Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2025 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P. (1) i A. P. (2)

przeciwko (...) (...) Bank S.A. (...) W.

o ustalenie i zapłatę

I.  odmawia odrzucenia pozwu,

II.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...), datowana na 5 czerwca 2008 r., zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. w dniu 11 czerwca 2008 r. jest w całości nieważna.

Sygn. akt I C 1868/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 29 maja 2023 r. przeciwko (...) Bank S.A. powodowie A. P. (1) i A. P. (2) domagali się:

1)  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) datowana na 05.06.2008 r. zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. w dniu 11.06.2008 r. jest w całości ex tunc nieważna (ewentualnie: bezskuteczna wobec powodów),

2)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 200.359,94 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 15-go dnia od dnia doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty,

ewentualnie,

3)  ustalenie, że powodowie ex tunc nie są związani następującymi postanowieniami umowy wskazanej w pkt 1: Tytułem – w zakresie słów „indeksowanego kursem (...), § 1 ust. 1 w zakresie od słów „indeksowanego kursem (...) do słowa „ryzyko”, § 9 ust. 2, § 10 ust. 1 w zakresie w jakim kredytobiorca zobowiązuje się dokonać w okresie objętym umową spłaty rat kapitałowo-odsetkowych i odsetkowych w kwotach wskazanych w aktualnym harmonogramie spłat, § 10 ust. 3, § 14 ust. 3, § 20 ust. 3, a wiąże w pozostałym zakresie jaki kredyt w złotych z wyłączeniem indeksacji kursem (...), z oprocentowaniem przewidzianym w § 1 ust. 3 i § 13 umowy,

4)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 104.756,67 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 15-go dnia od dnia doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty.

Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów wynikającej z norm przepisanych kwoty tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego powodów z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, o których mowa w art. 98 §1 ¹ k.p.c.

W uzasadnieniu swoich żądań powodowie wskazali, że chcieli uzyskać środki na zakup mieszkania na potrzeby własne. W tym celu zawarli umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowanego do (...). Za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. należy uznać w szczególności postanowienia spornej umowy § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3. Ich abuzywność wynika z braku uregulowania w spornej umowie sposobu ustalania kursów sprzedaży i kupna (...) w tabeli banku. Za rażące naruszenie prawa i obowiązków konsumenta należy uznać:

- narzucenie w umowie stosowania do kursu ustalanego jednostronnie przez bank do ustalania wysokości zobowiązań kredytobiorcy,

- brak uregulowania w umowie metody ustalania tego kursu, poprzez pozbawienie konsumenta mechanizmu weryfikacji.

Kwestionowane postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione tylko stanowił one element wzorca umownego. Konsekwencją stosowania przez przedsiębiorców w umowie z konsumentem klauzul abuzywnych jest niezwiązanie konsumentów abuzywnymi postanowieniami. W ocenie powodów umowa po eliminacji z niej niedozwolonych klauzul jest niewykonalna, a wiec ostatecznie nieważna. Wskazali, że mają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia.

(pozew k. 4-15v)

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank S.A. przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, wniósł o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu. Następnie, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł zarzut potrącenia wierzytelności powoda o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu tj. kwoty 222.338,09 zł. Na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia pozwany podniósł zarzut zatrzymania kwoty 222.338,09 zł stanowiących roszczenie pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu.

Pozwany wskazał, że umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności z mocy prawa. Umowa nie jest sprzeczna z art. 69 ustawy prawo bankowe, nie narusza granic swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) oraz zasad współżycia społecznego. W ocenie pozwanego, klauzula indeksacyjna przewidująca mechanizm indeksacji kredytu i wyrażenie zadłużenia w walucie (...) nie podlega ocenie z punktu widzenia abuzywności – określa ona główny przedmiot świadczeń stron i została sformułowana jednoznacznie. Po ewentualnym wyeliminowaniu klauzuli kursowej istnieje możliwość wykonywania umowy. Pozwany zakwestionował status konsumenta po stronie powodowej.

(odpowiedź na pozew k. 68-91)

Postanowieniem z dnia 11.09.2023 r. Sąd:

- na podstawie 174 § 1 pkt 4 k.p.c. postępowanie w sprawie zawiesił z uwagi na toczące się postępowanie upadłościowe pozwanego,

-wezwał syndyka M. K. do udziału w sprawie.

(postanowienie z dnia 11.09.2023 r. – k. 159)

Postanowieniem z dnia 15.11.2023 r. Sąd podjął postępowanie w sprawie w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy kredytu lub bezskuteczności jej zapisów z udziałem syndyka pozwanego.

(postanowienie z dnia 15.11.2023 r. – k. 108)

Pismem z dnia 25.12.2023 r. (...) (...) Bank S.A. wniósł o zmianę postanowienia z dnia 15.11.2023 r. poprzez jego uchylenie w całości, a to na zasadzie art. 174 § 2 k.p.c. w związku z wydaniem orzeczenia po ogłoszeniu upadłości (...) Bank S.A.. Ponadto, wniósł stosowanie do art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 146 ustawy prawo upadłościowe o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A w upadłości, prowadzonym przed Sądem Rejonowym dla m. st, W. w W., Wydział XVIII Gospodarczy dla spraw Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych ( (...)).

Ponadto wskazał, że w sprawie zachodzi przejściowa niedopuszczalność drogi sądowej – pozew powinien zostać odrzucony.

(pismo z dnia 25.12.2023 r. – k. 111-128)

Powodowie pismem z dnia 19.01.2024 r. wnieśli o oddalenie wniosku pozwanego o uchylenie postanowienia z dnia 15.11.2023 r. oraz zawszenie postępowania.

(pismo powodów z dnia 19.01.2024 r. – k. 217-224)

Pismem z dnia 28.03.2024 r. (...) (...) Bank S.A. wniósł o zawieszenie postępowania z urzędu na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Najwyższym pod sygn. akt (...) na skutek pytania prawnego Sądu Apelacyjnego w W.skierowanego postanowieniem z dnia 16.01.2024 r. w sprawie o sygn. akt (...).

(pismo z dnia 28.03.2024 r. – k. 258-260)

Sąd na rozprawie w dniu 11.02.2025 r. oddalił wniosek o zawieszenie postępowania.

(protokół rozprawy – k. 349)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie potrzebowali środków finansowych na zakup mieszkania w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych.

Wnioskiem z dnia 05.05.2008 r. wystąpili do poprzednika prawnego pozwanego (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. – o udzielenie im kredytu w kwocie 222.000 zł indeksowanego kursem waluty (...) na okres 420 miesięcy. Jako cel kredytowania wskazali zakup nieruchomości na rynku wtórnym oraz refinansowanie zadatku, opłatę notarialną i prowizję do agencji nieruchomości.

W dacie złożenia wniosku kredytowego powodowie pracowali na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i osiągali dochód w walucie PLN.

Powodowie w dniu 05.05.2008 r. podpisali oświadczenie, że po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej wnoszą o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Pozwany wydał pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: zeznania powodów – k. 348v-349, wniosek o kredyt k. 98-105, oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty – k. 106-107, decyzja kredytowa – 108-113, pouczenie o prawie odstąpienia od umowy kredytu – k. 114)

Następnie powodowie, jako konsumenci zawarli z (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. z siedzibą w K. - umowę kredytu indeksowanego do (...) nr (...). Umowa sporządzona została w dniu 05.06.2008 r., a podpisana przez strony w dniu 11.06.2008 r.

Przedmiotem powyższej umowy było udzielenie powodom kredytu w kwocie 222.338,09 zł (odpowiadającej kwocie 110.671,03 CHF przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy) z przeznaczeniem na pokrycie części ceny nabycia nieruchomości, oraz na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w życiu codziennym oraz kosztów związanych z ustanowienie hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu, uiszczenie składki z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki, na pokrycie opłaty notarialnej (§ 1 ust. 1, § 2 i § 4 ust. 1 umowy). Kredytobiorcy oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§ 1 ust. 1 umowy). Umowa zawarta została na okres 480 miesięcy w formie rat równych kapitałowo–odsetkowych (§ 1 ust. 2 umowy).

W myśl § 1 ust. 3 umowy oprocentowanie kredytu miało zmienny charakter i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,26 % w skali roku. Składało się na nie suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosiła 1,45 %. Kredytobiorcy oświadczyli, że są świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§ 1 ust. 3 zdanie drugie).

Zgodnie z § 1 ust. 4 umowy rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia niniejszej umowy wynosiłby 480,59 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat. Na dzień sporządzenia umowy odsetki karne kredytu wynosiły 8,52 % i miały ulec zmianie w przypadku zmiany indeksu (...) na zasadach określonych w § 13 umowy i nie większe niż odsetki maksymalne. Natomiast po przewalutowaniu kredytu na PLN na podstawie § 14 ust. 3 odsetki karne na dzień sporządzenia umowy wynosiły 14,16 %, nie większe niż odsetki maksymalne i miały ulec zmianie w przypadku zmiany indeksu (...) (§ 1 ust. 5 umowy).

Jednorazowa prowizja za udzielenie kredytu została ustalona na 0,00 zł (§ 1 ust. 6 umowy).

W § 6 ust. 1 strony zdefiniowały pojęcie „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów” jako tabelę sporządzoną przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili jej sporządzania i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP; tabela jest sporządzana o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Ponadto strony w umowie ustaliły, że:

- kredyt Bank wypłaca bezgotówkowo w transzach na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami umowy - w terminach i wysokościach określonych w umowie kredytowej (§1 ust. 10 zdanie 1),

- w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2),

- kredytobiorca zobowiązuje się dokonać w okresie objętym umową spłaty rat kapitałowo-odsetkowych i odsetkowych w terminach, kwotach i na rachunek wskazany w aktualnym harmonogramie spłat (§10 ust. 1 zdanie 1),

- wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3),

- oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu (...). Indeks (...) dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę (§ 13 ust. 1 i 2 umowy). W przypadku gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3m obliczana jest od najbliższego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień. Indeks (...) obliczany jest do dwóch miejsc po przecinku (§ 13 ust. 3 i 4 umowy). Indeks (...) ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeżeli wartość indeksu jest różna od obowiązującej stawki indeksu (...) o przynajmniej 0,1 punktu procentowego (§ 13 ust. 5),

- jeżeli kredytobiorca mimo upływu okresu wypowiedzenia nie ureguluje należności, Bank w następnym w dniu po upływie terminu wypowiedzenia dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Poczynając od dnia przewalutowania Bank pobiera od wymagalnego kapitału karne odsetki w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 14 ust. 3),

- przewalutowanie następuje według kursów, z zastrzeżeniem ust. 5:

a) kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą,

b) sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie, na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN (§ 20 ust. 3).

Na mocy § 25 ust. 1 do spraw nieuregulowanych umową zastosowanie miały przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego i Regulaminu do umowy kredytu hipotecznego, stanowiącego integralną część umowy.

(dowód: umowa kredytu hipotecznego k. 22-33, wydruk z księgi wieczystej kredytowanej nieruchomości – k. 58-62, zeznania stron – 348v-349)

Umowa nie była indywidulnie negocjowana przez strony.

(dowód: zeznania stron – k. 348v-349)

Kredyt został wypłacony powodom zgodnie z złożoną dyspozycją wypłaty. Powodowie spłacali kredyt w walucie PLN.

(dowód: zaświadczenie wraz historią zadłużenia oraz wpłat tytułem spłaty kredytu – k. 34-37, wyciąg – k. 38-51, potwierdzenie wypłaty środków – k. 52, historia indeksów – k. 53-57, zeznania stron – 348v-349)

W kredytowanej nieruchomości powodowie mieszkali przez 10 lat. Nieruchomość była wynajmowana przez rok. Nieruchomość nie była wykorzystywana na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej ani nie była w niej rejestrowana działalność gospodarcza.

Powódka mieszka w nieruchomości ponownie od początku 2025 r.

(dowód: zeznania stron – 348v-349)

Pismem z dnia 28.09.2023 r. złożył powodom oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu z uwagi na zaległość w spłacie.

(dowód: oświadczenie pozwanego – k. 225-227)

Pozwany (...) Bank S.A. w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. (...) w Ł. z siedzibą w K..

(dowód: wydruk KRS dot. pozwanego – k. 94-87, okoliczność bezsporna)

W dniu 20.07.2023 r. Sąd Rejonowy dla m.st. W. w W., XVIII Wydział Gospodarczy postanowieniem w sprawie o sygn. akt (...) ogłosił upadłość (...) Bank S.A. Powodowie dokonali zgłoszenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

(dowód: kopia postanowienia z dnia 20.07.2023 r. – k. 130-133, obwieszczenie – k. 134, kopia zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – k. 135-158 oraz k. 130-131, okoliczność bezsporna, )

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) datowana na 05.06.2008 r. zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. w dniu 11.06.2008 r. jest w całości nieważna uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 4 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadka S. O. jako niemożliwy do przeprowadzenia. Sąd wysłał korespondencję kilkukrotnie świadkowi pod różne adresy wskazane przez pozwanego. Pismo nie zostało skutecznie odebrane. Pozwany mimo zobowiązania do wskazania adresu świadka pod którym możliwe będzie doręczenie korespondencji, nie wskazał takiego adresu.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) datowana na 05.06.2008 r. zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. w dniu 11.06.2008 r. jest w całości nieważna oraz zapłaty z tego tytułu. Tytułem żądania ewentualnego powodowie żądali ustalenia, że powodowie nie są związani postanowieniami § 1 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 1 i ust. 3, § 14 ust. 3, § 20 ust. 3 umowy oraz zapłaty z tego tytułu.

Z uwagi na fakt, iż postępowanie w zakresie żądania zapłaty zostało zawieszone, Sąd w toku niniejszego procesu rozstrzygnął wyłącznie o żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu wydając wyrok częściowy.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że postępowania sądowe dotyczące ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej z dnia 05.06.2008 r. jest nieważna, mimo ogłoszenia upadłości pozwanego może być kontynuowane. Należy podkreślić, że przedmiotem niniejszego postępowania jest roszczenia oparte na przepisie art. 189 k.p.c., które nie jest wierzytelnością w rozumieniu art. 236 ustawy prawo upadłościowe. Z tego względu powodowie nie mogą w toku postępowania upadłościowego dokonać skutecznego zgłoszenia wierzytelności w zakresie żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Tego rodzaju żądanie nie zostanie uwzględnione na liście wierzytelności, w żadnej z kategorii. Jednocześnie wskazać należy, że przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu niniejszej sprawy cywilnej.

Sposób przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego (...) Bank S. A., polegający na przeniesieniu aktywów do (...) S.A., a pozostawieniu kredytów „frankowych” w G. (...) Bank oznacza wyłączenie w praktyce z masy upadłości istotnych aktywów. W tej sytuacji pozbawienie konsumentów możliwości procesowego ustalenia ich sytuacji prawnej przez niekorzystną dla nich interpretację prawa upadłościowego doprowadzi do naruszenia ich praw.

Wobec powyższego Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania.

Rozważyć należy również zasadność zarzutu pozwanego dotyczącego braku dopuszczalności drogi sądowej, a tym samym odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Jak już zostało wskazane wcześniej żądanie niepieniężne będące przedmiotem tego procesu dotyczy masy upadłości, jednakże nie może być ono skutecznie dochodzone w postępowaniu upadłościowym – brak możliwości zgłoszenia roszczenia na liście wierzytelności. Powodom przysługuje droga sądowa w niniejszej sprawie, a jak wspomniano przepis art. 144 ustawy prawo upadłościowe temu się nie sprzeciwia. Wobec powyższego, Sąd odmówił odrzucenia pozwu, o czym orzekł w trybie art. 222 k.p.c. jak w punkcie I sentencji wyroku częściowego.

Powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Białymstoku jak i Sądu Najwyższego powyższa kwestia nie budzi wątpliwości.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (vide: wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może natomiast być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1)} § 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Pozwany kwestionował status konsumenta po stronie powodowej wskazując na rozbieżność pomiędzy adresem zamieszkania powodów wskazanym w pozwie, a adresem kredytowanej nieruchomości. Niemniej jednak z umowy i wniosku kredytowego wynika, że powodowie zaciągnęli kredyt na cele mieszkaniowe. Powódka zeznała „w dalszym ciągu ja mieszkam w tym mieszkaniu. To mieszkanie było sporadycznie, okazjonalnie wynajmowane. W mieszkaniu mieszkaliśmy przez 10 lat, później przez 2 lata stało puste. Później przez rok je wynajmowaliśmy. Potem znowu stało puste. Ja mieszkam w tym mieszkaniu ponownie od stycznia 2025 r. Nieruchomość nie była wykorzystywana na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej, nie rejestrowano też w niej działalności gospodarczej.” (protokół rozprawy – k. 349). Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Pozwany nie zakwestionował skutecznie powyższej okoliczności.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powodów jako niedozwolone, wskazać trzeba, że postanowienia § 1 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 1 i ust. 3, § 14 ust. 3, § 20 ust. 3 dotyczyły tzw. mechanizmu indeksacji. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) zgodnie z kursem kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2 umowy). Natomiast raty spłaty miały być obliczane według kursu sprzedaży walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującym w Banku w dniu spłaty (§ 10 ust.3 umowy).

Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób w umowie . W żaden bowiem sposób nie opisano szczegółowo, jak powstaje tabela zawierająca te kursy, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Kredytobiorcy mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano kwestii tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Powódka zeznała, że „Bank nie informował nas w jaki sposób będzie ustalał kurs (...) dla potrzeb rozliczenia umowy. Nie negocjowaliśmy umowy z pośrednikiem punkt po punkcie. Pośrednik przyszedł do nas do domu i przedstawił tę umowę w ostatecznej wersji. Omawiał ją dość chaotycznie, pomijając rzeczy, o których mówił, że są nieistotne. Umowę podpisaliśmy.. (…) Nie informowano nas o możliwości zmiany brzmienia zapisów umowy.” (k. 348v-349).

W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania kredytobiorców względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

Oznacza to, że te postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Z uwagi na to, że powodowie wskazywali, że ww. postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorców. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Podkreślenia wymaga, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w pewnym zakresie Bank mógł doznawać pewnych ograniczeń dotyczących wyznaczania kursu z uwagi na działania regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż nadal były to czynniki niezależne od kredytobiorców, na które kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (vide uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie ma zaś znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (vide uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiążą kredytobiorców w zakresie w jakim odnoszą się one do indeksacji kursem (...).

Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego kredytobiorcom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym lub takiego, który można zastosować za zgodą obu stron – wyłącznie wtedy gdy brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi. W wyroku tym (...) wskazał, że nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Wskazać należy, że w dniu 25.04.2024 r. została wydana przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego uchwała w sprawie o sygn. akt (...). Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała ma moc zasady prawnej. Zgodnie z powyższą uchwałą:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie, z uwagi na treść uchwały Sądu Najwyższego(...) z dnia 25.04.2024 r. oraz w świetle orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w B. odstąpił od dotychczasowego poglądu, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana. Wobec powyższego, eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Powyższy dowód miał zostać przeprowadzony na wykazanie faktów, które nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Ocenie podlegała umowa w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia, natomiast to jak pozwany wykonywał umowę nie ma znaczenia dla oceny abuzywności jej poszczególnych postanowień.

Pozwany podniósł zarzut ustalenia błędnej wartości przedmiotu sporu przez powodów. Wskazał, że wartość przedmiotu sporu powinna dotyczyć wyłącznie roszczenia pieniężnego. Powodowie określając wartość przedmiotu sporu wskazali na sumę roszczenia pieniężnego oraz roszczenia o ustalenie, w łącznej wysokości 423.699 zł. W ocenie Sądu taki sposób ustalenia wartości przedmiotu sporu jest właściwy i zgodny z art. 21 k.p.c.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) datowana na 05.06.2008 r. zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K. (...) Oddział w Ł. w dniu 11.06.2008 r. jest w całości nieważna należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku częściowego.

Uwzględnienie tego żądania głównego dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

Z uwagi na fakt, że rozpoznaniu podlegało roszczenie o ustalenie, Sąd nie odniósł się do zgłoszonego przez pozwanego zarzutu potrącenia i zatrzymania jako dotyczących żądania zapłaty.