Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Krystian Szeląg
Protokolant:	Sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M., B. M.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr KH (...) z dnia 24.11.2008 r. zawarta pomiędzy powodami, a (...) Bank Spółka Akcyjna w W., poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna w W. jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów M. M. i B. M. kwotę 133.382,89 (sto trzydzieści trzy tysiące trzysta osiemdziesiąt dwa, 89/100 złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 września 2024 r. do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.817,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1511/24

UZASADNIENIE

Powodowie B. i M. M. pozwem z dnia 16.09.2024 r. (data nadania 23.09.2024 r.) skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W., wnieśli o:

1.  ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr KH (...) z dnia 24 listopada 2008 roku zawarta z (...) Bank S.A. jako poprzednikiem prawnym pozwanego;

2.  zasądzenie od Pozwanego na ich rzecz kwoty 133382,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 sierpnia 2024 roku do dnia zapłaty - tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych wniesionych przez Powodów na poczet nieważnej umowy kredytu hipotecznego;

ewentualnie wnieśli o:

3.  zasądzenie od pozwanego Banku na ich rzecz kwoty po 50000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 września 2023 rok do dnia zapłaty - z tytułu nadpłaty rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powodów na rzecz pozwanego od dnia zawarcia umowy do dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu pozwu wskazali, że istotą sporu pomiędzy stronami
w niniejszej sprawie pozostaje kwestia oceny zgodności z prawem powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego oraz ocena treści postanowień zawartych w:

- § 1 ust. 4, § 7 ust. 6, § 14 ust. 5 umowy kredytu,

- § 4 ust. 1, § 6 ust. 1, § 11 ust. 5, regulaminu,

pod kątem ich abuzywności w świetle przepisów prawa, skutku ich abuzywności dla ostatecznego kształtu powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego, w tym również w kontekście oceny jego ewentualnej całkowitej nieważności na skutek ich bezskuteczności, a w konsekwencji określenia wymiaru w jakim pozwana pozostawać będzie bezpodstawnie wzbogaconą kosztem strony powodowej.

W ocenie strony powodowej umowa poddana ocenie Sądu w niniejszym postępowaniu winna zostać oceniona jako bezwzględnie nieważna w świetle obowiązujących przepisów prawa już na etapie oceny prawnej jej brzmienia przed dokonaniem kontroli incydentalnej kwestionowanych postanowień. Umowa jest nieważna z uwagi na sprzeczność z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, przekroczenie granic swobody umów, naruszenie zasad współżycia społecznego.

Jednocześnie kwestionowane postanowienia stanowią w świetle przepisów prawa postanowienia abuzywne, zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść pozwanej, która wykorzystała swoją silniejszą pozycję (jako przedsiębiorcy) względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym ocenić je należy jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei prowadzić będzie do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe.

Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych przez pozwaną od strony powodowej stanowi świadczenia nienależne, którego zwrotu strona powodowa może się domagać na podstawie treści art. 405 k.c. w zw. z treścią art. 410 k.c., co też czyni w żądaniu niniejszego pozwu.

(pozew k. 4-36, protokół rozprawy – k 390).

W odpowiedzi na pozew pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany przed wdaniem się w spór zakwestionował wartość przedmiotu sporu podaną przez powoda w pozwie.

Pozwany zarzucił, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie. Ponadto podał, że:

1. bank w sposób należyty zrealizował wobec kredytobiorców obowiązek informacyjny, w szczególności poinformował o ryzyku kursowym wynikającym z umowy, zaś mimo przekazanych informacji i przedstawienia oferty kredytu zlotowego, kredytobiorcy samodzielnie zdecydowali się na zawarcie spornej Umowy, tym samym przyjmując na siebie ryzyko z nią związane;

2. postanowienia dotyczące indeksacji nie są abuzywne, przede wszystkim z uwagi na brak rażącego naruszenia interesów kredytobiorców jako konsumentów wskutek stosowanych przez bank kursów (...) w celu realizacji zasady indeksacji, ponieważ kursy te odpowiadały kursom rynkowym i nie były wyznaczane w sposób dowolny;

3. umowa kredytu jest ważna, nie jest sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego, ani zasadą swobody umów wyrażoną w treści art. 353 ¹ k.c., zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu i nie zmienia tego nawet eliminacja z umowy kredytu wszystkich postanowień dotyczących indeksacji (co byłoby nieuzasadnione);

4. w przypadku braku oznaczenia w umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej zasad wyznaczania przez bank kursu tej waluty, ewentualna abuzywność postanowień występuje tylko w części odsyłającej do tabel kursowych Banku; nie podważa natomiast samego mechanizmu indeksacji;

5. radykalna eliminacja z umowy całego postanowienia redakcyjnego lub nawet kilku postanowień w sytuacji, gdy norma prawna o niedozwolonym charakterze zawiera się tylko w części danego postanowienia/postanowień stanowi zbyt daleko idącą ingerencję sądu w treść umowy objętej wolą stron, czyli narusza konsensus stron;

6. zgodnym zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej;

7. znajdującym uzasadnienie w przepisach prawa skutkiem ewentualnej abuzywności powinno być co najwyżej zastosowanie kursów średnich (...) ustalanych i publikowanych przez NBP,

8. możliwe jest przy tym zastosowanie art. 358 § 2 k.c., ponieważ:

a) przepis ten odnosi się do zobowiązań wyrażonych nominalnie, pierwotnie w walucie obcej, to tym bardziej odnosi się do zobowiązań wyrażonych w tej walucie w wyniku ich przewalutowania dokonanego wyłącznie w celu indeksacji (a maiori ad minus),

b) z orzecznictwa (...) (tj. wyroku z dnia 14.03.2019 r. w sprawie (...), wyroku z dnia 02.09.2021 r. w sprawie (...), wyroku z dnia 20.09.2018 r. w sprawie C-51/17, a także wyroku z dnia 26.03.2019 r. w sprawie C-70/17) wynika możliwość zastosowania w miejsce podlegających eliminacji nieuczciwych warunków umownych przepisów dyspozytywnych, które weszły w życie po zawarciu umowy kredytu,

c) zasada stosowania kursu średniego NBP przed datą wejścia w życie art. 358 § 2 k.c. obowiązywała w polskim prawie jako ustalony zwyczaj,

d) zastosowanie kursu średniego NBP do umów indeksowanych do waluty (...) zostało usankcjonowane w świetle orzecznictwa krajowego,

e) jego zastosowanie jest zgodne z celem dyrektywy 93/13/EWG, jakim jest przywrócenie równowagi stron, a nie zastąpienie jednego stanu zaburzenia równowagi kontraktowej na korzyść przedsiębiorcy kolejnym stanem zachwiania tej równowagi, tym razem na korzyść konsumenta (odpowiedź na pozew k. 146-175).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie wystąpili w dniu 6.10.2008 r. do poprzednika prawnego pozwanego (...) Banku S.A. – z wnioskiem o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 90.000 zł. Jako wnioskowaną walutę wskazano (...). We wniosku kredytowym zawarto oświadczenie kredytobiorców o ponoszeniu ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz oświadczenie o ponoszeniu ryzyka kursowego. Powodowie oświadczyli, że mają pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy może nastąpić niekorzystna dla niego zmiana kursu waluty indeksacji kredytu, co spowoduje podwyższenie kredytu, a także odsetek/kwoty raty kapitałowo – odsetkowej przypadających do spłat, a wyrażonych w złotych.

(dowód: wniosek k. 192-193, informacja k. 194, symulacja k. 195 )

W dniu 24.11.2008 r. powodowie zawarli z (...) Bankiem S.A umowę o kredyt hipoteczny nr KH (...). Kwotę i walutę kredytu określono na kwotę 92.045,00 zł.

W § 1 pkt 3.5 umowy wskazano, że kredyt jest indeksowany kursem (...). Kredyt został udzielony na okres 240 miesięcy, spłata w ratach annuitetowych. Stopa bazowa wynosiła 2,81 %, marża 2,10 % (§ 1 ust. 3).

Według § 1 ust. 4 umowy kwota kredytu wyrażona w walucie obcej według kursu kupna waluty określonego w Tabeli obowiązującej w Banku na dzień sporządzenia umowy wynosi 39.169,75 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość Kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy może być różna od podanej w niniejszym punkcie.

Zgodnie z § 2 umowy kredyt przeznaczony był na dokończenie budowy domu jednorodzinnego.

Zgodnie z § 6 ust. 1 umowy bank pobiera od kredytobiorcy jednorazową, bezzwrotną prowizję przygotowawczą w wysokości 1,50% kwoty kredytu, tj. 1.350 PLN, płatna najpóźniej w dniu uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy, lub z kwoty kredytu.

Kredyt oprocentowany jest wg zmiennej stopy procentowej, składającej się ze stałej w okresie kredytowania marży banku (§ 1 pkt 3.13.) oraz aktualnej w danym kwartale stopy bazowej, ogłaszanej w tabeli obowiązującej w banku. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosi 4,36%. Zmiana wysokości oprocentowania może następować w przypadku zmiany stopy bazowej określonej dla danej waluty lub zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą indeksacji. O każdej zmianie oprocentowania bank zawiadamia kredytobiorcę i poręczycieli na piśmie. Zmiana wysokości oprocentowania dokonana zgodnie z niniejszym postanowieniem nie stanowi zmiany umowy. Kredytobiorca ponosi ryzyko związane ze zmianą wysokości stopy bazowej mającej bezpośredni wpływ na wysokość miesięcznych rat spłaty. Kredytobiorca zaciągający kredyt indeksowany do waluty obcej ponosi dodatkowo ryzyko kursowe tj. ryzyko wynikające z wahań ceny danej waluty w okresie spłaty kredytu co może mieć również wpływ na wysokość innych opłat np. z tytułu ubezpieczenia (§ 6 ust. 2).

Od zadłużenia przeterminowanego bank pobiera od dnia następnego, w którym miała nastąpić płatność da dnia poprzedzającego dzień spłaty włącznie, bez odrębnego wzywania do zapłaty, odsetki karne, których wysokość jest określona w Tabeli w odniesieniu do stopy kredytu lombardowego NBP. Zmiana wysokości odsetek karnych wynikająca za zmiany wysokości stopy lombardowej nie stanowi zmiany Tabeli, jak również nie stanowi zmiany umowy. Wysokość oprocentowania karnego ulega zmianie w przypadku każdorazowej zmiany stopy lombardowej NBP. Nowa wysokość oprocentowania karnego obowiązuje od następnego dnia roboczego po zmianie wysokości stopy lombardowej. Odsetki karne dla zadłużenia przeterminowanego wg Tabeli obowiązującej w dniu zawarcia umowy równe są czterokrotności stopy procentowej kredytu lombardowego NBP i wynoszą 30 % rocznie (§ 6 ust. 3).

Wysokość odsetek karnych, składek, opłat i prowizji, z zastrzeżeniem pkt 1. może ulegać zmianom. O zmianach wysokości odsetek karnych, w sytuacji, w której stanowi to zmianę tabeli, jak również o zmianach składek, spłat i prowizji kredytobiorca będzie informowany na piśmie wraz z podaniem daty ich wejścia w życie. Jeżeli w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania na piśmie zmienionych postanowień Tabeli Kredytobiorca nie złoży w banku pisemnego oświadczenia o odmowie ich przyjęcia. Kredyt będzie obsługiwany na nowych warunkach. Pisemna odmowa zaakceptowania zmian skutkuje rozwiązaniem umowy z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia liczonego od daty wpływu pisma do Banku, ze skutkami określonymi w § 11 (§ 6 ust. 7).

W § 4 ust. 2 umowy wskazano, że ubezpieczenie kredytu zostało zawarte w (...) S.A. Forma płatności opłaty refinansującej była kredytowana. Okres ochrony wynosił 6 miesięcy, natomiast stawka opłaty wynosiła 0,4% kwoty kredytowanego brakującego wkładu własnego (§ 1 pkt 3.16)

Zgodnie z § 7 umowy kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu w miesięcznych ratach annuitetowych. Kwoty rat spłaty kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym dzień spłaty raty określonym w umowie (§ 7 ust. 6).

O aktualnej wysokości rat spłaty kredytu, składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej oraz aktualnym oprocentowaniu bank informuje wysyłając listem zwykłym harmonogram spłat na kolejny kwartał lub jego część, przy czym nie wyklucza to innych form komunikowania kredytobiorcy wysokości najbliższej raty spłaty kredytu. Nieotrzymanie harmonogramu nie zwalnia kredytobiorcy z obowiązku dokonania należnej spłaty, w takim przypadku kredytobiorca jest zobowiązany uiścić ratę spłaty, składkę ubezpieczeniową, opłatę refinansującą - w takiej samej wysokości jak w miesiącu poprzednim, a ratę kredytu indeksowanego kursem waluty obcej w takiej samej wysokości jak w miesiącu poprzednim w przeliczeniu na PLN po kursie określonym w regulaminie. W przypadku uruchamiania kredytu w formie transz, bank aktualizuje harmonogram po uruchomieniu każdej transzy informując kredytobiorcę o wysokości rat spłaty w najbliższym kwartale, obliczając odsetki zgodnie z aktualnym saldem zadłużenia (§ 7 ust. 7 umowy).

W § 10 umowy kredytu, zostały zawarte oświadczenia o poinformowaniu kredytobiorcy o ponoszeniu ryzyka w związku ze zmianą kursów walutowych oraz ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz o tym, że zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat spłaty.

W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia umowy, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego na dzień przewalutowania kursu sprzedaży waluty określonego w Tabeli (§ 11 ust. 5).

W § 14 ust. 5 umowy bank zastrzegł sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli w okresie obowiązywania umowy wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności, gdy nastąpi zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, zmiana zakresu i/lub formy realizacji określonych czynności i usług, lub zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez bank.

Integralną część umowy stanowił m.in. Regulamin (§ 14 ust. 4 umowy).

W § 2 ust. 14 regulaminu wskazano, że Tabela oznacza Tabelę oprocentowania, Tabelę kursów walut oraz Tabelę opłat i prowizji Banku dla Kredytów i P. hipotecznych, obowiązujące w Banku, dostępne w placówkach, na stronie internetowej oraz pod numerem infolinii telefonicznej, stanowiące integralną część Umowy.

Zgodnie z § 6 ust. 1 regulaminu kredyt może zostać uruchomiony jednorazowo lub wieloetapowo w postaci transz, zgodnie z treścią umowy. Wysokość zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu indeksowanego do waluty obcej wyrażona jest w walucie obcej, po przeliczeniu uruchomionych środków po kursie kupna danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu ich uruchomienia.

Tabela kursów walut mogła ulec zmianie w trakcie dnia roboczego. Zmiana kursu waluty nie stanowiła zmiany umowy i nie podlegała doręczeniu na piśmie (§ 8 ust. 10 regulaminu).

W § 11 ust. 5 regulaminu wskazano, że kwoty rat kredytu indeksowanego do waluty obcej określone są w walucie obcej a spłacane w PLN, przeliczone po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z tabelą obowiązującą w dniu poprzedzającym spłatę raty określonym w umowie.

Stosownie do § 13 ust. 5 regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, zmiana waluty indeksacji na PLN następuje po kursie sprzedaży danej waluty w dniu przewalutowania zgodnie z Tabelą. Natomiast zmiana waluty kredytu z PLN na walutę obcą jako walutę indeksacji następuje po kursie kupna danej waluty w dniu przewalutowania, zgodnie z Tabelą.

Jeżeli kredytobiorca nie spłaci w terminie całości kapitału, raty kapitałowo-odsetkowej, raty odsetkowej, należnej w danym okresie składki ubezpieczeniowej, opłaty refinansującej koszty ubezpieczenia, prowizji lub innej należnej opłaty, niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym. Należności banku wynikające z kredytu indeksowanego kursem waluty obcej podlegają przeliczeniu na PLN po kursie sprzedaży danej waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w dniu wymagalności tych należności (§ 15 ust. 1 regulaminu).

W § 18 ust. 6 regulaminu bank zastrzegł sobie prawo do zmiany stawek procentowych i kwotowych ujętych w Tabeli w okresie obowiązywania umowy, wyłącznie z ważnych przyczyn, w szczególności gdy nastąpi:



zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa,



zmiana stopy inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych,



zmiana zakresu lub formy realizacji określonych czynności i usług



zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank.

(dowód: umowa k. 40-51, regulamin k. 208-211, polisa k. 54, 57 umowa cesji praw z umowy ubezpieczenia k. 55-56, 58-59)

Kredyt został uruchomiony w transzach w łącznej kwocie 92.045,00 zł, z czego kwota 1.350 zł stanowiła kredytowaną prowizję przygotowawczą, kwota 368 zł kredytowaną opłaty refinansującej koszt ubezpieczenia niskiego wkładu oraz kwota 327 zł kredytowana opłata za ubezpieczenie nieruchomości.

W okresie od 3.12.2008 r. do 31.05.2024 r. powodowie dokonali spłat rat kapitałowo-odsetkowych w kwocie 133.382,89 zł.

(dowód: wniosek o wypłatę kredytu k. 221 , zaświadczenie o udzieleniu kredytu k. 226-228, zaświadczenie k. 60-69)

Umowa była aneksowana.

(dowód: aneks nr (...) k. 52-53)

Pismem z dnia 15 sierpnia 2024 r. powodowie zareklamowali przedmiotową umowę kredytu wzywając pozwanego do zapłaty kwoty 133.382,89 zł tytułem nienależnie pobranych środków w okresie w związku z nieważnością umowy – w terminie 30 dni od otrzymania pisma. Pozwany otrzymał przedmiotowe pismo 28 sierpnia 2024 r.

W odpowiedzi na powyższe, pozwany bank pismem z dnia 5 września 2024 r. udzielił powodom negatywnej odpowiedzi.

(dowód: potwierdzenie odbioru k. 70, reklamacja k. 71-72, odpowiedź pozwanego k. 73-82)

Środki z kredytu powodowie przeznaczyli na dokończenie budowy domu służącego im do wspólnego zamieszkania. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona ani zarejestrowana działalność gospodarcza. Przedstawiciel Banku zapewniał powodów o stabilności kursu (...) i bezpieczeństwie kredytu. Powodowie nie mieli możliwości zabrania projektu umowy ze soną i zapoznania się z nim. Umowa była już wydrukowana i gotowa do podpisu. Powodowie nie negocjowali umowy. Środki z kredytu zostały wypłacone w PLN i w tej walucie powodowie dokonują spłaty rat. O tym, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne dowiedzieli się w 2024 r. Powodowie pouczeni o skutkach nieważności umowy oświadczyli, że są ich świadomi, jednocześnie podtrzymali żądanie pozwu.

( dowód: zeznania powodów k. 241v-242)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle ustalonego stanu faktycznego, powództwo o ustalenie nieważności stosunku prawnego zasługiwało na uwzględnienie, a żądanie zapłaty z tytułu nieważności umowy zasługiwało na uwzględnienie w znacznej części.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt – niekwestionowane przez strony – dokumenty, nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności. Sąd uwzględnił również zeznania powodów w zakresie w jakim znajdują odzwierciedlenie w pozostałym materiale dowodowym.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków W. S. oraz R. F.. Okoliczności na jakie mieliby zeznawać są nieprzydatne do rozstrzygnięcia sprawy, nadto zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w pełni pozwala na prawidłowe rozpoznanie sprawy. Sąd Okręgowy w Olsztynie, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, podziela także stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, ostatnio wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 31 maja 2023 r., w sprawie o sygn. akt I ACa 1631/22, który wskazał, iż: „Mając natomiast na uwadze to, iż umowa była zawierana dawno temu – w 2007 r. wysoce wątpliwe jest, aby świadek dysponował szczegółową wiedzą odnośnie tej konkretnej umowy. W zakresie okoliczności dotyczących zawierania umowy kredytu, w szczególności udzielania należytych informacji, istotne znaczenie mogły mieć dowody z dokumentów i to co z nich wynika, a nie zeznania świadka. Zeznania świadka nie mogłyby podważać treści i wniosków wynikających z tych dokumentów, w tym w szczególności z samej umowy kredytu”.

Sąd pominął wniosek dowodowy powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na rozpoznanie niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wniosek pozwanego o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu nie zasługiwał na uwzględnienie. Wartość przedmiotu sporu stanowi bowiem suma wartości roszczenia niepieniężnego i roszczenia pieniężnego.

Między stronami bezsporny był przy tym fakt zawarcia umowy kredytu o określonej treści, którą to przedstawia załączona umowa. Nadto, bezspornym było, że powód zawarł przedmiotową umowę o kredyt jako konsument.

Odnosząc się do żądania pozwu o ustalenie, należy wskazać, że powód może żądać ustalenia przez sąd stwierdzenia nieważności stosunku prawnego, gdyż posiada w tym interes prawny.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny strony polegał na tym, że strona powodowa domagała się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ją z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

W tym stanie rzeczy w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy kredytowej, czy umowa kredytowa jest ważna i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje wszelkie wątpliwości co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa a jeśli tak to w jakim zakresie.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania oraz inne niezbędne warunki.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Jakkolwiek też przeliczenie dotyczące indeksacji następowało z zastosowaniem tabeli kursów obowiązującej w pozwanym Banku, skutkiem tego zastosowania nie jest unicestwienie czy unieważnienie umowy w całości.

Postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że Bank udzielił kredytu w złotych polskich (§ 1 ust. 3.1 umowy), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 7 umowy) nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie. Pozwany zaś nie wykazał żadnymi dowodami, aby kredyt był wypłacony w (...) i w tej walucie był przez kredytobiorcę spłacany.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego. Przy czym, przepisy ustawy prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Ponadto dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. W dacie zawarcia umowy nie wykazano, aby istniały okoliczności pozwalające uznać, że nastąpi gwałtowne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego. Rzeczą powszechnie znaną i nie wymagającą dowodu jest przy tym, że kursy walut ulegają zmianom, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadek. Na zmianę kursu waluty wpływa bowiem szereg czynników ekonomicznych (np. stan gospodarki, inflacja, poziom stóp procentowych itp.), jak i pozaekonomicznych (np. polityczne). Znaczne osłabienie złotego do franka szwajcarskiego nastąpiło w 2011 roku (w związku ze światowym kryzysem finansowym), a następnie w 2014 roku (w związku z decyzjami banku centralnego), przy czym strona powodowa nie wykazała, aby te okoliczności mogły zostać przewidziane przez bank w momencie zawierania spornej umowy.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Ponadto Sąd zbadał umowę pod kątem abuzywności klauzul zawartych w tejże umowie, a dotyczących określenia wysokości kredytu w (...) i sposobu spłaty.

Kolejno odnieść należało się do zgłoszonych przez powoda zarzutów odnośnie postanowień umownych zawartych § 1 ust. 4, § 7 ust. 6, § 14 ust. 5 umowy kredytu oraz § 4 ust. 1, § 6 ust. 1, § 11 ust. 5, regulaminu, jako zawierających klauzule abuzywne a dotyczące klauzul indeksacyjnych określających sposób przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty po kursie, który nie był znany w chwili zawarcia umowy, jak też kształtowania przez bank wysokości kursu waluty, według którego rozliczano następnie spłatę kredytu.

W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie powodowie występują w charakterze konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Powyższa okoliczność nie była zresztą kwestionowana przez stronę pozwaną.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 3 k.p.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione zaś są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

W uchwale SN podjętej w sprawie o sygnaturze III CZP 29/17, mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wskazał, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Zgodnie też z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie (...) - wyrok SA Warszawa z dnia 14-06-2013 r., z 15.05.2012 r. w sprawie (...), wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie (...)).

Wskazane wyżej postanowienia odwoływały się do kursu obowiązującego w kredytującym banku, zgodnie z tabelą kursów walut kupna/sprzedaży ogłaszaną w siedzibie banku, nie wskazując równocześnie szczegółowych zasad określania sposobu ustalania kursu wymiany walut. W ocenie Sądu, należy je uznać za naruszające interes konsumentów w sposób rażący. Nie budzi bowiem wątpliwości, że zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchomianego – kursu kupna oraz innego dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Tym bardziej, że nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorców, a wynikały ze wzorca stosowanego przy zawarciu umowy kredytu. Nieuzgodnione indywidualnie postanowienie upoważniające pozwanego do dobrowolnego ustalania kursu kupna i sprzedaży, miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. W realiach niniejszej sprawy jest niewątpliwe, że pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości zobowiązania. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Rozwiązanie to należy uznać za prawnie relewantną konsekwencję nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącą do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne. (vide: wyrok SN z dnia 2.10.2019 r., (...)).

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty (...) i możliwości jej samodzielnego ustalania, bez jasno sprecyzowanych i obiektywnych kryteriów były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Różnica między tymi kursami, czyli tzw. spread walutowy, w uproszczeniu powinien zawierać w sobie koszt zakupu waluty i marżę (zysk) towarzyszący jej sprzedaży. Sąd nadal podziela wyrażony w innych sprawach na podobnym tle pogląd, że naliczenie spreadu ma ekonomiczne uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i sprzedaży waluty, gdzie są ponoszone rzeczywiste koszty i można oczekiwać wynagrodzenia za rzeczywiście powzięte czynności. Nie ma natomiast uzasadnionych podstaw stosowanie spreadu przy rozliczaniu wypłaty i spłaty kredytu udzielanego, wypłacanego i spłacanego w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanego kursem waluty obcej. W przypadku takiego kredytu nie dochodzi bowiem do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu, a jedynie do szeregu obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytu udzielonego w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Stosowanie w tym celu różnych kursów nie ma zatem racjonalnego uzasadnienia. Bank nie ponosi bowiem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien również oczekiwać ich zwrotu, jak i dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności.

Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt ustalony w walucie obcej i wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro zatem wskazane wyżej postanowienia umowy, dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być faktycznie swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy, nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcą i kształtowały jego zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, miały one charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., tym samym też nie wiążą powoda.

Oceny tej nie zmienia sposób, w jaki bank pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie kredytu w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych i powstania związanych z tym kosztów.

Skutkiem uznania wskazanych wyżej zapisów za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia powoda.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr 1966950, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białystoku z dnia 08 sierpnia 2019 r., (...)). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C -260/18. (...) podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem (...) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione. W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Odwołując się wyroku Sądu Najwyższego z 20.05.2022 r., (...) 943/22 (LEX nr 3350117), należy wskazać, że „przy ocenie umowy z odwołaniem się do dyrektywy 93/13 i art. 3851 k.c. sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego, tak nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...) 405/22). Takie działanie w istocie nie różniłoby się bowiem od uzupełniania umowy po pominięciu zamieszczonych w niej klauzul abuzywnych, do czego krytycznie odniósł się (...).

Nie budzi obecnie wątpliwości, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 87 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 204/13, "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr 1, s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, oraz z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79).

Przepisy dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. sprzeciwiają się uzupełnianiu przez sąd krajowy umowy przez zmianę nieuczciwego warunku na podstawie przepisu prawa krajowego. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje też, że nie jest dopuszczalne częściowe utrzymanie nieuczciwego warunku umownego w mocy przez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze, o ile sprowadzałoby się to do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany treści umowy (zob. też uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. - zasada prawna - III CZP 6/21, OSNC 2021, Nr 9, poz. 56; uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021, Nr 6, poz. 40; postanowienie Sądu Najwyższego z 6 lipca 2021 r., III CZP 41/20, MoP 2021, Nr 15, s. 775; wyroki (...) z dnia 3 października 2019 r., C260/18, i z dnia 29 kwietnia 2021 r., C-19/20).”

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. Zgodnie z ugruntowanym już, najnowszym orzecznictwem, w przypadku uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do mechanizmu waloryzacji kredytu, określającego sposób ustalania kursu waluty obcej, niemożliwym jest przyjęcie w miejsce tego postanowienia innego sposobu określania kursu waluty obcej, a wynikającego z przepisów prawa lub zwyczajów. Dlatego też gdy nie można ustalić wiążącego strony kursu waluty obcej, umowa ta nie wiąże stron także w pozostałym zakresie. Zatem należy podzielić stanowisko wyrażone w orzecznictwie, że brak jest koniecznych składników umowy kredytu z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W tym miejscu wskazać także należy, że powód wskazał także na niedozwolony charakter § 6 ust. 2, 3 i 7 umowy, pozwalającego na kształtowanie wysokości oprocentowania rat kredytowych przez pozwanego przy braku precyzyjnego określenia czynników wpływających na jego wartość.

Zauważyć tu należy, iż kredyt oprocentowany był z założenia według zmiennej stopy procentowej, jakkolwiek ustalona była w wysokości określonej w § 1 umowy, jednakże – co wymaga podkreślenia była to wysokość określona na dzień zawarcia umowy przy czym poza sporem jest, że w umowie strony umówiły się na kredyt oprocentowany według zmiennej stopy procentowej.

Stosownie do art. 76 Prawa bankowego, w razie stosowania zmiennej stopy oprocentowania kredytu należy określić w umowie kredytowej warunki jej zmiany. Warto przy tym zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 4.11.2011 r., (I CSK 46/11, LEX nr 1102253), zgodnie z którym klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego, lecz powinna dokładnie wskazywać czynniki (okoliczności faktyczne) usprawiedliwiające zmianę oprocentowania oraz relację między zmianą tych czynników, a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, określając precyzyjnie wpływ zmiany wskazanych okoliczności na zmianę stopy procentowej, a więc kierunek, skalę, proporcję tych zmian.

Zastrzeżenie przez bank zmiennej stopy procentowej kredytu nie stanowi rzecz jasna samo przez się niedozwolonej klauzuli wzorca umownego w rozumieniu art. 385 ¹ kc, niemniej sposób określenia przez bank dalszych warunków zmiany stopy procentowej kredytu podlega ocenie z punktu widzenia praw konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność w odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla kontrahenta określenia tych warunków (por. postanowienie SN z 21.12.2011 r., I CSK 310/11, LEX nr 1108504).

W niniejszym stanie faktycznym strony ustaliły, że oprocentowanie kredytu będzie ulegało zmianie w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju, którego waluta jest podstawą waloryzacji.

Pomijając wielość i zmienność czynników jakie mogą wpływać na wspomniane „parametry finansowe” należy zauważyć, że w zakwestionowanej klauzuli bank w żaden sposób nie uczynił zadość wymaganiom stawianym przez art. 76 Prawa bankowego w szczególności nie wskazał kierunku, skali i proporcji zmian oprocentowania.

W ocenie sądu eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c., art. 69 ustawy Prawo bankowe, art. 385 ¹ k.c., art. 58 k.c. Sąd ustalił, że umowa kredytu nr KH (...) z dnia 24.11.2008 r. jest nieważna (pkt I wyroku).

Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Stosownie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia, umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy.

Zatem Sąd kieruje się tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank. Powyższe znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego III CZP 11/20 z 16 lutego 2021 r., zgodnie z którą stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenie nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależne otrzymanej kwoty kredytu.

W niniejszej sprawie powodowie w pozwie żądali zapłaty kwoty 133.382,89 zł tytułem zwrotu wszystkich rat, które zapłacił na rzecz banku w okresie od 3.12.2008 r. do 31.05.2024 r. Z zaświadczenia wystawionego przez pozwany bank wynika, iż we wskazanym wyżej okresie powodowie uiścili na rzecz pozwanego, w wykonaniu przedmiotowej umowy kredytu kwotę 133.382,89 zł tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Mając to na uwadze, Sąd na podstawie powołanych przepisów zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 133.382,89 zł (pkt II wyroku).

O obowiązku zapłaty odsetek orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Odsetki zasądzono od dnia 5 września 2024 r. do dnia zapłaty, tj. od dnia sporządzenia pisma odmawiającego zapłaty na rzecz powodów. Sąd miał przy tym na uwadze, iż termin spełnienia świadczenia z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, tym samym termin jego spełnienia winien być określony stosownie do art. 455 k.c. Niewątpliwie w tym dniu pozwany dysponował wezwaniem do zapłaty, w którym roszczenia powodów zostały dostatecznie wyjaśnione i umotywowane. Pozwany odmówił jednak spełnienia świadczenia na rzecz powodów, w związku z czym uznać należy, że miał odpowiedni czas, aby przeanalizować żądania powodów i ustalić swoje stanowisko w sprawie. Tak więc w związku z odmową spełnienia roszczeń na rzecz powodów pozwany znalazł się w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia (pkt II wyroku).

W pozostałym zakresie powództwo o zapłatę odsetek od dochodzonego ze względu na nieważność umowy kredytu roszczenia, zostało oddalone. Powodowie domagali się zasądzenia tychże odsetek od dnia otrzymania reklamacji powodów, jednak wydaje się, że jest to termin zbyt daleko idący. Terminu "niezwłocznie", o którym mowa w art. 455 k.c., nie można utożsamiać z terminem natychmiastowym. O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art. 355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę formułowania zarzutu opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 § 1 k.c. (wyrok z dnia 30 listopada 2020 r., sygn. akt I ACa 360/20, Lex). Mając na względzie fakt, że pozwany jest organizacją o złożonej strukturze i proces decyzyjny wymaga zaangażowania więcej niż jednej osoby, nie jest w praktyce możliwe, aby spełnienie świadczenia na rzecz powodów nastąpiło już w dniu doręczenia pozwanemu pisma zawierającego żądanie w tym zakresie. Niewątpliwie jednak w dniu sporządzenia odpowiedzi na reklamację pozwany zajął stanowisko w sprawie odmawiające spełnienia świadczenia na rzecz powodów, a zatem od tego momentu pozostawał w opóźnieniu w jego spełnieniu. Z powyższych względów na podstawie powołanych przepisów orzeczono jak w pkt III wyroku.

Nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Powód nie wiedział, że świadczy bez podstawy prawnej. Ponadto świadczył w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla powoda konsekwencjami. Roszczenie powoda nie są przedawnione, powód dopiero w 2021 r. dowiedział się, że w umowie znajdują się nieuczciwe postanowienia.

Orzeczenie o kosztach procesu w pkt IV wyroku Sąd oparł na treści przepisu art. 100 k.p.c. W oparciu o powyższy przepis, Sąd włożył na stronę pozwaną obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, gdyż powód uległ tylko co do nieznacznej części swojego żądania. Na koszty procesu poniesione przez powoda składały się: opłata za udzielone pełnomocnictwo w wysokości 17 zł, opłata sądowa od pozwu w wysokości 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 10.800 zł. Łącznie Sąd zasądził na rzecz powoda kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Jednocześnie, Sąd nie znalazł podstaw do przyznania wynagrodzenie w stawce wyższej niż minimalna. Zakres czynności zawodowego pełnomocnika powoda w przedmiotowej sprawie należał do typowych w tego rodzaju sprawach.