Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. G.

przeciwko Bankowi (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 31.03.2008 r. zawarta pomiędzy powódką, a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą we W., jest nieważna,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 91.318 zł 50 gr (dziewięćdziesiąt jeden tysięcy trzysta osiemnaście złotych pięćdziesiąt groszy) i kwotę 2.708,99 CHF (dwa tysiące siedemset osiem franków szwajcarskich dziewięćdziesiąt dziewięć centymów) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 22 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.417 (sześć tysięcy czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 5.417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 1458/23

UZASADNIENIE

Powódka M. G. pozwem z dnia 19.09.2023 r. skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) wniosła o:

1. ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 31.03.2008 r. zawarta pomiędzy powódką, a poprzednikiem prawnym pozwanego, to jest (...) Bank S.A. z siedzibą we W., jest nieważna,

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty:

- 91.318,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty,

- 2.708,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie,

3. ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 31.03.2008 r. zawarta pomiędzy powódką, a poprzednikiem prawnym pozwanego, to jest (...) Bank S.A. z siedzibą we W. zawiera postanowienia niedozwolone, które nie wiążą powódki tj. § 1 ust. 4, § 7 ust. 6 umowy i § 4 ust. 1, § 6 ust. 1, § 11 ust. 5 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przez (...) Bank S.A.,

4. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty:

- 10.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty,

- 2.708,99 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty.

Nadto wniosła, o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego jako konsument umowę kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty szwajcarskiej.
W ocenie powódki umowa kredytu jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z ustawą Prawo bankowe, zasadami współżycia społecznego i przekroczenie zasad swobody umów. Niezależnie od powyższego umowa kredytu zawiera postanowienia niedozwolone. Brak związania tymi postanowieniami oznacza, że umowa jest w całości nieważna. Podstawę prawną żądania zapłaty stanowi przepis art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

(pozew k. 4-25)

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz od powódki zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Pozwany w uzasadnieniu swoje stanowiska wskazał, że powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Pozwany wskazał, że bank w sposób należyty zrealizował wobec powódki obowiązek informacyjny, w szczególności poinformował ją o ryzyku kursowym wynikającym z umowy. Postanowienia dotyczące indeksacji nie są abuzywne, przede wszystkim z uwagi na brak rażącego naruszenia interesów kredytobiorcy jako konsumenta. Stosowane kursy odpowiadały kursom rynkowym i nie były wyznaczane w sposób dowolny. Umowa kredytu jest ważna, nie jest sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego, ani zasadą swobody umów wyrażoną w treści art. 353 ¹ k.c. Ponadto, zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu i nie zmienia tego nawet eliminacja wszystkich postanowień dotyczących indeksacji. W ocenie pozwanego, skutkiem ewentualnej abuzywności powinno być co najwyżej zastosowanie kursów średnich (...) ustalanych i publikowanych przez NBP.

Pozwany wskazał, że powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia.

(odpowiedź na pozew k. 80-107)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

(bezsporne)

Powódka w dniu 11.03.2008 r. złożyła wniosek kredytowy nr (...) o kredyt w kwocie 60.000 zł, zaś jako walutę kredytu oznaczyła (...). Jako przeznaczenie kredytu wskazała remont nieruchomości oraz refinansowanie prowizji. Środki uzyskane z kredytu miały zostać przeznaczone na remont mieszkania powódki, w którym mieszka do chwili obecnej. W dacie złożenia wniosku powódka była zatrudniona na podstawie umowy o pracę i otrzymywała wynagrodzenia w złotych.

(dowód: wniosek kredytowy k. 124-125, przesłuchanie powódki k. 247v-248)

Powódka składając wniosek o kredyt złożyła oświadczenia dotyczącego tego, że:

- jest świadoma, że oprocentowanie kredytu/pożyczki jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku z ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR lub LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty spłacanej raty,

- przedstawiono jej ofertę kredytu hipotecznego w złotych oraz indeksowanego do waluty obcej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowała, że dokonuje wyboru oferty kredytu indeksowanego do waluty obcej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy, może nastąpić niekorzystna dla niej zmiana kursu waluty – co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także odsetek oraz kwoty rat kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty, a wyrażonych w złotych.

(dowód: oświadczenia – k. 125-126)

W dniu 31 marca 2008 r. powódka zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu hipotecznego nr (...). Kredyt przeznaczony był na remont nieruchomości (§ 2 ust. 2.1. oraz ust. 2.2. umowy). Zgodnie z § 1 ust. 3.1 umowy Bank udzielił powódce kredytu w kwocie 60.900 zł. W § 1 ust. 3.5 umowy wskazano, że walutą indeksacji jest frank szwajcarski. W § 1 ust. 4 umowy wskazano, że umowa kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 28.193,14 CHF. Zastrzeżono, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy może być różna od podanej w umowie. Zgodnie z § 6 ust. 1 zdanie drugie Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek przez (...) Bank S.A. (dalej: regulamin), wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Wypłata kredytu nastąpić miała jednorazowo w dniu 20.05.2008 r. po złożeniu przez powódkę wniosku o wypłatę i po spełnieniu warunków wypłaty określonych w § 5 ust. 2 umowy (§ 5 ust. 2 umowy).

Zgodnie z umową prowizja przygotowawcza została ustalona w wysokości 1,50 % kwoty kredytu tj. 900 zł (§ 6 ust. 1 umowy). Z tytułu udzielenia i obsługi kredytu, bank nalicza i pobiera oprocentowanie (odsetki), prowizje, opłaty, a także inne koszty określone w Regulaminie lub umowie. Aktualną wysokość oprocentowania, opłat, prowizji i innych kosztów zawiera Tabela, które warunki zmiany określa § 18 ust. 6 regulaminu (§ 8 ust. 1 regulaminu).

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania Marży Banku w wysokości 1,25% oraz aktualnej w danym kwartale Stopy bazowej, ogłaszanej w Tabeli obowiązującej w Banku. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,04 %. Zmiana wysokości oprocentowania mogła następować w przypadku zmiany Stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE, którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania Bank miał zawiadamiać kredytobiorcę i poręczycieli na piśmie. Informacja na temat obowiązującego oprocentowania podawana miała być do wiadomości również w placówkach Banku, na stronach internetowych Banku oraz pod numerem telefonu infolinii telefonicznej. Zmiana wysokości oprocentowania dokonana zgodnie z wyżej wskazanymi zasadami nie stanowiła zmiany umowy. Kredytobiorca ponosił ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. W powyższym postanowieniu umownych, wskazano również że kredytobiorca zaciągający kredyt indeksowany do waluty obcej ponosi dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty kredytu co może mieć również wpływ na wysokość innych opłat np. z tytułu ubezpieczenia (§ 6 ust. 2, § 1 ust. 3.13 umowy). Zgodnie z § 2 pkt 13 regulaminu została zdefiniowana stopa bazowa – ustalana jest 25 dnia ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego i obowiązuje na kwartał następny na podstawie notowań:

a)  dla kredytów w PLN (WIBOR 3M)- stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w PLN innym bankom, ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu (...), dla pożyczek w PLN,

b)  dla kredytów denominowanych w (...) (3M) stopa procentowa na jakiej banki udzielają 3-miesięcznych pożyczek w (...) oferowanych na rynku międzybankowym w L., ustalana codziennie o godz. 11:00 czasu londyńskiego.

Regulamin przewidywał:

- zmiana wysokości oprocentowania może następować w przypadku zmiany właściwej dla danego kredytu stopy bazowej o współczynnik zmiany określony w tabeli. Stopa bazowa jest stała w okresie kwartału kalendarzowego, a zmianie ulega w przypadku, jeżeli wartość bezwzględna różnicy pomiędzy stopą bazową obecnego kwartału oraz stopą bazową obliczoną dla kwartału przyszłego jest co najmniej równa współczynnikowi zmiany podanemu w aktualnej Tabeli. W danym kwartale obowiązuje stopa bazowa aktualna na dzień ostatniego miesiąca poprzedniego kwartału kalendarzowego oraz opublikowana w Tabeli (§ 8 ust. 8),

- Tabela kursów walut może ulec zmianie w trakcie dnia roboczego. Zmiana kursu waluty nie stanowi zmiany umowy i nie podlega doręczeniu na piśmie (§ 8 ust. 10).

Spłata kredytu miała być dokonywana w 240 annuitetowych ratach miesięcznych. Pierwsza rata jest wyłącznie ratą odsetkową (§ 1 ust. 3.6, 3.7 i 3.8 umowy oraz § 7 ust 1 umowy). Stosownie do § 7 ust. 6 oraz § 11 ust. 5 regulaminu kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej, a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określonym w umowie. Zgodnie z § 7 ust. 8 zdanie pierwsze umowy o aktualnej wysokości raty spłaty, składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej oraz aktualnym oprocentowaniu Bank informował wysyłając listem zwykłym harmonogram spłat na kolejny kwartał lub jego część, przy czym nie wykluczało to innych form komunikowania kredytobiorcy wysokości najbliższej Raty spłaty. Kredytobiorca upoważnił Bank do pobierania środków pieniężnych na spłatę rat oraz innych należności z tytułu Umowy z rachunku o numerze (...). Upoważnienie to było nieodwoływalne i wygasa wyłącznie po całkowitym rozliczeniu kredytu (§ 7 ust. 9, § 1 ust. 3.18 umowy).

W § 10 ust. 3 umowy zostało zawarte oświadczenie, że powódka:

- została poinformowana o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych (ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej,

- została poinformowana, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty,

- poniesie ryzyko z ww. tytułów.

Zgodnie z § 11 ust. 5 umowy w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty, określonego w Tabeli.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy zmiana warunków umowy, miała następować w formie pisemnej pod rygorem nieważności, za wyjątkiem zmian w Tabeli, o których bank informuje kredytobiorcę w sposób określony w Regulaminie. W przypadku zmiany Regulaminu lub Tabeli, Bank wysyła zmienione dokumenty zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie. W § 14 ust. 5 umowy oraz § 18 ust. 6 regulaminu bank zastrzegł sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności, gdy nastąpi zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług lub zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez bank.

Zasady wyliczenia danych zawartych w Tabeli według której nastąpiło przeliczenie kwoty udzielonego kredytu oraz następowało przeliczenie rat spłat, nie zostały w sposób precyzyjny określone, ani w umowie ani w regulaminie. W regulaminie, w § 2 ust. 14 Tabela została zdefiniowana jako Tabela oprocentowania, Tabela kursów walut oraz Tabela opłat i prowizji Banku dla Kredytów i P. hipotecznych, obowiązuje w Banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerami infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część umowy.

Ponadto, regulamin przewidywał:

- kwoty rat kredytu indeksowanego do waluty obcej określane są w harmonogramie spłaty w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym spłatę raty określonym w umowie (§ 11 ust. 5),

- w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, zmiana waluty indeksacji na PLN następuje po kursie sprzedaży danej waluty w dniu przewalutowania zgodnie z Tabelą. Natomiast zmiana waluty kredytu z PLN na walutę obcą jako walutę indeksacji następuje po kursie kupna danej waluty w dniu Przewalutowania, zgodnie z Tabelą" (§ 13 ust. 5),

- jeżeli kredytobiorca nie spłaci w terminie całości kapitału, raty kapitałowo-odsetkowej, raty odsetkowej, należnej w danym okresie składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej koszty ubezpieczenia, prowizji lub innej należnej opłaty, niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym. Należności banku wynikające z kredytu indeksowanego kursem waluty obcej podlegają rozliczeniu na PLN po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu wymagalności tych należności (§ 15 ust. 1),

- w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty, określonego w Tabeli (§ 17 ust. 6).

(dowód: umowa kredytu k. 31-38, oświadczenie o odstąpieniu od umowy kredytu – k. 39, regulamin k. 40-47, tabela opłat i prowizji – k. 48-49, wydruk z KW nr (...) – k. 68-72, harmonogram spłaty – k. 159-163)

Umowa została zawarta na wzorcu umownym, w którym kredytobiorczyni nie mogła wprowadzić istotnych zmian.

(dowód: przesłuchanie powódki – k. 247v-248)

Kredyt został wypłacony kredytobiorczyni zgodnie z złożoną dyspozycją wypłaty.

(dowód: dyspozycja wypłaty – k. 138)

W dniu 21 października 2008 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu dotyczący zabezpieczenia docelowego spłaty rat kredytu. Następnie strony w dniu 17 sierpnia 2008 r. zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu na podstawie, którego powódka mogła dokonać spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie (...).

(dowód: aneks nr (...) – k. 50, aneks nr (...) – k. 51-52)

Powódka w okresie od 05.05.2008 r. do dnia 05.06.2023 r. uiściła na rzecz pozwanego kwotę 91.318,50 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych oraz w okresie od 05.12.2019 r. do 05.06.2023 r. kwotę 2.708,99 CHF.

(dowód: zaświadczenie – k. 53-57v, harmonogram spłaty – k. 159-163, okoliczność przyznana przez pozwanego – k. 247v)

Powódka pismem z dnia 09.08.2023 r. wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz kwoty 91.318,50 zł i 2.708,99 CHF w związku z nieważnością umowy kredytu. W wezwaniu został wyznaczony 7-dniowy termin do uiszczenia należności od dnia jego doręczenia. Pismo zostało doręczone w dniu 14.08.2023 r. Pozwany nie uznał roszczeń powódki.

(dowód: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru – k. 58-64, pismo pozwanego – k. 65-67)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powódki o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) (...) z dnia 31.03.2008 r. zawartej pomiędzy powódką, a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą we W., jest nieważna uznano za zasadne. Roszczenie powódki o zapłatę podlegało uwzględnieniu w całości. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania powódki i świadków nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Świadek R. F. (k. 210-215) wskazała, że nie uczestniczyła w procesie udzielenia kredytu powódce. Natomiast świadek S. P. (k. 217-) wskazała, że nie pamięta powódki i okoliczności związanych z zawarciem przez nią umowy kredytu. Zeznały na temat ogólnych kwestii związanych z funkcjonowaniem kredytów i finansowaniem banku oraz konstrukcji umów.

Sąd pominął dowód z przesłuchania zeznań świadka D. M.. Świadek ten był partnerem powódki w okresie gdy zawierała umowę kredytu wobec tego miał zeznawać na okoliczności związane z tym procesem. Jednak świadek ten nie był stroną umowy kredytu i zna wyłącznie relację powódki, z tego względu Sąd uznał, że jest to dowód nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Powódka ma interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domaga się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku jak i Sądu Najwyższego powyższa kwestia nie budzi wątpliwości.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powódka zawarła umowę jako konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Z umowy i wniosku kredytowego wynika, że powódka zaciągnęła kredyt na remont mieszkania, w którym mieszkała. Powódka wówczas nie prowadziła żadnej działalności gospodarczej. Powódka pozostawała w stosunku pracy. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

Kwestionowane przez powódkę postanowienia umowne stanowią klauzulę waloryzacyjną. Dotyczyły one kursów waluty obcej stosowanych do przeliczeń na potrzeby ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Przewidywały one, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej.

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie. W żaden bowiem sposób nie zdefiniowano, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorczyni mogła wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej jej odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nią wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano tego, czy może skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Oznacza to, że te pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia regulaminu (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorczynią w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z zeznań powódki wynika, że nie informowano kredytobiorczyni o możliwości negocjacji umowy i sposobie ustalenia kursów waluty (...) Bank nie tłumaczył w jaki sposób będzie ustalał kurs (...) dla potrzeb rozliczenia umowy. Umowa nie była ze mną negocjowana, nie wiedziałam że jest taka możliwość.” (protokół k. 247v-248).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania strony powodowej względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Z uwagi na to, że powódka wskazywała, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powódki jako konsumenta. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i wcześniejszej spłaty. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorcy, na które kredytobiorca nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powódkę całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorczynią i kształtowały zobowiązania powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą powódki.

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powódce powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powódka w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorczyni - konsumenta.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała również późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzana na podstawie aneksu. Miałaby one znaczenie, gdyby aneks został zawarty w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorczyni została poinformowana lub miała tego świadomość, a nadto godziła się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość. Tymczasem zmiana umowy za pomocą aneksu i spłata zadłużenia w walucie (...) nie ma znaczenia. Saldo zadłużenia nie uległo zmianie i wynikało z pierwotnie wyliczonej kwoty udzielonego kredytu na podstawie abuzywnych postanowień. Zawarcie aneksu nie spowodowało, że została „naprawiona” pierwotna wadliwość umowy. Dodatkowo, należy podkreślić, że ustalenie czy określone postanowienie umowy było niedozwolone dokonuje się na chwilę zawarcia umowy, a nie aneksu zmieniającego tę umowę.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego(...) z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 31.03.2008 r. zawarta pomiędzy powódką, a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą we W., jest nieważna, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 91.318,50 zł i 2.708,99 CHF, o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Powyższa kwota stanowi sumę świadczeń uiszczonych przez powódkę tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 05.05.2008 r. do dnia 05.06.2023 r. w PLN i od 05.12.2019 r. do 05.06.2023 r. w (...). Powódka udokumentowała żądane kwoty zaświadczeniem wystawionym bezpośrednio przez bank, którego autentyczności pozwany nie podważył. Pozwany oświadczył, że nie kwestionuje wskazanej przez powódkę sumy wpłat w okresie od 05.05.2008 r. do dnia 05.06.2023 r. r. (oświadczenie pozwanego – k. 247v). Z tego względu Sąd pominął wnioski stron o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego.

Z tej przyczyny Sąd oparł na wskazanym zaświadczeniu swoje ustalenia, co do wysokości należnego powódce świadczenia.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie(...), w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona im kwota kredytu.

Powódka żądała zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od dochodzonych kwot od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty - i to żądanie zostało uwzględnione w całości.

Pismem z dnia 09.08.2023 r. powódka powołując się na nieważność umowy kredytu wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz kwot 91.318,50 zł i 2.708,99 CHF – w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Pozwany odebrał pismo w dniu 14.08.2023 r. i w wyznaczonym terminie nie spełnił żądania. Wobec powyższego pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu wyżej wskazanego świadczenia od dnia 22.08.2023 r. i od tej daty Sąd orzekł o początku biegu odsetek ustawowych za opóźnienie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na aktualne orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że odsetki za opóźnienie od nienależnego świadczenia z tytułu uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych należą się od dnia wydania wyroku. Wobec powyższego odsetki należą się od dnia, w którym pozwany bank został w sposób jednoznaczny poinformowany przez kredytobiorców o tym, że w ich ocenie umowa jest nieważna bądź zawiera klauzule niedozwolone i zostało prawidłowo sformułowane żądanie zapłaty.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie na rzecz powódki od kwot 91.318,50 zł i 2.708,99 CHF od dnia 22.08.2023 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie II sentencji wyroku.

Uwzględnienie tych żądań głównych dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądań ewentualnych.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powódki w całości. Powódka wygrała proces w całości.

Koszty procesu po stronie powódki obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnego) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (5.400 zł).

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.417 zł, o czym orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku.