Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

POSTANOWIENIE

Dnia 25 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jacek Barczewski
Protokolant:	st. sekr. sąd. Marta Borowska

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2024 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku P. R. (1)

z udziałem Skarbu Państwa - Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W.

o zasiedzenie nieruchomości

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego
w Szczytnie z dnia 23 kwietnia 2024 r., sygn. akt I Ns 92/23,

p o s t a n a w i a:

I.  oddalić apelację,

II.  nie obciążać wnioskodawcy kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz uczestnika.

Jacek Barczewski

Sygn. akt: IX Ca 767/24

UZASADNIENIE

Wnioskodawca P. R. (1) wniósł o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie z dniem 1 maja 2010 r. własność części działki nr (...) o pow. 0,0366 ha, oznaczonej kolorem czerwonym na załączonej mapie, położonej w S., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa - Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w W.. W uzasadnieniu wniosku wskazał, że od 2022 r. jest właścicielem nieruchomości położonej w S. przy ul. (...), przy której zlokalizowana jest sporna nieruchomość. W dniu 31.08.2022 r. otrzymał pismo od uczestnika informujące, że w związku z przeprowadzonym wznowieniem granic pasa drogowego drogi krajowej nr (...), stwierdzono posadowienie ogrodzenia w pasie drogowym. Nieruchomość przy ul. (...) w S. stanowiła własność rodziców wnioskodawcy, którzy w kwietniu 1980 r. zaczęli budować ogrodzenie obejmujące część działki nr (...). Rodzice wnioskodawcy traktowali całą zagrodzoną nieruchomość jako swoją własność. Rodzice wnioskodawcy rozwiedli się w latach 90 - tych XX wieku. Ojciec wnioskodawcy zmarł w 2009 r. Po śmierci ojca na nieruchomości pozostał sam wnioskodawca. Umową zniesienia współwłasności z dnia 5.03.2022 r. wnioskodawca nabył nieruchomość działkę nr (...), przylegającą do działki nr (...).

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o jego oddalenie i orzeczenie o kosztach postępowania. W uzasadnieniu swojego stanowiska podniósł, że działka nr (...) jest częścią pasa drogowego drogi krajowej nr (...). W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta S. (...) uchwalonego uchwałą nr (...)z dnia 2.06.2000 r., działka nr (...) oznaczona jest jako teren komunikacyjny. Działka ta jest przeznaczona pod drogę publiczną, a zatem jest częścią pasa drogowego i w związku z tym nie może ulec zasiedzeniu. Obecnie uczestnik rozpoczął prace przygotowawcze do realizacji inwestycji pn. „Budowa chodnika w województwie (...) w ciągu DK (...) w miejscowości S. (ul. (...), ul. (...)). W dniu 5.08.2022 r. został złożony do Wojewody (...)- (...) wniosek o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej o nazwie „Rozbudowa drogi krajowej nr (...) (ul. (...), ul. (...)) w zakresie budowy chodnika i ścieżki pieszo – rowerowej”. Na chwilę obecną zadanie to przewiduje przebudowę drogi krajowej nr (...) do ul. (...) i tam pas drogowy będzie wykorzystany do rozbudowy drogi krajowej nr (...). Niewykluczone, że w przyszłości zostanie zrealizowana inwestycja na dalszej części DK (...), w zależności od przyznanych środków finansowych. Uczestnik zaznaczył, że wykonywał władztwo nad tą częścią działki nr (...), albowiem w dniu 10.11.2020 r. wydał decyzję zezwalającą na zlokalizowanie kabla energetycznego w pasie drogowym drogi krajowej nr (...), a w dniu 14.09.2022 r. decyzję zezwalającą na umieszczenie kabla energetycznego pasie drogowym drogi krajowej nr (...). Urządzenia tej infrastruktury znajdują się częściowo w wygrodzonej części pasa drogowego. Ponadto uczestnik podniósł, że wnioskodawca nie wykazał, że posiada przedmiotową część działki nr (...) jako posiadacz samoistny.

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2024 r. Sąd Rejonowy w Szczytnie w punkcie I. wniosek oddalił i w punkcie II. nie obciążył wnioskodawcy kosztami postępowania na rzecz uczestnika.

Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny: Wnioskodawca P. R. (1) na podstawie umowy z dnia 5.03.2022 r. o zniesienie współwłasności nieruchomości stał się właścicielem działki oznaczonej nr (...), o pow. 0,0841 ha, położonej w S. przy ul (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Nieruchomość ta stanowiła wcześniej własność jego ojca A.. Do nieruchomości tej przylega działka nr (...), stanowiąca własność Skarbu Państwa w trwałym zarządzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w W., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Ojciec wnioskodawcy w 1980 r. postawił ogrodzenie okalające działkę nr (...). Stawiając ogrodzenie, posadowił je na działce nr (...), obejmując w posiadanie część tej działki o pow. 0,0366 ha. Ogrodzenie zostało wykonane z metalowych prętów umieszczonych w betonowym cokoliku. W zakresie wyznaczonym postawionym ogrodzeniem, rodzice wnioskodawcy, a po ich rozwodzie, ojciec wnioskodawcy, korzystali z części działki nr (...). Na części działki nr (...) był początkowo ogródek warzywny, stał namiot foliowy, zostały posadzone drzewa. Obecnie jest tam posiana trawa i rosną tuje. Ojciec wnioskodawcy zmarł w 2009 r. Po jego śmierci, wnioskodawca objął w posiadanie działkę nr (...) jak i część działki nr (...), w zakresie wyznaczonym przez ogrodzenie. Wnioskodawca z wyłączeniem pozostałych korzystał z nieruchomości. Samodzielnie podejmował decyzje dotyczące nieruchomości. Przebieg ogrodzenia nie uległ zmianie do chwili obecnej. Wnioskodawca dokonał napraw ogrodzenia, poprawił betonowy cokolik, a od strony ulicy (...) – wykonał nowy cokolik i obłożył go kamieniem. O tym, że korzysta z części działki nr (...), wnioskodawca dowiedział się w 2022 r. gdy otrzymał pismo od uczestnika informujące, że podczas prac związanych z wznowieniem granic pasa drogowego drogi krajowej (...) stwierdzono posadowienie ogrodzenia jego działki w pasie drogowym.

Kolejno Sąd I instancji ustalił, że w dniu 16 czerwca 2014 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wydał decyzję, zezwalającą na zlokalizowanie gazociągu średniego ciśnienia w pasie drogowym drogi krajowej (...) ul. (...) w S. – działka (...), a w dniu 24 grudnia 2014 r. decyzję zezwalającą na zajęcie pasa drogowego w celu wykonania tej decyzji. Inwestycja została zrealizowana. W listopadzie 2019 r. na zlecenie uczestnika sporządzony został projekt budowlany, dotyczący rozbudowy drogi krajowej nr (...) na odcinku D. – S. (ul. (...), ul. (...)). W przypadku realizacji projektu rozbudowy drogi krajowej (...) na odcinku D. – S. cała działka nr (...) zostanie wykorzystana do jego wykonania. Na działce tej planowane jest usytuowanie części jezdnej, części pieszo rowerowej lub chodnika, rowu drogowego, instalacji oświetleniowej. Rozbudowa drogi wymaga również przebudowy istniejącego na tej działce uzbrojenia. Stan techniczny drogi krajowej nr (...) wymaga jej rozbudowy i zapewnienia odpowiedniej infrastruktury w celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego. Dokumentacja projektowa sporządzona w listopadzie 2019 r. wymaga aktualizacji celem dostosowania jej do obowiązujących przepisów. Do chwili obecnej uczestnik nie wykonał tej aktualizacji z uwagi na brak funduszy, jednakże konieczność rozbudowy drogi na tym odcinku jest aktualna. Z uwagi na istniejące ogrodzenie i nasadzenia na działce nr (...), widoczność podczas wyjazdu z ulicy (...) na ulicę (...) jest ograniczona. W dniu 4 sierpnia 2022 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej – rozbudowa drogi krajowej nr (...) (ul. (...), ul. (...) w S.) w zakresie budowy chodnika i ścieżki pieszo – rowerowej. Inwestycja ma być realizowana na działkach w liniach rozgraniczających teren inwestycji – (...) W dniu 25 października 2023 r. Wojewoda (...)- (...) wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej – rozbudowa drogi krajowej nr (...) (ul. (...), ul. (...) w S.) w zakresie budowy chodnika. Inwestycja ma być realizowana na działkach w liniach rozgraniczających teren inwestycji – (...) Zostało zamieszczone ogłoszenie o zamówieniu na roboty budowlane w przedmiocie inwestycji określonej w decyzji. Wpłynęły dwie oferty na realizacje inwestycji. W dniu 10 listopada 2020 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wydał decyzję zezwalającą na zlokalizowanie kabla elektroenergetycznego w pasie drogowym drogi krajowej (...) (ul. (...) działka nr (...)) obręb (...) S.. W dniu 14 września 2022 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wydał decyzję zezwalającą na umieszczenie kabla elektroenergetycznego w pasie drogowym drogi krajowej (...) (ul. (...), działka nr (...)) obręb (...) S.. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wydawał decyzję zezwalające na wykonanie indywidualnych zjazdów z drogi krajowej nr (...) na działki prywatne.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zauważył, że zasiedzenie polega na nabyciu przez osobę nieuprawnioną prawa podmiotowego z mocy samego prawa i jest konsekwencją długotrwałego faktycznego wykonywania tego prawa. Nabycie własności w drodze zasiedzenia uzależnione zostało od spełnienia dwóch podstawowych przesłanek: władania nieruchomością jako posiadacz samoistny oraz upływu ustawowego terminu zasiedzenia. Dobra lub zła wiara posiadacza nie stanowi przesłanki uzyskania własności, a wpływa jedynie na długość terminu zasiedzenia. Kolejno Sąd I instancji wyjaśnił, że posiadanie ma charakter posiadania samoistnego, jeżeli posiadacz włada rzeczą "jak właściciel" (art. 336). Posiadacz wykonuje zatem faktycznie uprawnienia składające się na treść prawa własności, stąd też posiadanie takie zwane jest również właścicielskim. O tym, czy posiadanie ma charakter posiadania samoistnego, decydują okoliczności faktyczne o charakterze przede wszystkim zewnętrznym (zachowanie się posiadacza względem przedmiotu posiadania dostrzegalne dla innych osób). W postanowieniu z dnia 5 czerwca 2009 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że świadomość posiadacza, że wykonywane wobec rzeczy prawo nie przysługuje (albo przysługuje) ma znaczenie jedynie dla oceny jego złej lub dobrej wiary i w związku z tym decyduje o tym, jaki okres potrzebny jest do zasiedzenia (gdy chodzi o rzecz ruchomą rozstrzyga także o tym, czy zasiedzenie w ogóle może nastąpić). O tym natomiast, czy posiadanie jest samoistne (bowiem tylko takie może prowadzić do zasiedzenia), rozstrzyga stan woli posiadacza i jej uzewnętrznienie. Posiadacz, który wie, że nie jest właścicielem, ale chce posiadać nieruchomość tak jak właściciel i wolę swoją manifestuje, jest posiadaczem samoistnym. ( sygn. akt. I CSK 430/08, LEX nr 528169)

W oparciu o wiarygodne zdaniem tego Sądu zeznania świadków E. W., Z. W., N. R. oraz wnioskodawcy, w ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawcę i jego poprzedników pranych należy uznać za posiadaczy samoistnych części działki nr (...), o pow. 0,0366 ha, co najmniej od 1 stycznia 1981 r. Z zeznań tych wynika bowiem, że ojciec wnioskodawcy w 1980 r. stawiając ogrodzenie okalające działkę nr (...) objął także w posiadanie część działki nr (...) o pow. 0,0366 ha, wygradzając się w tą działkę stawianym ogrodzeniem. W zakresie wyznaczonym postawionym ogrodzeniem, rodzice wnioskodawcy, a po ich rozwodzie, ojciec wnioskodawcy, korzystali z części działki nr (...), na której początkowo był ogródek warzywny, stał namiot foliowy, zostały posadzone drzewa, obecnie jest tam posiana trawa i rosną tuje. Z zeznań tych wynika, że po śmierci ojca w 2009 r., wnioskodawca objął w posiadanie działkę nr (...) jaki i część działki nr (...), w zakresie wyznaczonym przez ogrodzenie. Z nieruchomości korzystał z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli, samodzielnie podejmował decyzje dotyczące nieruchomości. Przebieg ogrodzenia nie uległ zmianie do chwili obecnej. Świadkowie i wnioskodawca zeznali, że wnioskodawca dokonał napraw ogrodzenia, poprawił betonowy cokolik, a od strony ulicy (...) – wykonał nowy cokolik i obłożył go kamieniem. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26.04.2017 r. w sprawie I CSK 42616 wypowiedział się, że ustalenie faktu posiadania rzeczy i jego charakteru odbywa się na podstawie manifestowanych przez posiadacza i widocznych na zewnątrz przejawów władania rzeczą i zawsze musi odnosić się do okoliczności konkretnego przypadku. Do zasiedzenia może prowadzić jedynie posiadanie jawne, widoczne dla otoczenia. Zdaniem Sądu I instancji niewątpliwie manifestacją takiego posiadania może być wykonanie ogrodzenia działki gruntu.

W ocenie Sądu I instancji, w oparciu o wskazane dowody, należy przyjąć, że w niniejszej sprawie mamy do czynienie z posiadaniem w złej wierze. Kodeks cywilny obowiązujący od dnia 1 stycznia 1965 r. przewidywał 20 – letni termin zasiedzenia w przypadku posiadania w złej wierze. W dniu 1 października 1990 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 1990 r.), która wprowadziła dłuższy 30 – letni termin zasiedzenia. Zgodnie zaś z art. 9 wskazanej ustawy do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Jednocześnie też ustawą tą, uchylając z dniem 1 października 1990 r. przepis art. 177 k.c., który wyłączał zasiedzenie nieruchomości państwowych, ustawodawca unormował, iż jeżeli przed dniem wejścia w życie tej ustawy istniał stan rzeczy, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po jej wejściu w życie prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia ustawy w życie, z tym że termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Mając powyższe na względzie Sąd Rejonowy stwierdził, że bieg terminu zasiedzenia rozpoczął bieg od dnia 1.10.1990 r., z tym że termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę, a więc w niniejszej sprawie o 10 lat, do zasiedzenia nieruchomości opisanej we wniosku przez wnioskodawcę mogło dojść z dniem 1.10.2010 r. Zdaniem Sądu Rejonowego wniosek o zasiedzenie w przedmiotowej sprawie nie mógł być jednak uwzględniony z uwagi na to, że dotyczy zasiedzenia drogi. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2021 r. w sprawie V CSKP 110/21 przedmiotem posiadania samoistnego prowadzącego do nabycia przez zasiedzenie są tylko rzeczy materialne w rozumieniu art. 45 k.c., które mogą być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego i indywidualnego posiadania (nieruchomości i ruchomości).

Kolejno Sąd Rejonowy odwołał się do uzasadnienia postanowienie z dnia 28 marca 2019 r. w sprawie III CSK 73/17, w którym Sąd Najwyższy wskazał, że piśmiennictwo i orzecznictwo dopuszczają kategorię rzeczy wyłączonych spod obrotu (rei extra commercium), a tym samym nie mogących być przedmiotem zasiedzenia w ogóle lub przez oznaczone podmioty. W zasadzie zgodzono się co do niedopuszczalności zasiedzenia dróg, mimo braku jednoznacznej normatywnej regulacji w kodeksie cywilnym oraz ustawie z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2068 z późn. zm.). Stanowisko to wywodzono z ustawowej gwarancji powszechnego dostępu do dróg publicznych, z pewnymi ograniczeniami dostępności ze względów technicznych, nakazującej traktować "drogi" jako tzw. dobra publiczne. Wskazywano, że z tak oznaczonym celem użyteczności publicznej musi być związane prawo rzeczowe do nieruchomości, na której droga jest urządzona (res publico usuidestinatae). Wyjaśniono, że zakaz obrotu nieruchomościami, będącymi drogami, wynika pośrednio z przepisu ograniczającego krąg podmiotów, którym przysługuje ich prawo własności. Niemniej powszechnie akceptowano ich wyłączenie z obrotu mimo, że przepis stwierdzający wprost, że drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy wprowadzono dopiero z dniem 1 stycznia 1999 r. jako art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych. Orzecznictwo rozszerzająco zinterpretowało ten przepis jako wprowadzenie generalnego zakazu zasiedzenia dróg publicznych, odnoszącego się także do dróg już wcześniej utworzonych "faktycznie i prawnie" (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., ICSK 293/11, OSNC 2012, Nr 9, poz. 104, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2014 r., IV CSK 556/13, nie publ.). Przyjęto, że wyłączenie ma charakter bezwzględny, zatem możliwe jest posiadanie takiej nieruchomości tylko w zakresie innego prawa, a nie posiadanie samoistne prowadzące do nabycia własności przez zasiedzenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 1963 r., I CR 151/63, OSNC 1964 Nr 9, poz. 177, z dnia 3 września 1980 r., IV CR 202/80, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 r., II CSK 491/13, nie publ.). Część judykatury opowiada się jednak za przyjęciem, że jeżeli na danej nieruchomości, mimo wyodrębnienia jej jako drogi i wpisania w ewidencji, faktycznie ani prawnie w rozumieniu ustawy o drogach publicznych droga nie została utworzona, to możliwe jest posiadanie samoistne i odpowiednio nabycie przez zasiedzenie (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2002 r., III CRN 11/01, OSNAPUS 2002 Nr 21, poz. 513, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I CSK 293/11, OSNC 2012 Nr 9, poz. 104, z dnia 14 marca 2014 r., III CSK 103/13, z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 514/12, OSNC 2012 nr 12, poz. 143, z dnia 22 maja 2014 r., IV CSK 556/13, nie publ.).

Sąd I instancji stwierdził, że działka nr (...) w chwili obecnej nie jest co prawda wykorzystywana jako pas drogowy, ale jak wynika z zeznań świadka M. K., i zeznania przesłuchanego za uczestnika T. T., w przypadku realizacji projektu rozbudowy drogi krajowej (...) na odcinku D. – S. cała działka nr (...) zostanie wykorzystana do jego wykonania, na działce tej planowane jest usytuowanie części jezdnej, części pieszo rowerowej lub chodnika, rowu drogowego, instalacji oświetleniowej, rozbudowa drogi wymaga również przebudowy istniejącego na tej działce uzbrojenia. Ponadto jak wynika z ich zeznań stan techniczny drogi krajowej nr (...) wymaga jej rozbudowy i zapewnienia odpowiedniej infrastruktury w celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego. W chwili obecnej z uwagi na brak funduszy realizacja projektu rozbudowy drogi krajowej nie jest przewidziana, jednakże konieczność jej wykonania pozostaje aktualna. Ponadto z uwagi na istniejące ogrodzenie i nasadzenia na działce nr (...), widoczność podczas wyjazdu z ulicy (...) na ulicę (...) jest ograniczona. Podsumowując powyższe rozważania zdaniem Sądu Rejonowego, szczególny charakter i przeznaczenie nieruchomości działki nr (...), nakazuje przyjąć, że wyłączona jest spod zasiedzenia. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł w myśl zasady wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c.

Od wyroku Sądu I instancji apelację wywiódł wnioskodawca, zaskarżając postanowienie w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie :

a. art. 2a w zw. z art. 4 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych poprzez błędną wykładnię i nie uwzględnienie, że wyprowadzany z tych przepisów zakaz zasiedzenia obejmuje wyłącznie nieruchomości faktycznie zajęte pod drogi publiczne, nie dotyczy natomiast tych części drogowych działek ewidencyjnych, na których nie znajdowała się nigdy droga, w szczególności na moment objęcia ich w posiadanie samoistne. Ponadto, Sąd pomija również fakt, że ustawodawca w art. 2a u.d.p. zawęża pojęcie nieruchomości niedopuszczonych do obrotu prawnego wyłącznie do „drogi”, a nie pasa drogowego,

b. art. 172 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie, mimo spełnienia przez wnioskodawcę przesłanek do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie.

Wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że wnioskodawca P. R. (1) nabył przez zasiedzenie z dn. 01.10.2010 r. część działki nr (...) (wynikającej z opinii biegłego geodety), dla której Sąd Rejonowy w Szczytnie prowadzi księgę wieczystą nr (...) i na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 98 §1 k.p.c. wniósł o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Ponadto wnioskodawca wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety na okoliczność wydzielenia fragmentu działki o numerze geodezyjnym (...), graniczącej z działką wnioskodawców o numerze geodezyjnym (...), według stanu posiadania tej działki przez wnioskodawcę - istniejącego na tej działce ogrodzenia.

W odpowiedzi na apelację uczestnik wniósł o oddalenie apelacji w zakresie pkt I. postanowienia i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania sądowego za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 3 - krotności stawki minimalnej opłat za czynności radców prawnych oraz zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania sądowego za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych - wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Na rozprawie w dniu 25 września 2024 r. wnioskodawca złożył do akt wydruk scanu zawiadomienia o unieważnieniu przetargu dot. budowy chodnika, na okoliczność, że plany inwestycyjne wskazane przez uczestnika nie są zrealizowane. Uczestnik wniósł o pominięcie wniosku dowodowego zgłoszonego przez wnioskodawcę na etapie postępowania apelacyjnego. Na tym samym posiedzeniu Sąd Okręgowy dopuścił dowód z uzupełniającego przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony na okoliczność charakteru posiadania spornej nieruchomości, czynności właścicielskich i faktu posiadania tejże nieruchomości przez spadkobierców. Nadto, na podstawie art. 235 ² § 1pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 381 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy pominął wniosek dowodowy zawarty w apelacji wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługiwała na uwzględnienie, albowiem zaskarżone postanowienie – mimo częściowo błędnego uzasadnienia – odpowiada prawu.

I tak, na podzielenie zasługiwały zarzuty środka odwoławczego w zakresie dotyczącym nieprawidłowego przyjęcia przez Sąd I instancji, iż nie jest dopuszczalne z zasady zasiedzenie nieruchomości stanowiącej pas drogowy drogi publicznej.

Sąd Okręgowy podziela bowiem tę część poglądów judykatury, zgodnie z którą wyłączenie z obrotu cywilnoprawnego dróg publicznych przewidziane w art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych dotyczy nieruchomości, które po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego są budowlą przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym ( art. 4 pkt 2 wymienionej ustawy) – por. postanowienie SN z 15.02.2012 r., I CSK 293/11. Zbliżone stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniach z 10.04.2013 r. ( IV CSK 514/12) i 07.05.2014 r. ( II CSK 491/13). Również w orzecznictwie administracyjnym przyjmuje się, że o zakazie przewidzianym w art. 2a ustawy można mówić dopiero wówczas, gdy nieruchomość przeznaczona pod drogę publiczną w taką drogę przekształci się faktycznie i prawnie (por. wyrok WSA w Krakowie z 7 stycznia 2010 r., I SA 1666/09).

Skoro posiadana przez wnioskodawcę i jego poprzednika prawnego część nieruchomości uczestnika nie służyła przez kilkadziesiąt lat jako pas drogowy, lecz wykorzystywana była dla celów przydomowych, nie było wykluczone jej zasiedzenie.

Mimo to, brak było podstaw do uwzględnienia wniosku, co skutkowało również pominięciem zawnioskowanego w apelacji dowodu jako nieprzydatnego do rozstrzygnięcia i zmierzającego do przedłużenia postępowania (art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c.).

Umknęło bowiem Sądowi Rejonowemu, jak i uczestnikom postępowania, iż A. R. był od 1976 r. nie właścicielem nieruchomości składającej się z działki nr (...), lecz jej użytkownikiem wieczystym (por. dokumenty z k. 9, 14, 20 akt KW (...)).

Z kolei nieruchomość, składająca się m.in. z działki nr (...), pozostawała własnością państwową (por. dokumenty w aktach KW (...)).

Dopiero z dniem 1 stycznia 2019 r., prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w S. przy ulicy (...), oznaczonej jako działka nr (...), przekształciło się z mocy prawa w prawo własności (por. decyzja z k. 154-155 akt KW (...)).

Zarówno z treści wniosku (k. 5), co istotne podpisanego własnoręcznie przez wnioskodawcę, jak i dowodu z jego uzupełniającego przesłuchania (k. 198 v.) wynika, że zarówno jego ojciec, jak i on sam, traktowali całość ogrodzonego terenu, obejmującego działkę (...) i część działki (...), jako swoją własność. Podobnie świadek E. W. zeznała, iż jako sąsiadka przekonana była, że cała nieruchomość w granicach ogrodzenia stanowi własność ojca wnioskodawcy, a potem jego (k. 96 v.).

Tymczasem, jak ustalono wyżej, nieruchomość składająca się z działki nr (...), do 31 grudnia 2018 r. pozostawała w użytkowaniu wieczystym kolejnych osób, nie stanowiąc ich własności (odmienność uregulowania prawnego własności budynku na niej posadowionego nie ma w okolicznościach sprawy znaczenia). Nie było zatem możliwe, by zarówno A., jak i później P. R. (2), posiadali działkę nr (...) jako właściciele, gdyż posiadanie jej w zakresie użytkowania wieczystego posiadaniem właścicielskim nie jest. Samoistne posiadanie nieruchomości w zakresie użytkowania wieczystego to faktyczne wykonywanie władztwa nad nieruchomością, z wolą posiadania jej dla siebie, jednak w zakresie odpowiadającym treści użytkowania wieczystego (tak m.in. postanowienie SN z 25 marca 2004 r., II CK 105/03; wyrok SN z 28 września 2000 r., IV CKN 103/00; wyrok SN z 17 kwietnia 1997 r.,1CKU 32/97).

O ile nie jest możliwa rekonstrukcja charakteru corpus i animus zmarłego A. R., to przesłuchanie wnioskodawcy wskazuje, iż miał on czuć się właścicielem całości ogrodzonego terenu. Jest to jednak o tyle niemożliwe, że posiadanie w zakresie użytkowania wieczystego nie jest posiadaniem samoistnym. Jak wskazano bowiem w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z 11.12.2009 r. (V CSK 183/09), posiadanie nieruchomości jako posiadacz, któremu przysługuje prawo użytkowania wieczystego, jest posiadaniem zależnym.

Oczywiście dopuszczalana jest sytuacja, gdy użytkownik wieczysty jednej nieruchomości, posiada samoistnie - jak właściciel, sąsiednią, przyłączoną do niej nieruchomość, na której nie ustanowiono użytkowania wieczystego (por. uchwała SN z 23.07.2008 r., III CZP 68/08). Jednakże w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym ocena, czy taka sytuacja występuje, osadzona jest w okolicznościach faktycznych konkretnych spraw. Wystąpi w razie stwierdzenia, że posiadacz odmiennie traktował obie nieruchomości, mając świadomość ich odmiennego stanu prawnego, zaś wykluczona jest w sytuacji, gdy posiadacz pozostawał w przekonaniu, że nieruchomość posiadana przez niego bez tytułu prawnego wraz z nieruchomością użytkowaną wieczyście miała taki sam status prawny, taka zaś sytuacja występuje np. wówczas, gdy użytkownik wieczysty nie zdaje sobie w ogóle sprawy, że użytkowane przez niego nieruchomości nie stanowią jedności prawnej i geodezyjnej (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 11 grudnia 2009 r., V CSK 183/09, niepubl., z 13 października 2010 r., I CSK 582/09, OSP 2013, z. 9, poz. 93, z 2 grudnia 2015 r., IV CSK 85/15, niepubl. oraz z 24 kwietnia 2017 r., I CSK 633/16, niepubl.). Podkreśla się, że jeśli posiadacz jest przekonany, że nieruchomość posiadana przez niego bez tytułu prawnego wraz z nieruchomością użytkowaną wieczyście ma taki sam status prawny, należy uznać, że posiadacz włada nią w granicach prawa użytkowania wieczystego. Podobnie przedstawia się zazwyczaj sytuacja w przypadku, w którym posiadacz nie zdaje sobie sprawy z odmiennego reżimu prawnego posiadanych nieruchomości (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 23.02.2024 r., I CSK 6326/22).

Podzielając powyższe zapatrywania i przenosząc je na grunt rozpoznawanej sprawy oczywistym jest, że zarówno ojciec wnioskodawcy, jak i on sam, nie rozróżniali rodzaju posiadania działki (...) jako użytkownicy wieczyści oraz 252 jako właściciele. Jak nadto wyżej wskazano, skoro posiadanie w ramach użytkowania wieczystego jest posiadaniem zależnym (a na pewno nie samoistnym), to aby przez 1 stycznia 2019 r. (tj. datą przekształcenia prawa użytkowania wieczystego działki (...) w prawo własności) w ogóle rozpoczął się bieg zasiedzenia części nieruchomości uczestnika, konieczne było uzyskanie właścicielskiego władania działką posiadaną bez tytułu prawnego, co musiałoby łączyć się ze zmianą charakteru posiadania z zależnego na samoistne, która wprawdzie jest możliwa, ale wymaga zewnętrznych przejawów świadczących o zmianie charakteru posiadania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2020 r., IV CSK 329/20 i powołane tam orzecznictwo).

Wnioskodawca w sposób oczywisty zmiany charakteru takiego posiadania nie wykazał, zaś brak rozróżnienia charakteru posiadania działki uczestnika od działki będącej jego własnością, przesądza o władaniu nią w sposób inny, niż opisany w art. 172 § 1 i 2 k.c.

Konieczne jest nadto zaznaczenie, iż w prawidłowo ustalonym przez Sąd Rejonowy stanie faktycznym, do zawładnięcia częścią nieruchomości skarbowej doszło w nieokreślonym bliżej odcinku czasowym 1980 r. Tym samym, potencjalny upływ terminu zasiedzenia nastąpiłby z końcem 2010 r. Poprzednik prawny wnioskodawcy, będący jedynym użytkownikiem wieczystym działki nr (...), zmarł 11 maja 2009 r., zaś spadek po nim nabyło 6 osób w udziałach po 1/6 (por. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku k. 60 akt KW (...)).

W rezultacie, posiadanie samoistne wnioskodawcy w okresie od 12 maja 2009 r. musiałoby zostać skierowane nie tylko przeciwko Skarbowi Państwa, ale również pozostałym spadkobiercom A. R.. Jak wynika z notatki służbowej w sprawie uregulowania granicy pasa drogowego z 18 czerwca 2009 r. (k. 121 v.-122), brat wnioskodawcy R. R. co najmniej w tym czasie zajmował się nieruchomością spadkową, w tym i kwestią zagrodzenia przez ojca części działki (...). Z przesłuchania wnioskodawcy (k. 198 v.) oraz zeznań jego siostry N. R. (k. 97) można wywieść wniosek, iż jego bracia D. i R. R. zamieszkiwali przy ulicy (...) w S. do około 2011 r., a i później wracali tam „pomieszkać”. O ile wnioskodawca rzeczywiście zajmował się całym ogrodzonym terenem po śmierci ojca, to materiał dowodowy nie pozwala nawet w najmniejszym stopniu na przyjęcie, że od 12 maja 2009 r. wyzuł on z posiadania pozostałe rodzeństwo i posiadał nieruchomość Skarbu Państwa nie tylko w zakresie swego udziału, ale i pozostałych spadkobierców A. R..

Mając powyższe okoliczności na uwadze należało apelację na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalić.

O kosztach postępowania odwoławczego rozstrzygnięto w oparciu o art. 102 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., odstępując od obciążenia nimi wnioskodawcy na rzecz uczestnika. Przyczyną oddalenia wniosku nie były bowiem ostatecznie chybione argumenty o niedopuszczalności zasiedzenia nieruchomości w postaci nieurządzonego pasa drogowego drogi publicznej, na które powoływał się uczestnik, lecz poruszone wyżej kwestie prawne, nie dostrzeżone także przez pełnomocnika Skarbu Państwa.

SSO Jacek Barczewski