Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy w (...) I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący sędzia Rafał Kubicki

Protokolant sekretarz sądowy Piotr Ruciński

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2025 r. w (...) na rozprawie

sprawy z powództwa M. S., A. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. z siedzibą
w W. na rzecz powodów: M. S., A. S. kwoty: 347 745,90 zł (trzysta czterdzieści siedem tysięcy siedemset czterdzieści pięć złotych dziewięćdziesiąt groszy) i 36 866,42 CHF (trzydzieści sześć tysięcy osiemset sześćdziesiąt sześć franków szwajcarskich czterdzieści dwa centymy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 18 października 2024 r. do dnia zapłaty,

II.  zasądza od pozwanej (...) Bank (...) S.A. z siedzibą
w W. na rzecz powodów: M. S., A. S. kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt: I C 2302/24

UZASADNIENIE

Powodowie: M. S. i A. S. zażądali w dniu 10 grudnia 2024 r. wobec (...) Bank (...) S.A. w W. zasądzenia od strony pozwanej kwot: 347 745,90 zł i 36 866,42 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 18 października 2024 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazali, że zawarta przez nich z pozwanym umowa dotyczyła kredytu indeksowanego i jest nieważna jako sprzeczna z przepisami prawa cywilnego (art. 353 ¹, art. 385 ¹ )
i prawa bankowego (art. 69).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, kwestionując roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie co do zasady, podnosząc zarzut ich nieudowodnienia. Zaprzeczył temu, że: umowa jest nieważna;

że postanowienia umowy, są abuzywne lub nieważne; że powodowie nie mieli zdolności kredytowej do uzyskania kredytu w walucie PLN; że bank zapewnił powodów, że frank szwajcarski jest walutą stabilną i zawarcie umowy kredytu denominowanego nie wiąże się z istotnym ryzykiem; że bank nie wykonywał właściwie obowiązku informacyjnego; że przedstawiciele banku nie poinformowali powodów

o ryzyku zmiany kursu waluty i wpływie tego ryzyka na zobowiązanie powodów; że postanowienia umowy nie były indywidualnie uzgadniane przez strony; że powodowie nie mieli możliwości negocjowania warunków umowy kredytu; że powodowie nie zostali poinformowani o kursach, jakie będą miały zastosowanie do przewidzianych w umowie kredytu przeliczeń w sytuacji, gdy nie zdecydują się na negocjowanie kursu waluty (...) oraz spłatę kredytu bezpośrednio w walucie (...); że bank w sposób arbitralny kształtował wysokość zobowiązania powodów; że bank mógł dobrowolnie ustalać kursy publikowane w tabeli kursów banku; że kredyt udzielony na podstawie umowy był kredytem złotowym; że kursy walut stosowane przez pozwanego były ustalone swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych; że bank

w sposób nierównomierny rozłożył ryzyko wynikające ze zmiany kursu (...) pomiędzy stronami umowy kredytu; że bank podejmował działania mające na celu dezinformację i wprowadzanie powodów w błąd co do treści dokonanej przez nich czynności prawnej; że bank nie posiadał (...) na finansowanie akcji kredytowej w tej walucie; że umowa może być uznana za nieważną, wskutek stwierdzenia bezskuteczności spornych postanowień; że wysokość płatności dokonywanych na poczet spłat kredytu została zawyżona; że powodowie spełniali świadczenia nienależne na rzecz pozwanego; że powodowie nie mieli możliwości spłaty kredytu w walucie, w której został zawarty kredyt. Pozwany zakwestionował twierdzenia powodów odnoszące się do tego, iż postanowienia umowy kredytu stanowią klauzule niedozwolone, podniósł, że strona powodowa nie udowodniła wbrew dyspozycji art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. przesłanki interesu prawnego w zakresie roszczeń opartych na podstawie art. 189 k.p.c. Pozwany wprost przyznał wysokość dochodzonej przez powodów sumy spłat, wysokość roszczenia jest więc bezsporna.

Fakty istotne dla rozstrzygnięcia:

Analiza twierdzeń zawartych w pismach stron i niekwestionowanych przez nie wzajemnie dokumentów wskazuje, iż za bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa kredytu k. 14-25, porozumienie k. 26, zaświadczenie k. 27-30 ) i do odpowiedzi na pozew (wniosek o kredyt mieszkaniowy z załącznikami

k. 84-88.) można uznać następujące twierdzenia stron:

Powodowie, mając status konsumentów, zawarli w dniu 21.10.2011 r. umowę
nr (...)11- (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H. w kwocie 360 000 zł z poprzednikiem prawnym pozwanej (...) Bank (...) S.A. na cel mieszkaniowy tzn. spłatę kredytu mieszkaniowego udzielonego przez (...) S.A.
w kwocie 180 000 zł oraz dowolny cel w kwocie 180 000 zł. Umowa została poprzedzona ich wnioskiem kredytowym, w którym kwotę wnioskowanego kredytu oznaczyli w walucie polskiej (360.000 zł), wskazując jako walutę kredytu walutę szwajcarską ( (...)) i jako walutę spłaty kredytu walutę polską (PLN) z okresem spłaty rat równych 360 miesięcy. Podpisali przy tym oświadczenie w pkt VI ust. 6 i 7 (k. 85), że zostali poinformowani o ryzyku wynikającym ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej i to ryzyko akceptują; są świadomi, że ewentualny wzrost stopy procentowej spowoduje wzrost raty kapitałowo-odsetkowej kredytu; że ponoszą ryzyko wynikające ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w przypadku zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz przyjmują do wiadomości i akceptują ryzyko; przyjmują do wiadomości, że zmiany kursów walut oraz zmiany wysokości spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania, mają wpływ na wysokość ich zobowiązania z tytułu zaciągniętego kredytu tj. kwotę kredytu do spłat oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej.

Umowa składała się z części szczególnej i ogólnej w której strony zawarły najistotniejsze dla sprawy postanowienia (wyciąg):

- (§ 1 pkt 1 części szczególnej umowy) Kwota udzielonego kredytu 360000 zł;

- (§ 4 pkt 1 części szczególnej umowy) uruchomienie kredytu nastąpi nie później niż
w ciągu 5 dni po spełnieniu warunków określonych w ust. 5 (…)

- (§ 1 ust. 2 pkt 1 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej: kwota udzielonego kredytu określona jest w (...) w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej na zasadach określonych w pkt 2.

- (§ 1 ust. 2 pkt 2 (...)) zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest
w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po bezgotówkowym kursie kupna danej waluty, zgodnie
z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków, zgodnie z uregulowaniem § 11a,

- (§ 1 ust. 2 pkt 4 (...)) ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmiana wysokości spreadu walutowego ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem
w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6;

- (§ 8 ust. 9 pkt 3 (...)) Pozostałe prowizje określane procentowo i pobierane
w okresie kredytowania naliczane są od pozostałej do spłaty kwoty kapitału wyrażonej
w walucie obcej, a do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującego w banku w dniu
i w momencie zapłaty prowizji;

- (§ 11 ust. 3 (...)) W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej Bank przyjmuje na zabezpieczenie kredytu hipotekę ustanowioną w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, przy czym wysokość sumy hipoteki stanowi 160% kwoty udzielonego kredytu, określonej w (...) w PLN, przeliczonej uprzednio na tę walutę po kursie jej kupna, według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie zawarcia umowy o kredyt

- (§ 11a ust. 2 (...)) Z. przeliczania na walutę spłaty kredytu są następujące:

a) W przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty.

b) Spłata zaległej raty kapitałowo-odsetkowej wykonywana jest z datą wpływu środków, przy czym w przypadku kredytów indeksowanych, spłacanych w złotych
w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń spłacanej zaległej kwoty, stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów, obowiązującej w Banku w dniu spłaty.

- (§ 16 ust. 1 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, uruchomienie środków następuje w złotych (Bank stosuje do przeliczenia zadłużenia bezgotówkowy kurs kupna danej waluty według obowiązującej Tabeli kursów ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11a) lub w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany z zastrzeżeniem, że warunki warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania, uruchomienia są zgodne z warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania.

- (§ 16 ust. 4 (...)) W przypadku wypłat w złotych kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według kursu kupna tej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty środków;

- (§ 19 pkt 3 (...)) W przypadku spłaty kredytu w złotych spłata następuje
w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty ustalany zgodnie
z zasadami określonymi w § 11a.

- (§ 23 pkt 3 pkt 5 (...)) W przypadku kredytu indeksowanego, gdy wcześniejsza spłata kredytu następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń kwot spłacanych przed terminem, stosuje się bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według pierwszej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, określonym w dyspozycji, o której mowa w pkt 1 ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11a.

Na mocy porozumienia z 10 kwietnia 2012 r (k. 26), kredytobiorcom umożliwiono spłatę kredytu bezpośrednio w (...).

Z pozyskanego przez powodów od pozwanego (niekwestionowanego) zaświadczenia wynika, że kredyt został wypłacony w dwóch transzach: 9 Listopada 2011 r. w kwocie 187 200 zł i 10 kwietnia 2012 r. w kwocie 172 800 zł, co zresztą potwierdza stanowisko pozwanego w procesie. Sumy rat kredytu (kapitału i odsetek), które powodowie uiścili w okresie od 20.12.2011 do 24.02.2020 r. wyniosły: 347 745,90 zł i 36 866,42 CHF.

Powodowie pismem z 25 września 2024 r. (k.31) wezwali bank do zwrotu świadczeń w wysokości 347 745,90 zł i 36 866,42 CHF w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma. Pismo doręczono do banku w dniu 1 października 2024 r. (k. 33).

Z wiarygodnych zeznań powodów (k. 157-158) wynika, że powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytu w celu zakupu mieszkania, sprzedali je i spłacili sporny kredyt. Powodowie zawarli umowę korzystając z usług pośrednika kredytowego.
W zakupionym mieszkaniu nie była prowadzona żadna działalność gospodarcza. Nie negocjowali umowy, podpisali ją w kształcie zaproponowanym przez bank. Na realizację celu umowy potrzebowali środków w walucie polskiej i w takiej kredyt został im wypłacony. Do czasu zawarcia porozumienia, spłaty kredytu powodowie dokonywali w walucie polskiej, a następnie – w (...).

Rozważania:

Opisany wyżej stan faktyczny ustalony został na podstawie niekwestionowanych co do treści i pochodzenia dokumentów ponadto na podstawie zeznań powodów.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego, ponieważ okoliczności wskazane przy tym dowodzie w pozwie i odpowiedzi na pozew były w świetle poniższych motywów wyroku nieistotne dla rozstrzygnięcia - wobec stwierdzenia nieważności umowy jako takiej.

Strony różniły się mniej co do faktów, a więcej co do oceny skutków podpisanej między nimi umowy.

Wbrew wywodom pozwanego, z dokumentów wynika jasno, że nie było możliwości uzyskania kredytu bezpośrednio w (...) (zresztą zamiarem stron było kredytowanie w złotówkach), jak i nie było możliwości w dacie umowy dokonywania spłat bezpośrednio w (...) zdecydowanie nie to było intencją stron. Wskazuje na to chociażby zawarte w 2012 r. porozumienie umożliwiające dopiero od tego momentu spłatę w (...). Ważność umowy i skuteczność jej postanowień oceniane są na datę zawarcia umowy, a nie na okres wykonywania umowy. Pozostałe dokumenty dołączone do odpowiedzi na pozew, niedotyczące okoliczności zawarcia tej konkretnej umowy, należało potraktować wyłącznie w kategorii rozwinięcia stanowiska pozwanego, a nie w kategorii dowodu.

Powództwo o ustalenie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Żądanie opierało się na przesłankowym ustaleniu, że nie istnieje między stroną powodową a pozwanym stosunek prawny wynikający ze spornej umowy kredytu, co strona powodowa opierała przede wszystkim na twierdzeniu, że umowa zawiera klauzule abuzywne w przedmiocie indeksacji zawarte w § 5 ust. 3 Części Szczególnej oraz § 1 ust. 2 pkt 1 i 2, § 15 ust. 4, § 19 pkt 1-3 Części Ogólnej Umowy, która skutkuje nieważnością całej umowy, bowiem nie ma możliwości zastąpienia powyższych zapisów innym postanowieniem. Niezależnie od tego umowa narusza zasady art. 353 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego. Podstawą faktyczną sformułowanych roszczeń jest suma świadczeń spełnionych przez stronę powodową w wykonaniu spornej umowy.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, że umowa jest nieważna, a podstawą tej nieważności nie powinien być ani art. 69 prawa bankowego, ani art. 58 § 2 k.c. (sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego), ani art. 353 ¹ k.c. (sprzeczność umowy z naturą stosunku), lecz występowanie w umowie niedozwolonych klauzul waloryzacyjnych (art. 385 ¹ k.c.), których eliminacja oraz niemożność ich zastąpienia innym mechanizmem przeliczeniowym w oparciu
o przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w braku zgody konsumenta na takie rozwiązanie) sprawia, że umowa nie może być wykonywana, co musi skutkować jej upadkiem. Nieważność umowy wynika nie z samego faktu istnienia klauzul abuzywnych, lecz z niemożliwości jej kontynuowania po ich usunięciu. W pierwszej kolejności, na zasadzie lex specialis derogat legi generali, zastosowanie mają przepisy prawa konsumenckiego, które określają inne sankcje zawarcia w umowie postanowień /niedozwolonych. Przy tym klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie stron spełniają przesłanki art. 385 ¹ , co skutkuje ich bezskutecznością.

Konsumencki charakter umowy nie budzi wątpliwości – został wykazany wiarygodnymi zeznaniami strony powodowej. Lokal nie został zakupiony na cele działalności gospodarczej i nie służył tej działalności. Bez znaczenia jest zarzut odpowiedzi na pozew (ust. IV), że powód pracował w dacie wniosku kredytowego jako pośrednik finansowy – to nie pozbawia go bowiem statusu konsumenta, z tym bardziej nie przeczy takiemu statusowi wobec strony powodowej w całości.

W orzecznictwie przyjmuje się (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17), że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności. Okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Bez znaczenie są więc wszelkie dowody (w tym opinia biegłego) idące w kierunku ustalenia czynników ekonomicznych i warunków, w jakich odbywało się wykonywanie umowy. Bez znaczenia jest też więc wejście w życie tzw. „ustawy antyspreadowej”.

Obecnie w orzecznictwie nie budzi najmniejszych wątpliwości, że kredyty denominowane i indeksowane do kursu waluty obcej są kredytami w walucie polskiej (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Z uwagi na ukształtowane już orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz (...) nie ma obecnie potrzeby szerszego ustosunkowywania się do kwestii samej abuzywności klauzul przeliczeniowych we „frankowym” kredycie denominowanym czy indeksowanym. Nie ulega już żadnych wątpliwości, że tego typu klauzule stanowią główny przedmiot umowy kredytu, a sposób ich ukształtowania
z odwołaniem do kursu kupna i sprzedaży z tabel kursowych banku jest wystarczającym argumentem za uznaniem ich za niejasne i niejednoznaczne. Mechanizm ten nie daje odpowiedzi na pytanie, w jaki konkretnie sposób bank ustala swoje kursy walut. Mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia mu swobodę (wręcz dowolność), jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18
i z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12). Co więcej, Sąd Okręgowy w (...) uważa, że nie tylko odniesienie do kursów banku jest abuzywne, lecz abuzywnością dotknięty jest cały mechanizm przeliczeniowy (międzywalutowy), ponieważ obciążał on w dacie umowy kredytobiorcę pełnym, nieograniczonym ryzykiem wzrostu kursu waluty, podczas gdy ryzyko walutowe banku (idące w przeciwnym kierunku, bo na wypadek spadku kursu waluty) ograniczało się tylko do kwoty udzielonego kredytu. Kredytobiorca nie był w stanie w dacie umowy oszacować kwoty, którą będzie musiał świadczyć w przyszłości, a rażące naruszenie jego interesów polegało na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść w stosunku obligacyjnym, połączonej z wywołaniem błędnego przekonania u kredytobiorcy, że zaoferowano mu produkt bezpieczny. W tym zakresie Sąd podziela wywody Sądu Najwyższego z uzasadnienia wyroku z 7 listopada 2019 r. (IV CSK 13/19).

Tworzące ten mechanizm zapisy nie zostały ze stroną powodową indywidualnie uzgodnione, co wynika z jej przesłuchania. Strona powodowa nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, co stanowiłoby wynik porozumienia stron, względnie – świadomej zgody konsumentów w zakresie ich zastosowania, poprzedzonej negocjacjami (postanowienie Sądu Najwyższego
z 6 marca 2019 r., I CSK 462/18). Bank bezspornie posłużył się wzorcem umownym.

Bank nie wykazał, by strona powodowa została właściwie poinformowana
o ryzyku kursowym. Zapisy spornej umowy tego dotyczące są – w świetle ugruntowanych poglądów orzecznictwa Sądu Najwyższego – niewystarczające. Winno to być zaś klarowne przedstawienie informacji i ewentualnych symulacji, które
w sposób przystępny i czytelny wskazywałyby konsumentowi, w jaki sposób będzie się kształtowało jego zadłużenie i wysokość rat w sytuacji ewentualnego wzrostu kursu (...). Dokumenty nie wskazują na to, by strona powodowa została właściwie przestrzeżona przed tym, że jej odpowiedzialność za wzrost kursu jest nieograniczona.

Oceny tej nie zmieniają również zawarte w § 11a (...) zasady określania sposobów i terminów ustalania kursów wymiany walut dla kredytów indeksowanych do walut obcych. Zawarte w § 11a (...) zasady ustalania kursu dają jedynie pozory weryfikowalnego przez konsumenta sposobu ustalania kursu obowiązującego w banku. Postanowienia dotyczące sposobu ustalania kursów waluty stosowanych do rozliczeń mają charakter abuzywny. Odwołują się bowiem do Tabel kursowych banku,
a wskazane przez bank czynniki w dalszym ciągu były ustalane wyłącznie i arbitralnie przez bank udzielający kredytu nie odwołując się przy tym do żadnych obiektywnych
i niezależnych od stron wskaźników. Postanowienia umowy w zakresie ustalenia kursu były zatem niedookreślone i nieweryfikowalne dla przeciętnego konsumenta.

Tym samym, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., zakwestionowane pozwem postanowienia nie wiążą strony powodowej (posiadającej status konsumenta), a zatem nie wywołują one skutków prawnych od samego początku, chyba że powodowie następczo udzielą świadomej, wyraźnej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób jednostronnie przywrócą im skuteczność (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyrok (...) z 3 października 2019 r., C-260/18). Strona powodowa do końca procesu w tej instancji opowiadała się za ustaleniem nieważności spornej umowy kredytowej.

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem
w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Świadczenia obu stron były wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą przeliczeniową). Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu. Konsument, wyrażając zgodę na uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym, może zapobiec jej nieważności. W przypadku braku takiej zgody - sąd stwierdza nieważność umowy.

Powyższa ocena prawna kredytu indeksowanego do waluty obcej zmienia istniejącą do 24.04.2024 r. linię orzeczniczą Sądu Okręgowego w (...) w tym składzie, w której przeważały wyroki oparte na koncepcji utrzymania umowy jako złotowej, pozbawionej abuzywnego mechanizmu przeliczeniowego. Zmiana ta nastąpiła 25.04.2024 r. wskutek tego, że Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Cywilnej podjął uchwałę III CZP 25/22, mającą moc zasady prawnej, w której wskazał m.in., iż:

1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia
o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.

Uchwała ta jest przekonująca, a przede wszystkim powinna spełnić rolę ujednolicenia orzecznictwa sądowego w poruszanych tu kwestiach.

Konsekwencją przesłankowego ustalenia nieważności umowy kredytu przyjęcie, że strony nabyły wierzytelności o zwrot swych świadczeń spełnionych
w trakcie wykonywania tej umowy, w oparciu o art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Wysokość sumy świadczenia strony powodowej była bezsporna, zresztą i wykazana zaświadczeniem banku. Zasądzono ją z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu, uznając to za uzasadnione
z uwagi przedsądowe wezwanie do zapłaty, które zawierało skonkretyzowane żądanie zwrotu spłaty (typowa wierzytelność bezterminowa, której wymagalność zależy od daty wezwania do zwrotu świadczenia). Pozwany kwestionował wprawdzie (ust. III odpowiedzi) takie opóźnienie z uwagi na to, że do wezwania z 25.09.2024 r. (k. 31-32) nie dołączono pełnomocnictwa, jednak był to zarzut gołosłowny i chybiony, ponieważ
z końcowej treści dokumentu wynika, że pełnomocnictwo zostało dołączone, a nic innego nie wynika z odpowiedzi banku – pisma z 29.10.2024 r. (k. 33-34).

Nie doszło przy tym do przedawnienia. Żądanie ustalenia nie podlega w ogóle przedawnieniu, zaś w odniesieniu do roszczeń pieniężnych decydujące są następujące względy.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9.07.2018 r., termin przedawnienia roszczeń powoda (niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej) o zwrot nadpłaty świadczenia spełnionego ratalnie (niemającego charakteru świadczenia okresowego, jakim byłby np. czynsz najmu), wynosił 10 lat. Świadczenie nienależne ma charakter bezterminowy, a bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili określonej w art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, czyli od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku
z 18.08.2017 r., I ACa 122/17). W przypadku dochodzenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie konstrukcji świadczenia nienależnego okres przedawnienia wynosił 10 lat zgodnie z art. 118 k.c. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawach (Dz.U.2018.1104 z dnia 8 czerwca 2018 r.) termin przedawnienia wynosi 6 lat. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy, jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Zgodnie z wyrokami (...)
z 22.04.2021 r. (C-485/19) i z 10.06.2021 r. (C-6-9/19) oraz w połączonych sprawach od C-776/19 do C-782/19, przepisy dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich wprawdzie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy (np. roszczeń o ustalenie bezskuteczności postanowień, nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego zawierającego postanowienia niedozwolone), jednak nie stoją na przeszkodzie przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia, tj. np. roszczeń o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu postanowień nieuczciwych. Ze wspomnianych wyroków wynika nadto, że bieg terminu przedawnienia takich roszczeń restytucyjnych nie może się rozpocząć lub skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taką mógł - obiektywnie rzecz biorąc – powziąć. Wobec treści uchwały (7 sędziów) Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) należy przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się
o niedozwolonym charakterze postanowienia. Dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Z perspektywy czasu należy uznać, że tylko przyczynkiem do dyskusji na temat ważności umów „frankowych” oraz skuteczności ich postanowień, była data wejścia w życie ustawy antyspreadowej, tj. 26.08.2011 r. Dopiero rok 2019 należy potraktować za datę, przed którą nie mógł rozpocząć się termin przedawnienia konsumenckich roszczeń wywodzonych w umów „frankowych” – przyniósł on orzecznictwo (...) (orzeczenie C-260/18 z 3 października 2019 r. w sprawie D.), a za nim Sądu Najwyższego, korzystne dla kredytobiorców, stanowiące odtąd podstawę masowego zjawiska polegającego na kwestionowaniu kredytów frankowych. Do dnia wniesienia pozwu nie upłynął od tej daty okres 10-letni, stąd roszczenia pieniężne pozwu są w całości nieprzedawnione.

Strona powodowa wygrała proces w całości i zasługuje zgodnie z art. 98 k.p.c. na zwrot uzasadnionych kosztów. Na jej koszty procesu składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 10.800 zł – odpowiedniej do wartości przedmiotu sporu.

sędzia Rafał Kubicki