Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

Formularz UWO

Sygnatura akt

II Ko 38/25

1.WNIOSKODAWCA

1. I. B., 2. M. E., 3. A. K.

1.ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

Kwoty po 158.260,85 zł. na rzecz każdej z wnioskodawczyń tytułem odszkodowania za szkodę doznaną przez ojca wnioskodawczyń - W. S. na skutek represjonowania wymienionego przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

ustawowe za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

Kwoty po 1.866.666,67 zł. na rzecz każdej z wnioskodawczyń tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez ojca wnioskodawczyń - W. S. na skutek represjonowania wymienionego przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

ustawowe za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku

3.

Inne

1.

Zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika według norm przepisanych.

1.Ustalenie faktów

0.1.Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

Wnioskodawczynie I. B., M. E. i A. K. są córkami W. S., ur. (...) w N., zm. (...) w W.. Jego żona E. S. również nie żyje (zm. (...) r.).

W. S. w okresie II wojny światowej był żołnierzem Armii Andersa. Po zakończeniu wojny i powrocie do miejsca zamieszkania został z tego powodu zatrzymany przez przedstawicieli sowieckich organów ścigania i wraz z żoną został w kwietniu 1951 r. wywieziony "w celu specjalnego osiedlenia" do obwodu irkuckiego na Syberii. Wobec W. S. nie prowadzono żadnego formalnego postępowania karnego a o jego deportacji orzeczono decyzją organów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego ZSRR.

Przewiezienie W. S. do miejsca zesłania nastąpiło koleją, w bardzo trudnych i niehumanitarnych warunkach. Na miejscu został on osadzony w obozie - łagrze, gdzie był zmuszony pracować przy obróbce drewna. Warunki bytowe osadzonych były bardzo trudne, dokuczało im zimno, ciężka praca fizyczna, nie otrzymywali wystarczającej ilości pożywienia. W. S. został repatriowany do Polski w listopadzie 1955 r. i zamieszkał najpierw w N. H. a później w gm. B., gdzie pracował jako pilarz.

odpisy aktów stanu cywilnego

17 - 21

kopia decyzji Kierownika Urzędu d/s Kombatantów i Osób Represjonowanych

22

kopia karty repatriacyjnej

25

tłumaczenie i kopie akt ewidencyjnych

70 - 84

zeznania A. K.

292 o. - 293 o.

0.1.Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

1.ocena DOWODów

0.1.Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

kopia decyzji Kierownika Urzędu d/s Kombatantów i Osób Represjonowanych

dokumenty niekwestionowane

kopia karty repatriacyjnej

dokument niekwestionowany

odpisy aktów stanu cywilnego

dokumenty niekwestionowane

tłumaczenie i kopie akt ewidencyjnych

dokumenty niekwestionowane

zeznania A. K.

dano wiarę, brak podstaw do kwestionowania.

0.1.Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

1.PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

oddalono wniosek

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Żądanie wniosku opiera się na stwierdzeniu, że represjonowany zmuszony był wykonywać prace przymusowe, za które nie otrzymywał wynagrodzenia. Z tego tytułu powinien otrzymać średniemu miesięcznemu wynagrodzeniu za pracę, które w listopadzie 2024 r. wynosiło 8.478,26 zł., co pomnożone przez 56 miesięcy odpowiada kwocie 474.782,56 zł.

W ocenie sądu jednak fakt wykonywania pracy przymusowej stanowił element represji, za które należy się uprawnionemu zadośćuczynienie za krzywdę, stanowiąc jeden z wręcz zasadniczych czynników stanowiących o dolegliwości zesłania i pobytu w obozie. Jednoznacznie podkreślić należy, że uwzględniono to w przyznanej kwocie zadośćuczynienia. Brak natomiast podstaw, aby wartość tej pracy, której jakiekolwiek bliższe okoliczności pozostają zresztą zupełnie nieznane, przeliczać, posługując się w tym względzie kryterium średniego wynagrodzenia za pracę funkcjonującego w zupełnie innych realiach ekonomicznych i społecznych. Jak wskazano w orzecznictwie, przepis art. 8 ust. 1 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie daje podstawy do zasądzenia odszkodowania za to, że osoba represjonowana w okresie pozbawienia wolności wykonywała przymusową pracę, za którą nie otrzymywała należnego wynagrodzenia. Z żadnego przepisu nie wynika, że represjonowanemu należy się swoisty ekwiwalent pieniężny za wykonywaną przymusowo pracę (wyrok SA w Białymstoku z dnia 12 października 2021 r., II AKa 165/21).

Nie ma zdaniem sądu również podstaw do przyjęcia, że represjonowany powinien otrzymać wnioskowane odszkodowanie z tego tytułu, że będąc pozbawiony wolności nie miał możliwości zarobkowania, mając na uwadze jego możliwości majątkowe. Był ówcześnie młodym człowiekiem, bez wykształcenia i z danych sowieckich wynika, że pracował w tartaku jako robotnik. W ówczesnych, wręcz skrajnie trudnych, realiach panujących w ZSRR po zakończeniu wojny na pewno nie mógł liczyć na swobodę zatrudnienia i na osiąganie dochodu w wysokości porównywalnej z kwotą średniego wynagrodzenia (brutto) z 2024 r. a co najwyżej uzyskiwałby kwoty pozwalające na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb i bieżącą egzystencję, z których nie czyniłby żadnych oszczędności. Całe społeczeństwo żyło wtedy w niewyobrażalnej nędzy. Nie sposób realistycznie zakładać czy, i ewentualnie kiedy zostałby repatriowany do Polski, gdyby nie został zesłany w ramach represji.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

Przyznano zadośćuczynienie w kwocie 510.000 zł.

ustawowe za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego uprawnienia określone w ust. 1, tj. prawo do uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przysługują również osobom, mieszkającym obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności.

Nie budzi wątpliwości, że W. S. został poddany represjom na terenie Polski w granicach z 1939 r., przez sowieckie organy bezpieczeństwa i przyczyną tego była przynależność wymienionego do Armii Andersa, co wprost wskazano w dokumentacji. Przyczyną represjonowania była zatem bezsprzecznie działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, którą władze sowieckie taktowały kuriozalnie jako zdradę popełnioną przez "obywateli radzieckich", za których to przymusowo uznano Polaków zamieszkałych na terenach zajętych w 1939 r.

Przedstawione dokumenty nie pozostawiają również wątpliwości co do okresu deportowania, miejsca przebywania W. S., jak i daty repatriacji. Wprawdzie brak jest szczegółowych informacji co do indywidualnych warunków, w jakich przebywał, gdyż te pochodzą głównie z zeznań A. K., dość ogólnikowych i opartych w części na relacjach osób trzecich, niemniej w ocenie sądu należy z pewnością przyjąć, że spotkały go tam losy typowe dla osób zesłanych a zatem był narażony na wielokrotnie opisywane dolegliwości związane z pozbawieniem wolności w nieludzkich warunkach bytowych łagru, niepewność losu i możliwości powrotu do Polski, poniżające traktowanie, niedożywienie, ciężkie warunki klimatyczne, brak dostępu do opieki medycznej i konieczność wykonywania niewolniczej, nieodpłatnej ciężkiej pracy fizycznej. Doznał zatem krzywdy w postaci cierpień fizycznych i psychicznych, za którą należało przyznać zadośćuczynienie.

Wskazać należy, że art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie przewiduje żadnych sprecyzowanych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia, pozostawiając te oceny praktyce orzeczniczej w konkretnych sprawach. Podobnie przepisy k.c. dotyczące zadośćuczynienia ograniczają się do wskazania, że ma być to "suma odpowiednia" - art. 445 § 1 k.c. O owej "odpowiedniości" zadecydować musi sąd orzekający na podstawie zindywidualizowanych kryteriów, wynikających z materiału dowodowego sprawy, w następstwie rozważenia wszystkich jej istotnych okoliczności (postanowienie SN z 15 marca 2017 r., II KK 42/17).

Określając wysokość kwoty zadośćuczynienia sąd miał na uwadze wskazane wyżej czynniki, jednocześnie nie znajdując podstaw do uwzględnienia wniosku w zakresie żądania zasądzenia kwoty 5.600.000 zł., która jest kwotą rażąco nadmierną, nie pozostającą w racjonalnym związku z realiami ekonomicznymi i poziomem życia społeczeństwa. Oczywistym i niepodważalnym jest, że represjonowany W. S. przed 70 laty doznał ze strony sowieckiego reżimu całkowicie bezpodstawnej i niepowetowanej krzywdy, której faktycznie żadna kwota pieniężna nie byłaby w stanie usunąć, niemniej istotą jest przyznanie od Skarbu Państwa kwoty, która za tą krzywdę zadośćuczyni, odnosząc odpowiedni skutek kompensacyjny i nie będzie stanowić kwoty jedynie symbolicznej. Postępowanie odszkodowawcze przewidziane w ustawie nie ma natomiast na celu stworzenia warunków do życiowego wzbogacenia się osób uprawnionych. Podzielić należy pogląd, że jakkolwiek ustawodawca zdecydował finansowo wynagrodzić krzywdy tych, którzy aktywnie działając na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ucierpieli szczególnie dotkliwie, to nie wolno tracić z pola widzenia, że koszty tej rekompensaty ponosi ogół obywateli, co także musi być uwzględnione przy ustalaniu kwoty odpowiedniej (wyrok SA w Warszawie z dnia 05 kwietnia 2024 r., II Aka 183/22). Zdaniem sądu niewłaściwa jest również przyjęta we wniosku praktyka ustalania odszkodowania "za miesiąc" pozbawienia wolności. Przyjąć bowiem należy, że ustalenie adekwatnej kwoty zadośćuczynienia wymaga uwzględnienia nie tylko okresu pozbawienia wolności, ale przede wszystkim towarzyszących temu stanowi okoliczności faktycznych, które mają ściśle indywidualny charakter i podlegają zmianom. Dlatego ta sama kwota w przeliczeniu na dany okres może być zadośćuczynieniem odpowiednim w jednym wypadku, a nieodpowiednim w innym.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, artykuł 8 ust. 1 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie przewiduje żadnych sprecyzowanych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia, pozostawiając te oceny praktyce orzeczniczej w konkretnych sprawach. Stąd sfera decyzji co do wysokości zadośćuczynienia cechuje się znacznym zakresem swobodnej oceny sądu, a luz decyzyjny w tym zakresie wynika z niematerialnego charakteru krzywdy, wieloaspektowości okoliczności, które należy wziąć pod uwagę. Niewłaściwe zasądzenie kwoty zadośćuczynienia lub odszkodowania może nastąpić zatem jedynie w przypadku ustaleniu kwoty symbolicznej (postanowienie SN z dnia 27 listopada 2023 r., I KK 389/23).

W ocenie sądu przyznana kwota zadośćuczynienia nie ma w żadnym razie charakteru symbolicznego, stanowiąc wymierną i znaczną wartość ekonomiczną. Pozostaje adekwatna do okoliczności pokrzywdzenia W. S. i wywrze odpowiedni skutek kompensacyjny. W pozostałym zaś zakresie roszczenie uznał za wygórowane i podlegające oddaleniu.

Inne

3.

1.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

1.ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

Inne

3.

1.

1.Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

1.KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Na mocy art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 554 § 4 k.p.k. i § 11 ust. 6, § 17 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyń kwoty po 240 zł. (dwieście czterdzieści) tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika z wyboru. Na mocy art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego należało stwierdzić, że koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

1.PODPIS