 § 1-2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl natomiast art. 410 § 1 i 2 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Wbrew przy tym stanowisku pozwanych (powodów wzajemnych) w ocenie Sądu roszczenia banku nie są przedawnione. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń powoda jako związanych z jego działalnością gospodarczą jest trzyletni i nie upłynął do daty wniesienia pozwu w tej sprawie. W ocenie Sądu rozpoznającego tę sprawę początek biegu przedawnienia należy liczyć od daty wydania prawomocnego wyroku ustalającego, choćby przesłankowo nieważność przedmiotowej umowy kredytu. Niezasadne byłoby przyjęcie jakiejkolwiek wcześniejszej daty, gdyż nie można wymagać by bank wytoczył powództwo opierające się o nieważność umowy (lub bezskuteczność jej postanowień), z którą przecież się nie zgadza. Dopiero prawomocny wyrok ustalający nieważność umowy (choćby przesłankowo) daje początek biegu terminu przedawnienia. Na gruncie zaś sprawy wyrok Sądu Rejonowego Warszawa-M. w sprawie (...) z dnia 2 lipca 2024 r., uprawomocnił się dopiero z dniem 1 sierpnia 2024 r., stąd też podniesiony przez pozwanych zarzut przedawnienia nie mógł odnieść zamierzonego przez tę stronę skutku.

Stosownie do art. 203 § 1 i 4 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego, aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Pismem procesowym z dnia 12 lutego 2024 r. (pismo procesowe powoda z 12.02.2024 r. – 101-101v.) powód cofnął pozew w części dotyczącej żądań w zakresie waloryzacji i bezpodstawnego wzbogacenia. Cofnięcie pozwu we wskazanym zakresie nie było sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie zmierzało do obejścia prawa, dlatego też Sąd na podstawie art. 355 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w tym zakresie o czym orzekł jak w punkcie I wyroku.

To sprawia, że przedmiotem sporu w tej sprawie jest już tylko kwestia pozostałego żądania banku o zwrot kapitału w kwocie 181.800,01 zł oraz żądanie pozwu wzajemnego o zapłatę kwoty 21.124.19 CHF wraz ze stosownymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie w każdym przypadku.

Strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c.

Zgodnie z teorią dwóch kondykcji wyrażoną m.in. w uchwale SN z 16.02.2021r. ((...), OSNC 2021, nr 6, poz. 40), w razie nieważności umowy kredytu dokonywane przez kredytobiorcę płatności, mające stanowić spłatę wykorzystanego kredytu, są świadczeniami nienależnymi, podobnie jak świadczeniem nienależnym jest w takiej sytuacji wypłata środków pieniężnych przez bank.

Niewątpliwie bankowi przysługiwała wierzytelność w wysokości 181.800,01 zł z tytułu wypłaconego kredytu. Pozwanym zaś przysługiwały w stosunku do banku wierzytelności z tytułu spłaty rat kredytu w okresie od 30 września 2005 r. do 9 lipca 2024 r., tj.: następujące kwoty:

- 134.150,54 złotych tytułem spłaty rat kapitałowo odsetkowych w walucie polskiej w okresie od 30 września 2005 r. do 31 lipca 2017 r.;

- 21.124,19 CHF tytułem spłat rat kapitałowo odsetkowych w walucie szwajcarskiej w okresie od 30 sierpnia 2017 roku do 9 lipca 2024 r. Bank nie kwestionował wysokości wierzytelności pozwanych.

Podkreślenia wymaga w tym miejscu, że na gruncie sprawy umknął uwadze Sądu podniesiony ewentualnie przez pozwanych na wypadek nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia – zarzut potrącenia i umorzenia wierzytelności powoda do kwoty 100.923,20 złotych (k.44), co z kolei nie pozostało bez wpływu dla dalszych rozstrzygnięć niniejszego orzeczenia.

Na marginesie już tylko należy wskazać na wyjątkowo niefortunną redakcję tego zarzutu, w szczególności w postaci braku podniesienia go w petitum odpowiedzi na pozew, jak również na umieszczenie go w środkowej części pisemnych motywów powództwa wzajemnego na karcie 44, co biorąc pod uwagę obszerność tego pisma (k. 38-51v.) z całą pewnością nie sprzyjała rozważeniu tego zarzutu.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko, co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Sąd I instancji, w tym składzie podziela dominujący w doktrynie i orzecznictwie pogląd dopuszczalności podniesienia tzw. ewentualnego zarzutu potrącenia. W sytuacji bowiem, jak na gruncie sprawy, gdy pozwany wskaże że podnosi zarzut potrącenia tylko na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, którą pozwany kwestionuje (w tym wypadku zarzutem przedawnienia), została uznana przez sąd za uzasadnioną, to okoliczność ta nie stanowi zakazanego potrącenia pod warunkiem. Potwierdza to między innymi stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 29 grudnia 2014 roku, w sprawie o sygn. akt (...). W takiej sytuacji, gdy pozwany zgłosi zarzut potrącenia jako zarzut ewentualny, to sąd rozpoznający sprawę będzie badał ten zarzut dopiero w momencie, kiedy uzna wierzytelność powoda za zasadną.

W ocenie sądu, przedmiotowy zarzut potrącenia na gruncie sprawy powinien był zostać oceniony, jako skuteczny. Dopuszczalne jest podniesienie tego rodzaju zarzutu na wypadek, gdyby sąd nie uwzględnił głównych zarzutów obronnych związanych z kwestionowaniem samej zasadności roszczeń powództwa (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 grudnia 1961r w spr. (...), OSNC, z. 6 z 1963r, poz. 120 oraz z 22 listopada 1968r w spr. I CR 538/68, OSNCP, z. 11 z 1969r, poz. 204 itp.).

Niewątpliwie pozwani skutecznie dokonali potrącenia w zakresie kwoty 100.923,20 zł (k. 82-84). Ponadto przepis art. 498 par. 1 k.c. posługuje się słowem „pieniądze” bez odniesienia do żadnej, konkretnej waluty. Wierzytelności wyrażone w walucie obcej są świadczeniami pieniężnymi i dlatego mogą zostać skompensowane. Przepis art. 358 § 1 k.c. stanowi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. Na skutek potrącenia wierzytelności powoda i pozwanych uległy wzajemnemu umorzeniu do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 KC). Powództwo główne banku o zapłatę tytułem zwrotu kapitału kredytu zasługiwało zatem na uwzględnienie do wysokości różnicy pomiędzy kwotami 181.800,01 zł - 100.923,20 zł = 80.876,81 złotych.

Konsekwencją wadliwego braku uwzględnienia zarzutu potrącenia było w realiach sprawy uwzględnienie zarówno powództwa głównego (w części która nie została skutecznie cofnięta), jak i powództwa wzajemnego (w całości).

Uwzględniając powództwo główne Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 181.800,01 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. – liczonymi od dnia 13 grudnia 2022 r., zgodnie z żądaniem pozwu (pkt 2 wyroku). O kosztach procesu w zakresie powództwa głównego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. rozdzielając je stosunkowo.

Niewątpliwie powoda należy uznać bowiem za stronę przegrywającą w zakresie cofniętych żądań. Nie można przyjąć celowości dochodzenia przez bank od pozwanych żądań z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i waloryzacji kredytu. W przypadku bowiem, gdy umowa kredytu zawarta przez bank i konsumentów jest nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, bank oprócz zwrotu pieniędzy wypłaconych z tytułu kapitału kredytu, nie może domagać się innych świadczeń. Celem art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG jest zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorców, którzy winni być zniechęcani do stosowania niedozwolonych klauzul umownych, zaś wyeliminowanie rzeczonego skutku powodowałoby, że nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to interes przedsiębiorców zostanie zagwarantowany.

W konsekwencji powodowy Bank wygrał sprawę w zakresie powództwa głównego w 55,53%. Powód poniósł koszt w postaci opłaty sądowej od pozwu w kwocie 16.369,00 złotych oraz koszty wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru w kwocie 10.800,00, a także opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych. Z kolei pozwany poniósł koszty w kwocie 10.800,00 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych. Różnica pomiędzy tymi kosztami uwzględniając wskazaną proporcję wyniosła kwotę 4.202,13 złotych i taką kwotę należało zasądzić od pozwanych na rzecz powoda (pkt 3 wyroku).

W punkcie 4 wyroku Sąd zwrócił ze Skarbu Państwa na rzecz powoda kwotę 3.609,50 złotych tytułem połowy opłaty sądowej od cofniętego roszczenia pomniejszonej o opłatę minimalną (30 złotych).

W punkcie 5 wyroku Sąd na podstawie art. 410 w zw. z art. 405 k.c. uwzględnił w całości powództwo wzajemne po modyfikacji wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. , zgodnie z żądaniem pozwu wzajemnego (k. 127-128).

Jak już wskazano powyżej pozwanym przysługiwały w stosunku do banku wierzytelności z tytułu spłaty rat kredytu w okresie od 30 września 2005 r. do 9 lipca 2024 r., tj.: następujące kwoty:

- 134.150,54 złotych tytułem spłaty rat kapitałowo odsetkowych w walucie polskiej w okresie od 30 września 2005 r. do 31 lipca 2017 r.;

- 21.124,19 CHF tytułem spłat rat kapitałowo odsetkowych w walucie szwajcarskiej w okresie od 30 sierpnia 2017 roku do 9 lipca 2024 r. Bank nie zakwestionował skutecznie wysokości wierzytelności pozwanych.

W konsekwencji o kosztach procesu w zakresie powództwa wzajemnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. (pkt 6 wyroku). Bank przegrał w tym zakresie sprawę w całości, dlatego zobowiązany jest zwrócić przeciwnikowi wszystkie niezbędne koszty do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzoną kwotę składają się: koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł., opłata sądowa od powództwa wzajemnego – 1.000 złotych oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 złotych. Przy czym, zasądzono również w trybie art. 98 § 1 ¹ k.c. odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.