Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	sędzia Ewa Oknińska
Protokolant:	sekretarz sądowy Alicja Pniewska

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2024 r. w Olsztynie

sprawy z powództwa Ł. K., K. K., H. K.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. M. K.

o ustalenie

I.odmawia odrzucenia pozwu,

II.ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF zawarta przez powodów z (...) Bank S.A. w K. w dniu 05 czerwca 2008 r. jest nieważna.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 2243/22

UZASADNIENIE

Powodowie Ł. K., H. K. i K. K. wnieśli przeciwko pozwanemu (...) Bank S.A. w W. pozew, w którym żądali:

I.  zasądzenia od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 215.728,23 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 września 2021 r. do dnia zapłaty,

II.  ustalenia nieważności w całości zawartej przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w K., umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 5 czerwca 2008 r.;

III.  ewentualnie, na wypadek oddalenia powództwa z pkt I i II, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 września 2021 r. do dnia zapłaty,

a nadto zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu, powodowie wskazali, że dnia 05 czerwca 2008 r zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów zawarcia umowy i pokrycie części kosztów nabycia i remontu lokalu mieszkalnego. Treść umowy została ustalona jednostronnie przez pozwanego przy wykorzystaniu wzorca umownego, zaś powodowie nie mieli wpływu na brzmienie jej postanowień. Wskazali, że w ich ocenie umowa jest nieważna w całości z uwagi na jej sprzeczność z elementami konstrukcyjnymi umów zawartymi w przepisach prawa bankowego, a nadto w zawarciu w nich postanowień niedozwolonych, w szczególności § 1 ust. 1, § 6 ust. 1, § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy, których eliminacja pozbawiłaby umowy wiążących zasad dokonywania rozliczeń pomiędzy stronami, w tym zasady według której następuje przeliczenie walut. Podnieśli, że stosownie do postanowień umowy, kredyt został uruchomiony w walucie polskiej, pozwany jednak przekazał do dyspozycji powodów kwotę złotych polskich stanowiących równowartość niedookreślonych w umowie CHF, wobec czego już samo uruchomienie kredytu było wadliwe, gdyż ostateczne saldo nie było w ogóle ustalone. Kwota ta jako najistotniejszy z punktu widzenia konsumenta element wnioskowanego kredytu była niedookreślona, przy czym owo niedookreślenie i stopień jego nieoznaczoności jest dotknięte wadą nieusuwalną. Ponadto umowa zawiera klauzule waloryzacyjne określające w szczególności sposób przewalutowania wypłacanego kredytu wskazany w § 9 i § 6 umowy oraz sposób przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych wskazany w § 10 i § 6 umowy. Powyższe postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodami oraz kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Powyższe powodowie wywodzą z faktu, że pozwany odwoływał się do kursu obowiązującego w kredytującym banku, nie wskazując równocześnie szczegółowych zasad określania sposobów ustalania kursu wymiany walut. W konsekwencji ustalenie kursu waluty pozostawiono w istotnym stopniu do uznania banku. Skutkiem powyższego jest nieważność w całości przedmiotowej umowy na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2.

W związku z nieważnością umowy powodowie zgłosili żądanie pieniężne domagając się zapłaty przez pozwanego tytułem nienależnego świadczenia łącznych kwot jakie na dzień 1 września 2021 r. zapłacili z tytułu umowy kredytowej.

Ewentualnie, na wypadek uznania przez Sąd, że umowa jest ważna, a kredyt należy traktować jako udzielony w złotych polskich, ale z oprocentowaniem na zasadach ustalonych w umowie, powodowie zgłosili roszczenie o zapłatę kwoty nadpłaconych przez nich rat kapitałowych i odsetkowych za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 1 września 2021 r. (k. 31-34 v).

W odpowiedzi na pozew, pozwany (...) Bank S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zwrot kosztów procesu. Zaprzeczył roszczeniom trony powodowej zarówno co do zasady jaki co do wysokości. Ponadto zaprzeczył wszystkim twierdzeniom strony powodowej a w szczególności zaprzeczył, jakoby:

⚫

umowa kredytu jest nieważna,

⚫

zawarcie umowy nie było poprzedzone indywidualnymi uzgodnieniami warunków umowy,

⚫

umowa nie zawierała szczegółowych postanowień dotyczących zasad określania kursu wymiany walut,

⚫

pozwany przyznał sobie w umowie prawo do dowolnego kształtowania treści tabeli kursowej,

⚫

kwestionowane postanowienia umowy były sprzeczne z ustawą, zasadami współżycia społecznego, czy też dobrymi obyczajami,

⚫

powód posiadał status konsumenta.

Bank wskazał, że K. K. w dacie zawierania umowy prowadził działalność gospodarczą. Ponadto roszczenia dochodzone pozwem są przedawnione. Bank zarzucił stronie powodowej brak interesu prawnego w zakresie powództwa o ustalenie. Wskazał, że umowa kredytu jest zgodna z przepisami prawa oraz zasadą swobody umów. Stosowanie dwóch kursów było uzasadnione i nie było pochodną chęci zabezpieczenia przez pozwanego ryzyka czy uzyskania spreadu walutowego, lecz skutkiem dopuszczalnego przez regulatora rynku sposobu finansowania udzielonego kredytu indeksowanego (k. 42-72)

Postanowieniem z dnia 20.07.2023 r. Sąd Rejonowy(...) w W. ogłosił upadłość (...) Banku S.A. z siedzibą w W..

Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 1.08.2023r. zawiesił postepowanie i wezwał do udziału w sprawie syndyka. Następnie postanowieniem z dnia 28.12.2023 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie podjął postepowanie w zakresie żądania o ustalenie, że umowa jest nieważna z udziałem Syndyka Masy Upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W..

Pismem z dnia 19 lutego 2024 r. syndyk masy upadłości (...) w całości podtrzymał dotychczas złożone stanowisko w sprawie. Pozwany wniósł o odrzucenie pozwu na mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na trwające postępowanie upadłościowe banku, w którym wierzycielom przysługuje prawo do zgłoszenia swoich wierzytelności syndykowi masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości prowadzonym przez Sąd Rejonowy (...), Wydział (...), pod sygnaturą akt (...). Ewentualnie w razie nieuwzględnienia żądania wniosku w pkt (1) powyżej - wniósł o zawieszenie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w związku z art. 145 ustawy Prawo upadłościowe przedmiotowego postępowania w całości do czasu prawomocnego wyczerpania trybu związanego z ustaleniem listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Bank S.A. w upadłości prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w W.,(...), pod sygnaturą akt (...) (pismo pozwanego k. 294-301)

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie działając jako konsumenci, wystąpili w dniu 26 maja 2008 r. do poprzednika prawnego (...) Bank S.A. w W. tj. do (...) Bank S.A. w K. z wnioskiem o udzielenie kredytu w kwocie 185.000 zł indeksowanego kursem CHF z przeznaczeniem na zakup mieszkania. Tego dnia powodowie złożyli również oświadczenie o wyborze waluty obcej. Przedstawiono im wyliczenie w PLN i CHF dotyczące w wpływu zmian oprocentowania i kursu waluty na wysokość miesięcznych rat z uwzględnieniem następujących parametrów:

a)  wysokości kredytu – 150.000 PLN,

b)  okresu spłaty kredytu – 15 lat,

c)  zmiennym oprocentowaniu kredytu złotowego – 6,6 %,

d)  zmiennym oprocentowaniu kredytu indeksowanego do CHF – 4 %,

e)  wysokości rat (równych).

Wskazano m.in. wysokość raty, przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnym i minimalnym kursem CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy, tj, o 0,234 PLN, co dawało wzrost o 11,21 %. Powodowie oświadczyli, że zapoznali się z występującym ryzkiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej i wnieśli o udzielenie im kredytu indeksowanego do waluty obcej.

(dowód: wnioski k. 78-84,86-93 oświadczenie - k. 102)

W dniu 10 czerwca 2008 r. powodowie - zawarli z poprzednikiem prawnym (...) Bank S.A. w W. tj. z (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF (umowa została sporządzona dnia 05 czerwca 2008 r.).

Na mocy tej umowy, poprzednik prawny pozwanego zobowiązał się udzielić powodom kredytu w kwocie 192.694,71 zł indeksowanego kursem CHF, przy założeniu że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 95.915,73 CHF. Rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu. Powodowie oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko. (§ 1 ust. 1 umowy).

Oprocentowanie kredytu zostało określone jako zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,26 % w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki DBF i stałej marży banku w wysokości 1,45 %. Powodowie oświadczyli, że są świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko (§1 ust. 3 umowy). Rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia w całości kredytu w dacia sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 498,70 CHF. Rzeczywista wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat (§1 ust. 4).

Stosownie do § 13 ust. 1 umowy, oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu DBF. Indeks DBF dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawkę LIBOR 3M obowiązującą w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. W przypadku, gdy 26 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3M obliczana jest od najbliższego dnia roboczego następującego po tym dniu. W przypadku, gdy 25 dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, średnia stawek LIBOR 3M obliczana jest do najbliższego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień (§ 13 ust. 3 i 4 umowy).

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosił 136.465 zł, przy czym podana kwota nie uwzględniała ryzyka kursowego. Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona była od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§1 ust. 7).

Rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosi 4,34 %. Ostateczna wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uzależniona jest od zmiany poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§1 ust. 8).

Stosownie do § 2 umowy, kredyt przeznaczony był na:

a)  pokrycie części ceny nabycia nieruchomości w wysokości 175.000 zł,

b)  na pokrycie kosztów remontu nieruchomości w wysokości 10.000 zł,

c)  na pokrycie składek ubezpieczeniowych i kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki.

Stosownie do § 9 ust. 2 umowy w dniu wpłaty kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w tabeli kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Z kolei bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut zwana tabelą kursów to tabela sporządzona przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzona jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy (§ 6 ust 1 umowy).

Spłata kredytu miała następować w 324 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§1 ust 2 umowy).

Stosownie do § 10 ust. 3 umowy, wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Integralną część umowy stanowił „Regulamin do kredytu hipotecznego” (§ 25 ust. 1. umowy). Zgodnie z § 19 ust. 1 regulaminu kredytobiorca zobowiązany był do spłacania rat wynikających z harmonogramu. Z kolei zgodnie z § 19 ust. 5. regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia wpływu środków.

(dowód: umowa k. 14-19, regulamin k. 104-112)

Pismem z 10 września 2021 r. powodowie wezwali bank od zapłaty kwoty 215.798,23 zł tytułu rat kredytu uiszczonych na podstawie nieważnej umowy. Powyższe pismo bank odebrał w dniu 14 września 2021 r. W odpowiedzi pozwany wskazał, że nie znalazł podstaw do unieważnienia umowy.

(dowód: wezwanie do zapłaty k. 23, odpowiedź banku k. 24-25)

Kredyt wypłacono powodom w PLN. Raty kredytu spłaca Ł. K. w PLN.

Środki pochodzące z kredytu powodowie przeznaczyli na zakup mieszkania, położonego w O., przy ul. (...). W kredytowanym mieszkaniu zamieszkiwał powód Ł. K. wraz żoną i dziećmi. W lokalu nie była zarejestrowana ani prowadzona działalność gospodarcza. Od 2021 r. lokal jest wynajmowany, albowiem powód zamieszkał z rodziną w większym mieszkaniu.

Powód K. K. od 1991 r. prowadził działalność gospodarczą – działalność taksówek osobowych, którą ma zarejestrowaną w mieszkaniu, przy ul. (...) w O..

Powodowie w 2019 r,. dowiedzieli się, że bank zastosował w umowie nieuczciwe warunki.

(dowód: zeznania powodów k. 321v.-322, wydruk z CEIDG k. 125-126,

Sąd zważył, co następuje:

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt dokumenty, w tym umowę o kredyt hipoteczny, wniosek kredytowy, regulamin. Ich wiarygodność nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Ponadto Sąd uwzględnił zeznania powodów i świadka w zakresie jakim znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym. Wskazać należy, że świadek P. S. nie uczestniczył przy zawarciu spornej umowy ani przy żadnych innych czynnościach składających się na jej wykonanie. Świadek nie miał wiedzy jak przebiegał proces zawierania umów kredytów indeksowanych

Sąd pominął wniosek dowodowy strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt (...), wyroki (...): z 12 stycznia 2005 r.,(...), z 5 lutego 2009 r., (...) i z 13 grudnia 2010 r.,(...). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów, zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na rozstrzygniecie sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Ponadto na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. M.. Świadek nie odebrała wezwania z Sądu (korespondencja wróciła nieodebrana po dwukrotnej awizacji przesyłki). W związku z powyższym zobowiązano pozwanego do wskazania aktualnego adresu. Pozwany wskazał ten sam adres świadka. Ponownie wysłana korespondencja do świadka wróciła nieodebrana. Dodatkowo wskazać należy, że pozwany nie wykazał, aby dołożył starań, by świadek stawił się na rozprawę zgodnie z treścią art. 242 ¹ k.p.c.

W ocenie Sądu istniały podstawy do podjęcia postępowania z udziałem Syndyka w części dotyczącej żądania o ustalenie (w zakresie żądania głównego i ewentualnego). Zgodnie z treścią art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. Sąd zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości, masy układowej lub masy sanacyjnej i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe albo ustanowiono zarządcę w postępowaniu restrukturyzacyjnym. W świetle art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności.

Żądania niepieniężne (o ustalenie) nie stanowią wierzytelności podlegających zgłoszeniu do masy upadłości, zatem ich rozpoznanie jest niezależne od trybu ustalania listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym pozwanego. Nie ma potrzeby oczekiwać na listę wierzytelności i konieczne jest jednoczesne podjęcie postępowania z udziałem po stronie pozwanej Syndyka masy upadłości banku.

Sąd zapoznał się ze stanowiskiem syndyka i z załączonymi do niego opiniami prawnymi, ale uznał je za nieprzekonujące w poruszanych tu kwestiach. W żadnym fragmencie pisma czy opinii nie zostało wyjaśnione, w jaki sposób kredytobiorcy mieliby dokonać zgłoszenia „wierzytelności” polegającej na żądaniu ustalenia nieważności umowy, a więc w jaki sposób miałaby nastąpić konwersja tego niepieniężnego żądania procesowego na zgłoszenie wierzytelności, a następnie na listę wierzytelności – ze skutkiem finalnym w postaci wyrażenia takiej „wierzytelności” uznaną sumą pieniężną.

Wobec powyższego stanowiska Sąd odmówił odrzucenia pozwu. (pkt I wyroku).

Niezasadny był także wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177§1 pkt 1 k.p.c. Oczekiwanie na odpowiedź na przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne w innej sprawie cywilnej, choćby dotyczące tego samego problemu, który wyłonił się z rozpoznawanej sprawie, nie stanowi podstawy do zawieszenia postępowania, skoro uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże jedynie w sprawie, w której to zagadnienie prawne przedstawiono (art. 390§2 k.p.c.).

Analizując zasadność żądania o ustalenie, że umowa jest nieważna, należy odnieść się do zarzutu stawianego przez pozwanego jakoby powód K. K. nie posiadał statusu konsumenta. W doktrynie wskazuje się, że wykluczenie bezpośredniego związku czynności prawnej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową można natomiast rozważać w tych sprawach, w których przynajmniej w części zachowany jest konsumencki, osobisty cel lub przedmiot danej czynności. Chodzi więc o sytuacje, gdy dana czynność prawna przedsiębiorcy obejmuje świadczenie, którego przedmiot może służyć zarówno do użytku osobistego, jak i zawodowego i czynność ta dokonywana jest przez przedsiębiorcę przynajmniej częściowo w celu osobistym (konsumpcyjnym) – np. zakup pojazdu czy komputera, który w założeniu ma być wykorzystywany zarazem do prowadzonej działalności, jak i do użytku prywatnego. Wydaje się, że in casu powinny rozstrzygać wszystkie okoliczności danej sprawy, w pierwszej kolejności jednak kryteria obiektywne, do których należą typ i rodzaj dokonanej czynności prawnej, jej przedmiot (charakter nabytego towaru, jego ilość), a także okoliczności towarzyszące transakcji (sposób złożenia zamówienia, miejsce zawarcia umowy i jej wykonania) [vide: J. Sadomski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 1 (art. 1–55(4)), red. J. Gudowski, Warszawa 2021, art. 22(1)].

W niniejszej sprawie bezspornym jest, że powodowie zawarli umowę kredytu w celu nabycia lokalu. Fakt, że powód K. K. prowadził działalność gospodarczą (działalność taksówek osobowych) nie może determinować tego, że kredytobiorca traci niejako automatycznie status konsumenta. Jak już wskazano powyżej ocenę taką należy przeprowadzić mając na uwadze charakter zarówno nabytej nieruchomości jak i charakter wykonywanej działalności. Lokal został nabyty w celach mieszkalnych (Ł. K. zamieszkał w tym lokalu). O utracie statusu konsumenta nie może również przesądzać wynajęcie w 2021 r. kredytowanej nieruchomości. Jak wynika z całości zebranego materiału dowodowego powodowie nie byli przedsiębiorcami zajmującymi się zawodowo wynajmowaniem i nabywaniem nieruchomości.

W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że na podstawie umowy poprzednik prawny pozwanego udzielił powodom –będącym w tym stosunku konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. – kredytu na podstawie wzorca umowy.

Kredyt został udzielony w walucie polskiej, co potwierdza również treść umowy, jak i waluta wypłaty. Nie był to kredyt walutowy, lecz złotowy – indeksowany do waluty obcej, ponieważ i wypłata i spłata następowały w złotych. Nie ulega wątpliwości, że poprzednik prawny pozwanego postawił do dyspozycji powodów określoną kwotę w walucie polskiej, a powodowie zadłużenie mieli spłacać również w tej walucie.

Odnosząc się do żądania pozwu o ustalenie nieważności umowy należy wskazać, że powodowie posiadają interes prawny. Zgodnie z art. 189 k.p.c. strona powodowa może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny strony polegał na tym, że strona powodowa domagała się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ją z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, zaś kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zasadnicze postanowienia umowy, w ocenie Sądu, spełniają więc przesłanki tego przepisu (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za ważną umowę kredytu bankowego. Znane są: strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel na jaki został udzielony, zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany oraz inne niezbędne warunki.

Jak wynika z treści zawartej pomiędzy stronami umowy, stosownie do jej postanowień, strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu początkowo wyrażona w walucie polskiej, zostanie w drodze indeksacji przeliczona na walutę franka szwajcarskiego i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Jakkolwiek też przeliczenie dotyczące indeksacji następowało z zastosowaniem tabeli kursów obowiązującej w pozwanym banku, skutkiem tego zastosowania nie jest unicestwienie czy unieważnienie umowy jako takiej w całości.

Zważywszy bowiem, że wniosek kredytowy bezspornie dotyczył kredytu w walucie polskiej, zaś postanowienia umowy jednoznacznie wskazują, że bank udziela kredytu w złotych polskich (§1 ust. 1 umowy), a jego wypłata i spłata następuje w złotych polskich (§ 9 ust. 2 oraz § 10 ust 3 umowy) - nie ulega wątpliwości, że strony zgodnie zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego. Przy czym, przepisy ustawy Prawo bankowe na dzień zawarcia umowy kredytu dopuszczały możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej. Jest to nadto konstrukcja dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez kredytobiorców określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości z zastosowaniem miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

Ponadto dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok (...) w sprawie(...), (...), uzasadnienie wyrok (...) w sprawie (...)).

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu. Jak wynika z podpisanych oświadczeń kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydował się zawrzeć umowę kredytu. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu indeksowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Dalej, należało ocenić wpływ postanowień dotyczących indeksacji na dalsze istnienie umowy.

W ocenie powodów niedozwolony charakter mają postanowienia umowy i regulaminu w zakresie jakim odnoszą się do mechanizmu przeliczeniowego tj. § 1 ust 1, § 6 ust 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3 umowy. Zakwestionowany mechanizm waloryzacji odwoływał się do dwóch różnych rodzajów kursu waluty indeksacyjnej, których wysokość miała wynikać z tabeli stosowanej przez Bank, przy czym sama umowa nie definiowała precyzyjnie i dokładanie sposobu, w jaki bank miał ustalać te kursy. Oznacza to, że zgodnie z umową bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Nie zostało zaprzeczone, że umowa stron w zakresie wykraczającym poza dokonane w ramach składania wniosku wyboru dotyczącego kwoty kredytu, waluty kredytu, okresu kredytowania, wysokości marży, została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez bank. Oznacza to, że pozostałe postanowienia nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 i 3 k.c. W konsekwencji jest niewątpliwe, że w rozpatrywanej sprawie pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania - na gruncie zawartej umowy - wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Zatem doszło do nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzącego do naruszenia interesów konsumenta. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (vide: wyrok (...) z dnia 2.10.2019 r.,(...)).

Jak już zostało przedstawione, kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN.

Wiadomo powszechnie, że kurs kupna waluty to w pewnym uproszczeniu kurs, po którym deklarowane jest kupno danej waluty, a kurs sprzedaży to kurs, po którym deklarowana jest jej sprzedaż, względnie są to kursy, według których będą rozliczane takie transakcje. Kurs kupna z reguły jest niższy od kursu sprzedaży. Zastosowanie dwóch różnych kursów w opisany wyżej sposób w odniesieniu do umowy stron prowadziło do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie stawał się już kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty). Wysokość raty spłaty została bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego do spłaty wraz z odsetkami) też była wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie.

Skoro takim zapisom towarzyszyło postanowienie, że wysokość kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu, ustalał będzie sam Bank, mogło to prowadzić do sytuacji, w której Bank mógłby arbitralnie podwyższać wysokość kursu sprzedaży, według którego rozlicza spłatę kredytu, w stosunku do wysokości rynkowej. Brak sprecyzowania jasnych i obiektywnych kryteriów ustalania przez Bank kursu waluty, przyjmowanego do rozliczania spłat kredytu w sposób, który pozwalałby na weryfikację poprawności kursu, a co za tym idzie sprawdzenie wysokości żądań banku (np. przez odwołanie do parametrów finansowych publikowanych lub znanych powszechnie) prowadził do zastrzeżenia dla Banku wyłącznej i niczym nieograniczonej kompetencji do ustalania wysokości kursu, według którego będzie rozliczana spłata kredytu i ustalana wysokość zobowiązania strony powodowej.

Powyższe w sposób oczywisty prowadziło do rażącego naruszenia interesów strony powodowej. Narażało powodów bowiem na niczym w zasadzie nieograniczone żądania pozwanego co do spłaty udzielonego kredytu i jego wysokości, zależne wyłącznie od kursu waluty ustalanego wszakże przez pozwanego. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN. W sposób dowolny zatem mógł kształtować wysokość zobowiązania powodów w walucie, w jakiej spłacał kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

Powyższych ustaleń nie podważa okoliczność złożonego przez powodów oświadczenia w zakresie ryzyka kursowego. Wskazać bowiem należy, że czym innym jest ryzyko zmienności kursów, a czym innym ustalanie kursów walut przez Bank. Nie sposób z powyższego oświadczenia wyprowadzić wniosku by powodowie godzili się na mechanizm indeksacji stosowany przez Bank, albowiem postanowienia umowy w żadnej mierze nie określały sposobu ustalania kursów walut przez Bank.

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty indeksacyjnej i możliwości jej samodzielnego ustalania, bez jasno sprecyzowanych i obiektywnych kryteriów, w ramach tabeli kursów obowiązującej w pozwanym Banku były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy strony powodowej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., tym samym też nie wiążąc wówczas strony powodowej. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na stronę powodową ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jego zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Wszelkie postanowienia odwołujące się do kursów waluty obcej i możliwości jej samodzielnego ustalania w ramach tabeli były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., co podlegało ocenie na dzień zawarcia umowy.

W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że skutkiem powołanych wyżej zapisów umowy za niedozwolone jest wyeliminowanie ich z tej umowy. Wskutek wyeliminowania zawartych w umowie klauzul abuzywnych, brak jest wyraźnie oznaczonych zapisów dotyczących mechanizmu ustalania kursu waluty, jaki miałby być przyjmowany do ustalania wysokości rat spłaty w złotych polskich w kolejnych terminach płatności oraz rozliczenia wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia strony powodowej.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: (...), legalis nr (...), wyrok (...) w B.z dnia 08 sierpnia 2019 r.,(...)).

Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez TSUE w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 3851 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku TSUE),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku TSUE),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku TSUE),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku TSUE).

Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione. W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Odwołując się do wyroku (...) z 20.05.2022 r., (...) (LEX nr (...)), należy wskazać, że „przy ocenie umowy z odwołaniem się do dyrektywy 93/13 i art. 385 ^{( 1)} k.c. sąd nie jest uprawniony do uzupełniania umowy treścią nieuzgodnioną przez strony, choćby zmierzała do wyrównania ich pozycji na gruncie łączącego je stosunku prawnego, tak nie jest też uprawniony do tego, by umowę tę przekształcić w inny rodzaj umowy (wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...)). Takie działanie w istocie nie różniłoby się bowiem od uzupełniania umowy po pominięciu zamieszczonych w niej klauzul abuzywnych, do czego krytycznie odniósł się TSUE.

Nie budzi obecnie wątpliwości, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (por. uchwała (...) z dnia 29 czerwca 2007 r., (...), (...), nr(...), poz.(...) oraz wyroki (...) z dnia 30 maja 2014 r., (...), "Monitor Prawa Bankowego" 2015, nr (...) s. 22, z dnia 1 marca 2017 r., (...), oraz z dnia 14 lipca 2017 r., (...), (...), nr (...), poz. (...)).

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. Powyższa kwestia w sposób jednoznaczny i dobitny została przesądzona w uchwale (...) z dnia 25 kwietnia 2024 r. ((...)), zgodnie z którą „w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. Co za tym idzie w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie”. Zatem należy podzielić stanowisko wyrażone w orzecznictwie, że brak jest koniecznych elementów umowy kredytu z art. 69 ustawy prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za nieważnością umowy.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c., art. 69 ustawy prawo bankowe, art. 385 ¹ k.c., art. 58 k.c. Sąd ustalił w punkcie II wyroku, że umowa kredytu jest nieważna.

Niewątpliwie roszczenie powodów nie jest przedawnione. Powodowie dopiero w 2019 r. dowiedzieli się, że bank zastosował w umowie niedozwolone postanowienia. Zresztą roszczenie o ustalenie nieważności umowy nie ulega przedawnieniu.

Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. W wyroku częściowym sąd nie orzeka o kosztach procesu, ponieważ wyrok taki nie kończy sprawy w instancji (zob. też orz.(...) z 6.6.1962 r., (...), RPEiS (...) Nr(...), s. (...)). Wobec powyższego, w wyroku nie rozstrzygano kwestii ponoszenia kosztów procesu przez strony.

sędzia Ewa Oknińska