Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Rafał Kubicki
Protokolant:	sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa A. S., M. S. (1)
i J. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powodów: A. S. i M. S. (1) kwoty: 166 434,98 zł (sto sześćdziesiąt sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote dziewięćdziesiąt osiem groszy) i 37 481,87 CHF (trzydzieści siedem tysięcy czterysta osiemdziesiąt jeden franków szwajcarskich osiemdziesiąt siedem centymów), a ponadto na rzecz powódki A. S. kwotę 1129,85 CHF (tysiąc sto dwadzieścia dziewięć franków szwajcarskich osiemdziesiąt pięć centymów) i na rzecz powoda M. S. (1) kwotę 1129,85 CHF (tysiąc sto dwadzieścia dziewięć franków szwajcarskich osiemdziesiąt pięć centymów)

- wszystko to z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 2 października 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  zasądza od pozwanej solidarnie na rzecz wszystkich powodów kwotę 6417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia
o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 1604/24

UZASADNIENIE

Powodowie A. S., M. S. (1) i J. S. pozwem wniesionym w dniu 7.10.2024 r. wnieśli o orzeczenie, że pozwany (...) Bank (...) S. A. w W. ma zapłacić powodom A. S. i M. S. (1) kwotę 166 434,98 zł i 39 741,57 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 października 2024 roku do dnia zapłaty w tym: na rzecz A. S. kwotę 1129,85 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia
2 października 2024 roku do dnia zapłaty oraz na rzecz M. S. (1) kwotę 1129,85 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 października 2024 roku do dnia zapłaty, łącznie na rzecz A. S. i M. S. (1) kwotę 166 434,98 zł i 37 481,87 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 października 2024 roku do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazali, że umowa jest sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 353 ¹ i 385 ¹ k.c.) w stopniu skutkującym jej nieważnością (art. 58 § 1 k.c.), co skutkuje obowiązkiem zwrotu świadczeń pobranych przez pozwanego w obu walutach w okresie podanym w pozwie, przy czym od początku spłaty (...) dokonywali wyłącznie M. S. (1) z A. S. (d. C.). Do dnia zawarcia małżeństwa uiszczono koszty kredytowe w kwocie 2.259,70 CHF, tj. po 1.129,85 CHF. Zaś od dnia 28.07.2007r roku, łącznie uiszczono 37.481,87 CHF oraz 166.434,98 zł.

Pozwany (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zakwestionował roszczenie główne dochodzone pozwem co do zasady, jednocześnie wskazał, że nie kwestionuje dokumentacji pochodzącej od Pozwanego, w szczególności zaświadczenia z 3 września 2024 r. Zaprzeczył wszelkim twierdzeniom strony powodowej zawartym w pozwie, których wyraźnie nie przyznał w toku procesu. Wskazał, że za całkowicie niezasadne należy uznać zarzuty w przedmiocie nieważności Umowy Kredytu oraz możliwości kwalifikowania kwestionowanych przez Powodów postanowień umownych, jako postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Ponadto zaprzeczył twierdzeniom faktycznym strony powodowej, że:

⚫

Sporna umowa (...) była nieważna;

⚫

Powodowi nie przekazano rzetelnych informacji pozwalających ocenić rozmiar ryzyka związanego z produktem powiązanym z walutą obcą oraz konsekwencji ekonomicznych zastosowanych w niej mechanizmów;

⚫

Umowa (...) miała charakter złotowy;

⚫

Faktyczna wysokość zobowiązania wynikającego ze spornej umowy (...) pozostawała niemożliwa do określenia;

⚫

Postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgadniane z Kredytobiorcami;

⚫

Powodowi nie wyjaśniono sposobu ustalania współczynników (kursów) w oparciu o które Bank dokonywała waloryzacji kwoty (...);

⚫

Kredytobiorcy nie zostali poinformowani o rzeczywistym ryzyku (...) denominowanego;

⚫

Kursy walut były ustalane przez Pozwanego sposób dowolny;

⚫

Postanowienia spornej umowy były w jakimkolwiek zakresie postanowieniami abuzywnymi;

⚫

Jakiekolwiek postanowienia umowny (...) stanowiły zapisy sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interes konsumenta.

Ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia

Bezsporne jest, że w dacie zawierania umowy powódka A. S. miała na nazwisko C..

Dnia 18.10.2006 r. strony zawarły umowę (...) (...) (...) nr 203- (...), spłacanego w ratach annuitetowych, udzielonego
w walucie wymienialnej, w której (...) zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 66 764,03 CHF z przeznaczeniem na zakup i remont spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ul. (...) z przeznaczeniem na potrzeby własne (§ 2 II części umowy). Wypłata pierwszej transzy nastąpi do trzech dni roboczych po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorcę warunków wypłaty (§ 4 pkt 2 II części umowy). Wypłata (...) w walucie obcej mogła nastąpić w przypadku finansowania zobowiązań zagranicą lub na spłatę (...) walutowego, zaś w walucie polskiej - na finansowanie zobowiązań w kraju (§ 5 ust. 3 pkt 1-2 II części umowy). W przypadku wypłaty (...) w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4). W przypadku wypłaty (...) albo transzy w walucie wymienialnej stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...)
w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 5). Tabela kursów oznacza Tabelę kursów (...) S.A. obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych
w umowie przeliczeń kursowych (§ 1 ust. 7). Zgodnie z § 11 ust. 1 V części umowy zabezpieczeniem spłaty (...) była hipoteka zwykła w wysokości 66 764,03 CHF na zabezpieczenie spłaty kapitału z tytułu udzielonego (...) oraz hipoteka kaucyjna do kwoty 14 688,09 CHF na zabezpieczenie należności ubocznych. Zgodnie z § 13 VI części umowy spłata zadłużenia z tytułu (...) i odsetek następuje w drodze potrącania przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego (...) z rachunku nr (...) (…) prowadzonego w walucie (...), na który kredytobiorca będzie dokonywał wpłat z tytułu udzielonego (...) w walucie (...) lub innej walucie niż waluta (...). Wpłaty dokonywane
w walucie innej niż waluta (...) będą przeliczane na walutę (...) przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży walut (§ 13 ust. 1). Kredytobiorca zobowiązany jest do posiadania środków w piątym dniu każdego miesiąca kalendarzowego, na rachunku wskazanym w ust. 1, w wysokości umożliwiającej uregulowanie należności z tytułu (...) przez (...) SA
(§ 13 ust. 2). Niespłacenie przez Kredytobiorcę części albo całości raty w terminie umownym spowoduje, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym
i może zostać przez (...) S.A. przeliczona na walutę polską według kursu sprzedaży dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w (...) S.A. w dniu o którym mowa
w § 13 ust. 2 (§ 18 ust. 1). (...) uważa się za spłacony jeżeli zadłużenie po spłacie ostatniej raty (...) i odsetek wynosi „zero" albo jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia wystąpi nadpłata lub niedopłata wyrażona w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu średniego NBP (aktualna Tabela kursów) obowiązującego w dniu spłaty z rachunku,
o którym mowa w § 13 ust. 1 w wysokości nie wyższej niż dwukrotność poleconej przesyłki pocztowej. W przypadku nadpłaty, wypłata kwoty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupnu dla dewiz - Tabela kursów), obowiązującego w (...) SA w dniu wypłaty albo na wskazany rachunek walutowy (§ 22 ust. 1 i 2). Umowa była dwukrotnie aneksowana, przy czym aneks nr (...) umożliwił spłatę (...) bezpośrednio w (...). W tym celu powodom udostępniono nowy rachunek prowadzony w walucie (...).

(dowód: umowa k. 22-26v., aneksy k. 30-32v.)

Zawarcie umowy zostało poprzedzone złożeniem przez powodów wniosku kredytowego na formularzu opracowanym przez (...) (k. 128-137). Z dokumentu tego wynika bezspornie, że powodowie wnioskowali o kwotę (...) 160 000 zł. na zakup
i remont mieszkania położonego w O. za kwotę 145 000 zł + 20 000 zł, co oznacza, że cel finansowania był w (...) i był wyrażony w walucie polskiej.

W dniu 20.10.2006 r. powód M. S. (2) podpisał z bankiem potwierdzenie zawarcia negocjowanej, natychmiastowej transakcji wymiany walut (k. 29).

Bezsporne jest, że (...) wypłacił kredyt w PLN w 20.10.2006 r. w sumie 161 235,14 zł. Suma spłat (...) w PLN dokonanych na rzecz banku w okresie od 6.11.2006 r. do 18.02.2020 r. wynosiła 81 395,08 CHF oraz 166 284,98 zł. Ponadto powodowie w dniu 13.04.2012 r. została pobrana kwota 150 zł tytułem opłaty za aneks.

( dowód: zaświadczenie pozwanego banku z 3.09.2024 r. k. 34-38)

Z wiarygodnych zeznań powodów wynika, że w dacie zawierania umowy powodowie nie byli przedsiębiorcami. Celem zakupu nieruchomości były cele mieszkaniowe A.
i M. S. (1), zaś udział J. S. (matki M. S. (1))
w spornym kredycie sprowadzał się do podniesienia ich zdolności kredytowej. Umowa (...) nie była negocjowana. (...) został wypłacony w PLN i do czasu zawarcia aneksu, spłaty (...) powodowie dokonywali w PLN a następnie w (...). Ostatnia wpłata spłacająca kredyt w całości została uiszczona w PLN. (...) od początku spłacany był przez A. i M. S. (1). Do dnia zawarcia małżeństwa uiszczono koszty kredytowe w kwocie 2.259,70 CHF, tj. po 1.129,85 CHF. Zaś od dnia 28.07.2007r roku, łącznie uiszczono 37.481,87 CHF oraz 166.434,98 zł – stąd treść ich żądania pozwu (twierdzenie powodów zawarte w pozwie k. 6, niezaprzeczone przez pozwanego, a więc w okolicznościach sprawy bezsporne, ponadto protokół rozprawy k. 218-219).

Powodowie pismem z 19.09.2024 r. wezwali (...) do zwrotu świadczeń w wysokości 37.481,87 CHF oraz 166.434,98 zł w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma. Pismo doręczono bankowi w dniu 24.09.2024 r. a żądania nie zostały uwzględnione (k. 39-41).

Rozważania prawne

Stan faktyczny ustalono na podstawie spójnego, wiarygodnego materiału dowodowego: dokumentów złożonych przez obie strony (wzajemnie niekwestionowanych)
i zeznań strony powodowej. Pozostałe dokumenty złożone przez pozwanego (dołączone do odpowiedzi na pozew), mimo że zostały potraktowane jako dowody, nie wniosły do sprawy istotnej treści i nie stały się podstawą ustaleń faktycznych, ponieważ nie dotyczą tej konkretnej umowy (...) i mogą być traktowane jedynie w kategoriach uzupełnienia stanowiska procesowego pozwanego.

Sąd pominął na podstawie (...) § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy pozwanego dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, ponieważ okoliczności wskazane przy tym dowodzie w pozwie i odpowiedzi na pozew były w świetle poniższych motywów wyroku nieistotne dla rozstrzygnięcia, ponieważ rozpoznanie sprawy sprowadziło się do przesłankowego ustalenia nieważności umowy, a to rozmija się zupełnie z tezą dowodową postawioną przez stronę pozwaną.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy. Wbrew wywodom pozwanego z dokumentów wynika jasno, że nie było możliwości uzyskania (...) bezpośrednio w (...) (zresztą zamiarem stron było kredytowanie w złotówkach), jak i nie było możliwości w dacie umowy dokonywania spłat bezpośrednio w (...) zdecydowanie nie to było intencją stron. Wskazuje na to chociażby zawarty w późniejszym czasie aneks umożliwiający dopiero od tego momentu spłatę w (...). To samo tyczy się wejścia w życie ustawy „antyspreadowej” oraz zawarcia za potwierdzeniem negocjowanej, natychmiastowej transakcji wymiany walut. Okoliczności ta nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, ponieważ ważność i skuteczność umowy podlegają ocenie według stanu rzeczy istniejącego w dniu podpisania umowy. Ponadto umowa natychmiastowej transakcji wymiany walut (zawarta 20.10.2006 r.) podpisana została tylko przez powoda (nie przez pozostałych kredytobiorców), więc nie może stanowić źródła zobowiązania wszystkich powodów – kredytobiorców. Jak już wspomniano, ważność umowy i skuteczność jej postanowień oceniane są na datę zawarcia umowy, a nie na okres wykonywania umowy, dlatego na wszelkie rozważania dotyczące tych kwestii nie mogły mieć wpływu na ważność zawartej umowy.

Powództwo o zapłatę zasługiwało na uwzględnienie w całości. Żądanie główne strony powodowej opierało się na przesłankowym ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy (...). Żądania strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera abuzywne klauzule denominacyjne zawarte w § 1 ust. 7 i 8, § 5 ust. 3.2, 4 i 5, § 7 ust. 5, § 10 ust. 5,
§ 18 ust. 1, § 19 oraz § 22 ust. 1-2, które skutkują nieważnością całej umowy, bowiem przez to jest sprzeczna granicami swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) a po wyeliminowaniu klauzul denominacyjnych nie ma możliwości ich zastąpienia innymi postanowieniami i umowa upada.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę (...) (...) zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego (...) wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego (...). Do essentialia negotii umowy (...) należą: oddanie przez (...) do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania
z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego (...) wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego (...). Umowa (...) stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.

(...) spłacany był początkowo w złotych poprzez ściągnięcie z konta bankowego równowartości w złotych polskich oznaczonej w harmonogramie spłat kwoty franków szwajcarskich. Również w tej walucie kredyt został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której (...) przekazał do dyspozycji powodów nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich.

Tak skonstruowany rodzaj (...) denominowanego nie stanowi umowy (...) – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy (...) bankowego należy bowiem określenie kwoty (...) i waluty (...), o kreślenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel (...) i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części (...) z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość (...) wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast przyszła wypłata (...) i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich.

Powyższe nie oznacza zanegowania ważności ogółu kredytów denominowanych.
W tym konkretnym przypadku chodzi o to, że wypłata miała nastąpić nie w dniu podpisania umowy, lecz później. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości (...), bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą (...) zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji (...), której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych ( J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...) ).

Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę (...) lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. (...) (...) został udzielony na spłatę innych kredytów, po spełnieniu warunków wypłaty, dlatego moment wypłaty (...) nie należał do pełnej swobody kredytobiorcy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania (...), jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać (...) o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość (...) wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację, w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – (...) mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją (...), ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ^{( 1 )}k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności (...) denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą (...), kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z 9 września 2019 r. ((...)). Ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które miałyby wpływ na ocenę ważności spornej umowy.

Powyższe wywody prowadzą do wniosku, że umowa dotknięta jest tzw. „pierwotną nieważnością”. Niezależnie od tego, dotknięta jest również tzw. „nieważnością wtórną”, wynikającą z zawarcia w niej postanowień niedozwolonych, których eliminacja nie pozwalają na dalsze utrzymanie umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
§ 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron;
3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie budzi wątpliwości, że zawierając umowę, strona powodowa występowała jako konsumenci.

Zgodnie z powołaną wyżej definicją umowy (...) zawartą w art. 69 prawa bankowego , do elementów przedmiotowo istotnych tego typu umowy należy obowiązek zwrotu kwoty (...) wraz z umówionymi odsetkami i zapłaty prowizji. Wypłata (...)
w złotych i zawarcie w umowie klauzuli denominacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości (...), jak i rat spłacanego (...)
z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez (...). W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa
i obowiązki konsumenta - kredytobiorcy - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jej interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są
w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat (...). Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro (...) mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji (...) i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty (...), klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumenta, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają
z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Umowa nie była kredytem walutowym, lecz złotowym denominowanym w (...).

A. dotyczy w niniejszej sprawie dotyczy wszystkich postanowień kształtujących mechanizm denominacji, co więcej – skoro odpada zawarte w tym mechanizmie odwołanie do waluty obcej – można ustalić, że abuzywność dotyczy konsekwentnie wszystkich zapisów umowy wspominających o (...). Postanowienia te dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę (...) powodowie otrzymają i jakie mają spłacać raty), ale w tym zakresie były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.

Jednocześnie na podstawie przeprowadzonych dowodów w postaci załączników do pozwu i odpowiedzi na pozew, a także zeznań powodów, Sąd ustala, że warunki umowy
w ogóle nie były uzgodnione indywidualnie. Na podstawie dowodów nie można uznać także, by strona powodowa została należycie poinformowana o ryzyku kursowym. Nie można uznać, że strona powodowa została wystarczająco przestrzeżona o tym, że kurs waluty może wzrosnąć w stopniu niekontrolowanym, co – jak powszechnie wiadomo –
w późniejszych latach nastąpiło. Nie można uznać, aby jakikolwiek dowód w tej sprawie wskazywał na to, by strona powodowa miała realny wpływ negocjacyjny na jakiekolwiek postanowienie umowne. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem przeliczania zobowiązań wynikających z umowy (...) bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość (...) wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę (...) wyrażonego
w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron.

Oceny tej nie zmienia ewentualna stabilność sposobu ustalenia marży ani konieczność stosowania przez (...) rozmaitych zabezpieczeń, ani też sposób, w jaki (...) pozyskuje środki na kredyty, czy też sposób wykazywania ich w sprawozdaniach finansowych lub – najogólniej rzecz ujmując – sposób księgowania. Powtórzyć trzeba, że
w przypadku umowy, której przedmiotem jest udzielenie (...) w walucie polskiej, kurs waluty obcej jest stosowany jedynie w celu waloryzacji zobowiązania, a między kredytobiorcą a bankiem nie dochodzi w istocie do żadnych rozliczeń walutowych
i powstania związanych z tym kosztów. Wszelkie zatem koszty, jakie (...) ponosi
w związku z udzieleniem (...), winny być mu rekompensowane w ramach wynagrodzenia, jakim jest oprocentowanie (...), a nie ukrywane w formie spreadu, na którego wysokość kredytobiorca nie ma żadnego wpływu.

Zakresem abuzywności objęta jest nie tylko kwestia ustalania kursów waluty banku, lecz denominacja jako mechanizm w ogóle.

Żądań opartych na nieważności umowy nie można traktować w kategoriach nadużycia praw podmiotowych. To pozwany (...) nadużył wobec strony powodowej swej pozycji dominującej, a powództwo w tej sytuacji stanowiło dla powodów jedyny środek ochrony ich praw.

Podsumowując, wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy ((...)) nie zostały uzgodnione indywidualnie ze stroną powodową
i kształtowały jej zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ^{( 1 )}k.c.,
a w związku z tym nie wiążą powódki. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty (...) w (...) oznaczałoby, że kwota (...) powinna zostać przeliczona na PLN, a powódka w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania
w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy
z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 r. (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12, OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w wyroku z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone
w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia
z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany
o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które
w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski.

Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego
w walucie obcej. Pozbawiona w ten sposób klauzul abuzywnych umowa wymagałaby od Sądu ustalenia przez Sąd zarówno wysokości udzielonego (...), jak tez „kwoty do wypłaty” po przeliczeniu salda (...) wyrażonego w walucie obcej na złote polskie. Jednocześnie, Sąd musiałby ingerować w umowę w sposób umożliwiający wprowadzenie poprawnego mechanizmu waloryzacji, wysokości rat, w jakich kredyt powinien być spłacany oraz wynagrodzenia banku za jego udzielenie. Eliminacja abuzywnych postanowień nie ograniczyłaby się do „kosmetycznego” zabiegu, lecz ingerowała w umowę jako taką, zmieniając całkowicie jej kształt oraz samą istotę (...) denominowanego. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty (...) w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty (...) (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe
i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy (...) wskazanych w art. 69 pr. (...). Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. (...). i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Przywołując w tym miejscu ponownie wyrok (...), w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (a do takiej zmiany doszłoby wskutek zastosowania przepisu dyspozytywnego), nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać. Jednocześnie, powódka (kredytobiorca - konsument) bez wątpienia domagała się stwierdzenia nieważności umowy świadomi potencjalnych skutków związanych
z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika z oświadczeń zawartych w protokole rozprawy.

Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy (...) indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie (...) indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy (...), która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, (...) wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty (...), a kredytobiorca dokonywał spłat (...), powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Poważną wątpliwość zrodził fakt, że - w odróżnieniu od innych podobnych spraw – kredyt powodów został spłacony, zatem zobowiązanie wygasło, i powstaje pytanie, czy wobec wygasłego zobowiązania ustalenie nieważności umowy może prowadzić do rozliczenia zwrotu świadczeń jako nienależnych. Sąd Okręgowy w (...) w tym składzie uznał, że ustawa nie rozróżnia podanych wyżej sytuacji w kontekście zwrotu nienależnych świadczeń, a skoro nie rozróżnia – nie ma podstaw do oddalenia powództwa z powodu spłaty całości (...). Dodatkowo można to zobrazować zestawieniem dwóch sytuacji: pewien kredytobiorca spłacił kredyt w całości, a innemu została do spłaty tylko jedna rata. Obaj opierają swoje roszczenia pieniężne na zarzucie nieważności umowy. Doprawdy, trudno obu podsądnych potraktować z zasady odmiennie - i nie tylko prawniczo, lecz przede wszystkim racjonalnie wytłumaczyć im przyczyny odmiennego potraktowania.

Konsekwencją przesłankowego ustalenia nieważności umowy (...) jest ustalenie, że strony mają wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna – wynikała z zaświadczenia pochodzącego od banku. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu uznając to za uzasadnione z uwagi bezskuteczny upływ terminu wyznaczonego przez powodów w reklamacji zawierającej wezwanie do zapłaty - typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia, za które w sprawie niniejszej Sąd potraktował reklamację – wezwanie do zapłaty (k. 39-40).

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany
z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w (...)
z 18.08.2017 r., (...)). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...) z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r.
(C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem,
w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność,
o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanego, nie zachodzi żadna przesłanka negatywna żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Strona powodowa nie wiedziała, że świadczy bez podstawy prawnej. Fakt, że wytoczyła powództwo, świadczy tylko o tym, że liczy na uwzględnienie jej roszczeń, a nie ma pewności co do słuszności swego stanowiska. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego jest w poruszonych tu kwestiach niejednolite. Strona powodowa świadczyła ponadto w przymusowej sytuacji – zaniechanie świadczenia wiązałoby się z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy przez (...), z wszystkimi negatywnymi tego dla strony powodowej konsekwencjami.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 5400 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu. Łącznie daje to 6417 zł.

sędzia Rafał Kubicki