Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa D. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powódki D. S. kwoty: 45 288,73 zł (czterdzieści pięć tysięcy dwieście osiemdziesiąt osiem złotych siedemdziesiąt trzy grosze) i 20 851,68 CHF (dwadzieścia tysięcy osiemset pięćdziesiąt jeden franków szwajcarskich sześćdziesiąt osiem centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot:

- 44 130,91 zł i 20 851,68 CHF – za okres od 13 sierpnia 2024 r. do dnia zapłaty,

- 1157,82 zł – za okres od 9 listopada 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 1580/24

UZASADNIENIE

Powódka D. S. w dniu 7.10.2024 r. wniosła o:

1)  zasądzenie od (...) Bank (...) S.A. na jej rzecz kwot: 45 288,73 zł i 20 851,68 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę w wykonaniu nieważnej umowy kredytu mieszkaniowego Własny K. hipoteczny nr 203- (...) z 23.12.2005 r. - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot: 44 130,91 zł i 20 851,68 CHF od 13.08.2024 r. do dnia zapłaty i 1157,82 zł od 15. dnia po doręczeniu pozwu – do dnia zapłaty

ewentualnie (na wypadek uznania przez Sąd, że umowa jest ważna z pominięciem niedozwolonych klauzul) zasądzenie od pozwanej kwot: 5362 zł i 8068 CHF stanowiących nadpłatę rat kapitałowo-odsetkowych spełnionych w okresie od 1.02.2006 do 1.12.2020 r. - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 13.08.2024 r. do dnia zapłaty,

2)  zasądzenie od (...) Bank (...) S.A. na jej rzecz kwot: 28 047,48 zł i 12 735,07 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę w wykonaniu nieważnej umowy pożyczki hipotecznej nr (...) z 2.09.2005 r. - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 14.08.2024 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie (na wypadek uznania przez Sąd, że umowa jest ważna z pominięciem niedozwolonych klauzul) zasądzenie od (...) Bank (...) S.A. na jej rzecz kwot: 2108 zł i 4316 CHF stanowiących nadpłatę rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 1.10.2005 r. do 13.10.2020 r. - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 14.08.2024 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazała, że w 2005 r. powódka podjęła decyzję o budowie domu na zaspokojenie swych potrzeb mieszkaniowych. W tym celu zamierzała zmienić przeznaczenie istniejącego na swej działce budynku gospodarczego, przy czym inwestycja miała polegać w zasadzie na jego rozbiórce i budowie od podstaw nowego budynku mieszkalnego. Dążąc do uzyskania źródła finansowania powódka zapoznawała się z ofertą kilku banków, jednak ostatecznie zdecydowała się na bank (...) S.A., który był w przekonaniu powódki najbardziej wiarygodną instytucją kredytową (wedle wiedzy powódki większość znanych jej osób posiadała kredyty właśnie w tym banku). Ponadto pracownica (...) obsługująca powódkę była bardzo przekonująca. Powódka chciała ubiegać się o kredyt złotowy (zarobki powódki wyrażone były w walucie krajowej i w takiej walucie miała być finansowana budowa domu), jednak pracownica (...) poinformowała, że powódka nie posiada zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w złotówkach i w walucie krajowej mogłaby otrzymać kwotę o połowę niższą niż we frankach szwajcarskich. Kredyt denominowany do (...) zaprezentowano jako korzystniejszą i tańszą alternatywę dla zobowiązania
w walucie krajowej. Pracownica (...) wskazała, że nawet gdyby kurs franka szwajcarskiego wzrósł, to taka forma kredytowania będzie i tak zawsze tańsza niż
w złotówkach. Początkowo powódce zaproponowano pożyczkę hipoteczną denominowaną do franka szwajcarskiego na mniejszą kwotę wskazując, że
w przypadku zwiększenia przychodów, po pewnym czasie będzie mogła ubiegać się
o (...) do (...), który pozwoli uzupełnić sumę potrzebną do sfinansowania budowy domu. Przed podpisaniem umowy pożyczki hipotecznej, jak
i przed podpisaniem umowy kredytu hipotecznego denominowanych do (...) pracownik (...) nie przedstawił powódce pełnej i rzetelnej informacji na temat ryzyka walutowego. W zakresie samej konstrukcji (...) do (...), jej znaczenia i możliwych konsekwencji dla kredytobiorcy udzielono powódce tylko ogólnych informacji. F. szwajcarski był przedstawiany jako waluta stabilna, bezpieczna i nie podlegająca większym wahaniom. Pracownik (...) nie omówił powódce ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu/pożyczki denominowanej do (...) na warunkach opisanych w umowie. W szczególności powódce nie wspomniano o możliwości niekorzystnej zmiany kursu franka szwajcarskiego i nie przedstawiono symulacji mis zmian wysokości rat w takim przypadku. Powódka nie uzyskała również informacji o tzw. spreadzie i o tym, że będzie stanowić on dodatkowe wynagrodzenie (...). Przedstawione powódce projekty umów pożyczki hipotecznej denominowanej do (...) i kredytu denominowanego do (...) nie podlegały zaś negocjacji - powódce przekazano gotowe wzory umów do podpisu, bez możliwości ingerowania w ich treść. Ostatecznie więc
w dniu 2.09.2005 r. powódka zawarła umowę pożyczki hipotecznej nr 206- (...) w kształcie zaproponowanym przez Bank, który jednostronnie ustalił istotne parametry Umowy. Zawarcie Umowy pożyczki sprowadzało się do podpisania pliku przedłożonych powódce gotowych dokumentów. Na warunkach określonych
w Umowie pożyczki Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powódki pożyczkę
w kwocie 15.700,00 CHF, na dowolny cel (§ 2 i 3 Umowy pożyczki). Zgodnie z § 4 ust. 2 pożyczka miała być postawiona do dyspozycji Pożyczkobiorcy do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez Pożyczkobiorcę warunków wypłaty opisanych w § 4 ust. 1 Umowy pożyczki (dokonanie zabezpieczenia pożyczki, złożenie deklaracji (...)1 i opłaty podatku (...), założenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w (...)). Stosownie do § 5 ust. 3 pkt 2) oraz ust. 4 Umowy pożyczki, na finansowanie zobowiązań w kraju pożyczka jest wypłacana w walucie polskiej
i w takim wypadku stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, Wypłata pożyczki miała nastąpić jednorazowo w formie przelewu na wskazany rachunek, zgodnie
z dyspozycją Pożyczkobiorcy (§ 5 ust. 1 Umowy pożyczki). Na podstawie § 6 ust. 1 Umowy pożyczki (...) SA pobiera odsetki od pożyczki w walucie pożyczki według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Stosownie do § 1 pkt 5) Umowy pożyczki stawką referencyjną w przypadku pożyczek udzielanych w (...) jest (...) dla franka szwajcarskiego dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych ((...) (...)). Zgodnie z § 6 ust. 2 Umowy pożyczki w dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 0,76%, marża wynosiła 4,5 p.p. a oprocentowanie pożyczki wynosiło 5,26% w stosunku rocznym. Jako jedno z zabezpieczeń pożyczki w § 11 ust. 1 pkt 1 Umowy pożyczki wskazano hipotekę zwykłą łączną w kwocie 15.700,00 CHF na zabezpieczenie spłaty kapitału z tytułu udzielonej pożyczki (należność główna)
i hipotekę kaucyjną łączną do kwoty 4.082,00 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych tj. odsetek według zmiennej stopy procentowej od udzielonej pożyczki, prowizji i opłat bankowych, kosztów monitów i wezwań do zapłaty, kosztów wyceny nieruchomości i kosztów ustanowienia zabezpieczenia spłaty udzielonej pożyczki, na nieruchomości położonej w K., działka nr (...), dla której prowadzona jest KW Nr (...) przez Sąd Rejonowy w (...) oraz na nieruchomości położonej w (...), działka nr (...), dla której prowadzona jest KW Nr (...), przez Sąd Rejonowy w (...), na rzecz (...) SA.

Wypłata środków z pożyczki w kwocie 38.529,37 zł (o równowartości 15.229,00 CHF) nastąpiła w dniu 2.09.2005 r. po kursie (...) 2,5300. Jednocześnie w tym samym dniu Bank pobral kwotę 471 CHF tytułem prowizji za udzielenie pożyczki.
Od dnia 1.10.2005 r. do dnia 2.01.2012 r. powódka dokonywała spłaty pożyczki hipotecznej w złotówkach, zaś kwoty poszczególnych rat ustalane były
z zastosowaniem kursów sprzedaży obowiązujących w sporządzanej przez Bank (...) kursów. Z kolei od dnia 1.02.2012 r. do dnia 1.09.2020 r. powódka spłacała pożyczkę bezpośrednio w (...), przy czym ostatnią wpłatą dokonała całkowitej spłaty pożyczki. Tytułem realizacji świadczeń wynikających z Umowy pożyczki powódka zapłaciła na rzecz pozwanej 28.047,48 zł oraz 12.735,07 CHF, w tym:
- 27.289,92 zł oraz 12.735,07 CHF - wpłacone tytułem rat (kapitał i odsetki),
- 600,00 zł - tytułem opłaty za oszacowanie wartości nieruchomości, pobrane w dniu 02.09.2005 r.,

- 50,00 zł tytułem opłaty przygotowawczej,

- 107,56 zł tytułem składek ubezpieczeniowych do czasu ustanowienia hipoteki (opłacone w dniach: 22.09.2005 r. - kwota 53,78 zł, 20.10.2005 r. - kwota 26,89 zł, 19.11.2005 r. - kwota 26,89 zł).

Zgodnie z deklaracją pracownika (...), wobec wzrostu przychodów powódki, kilka miesięcy po zawarciu Umowy pożyczki, w dniu 23.12.2005 r. powódka zawarła umowę kredytu mieszkaniowego (...) (...), na podstawie której pozwana zobowiązała się postawić do dyspozycji Kredytobiorcy kredyt w kwocie 30.520 CHF na: budowę i zmianę sposobu użytkowania budynku gospodarczego na mieszkalny w (...) działka nr (...),
z przeznaczeniem na potrzeby własne. Dla kredytowanej nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta KW Nr (...) (§ 2 ust. 1 i 2 Umowy kredytu). Zgodnie z §5 ust. 1 kredyt miał być wypłacony jednorazowo, co miało nastąpić po spełnieniu przez kredytobiorcę warunków wskazanych w § 4 Umowy (dokonanie zabezpieczenia kredytu, złożenie deklaracji (...)1 i opłaty (...), przedłożenie polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) SA.). Kredyt miał zostać postawiony do dyspozycji Kredytobiorcy do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia warunków wypłaty (§4 ust. 2 Umowy kredytu), natomiast w myśl § 5 ust. 2 Umowy kredytu całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do dnia 15.01.2006 r. Zgodnie z § 6 ust. 1 Umowy kredytu (...) SA pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Stosownie do § 1 pkt 6) Umowy kredytu, jako stawkę referencyjną w zakresie kredytów udzielanych w (...) przyjęto (...) dla franka szwajcarskiego ( (...)) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych ((...) (...)). W dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 0,9983 %, marża wynosiła 1,7 p.p. a oprocentowanie kredytu wynosiło 2,6983%,
w stosunku rocznym (§6 ust. 2 zd. pierwsze Umowy kredytu). W § 11 ust. 1 pkt 1) Umowy kredytu wskazano, że jednym z zabezpieczeń jego spłaty jest hipoteka zwykła w wysokości 30.520 CHF na zabezpieczenie spłaty kredytu z tytułu udzielonego kredytu (należności głównej) i hipoteka kaucyjna do kwoty 7.936 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych, na nieruchomości położonej w (...) na działce nr (...) gmina O. na rzecz (...) S.A.
Stosownie do § 5 ust. 3 pkt 2) Umowy kredytu, kredyt miał być wypłacony w walucie polskiej - na finansowanie zobowiązań w kraju, przy czym w takim wypadku do ustalenia wysokości wypłaty kredytu w PLN zastosowanie miał znaleźć „kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego" (§ 5 ust. 4 Umowy kredytu). W § 1 pkt 7) aktualną Tabelę kursów zdefiniowano jako „Tabela kursów (...) SA obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych".
W § 13 ust. 1 Umowy postanowiono, że „spłata zadłużenia Kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek Kredytobiorcy następuje w drodze potrącania przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy nr (...)." Zgodnie zaś z § 13 ust. 7 Umowy kredytu „Potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo- rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów)." Dodatkowo niespłacenie przez Kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i zostaje przeliczona na walutę polską według kursu sprzedaży dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) SA
w dniu, o którym mowa w § 13 ust. 3, czyli w 1. dniu każdego miesiąca kalendarzowego (§ 18 ust. 1). * z § 19 Umowy kredytu: „Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż waluta polska:
3) w formie bezgotówkowej kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej - według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów (...)), obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków.
4) w formie gotówkowej – kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej według kursu kupna dla pieniędzy (aktualna Tabela kursów (...)), obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków."
W przypadku nadpłaty, wypłata kwoty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązującego w (...) SA w dniu wypłaty (§ 22 ust. 2). Z kolei należna (...) SA prowizja od udzielonego kredytu, zgodnie z Taryfą,
w wysokości 1,5% kwoty kredytu, to jest kwota 457,80 CHF zostanie zapłacona jednorazowo przez Kredytobiorcę w dniu zawarcia umowy, w walucie polskiej przy zastosowaniu obowiązującego w dniu zawarcia umowy (aktualna Tabela kursów) kursu sprzedaży dla dewiz w przypadku wpłaty w formie przelewu środków lub sprzedaży dla pieniędzy – w przypadku wpłaty w formie gotówkowej (§10 ust. 1 Umowy kredytu).
Wypłata środków z kredytu w kwocie 73.504,37 zł (o równowartości 30.520,00 CHF po kursie (...) 2, (...)) nastąpiła w dniu 27.12.2005 r. Od dnia 1.02.2006 r. do dnia 2.01.2012 r., jak również w dniach 2.04.2012 r. - 2.05.2012 r., 1.03.2013 r., 1.08.2013 r. i 1.06.2018 r., powódka dokonywała spłaty kredytu w złotówkach, zaś kwoty poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych ustalane były z zastosowaniem kursów sprzedaży obowiązujących w sporządzanej przez Bank (...) kursów. Z kolei od dnia 1.02.2012 r. do dnia 1.12.2020 r. (z zastrzeżeniem ww. wyjątków, kiedy powódka wpłacała incydentalnie kwoty w PLN) powódka spłacała kredyt bezpośrednio w (...), przy czym ostatnią wpłatą dokonała całkowitej spłaty kredytu. Tytułem realizacji świadczeń wynikających z Umowy kredytu powódka zapłaciła na rzecz pozwanej 45.288,73 zł oraz 20.851,68 CHF, w tym:

- 42.913,61 zł oraz 20.851,68 CHF - wpłacone tytułem rat kapitałowo-odsetkowych,
- 1.157,82 zł - opłacone w dniu 23.12.2005 r. tytułem prowizji za udzielenie kredytu,
1.217,30 zł - tytułem składek ubezpieczeniowych do czasu ustanowienia hipoteki (opłacone w dniach wskazanych w zaświadczeniu pozwanej z 13.10.2023 r.). (...), nie określono wysokości ww. kursów, jak i sposobu/kryteriów ich ustalania. Taka informacja nie została również przekazana powódce przez pracownika (...) przed zawarciem spornych Umów. Pismami z dnia 15.07.2024 r. powódka wniosła do pozwanej dwie reklamacje, dotyczące spornych Umów, wzywając do zapłaty:
a) kwoty 28.047,48 zł oraz 12.735,07 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę na podstawie nieważnej umowy pożyczki hipotecznej nr (...) z dnia 2.09.2005 r. (w tym 27.289,92 zł oraz 12.735,07 CHF wpłacone tytułem rat oraz 757,56 zł wpłacone tytułem składek ubezpieczeniowych
i opłat) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, b) kwoty 44.130,91 zł oraz 20.851,68 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę na podstawie nieważnej umowy kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny nr 203- (...) z dnia 23.12.2005 r. (w tym 42.913,61 zł oraz 20.851,68 CHF - wpłacone tytułem rat kapitałowo-odsetkowych oraz 1217,30 zł - wpłacone tytułem składek ubezpieczeniowych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.
W części prawnej uzasadnienia pozwu powódka wskazała, że jej zdaniem, analizując kwestię klauzul waloryzacyjnych ujętych w umowie pożyczki hipotecznej nr 206. (...) z dnia 2.09.2005 r. (tj. § 1 pkt 6, $2, § 5 ust. 3 pkt 2, ust. 4 i 5,
§ 6 ust. 6, § 10 ust. 5 zd. 2, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1, § 19, § 22 ust. 2), jak również w umowie kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny Nr 203- (...) z 23.12.2005 r. (§ 1 pkt 7, § 2 ust. 1, 15 ust. 3 pkt 2, ust. 4 i 5,
§ 10 ust. 1, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1, § 19, § 22 ust. 2) niewątpliwie stanowią one część umów łączących pozwaną - przedsiębiorcę oraz powódkę – konsumenta, gdyż zarówno pożyczka, jak i kredyt zostały zaciągnięte na cel niezwiązany bezpośrednio
z działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22' kc). Powódka w niniejszej sprawie żąda zwrotu kwot uiszczonych tytułem realizacji nieważnych Umów kredytu oraz pożyczki hipotecznej w związku z nieważnością spornych Umów, co nie wywoła u niej niekorzystnych skutków. Tytułem realizacji Umowy pożyczki powódka uiściła na rzecz pozwanej 28.047,48 zł oraz 12.735,07 CHF (tj. łącznie wg kursu średniego franka szwajcarskiego 4, (...) ogłoszonego przez NBP na dzień całkowitej spłaty, tj. 13.10.2020 r. – 81.106,88 zł), podczas gdy tytułem pożyczki otrzymała kwotę 38.529,37 zł plus 471 CHF pobrane na poczet prowizji. Z kolei w ramach wykonania Umowy kredytu powódka wpłaciła pozwanej 45.288,73 zł oraz 20.851,68 CHF (tj. łącznie wg kursu średniego franka szwajcarskiego 4, (...) ogłoszonego przez NBP na dzień całkowitej spłaty, tj. 1.12.2020 r. 131.251,87 zł), podczas gdy tytułem kapitału kredytu otrzymała kwotę 73.504,37 zł. Reasumując, powódka uiściła na rzecz pozwanej tytułem nieważnych Umów znacznie więcej, niż otrzymała z (...) tytułem pożyczki/kapitału kredytu. Podstawą prawną zarzutów powódki jest art. 385 ^{( 1 )}k.c. – umowy są z nim sprzeczne w stopniu skutkującym jej nieważnością a przynajmniej bezskutecznością postanowień kształtujących mechanizm indeksacji.

Pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa w całości. Wprost przyznał wysokość żądań głównych pozwu, zaprzeczył wysokości żądań ewentualnych (punkt III.20, s. 14, k. 79). Zakwestionował roszczenia dochodzone pozwem co do zasady.
W pierwszym rzędzie zarzucił brak konsumenckiego charakteru umowy, wskazując, że kredytowana nieruchomość w (...) była wykorzystywana przez powódkę do prowadzenia działalności gospodarczej. Wskazał ponadto, że umowy nie są dotknięte abuzywnością, ich postanowienia nie są bezskuteczne, umowy w całości są ważne i nie ma podstaw do ewentualnego tworzenia hybrydy kredytu (pożyczki) złotowego i indeksowanego kursem (...). Zakwestionował roszczenie odsetkowe
w całości, zarzucając niewymagalność wierzytelności w związku z brakiem pouczenia o skutkach związanych z uznaniem umów za nieważne. Ponadto zaprzeczył twierdzeniom strony powodowej, że: powódce nie przekazano rzetelnych informacji pozwalających ocenić rozmiar ryzyka związanego z produktem powiązanym z walutą obcą oraz konsekwencji ekonomicznych zastosowanych mechanizmów; faktyczna wysokość zobowiązania pozostawała niemożliwa do określenia; kredytobiorca nie miała wpływu na treść postanowień umów; strona pozwana nie wskazała informacji
o sposobie ustalania kursów walut w bankowej tabeli kursów; kredytobiorca nie była poinformowana o rzeczywistym ryzyku; kwota pożyczki i kredytu nie została ściśle określona; kursy walut były ustalane nietransparentnie i bez obiektywnych kryteriów; świadczenie główne było sformułowane niejednoznacznie; postanowienia umów stanowiły zapisy sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interes konsumenta; powódka posiada interes prawny w ustaleniu nieważności umów.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Na podstawie wiarygodnych zeznań powódki Sąd ustala – zgodnie z pozwem – że w 2005 r. powódka podjęła decyzję o budowie domu na zaspokojenie swych potrzeb mieszkaniowych i tym celu zamierzała zmienić przeznaczenie istniejącego na swej działce budynku gospodarczego, przy czym inwestycja miała polegać w zasadzie na jego rozbiórce i budowie od podstaw nowego budynku mieszkalnego. Z zeznań tych (k. 263) wynika, że powódka była przedsiębiorcą (handel), lecz swoją działalność gospodarczą prowadziła wyłącznie w O. (sklep), zaś cel pożyczki i kredytu to nieruchomość w (...) – chodziło o wyburzenie budynku gospodarczego (obory) i postawienie budynku mieszkalnego. W przypadku pożyczki chodzi o faktyczny (zamierzony przez powódkę) cel umowy, ponieważ zgodnie
z naturą zobowiązania w umowie pożyczki znalazł się zapis o dowolnym celu finansowania. Początkowo powódce zaproponowano w pozwanym banku pożyczkę hipoteczną denominowaną do franka szwajcarskiego na mniejszą kwotę, wskazując, że w przypadku zwiększenia przychodów, po pewnym czasie będzie mogła ubiegać się o (...) do (...), który pozwoli uzupełnić sumę potrzebną do sfinansowania budowy domu. Powódka nie miała w pozwanym banku zdolności na zaciągnięcie kredytu / pożyczki typowo złotowych. Przedstawione powódce projekty umów pożyczki hipotecznej denominowanej do (...) i kredytu denominowanego do (...) nie podlegały zaś negocjacji - powódce przekazano gotowe wzory umów do podpisu, bez możliwości ingerowania w ich treść. I tak, powódka zawarła najpierw umowę pożyczki hipotecznej, a następnie umowę kredytu – obie sporne w tej sprawie.

Na podstawie dołączonych do pozwu dokumentów pochodzących od pozwanego (chodzi przede wszystkim o sporne umowy, zaświadczenia banku oraz korespondencję przedsądową – k. 20-59), o których pozwany w odpowiedzi na pozew stwierdził wprost, że ich nie kwestionuje, Sąd ustala ponadto – zgodnie z pozwem – że:

Na warunkach określonych w Umowie pożyczki Bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powódki pożyczkę w kwocie 15.700,00 CHF, na dowolny cel (§ 2 i 3 Umowy pożyczki). Zgodnie z § 4 ust. 2 pożyczka miała być postawiona do dyspozycji Pożyczkobiorcy do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez Pożyczkobiorcę warunków wypłaty opisanych w § 4 ust. 1 Umowy pożyczki (dokonanie zabezpieczenia pożyczki, złożenie deklaracji (...)1 i opłaty podatku (...), założenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w (...)). Stosownie do § 5 ust. 3 pkt 2) oraz ust. 4 Umowy pożyczki, na finansowanie zobowiązań w kraju pożyczka jest wypłacana w walucie polskiej i w takim wypadku stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, Wypłata pożyczki miała nastąpić jednorazowo w formie przelewu na wskazany rachunek, zgodnie z dyspozycją Pożyczkobiorcy (§ 5 ust. 1 Umowy pożyczki). Na podstawie § 6 ust. 1 Umowy pożyczki (...) SA pobiera odsetki od pożyczki w walucie pożyczki według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Stosownie do § 1 pkt 5) Umowy pożyczki stawką referencyjną w przypadku pożyczek udzielanych w (...) jest (...) dla franka szwajcarskiego dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych ((...) (...)). Zgodnie z § 6 ust. 2 Umowy pożyczki w dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 0,76%, marża wynosiła 4,5 p.p. a oprocentowanie pożyczki wynosiło 5,26 % w stosunku rocznym. Jako jedno z zabezpieczeń pożyczki w § 11 ust. 1 pkt 1 Umowy pożyczki wskazano hipotekę zwykłą łączną w kwocie 15.700,00 CHF na zabezpieczenie spłaty kapitału z tytułu udzielonej pożyczki (należność główna)
i hipotekę kaucyjną łączną do kwoty 4.082,00 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych tj. odsetek według zmiennej stopy procentowej od udzielonej pożyczki, prowizji i opłat bankowych, kosztów monitów i wezwań do zapłaty, kosztów wyceny nieruchomości i kosztów ustanowienia zabezpieczenia spłaty udzielonej pożyczki, na nieruchomości położonej w K., działka nr (...), dla której prowadzona jest KW Nr (...) przez Sąd Rejonowy w (...) oraz na nieruchomości położonej w (...), działka nr (...), dla której prowadzona jest KW Nr (...), przez Sąd Rejonowy w (...), na rzecz (...) SA. Wypłata środków z pożyczki w kwocie 38.529,37 zł (o równowartości 15.229,00 CHF) nastąpiła w dniu 2.09.2005 r. po kursie (...) 2,5300. Jednocześnie w tym samym dniu Bank pobrał kwotę 471 CHF tytułem prowizji za udzielenie pożyczki.
Od dnia 1.10.2005 r. do dnia 2.01.2012 r. powódka dokonywała spłaty pożyczki hipotecznej w złotówkach, zaś kwoty poszczególnych rat ustalane były
z zastosowaniem kursów sprzedaży obowiązujących w sporządzanej przez Bank (...) kursów. Z kolei od dnia 1.02.2012 r. do dnia 1.09.2020 r. powódka spłacała pożyczkę bezpośrednio w (...), przy czym ostatnią wpłatą dokonała całkowitej spłaty pożyczki. Tytułem realizacji świadczeń wynikających z Umowy pożyczki powódka zapłaciła na rzecz pozwanej 28.047,48 zł oraz 12.735,07 CHF, w tym:
27.289,92 zł oraz 12.735,07 CHF - wpłacone tytułem rat (kapitał i odsetki), 600,00 zł tytułem opłaty za oszacowanie wartości nieruchomości, pobrane w dniu 02.09.2005 r., 50,00 zł tytułem opłaty przygotowawczej, 107,56 zł tytułem składek ubezpieczeniowych do czasu ustanowienia hipoteki (opłacone w dniach: 22.09.2005 r. - kwota 53,78 zł, 20.10.2005 r. - kwota 26,89 zł, 19.11.2005 r. - kwota 26,89 zł). Zgodnie z deklaracją pracownika (...), wobec wzrostu przychodów powódki, kilka miesięcy po zawarciu Umowy pożyczki, w dniu 23.12.2005 r. powódka zawarła umowę kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny nr 203- (...), na podstawie której pozwana zobowiązała się postawić do dyspozycji Kredytobiorcy kredyt w kwocie 30.520 CHF na: budowę i zmianę sposobu użytkowania budynku gospodarczego na mieszkalny w (...) działka nr (...),
z przeznaczeniem na potrzeby własne. Dla kredytowanej nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta KW Nr (...) (§ 2 ust. 1 i 2 Umowy kredytu). Zgodnie z § 5 ust. 1 kredyt miał być wypłacony jednorazowo, co miało nastąpić po spełnieniu przez kredytobiorcę warunków wskazanych w § 4 Umowy (dokonanie zabezpieczenia kredytu, złożenie deklaracji (...)1 i opłaty (...), przedłożenie polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw do odszkodowania na rzecz (...) SA.). Kredyt miał zostać postawiony do dyspozycji Kredytobiorcy do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia warunków wypłaty (§4 ust. 2 Umowy kredytu), natomiast w myśl § 5 ust. 2 Umowy kredytu całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do dnia 15.01.2006 r. Zgodnie z § 6 ust. 1 Umowy kredytu (...) SA pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i stałej marży. Stosownie do § 1 pkt 6) Umowy kredytu, jako stawkę referencyjną w zakresie kredytów udzielanych w (...) przyjęto (...) dla franka szwajcarskiego ( (...)) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych ((...) (...)). W dniu zawarcia umowy stawka referencyjna wynosiła 0,9983 %, marża wynosiła 1,7 p.p. a oprocentowanie kredytu wynosiło 2,6983%,
w stosunku rocznym (§6 ust. 2 zd. pierwsze Umowy kredytu). W § 11 ust. 1 pkt 1) Umowy kredytu wskazano, że jednym z zabezpieczeń jego spłaty jest hipoteka zwykła w wysokości 30.520 CHF na zabezpieczenie spłaty kredytu z tytułu udzielonego kredytu (należności głównej) i hipoteka kaucyjna do kwoty 7.936 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych, na nieruchomości położonej w (...) na działce nr (...) gmina O. na rzecz (...) S.A.
Stosownie do § 5 ust. 3 pkt 2) Umowy kredytu, kredyt miał być wypłacony w walucie polskiej - na finansowanie zobowiązań w kraju, przy czym w takim wypadku do ustalenia wysokości wypłaty kredytu w PLN zastosowanie miał znaleźć „kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego" (§ 5 ust. 4 Umowy kredytu). W § 1 pkt 7) aktualną Tabelę kursów zdefiniowano jako „Tabela kursów (...) SA obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych".
W § 13 ust. 1 Umowy postanowiono, że „spłata zadłużenia Kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek Kredytobiorcy następuje w drodze potrącania przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy nr (...)." Zgodnie zaś z § 13 ust. 7 Umowy kredytu „Potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo- rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów)." Dodatkowo niespłacenie przez Kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i zostaje przeliczona na walutę polską według kursu sprzedaży dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) SA
w dniu, o którym mowa w § 13 ust. 3, czyli w 1. dniu każdego miesiąca kalendarzowego (§ 18 ust. 1). * z § 19 Umowy kredytu: „Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż waluta polska:
3) w formie bezgotówkowej kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej - według kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów (...)), obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków.
4) w formie gotówkowej – kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej według kursu kupna dla pieniędzy (aktualna Tabela kursów (...)), obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków."
W przypadku nadpłaty, wypłata kwoty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązującego w (...) SA w dniu wypłaty (§ 22 ust. 2). Z kolei należna (...) SA prowizja od udzielonego kredytu, zgodnie z Taryfą,
w wysokości 1,5% kwoty kredytu, to jest kwota 457,80 CHF zostanie zapłacona jednorazowo przez Kredytobiorcę w dniu zawarcia umowy, w walucie polskiej przy zastosowaniu obowiązującego w dniu zawarcia umowy (aktualna Tabela kursów) kursu sprzedaży dla dewiz w przypadku wpłaty w formie przelewu środków lub sprzedaży dla pieniędzy – w przypadku wpłaty w formie gotówkowej (§ 10 ust. 1 Umowy kredytu).
Wypłata środków z kredytu w kwocie 73.504,37 zł (o równowartości 30.520,00 CHF po kursie (...) 2, (...)) nastąpiła w dniu 27.12.2005 r. Od 1.02.2006 r. do 2.01.2012 r., jak również w dniach: 2.04. - 2.05.2012 r., 1.03.2013 r., 1.08.2013 r. i 1.06.2018 r., powódka dokonywała spłaty kredytu w złotówkach, zaś kwoty poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych ustalane były z zastosowaniem kursów sprzedaży obowiązujących w sporządzanej przez Bank (...) kursów. Z kolei od 1.02.2012 r. do dnia 1.12.2020 r. (z zastrzeżeniem ww. wyjątków, kiedy powódka wpłacała incydentalnie kwoty w PLN) powódka spłacała kredyt bezpośrednio w (...), przy czym ostatnią wpłatą dokonała całkowitej spłaty kredytu. Tytułem realizacji świadczeń wynikających z Umowy kredytu powódka zapłaciła na rzecz pozwanej 45.288,73 zł oraz 20.851,68 CHF, w tym: 42.913,61 zł oraz 20.851,68 CHF - wpłacone tytułem rat kapitałowo-odsetkowych, 1.157,82 zł - opłacone w dniu 23.12.2005 r. tytułem prowizji za udzielenie kredytu, 1.217,30 zł - tytułem składek ubezpieczeniowych do czasu ustanowienia hipoteki (opłacone w dniach wskazanych w zaświadczeniu pozwanej
z 13.10.2023 r.). W umowie nie określono wysokości kursów ani sposobu/kryteriów ich ustalania. Pismami z 15.07.2024 r. powódka wniosła do pozwanej dwie reklamacje, dotyczące spornych Umów, wzywając do zapłaty: a) kwoty 28.047,48 zł oraz 12.735,07 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę na podstawie nieważnej umowy pożyczki hipotecznej nr (...) z dnia 2.09.2005 r. (w tym 27.289,92 zł oraz 12.735,07 CHF wpłacone tytułem rat oraz 757,56 zł wpłacone tytułem składek ubezpieczeniowych i opłat) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, b) kwoty 44.130,91 zł oraz 20.851,68 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez powódkę na podstawie nieważnej umowy kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny nr 203- (...) z dnia 23.12.2005 r. (w tym 42.913,61 zł oraz 20.851,68 CHF - wpłacone tytułem rat kapitałowo-odsetkowych i 1217,30 zł - wpłacone tytułem składek ubezpieczeniowych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

Rozważania prawne

Stan faktyczny ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych) i zeznań strony powodowej. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska procesowego pozwanego. Pisemne zeznania świadka E. R. – pracownika banku Sąd uznał za pozbawione istotnej dla sprawy treści, ponieważ świadek nie pamięta powódki ani okoliczności zawarcia z nią spornych umów.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy strony powodowej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, uznając, że nie będzie on przydatny do rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do uwzględnienia żądania głównego, a wysokość tego żądania była bezsporna. Podobnie wniosek pozwanego dotyczący biegłego został pominięty jako bezprzedmiotowy, ponieważ ocena prawna Sądu doprowadziła do wniosku o nieważności spornych umów, a z tym teza dowodowa pozwanego nie miała wystarczająco wiele wspólnego.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanych między nimi umów. Wbrew wywodom pozwanego, z dokumentów wynika jasno, że nie było możliwości uzyskania kredytu / pożyczki bezpośrednio w (...) (zresztą zamiarem stron było kredytowanie w złotówkach), jak i nie było możliwości
w dacie umowy dokonywania spłat bezpośrednio w (...) zdecydowanie nie to było intencją stron. Ważność umowy i skuteczność jej postanowień oceniane są na datę zawarcia umowy, a nie na okres wykonywania umowy, dlatego na wszelkie rozważania dotyczące wejścia w życie ustawy „antyspreadowej” nie mogły mieć wpływu na ważność zawartej umowy.

Odnośnie do umowy kredytu - zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel,
a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych
w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.

Odnośnie do obu spornych umów - pożyczka i kredyt spłacane były w złotych poprzez ściągnięcie z konta bankowego równowartości w złotych polskich oznaczonej w harmonogramie spłat kwoty franków szwajcarskich. Również w tej walucie kredyt został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowy, mocą których bank przekazał do dyspozycji powodów nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowach franków szwajcarskich.

Odnośnie do umowy kredytu - tak skonstruowany rodzaj kredytu denominowanego nie stanowi umowy kredytu – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy kredytu bankowego należy bowiem określenie kwoty kredytu i waluty kredytu, określenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel kredytu i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części kredytu z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość kredytu wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast przyszła wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich.

Powyższe nie oznacza zanegowania ważności ogółu kredytów denominowanych. W tym konkretnym przypadku chodzi o to, że wypłata miała nastąpić nie w dniu podpisania umowy, lecz później. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą kredytu zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych ( J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...) ).

Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę kredytu lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. Kredyt hipoteczny został udzielony na spłatę innych kredytów, po spełnieniu warunków wypłaty, dlatego moment wypłaty kredytu nie należał do pełnej swobody kredytobiorcy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania kredytu, jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać bank o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość kredytu wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację, w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – bank mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją kredytu, ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ¹ k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności kredytu denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą kredytu, kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9 września 2019 r. ((...)). Ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które miałyby wpływ na ocenę ważności spornej umowy.

Powyższe wywody prowadzą do wniosku, że umowa kredytu dotknięta jest tzw. „pierwotną nieważnością”.

Niezależnie od tego, umowa kredytu dotknięta jest również tzw. „nieważnością wtórną”, wynikającą z zawarcia w niej postanowień niedozwolonych, których eliminacja nie pozwalają na dalsze utrzymanie umowy. Dotyczy to w równym stopniu spornej umowy pożyczki.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej
z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron;
3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie budzi wątpliwości, że zawierając umowę, strona powodowa występowała jako konsument. Zeznania powódki rozwiały w ocenie Sądu wszelkie wątpliwości w tym zakresie przedstawione w odpowiedzi na pozew. Faktyczny cel pożyczki oraz cel kredytowania nie miały związku z prowadzoną przez powódkę handlową działalnością gospodarczą (sklep w O.).

Wypłata pożyczki i kredytu w złotych (bezspornie w obu przypadkach w datach późniejszych niż data zawarcia umowy) i zawarcie w umowach klauzuli denominacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanego kredytu z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez bank. W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta - kredytobiorcy -
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jej interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić
w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji pożyczki i kredytu i rat ich spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe
i nieprzewidywalne co do wysokości koszty pożyczki / kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumenta, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane
z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Umowy nie były pożyczką / kredytem walutowymi, lecz złotowymi denominowanymi w (...).

A. w obu umowach dotyczy w niniejszej sprawie dotyczy wszystkich postanowień kształtujących mechanizm denominacji, co więcej – skoro odpada zawarte w tym mechanizmie odwołanie do waluty obcej – można ustalić, że abuzywność dotyczy konsekwentnie wszystkich zapisów umowy wspominających
o (...). Postanowienia te dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę kredytu powodowie otrzymają i jakie mają spłacać raty), ale w tym zakresie były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.

Jednocześnie na podstawie przeprowadzonych dowodów w postaci załączników do pozwu i odpowiedzi na pozew, a także zeznań powódki, Sąd ustala, że warunki umowy w ogóle nie były uzgodnione indywidualnie. Na podstawie dowodów nie można uznać także, by strona powodowa została należycie poinformowana
o ryzyku kursowym. Nie można uznać, że strona powodowa została wystarczająco przestrzeżona o tym, że kurs waluty może wzrosnąć w stopniu niekontrolowanym, co – jak powszechnie wiadomo – w późniejszych latach nastąpiło. Nie można uznać, aby jakikolwiek dowód w tej sprawie wskazywał na to, by strona powodowa miała realny wpływ negocjacyjny na jakiekolwiek postanowienie umowne. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem przeliczania zobowiązań wynikających z umowy pożyczki / kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość pożyczki / kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron.

Oceny tej nie zmienia ewentualna stabilność sposobu ustalenia marży ani konieczność stosowania przez bank rozmaitych zabezpieczeń, ani też sposób, w jaki bank pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie pożyczki / kredytu
w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych i powstania związanych z tym kosztów. Wszelkie zatem koszty, jakie bank ponosi w związku z udzieleniem pożyczki / kredytu, winny być mu rekompensowane w ramach wynagrodzenia, jakim jest oprocentowanie, a nie ukrywane w formie spreadu, na którego wysokość pożyczkobiorca / kredytobiorca nie ma żadnego wpływu.

Zakresem abuzywności w obu spornych umowach objęta jest nie tylko kwestia ustalania kursów waluty banku, lecz denominacja jako mechanizm w ogóle.

Żądań opartych na nieważności umowy nie można traktować w kategoriach nadużycia praw podmiotowych. To pozwany bank nadużył wobec strony powodowej swej pozycji dominującej, a powództwo w tej sytuacji stanowiło dla powódki jedyny środek ochrony jej praw.

Podsumowując, wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie ze stroną powodową
i kształtowały jej zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powódki. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty pożyczki / kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota pożyczki / kredytu powinna zostać przeliczona na PLN,
a powódka w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 r. (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12, OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby
z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w wyroku
z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por.
w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski.

Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Pozbawiona w ten sposób klauzul abuzywnych umowa wymagałaby od Sądu ustalenia przez Sąd zarówno wysokości udzielonej pożyczki oraz kredytu, jak tez „kwoty do wypłaty” po przeliczeniu salda wyrażonego w walucie obcej na złote polskie. Jednocześnie, Sąd musiałby ingerować w umowę w sposób umożliwiający wprowadzenie poprawnego mechanizmu waloryzacji, wysokości rat,
w jakich pożyczka / kredyt powinien być spłacany oraz wynagrodzenia banku za jego udzielenie. Eliminacja abuzywnych postanowień nie ograniczyłaby się do „kosmetycznego” zabiegu, lecz ingerowała w umowę jako taką, zmieniając całkowicie jej kształt oraz samą istotę pożyczki / kredytu denominowanego. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty pożyczki / kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty pożyczki / kredytu (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Przywołując w tym miejscu ponownie wyrok (...),
w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (a do takiej zmiany doszłoby wskutek zastosowania przepisu dyspozytywnego), nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie
z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać. Jednocześnie, powódka (konsument) bez wątpienia domagała się stwierdzenia nieważności umowy świadoma potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z oświadczeń zawartych w protokole rozprawy.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach. Odnosi się
w równym stopniu do umowy pożyczki.

Poważną wątpliwość zrodził fakt, że - w odróżnieniu od innych podobnych spraw – pożyczka i kredyt powódki zostały spłacone, zatem zobowiązanie wygasło,
i powstaje pytanie, czy wobec wygasłego zobowiązania ustalenie nieważności umowy może prowadzić do rozliczenia zwrotu świadczeń jako nienależnych. Sąd Okręgowy
w O. w tym składzie uznał, że ustawa nie rozróżnia podanych wyżej sytuacji
w kontekście zwrotu nienależnych świadczeń, a skoro nie rozróżnia – nie ma podstaw do oddalenia powództwa z powodu spłaty całości. Dodatkowo można to zobrazować zestawieniem dwóch sytuacji: pewien kredytobiorca spłacił kredyt w całości, a innemu została do spłaty tylko jedna rata. Obaj opierają swoje roszczenia pieniężne na zarzucie nieważności umowy. Doprawdy, trudno obu podsądnych potraktować
z zasady odmiennie - i nie tylko prawniczo, lecz przede wszystkim racjonalnie wytłumaczyć im przyczyny odmiennego potraktowania.

Zarzut pozwanego dotyczący braku interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy Sąd traktuje jako oczywisty, niewymagający dalszego wyjaśniania błąd odpowiedzi na pozew, ponieważ pozew nie zawierał żądań ustalenia nieważności.

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego
w B. z 18.08.2017 r., (...)). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku
z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie
z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz
w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych
w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność,
o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r.
w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla pożyczkobiorców oraz kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest
w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto
w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem
o wypowiedzeniu umowy przez bank, z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

Konsekwencją powyższego jest przesłankowe ustalenie nieważności umów pożyczki i kredytu (nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy), a także przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania umów, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna i wynikała z zaświadczeń pochodzących od banku.

Dochodzone kwoty (tytułem spłaty rat i kosztów około-umownych) należą się powódce z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. uznając to za uzasadnione z uwagi na odpowiedź banku odmawiającą uwzględnienia reklamacji zawierającej wezwanie do zapłaty (bank kwestionował bieg odsetek co do zasady - nie zaprzeczył by we wskazanej przez powódkę dacie odmówił spełnienia świadczenia) - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia, za które w sprawie niniejszej Sąd potraktował odpowiednio wezwanie do zapłaty oraz pozew.

Uwzględnienie żądań głównych czyni bezprzedmiotowym odnoszenie się do żądań ewentualnych.

Omyłkowo (nie na tyle jednak oczywiście omyłkowo, by poddać to sprostowaniu) Sąd orzekł w punkcie I wyroku jedynie w odniesieniu do umowy kredytu, odpowiednio do punktu I pozwu. Wyrok nie zawiera wskutek omyłki rozstrzygnięcia
w odniesieniu do umowy pożyczki, odpowiednio do punktu II pozwu. Kwestia ta będzie przedmiotem rozpoznania wniosku powódki o uzupełnienie wyroku.

Strona powodowa wygrała proces niemalże w całości i zasługuje zgodnie z art. 100 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika
w stawce minimalnej (6800 zł) – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu tj. łącznie 11817 zł.

sędzia Rafał Kubicki