Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Olsztynie

POSTANOWIENIE

Dnia 20 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jacek Barczewski (spr.)
Sędziowie:	SO Agnieszka Żegarska SO Mirosław Wieczorkiewicz
Protokolant:	st. sekr. sąd. Agnieszka Najdrowska

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z wniosku I. M.

z udziałem uczestnika A. M.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestnika na postanowienie Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 6 września 2017 r., sygn. akt I Ns 65/15

p o s t a n a w i a:

I. zmienić zaskarżone postanowienie w punktach I, III, IV, V i VI w ten sposób, że nadać im następujące brzmienie:

„I. ustalić, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni I. M. i uczestnika A. M. wchodzą:

1.  nieruchomość rolna zabudowana położona w U., gmina P., składająca się z działki gruntu o numerze geodezyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...) - o wartości 272.229 zł;

2.  nieruchomość rolna położona w U., gmina P., składająca się z działek gruntu o numerach geodezyjnych: (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...) - o wartości 1.227.625 zł;

3.  przyczepa do ciągnika dwuosiowa - o wartości 2000 zł;

4.  kosiarka rotacyjna - o wartości 600 zł;

5.  przewracarka siedmiogwiazdowa ciągnikowa - o wartości 500 zł;

6.  telewizor 40-calowy - o wartości 300 zł;

7.  samochód osobowy V. (...) nr rej. (...) - o wartości 3000 zł,

8.  kwota 198,72 (sto dziewięćdziesiąt osiem 72/100) zł zgromadzona na rachunku bankowym uczestnika w (...) Banku Spółdzielczym w P. Oddział w O.,

III. dokonać podziału majątku wspólnego w ten sposób, iż składniki majątku wspólnego opisane w punkcie I podpunkt 1, 3, 4, 5, 8 przyznać uczestnikowi A. M., zaś składniki majątku opisane w punkcie I podpunkt 6 i 7 przyznać wnioskodawczyni I. M.,

IV. dokonać fizycznego podziału nieruchomości opisanej w punkcie I podpunkt 2 w ten sposób, iż działki gruntu o numerach geodezyjnych: (...) przyznać wnioskodawczyni I. M., zaś działki gruntu o numerach geodezyjnych: (...)przyznać uczestnikowi A. M.,

V. zasądzić od uczestnika A. M. na rzecz wnioskodawczyni I. M. kwotę 1.593,47 zł (jeden tysiąc pięćset dziewięćdziesiąt trzy 47/100) tytułem dopłaty z tytułu podziału nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego, płatną w terminie do dnia 20 grudnia 2019 r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności,

VI. zasądzić od uczestnika A. M. na rzecz wnioskodawczyni I. M. kwotę 6.332,86 zł (sześć tysięcy trzysta trzydzieści dwa 86/100) tytułem dopłaty z tytułu podziału pozostałych składników majątku wspólnego oraz rozliczeń związanych z majątkiem wspólnym, płatną w terminie do dnia 20 grudnia 2019 r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności.”,

II. oddalić apelację w pozostałej części,

III. ustalić, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze swym udziałem w sprawie,

IV. nakazać ściągnąć od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 637,68 (sześćset trzydzieści siedem 68/100) zł tytułem wydatków na opinię biegłego.

Agnieszka Żegarska Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz

Sygn. akt IX Ca 1313/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni I. M. wniosła o podział majątku wspólnego jej i byłego męża A. M..

We wniosku podała, że w skład majątku mającego ulec podziałowi wchodzą następujące składniki majątkowe:

1)  niezabudowana nieruchomość rolna położona w U., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...);

2)  zabudowana nieruchomość rolna wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym oraz budynkami gospodarczymi położona w U., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...);

3)  ciągnik rolniczy;

4)  przyczepa do ciągnika;

5)  brony;

6)  kultywator;

7)  kosiarka;

8)  pług;

9)  przewracarka.

Wnioskodawczyni wniosła o fizyczny podział nieruchomości opisanych w punkcie 1 i 2, przyznanie ruchomości uczestnikowi - bez żadnych dopłat.

W uzasadnieniu wniosku podniosła, iż Sąd Rejonowy w Piszu ustanowił rozdzielność majątkową zainteresowanych z dniem 18.12.2013r. oraz że w toku jest sprawa o rozwód. Wskazała, iż fizyczny podział budynku mieszkalnego jest możliwy z uwagi na urządzone w budynku dwa lokale mieszkalne z odrębnymi wejściami. Zaznaczyła, iż zamieszkuje u córki, zaś jej sytuacja finansowa nie pozwala na pokrycie kosztów postępowania.

Uczestnik postępowania A. M. co do zasady przychylił się do wniosku o podział majątku. Wniósł o ustalenie, iż w skład majątku wspólnego wchodzi również działka nr (...) o powierzchni 1800 m ², położona w U.. Wskazał, iż w skład majątku wspólnego nie wchodzi udział 45/100 części w budynkach posadowionych na zabudowanej działce nr (...). Wniósł o przyznanie mu całego gospodarstwa rolnego i zasądzenie spłaty na rzecz wnioskodawczy, ewentualnie przyznanie wnioskodawczyni działek (...). Podał również, iż w skład majątku ruchomego wchodzi telewizor i samochód osobowy V. (...).

W uzasadnieniu podniósł, iż przedmiotowe gospodarstwo rolne było w przeszłości własnością dziadka uczestnika S. M. (1) w 45/100 części oraz jego rodziców R. i S. M. (2) w 55/100 części. Decyzją z dnia 20.08.1975r. Skarb Państwa przejął od S. M. (1) gospodarstwo rolne położone w U. bez budynków, natomiast udział 45/100 w budynkach posadowionych na działce nr (...) stanowił wówczas odrębny od gruntu przedmiot własności S. M. (1). Aktem notarialnym z dnia 03.02.1982r. S. M. (1) darował A. M. udział wynoszący 45/100 części w zabudowaniach stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności. Następnie aktem notarialnym z dnia 10.01.1989r. A. M. wraz z małżonką I. M. nabył m.in udział 45/100 części we własności działki gruntu nr (...). Ponieważ w akcie tym nie wskazano, że A. M. przysługuje udział w budynkach, w treści księgi wieczystej wpisani zostali jako właściciele udziału 45/100 części w działce gruntu nr (...) i budynkach oboje małżonkowie. W wyniku toczących się postępowań spadkowych matka uczestnika S. M. (2) stała się wyłącznym właścicielem gospodarstwa rolnego położonego w U. oraz udziału 55/100 części w działce gruntu nr (...). W dniu 24.03.1986r. S. M. (2) darowała A. i I. M. na prawie wspólności majątkowej małżeńskiej udział w działce zabudowanej nr (...) i pozostałe grunty wchodzące w skład jej gospodarstwa rolnego.

Uczestnik wskazał, iż od ponad dwóch lat samodzielnie prowadzi gospodarstwo rolne. Wskazał, iż dla całego budynku mieszkalnego jest jedno ujęcie wody i jedna kotłownia, budynki wymagają remontu. Z uwagi na istniejący konflikt i zasady prawidłowej gospodarki rolnej uczestnik nie wyraził zgody na fizyczny podział działki siedliskowej.

W toku rozprawy byli małżonkowie sprecyzowali i zgodnie wskazali, iż w skład ich majątku wspólnego wchodzą następujące ruchomości:

1.  przyczepa do ciągnika dwuosiowa o wartości 2000 zł;

2.  kosiarka rotacyjna o wartości 600 zł;

3.  przewracarka siedmiogwiazdowa o wartości 500 zł;

4.  telewizor o wartości 300 zł;

5.  samochód V. (...) o wartości 3000 zł.

Wnioskodawczyni wskazała, iż pozostający w jej posiadaniu samochód nabyła w trakcie wspólności majątkowej, jednakże z pieniędzy darowanych jej przez matkę . Wniosła nadto o rozliczenie środków znajdujących się na rachunkach bankowych na dzień ustania wspólności oraz rozliczenie kwoty uzyskanej przez uczestnika ze sprzedaży bydła i konia.

Uczestnik postępowania wniósł natomiast o rozliczenie w podziale majątku kosztów opłaconego przez niego ubezpieczenia KRUS wnioskodawczyni za rok 2014 i 2015 w kwocie łącznej 2859 zł.

Ostatecznie w toku postępowania strony zajęły następujące stanowiska odnośnie podziału nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego. Na rozprawie w dniu 24.08.2017r. wnioskodawczyni oświadczyła, iż chciałaby zająć się działalnością agroturystyczną. Jest gotowa zrezygnować z podziału fizycznego siedliska pod warunkiem, iż otrzyma działki o (...)

Z kolei uczestnik postępowania ostatecznie nie wyraził zgody na przyznanie działek (...) wnioskodawczyni, ani też na fizyczny podział nieruchomości.

W dniu 06.11.2014r. do Sądu Rejonowego w Piszu wpłynął pozew A. M. przeciwko I. M. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w którym domagał się wpisania go w 45/100 części jako właściciela budynków stanowiących odrębny od gruntu (działki nr (...)) przedmiot własności.

W związku z toczącym się postępowaniem o podział majątku wspólnego na podstawie art. 618 kpc sprawa z powództwa A. M. została dołączona do akt I Ns 65/15 celem jej rozpoznania w sprawie o podział majątku wspólnego.

W toku rozprawy uczestnik cofnął żądanie dotyczące uzgodnienia treści księgi wieczystej i wniósł o rozliczenie w sprawie o podział majątku wspólnego wartości udziału 45/100 części przysługującego mu w budynkach na działce nr (...) jako jego nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny.

Postanowieniem z dnia 6 września 2017 r. Sąd Rejonowy w Piszu:

I.  ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki wchodzą:

1.  nieruchomość rolna zabudowana położona w U., gmina P., składająca się z działki gruntu o numerze geodezyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...) - o wartości 272 229 zł;

2.  nieruchomość rolna położona w U., gmina P., składająca się z działek gruntu o numerach geodezyjnych: (...), dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...) - o wartości 1 200 625 zł;

3.  nieruchomość rolna położona w U., gmina P., składająca się z działki gruntu o numerze geodezyjnym (...), dla której nie jest prowadzona księga wieczysta - o wartości 27 000 zł;

4.  przyczepa do ciągnika dwuosiowa - o wartości 2000 zł;

5.  kosiarka rotacyjna - o wartości 600 zł;

6.  przewracarka siedmiogwiazdowa ciągnikowa - o wartości 500 zł;

7.  telewizor 40-calowy - o wartości 300 zł;

8.  samochód osobowy V. (...) nr rej. (...) - o wartości 3000 zł.

II.  ustalił, iż nakład z majątku osobistego uczestnika A. M. na majątek wspólny związany z udziałem w wysokości 45/100 części w budynkach posadowionych na nieruchomości opisanej w punkcie I podpunkt 1 wynosi 63103,05 zł.

III.  dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, iż składniki majątku wspólnego opisane w punkcie I podpunkt 1, 3, 4, 5 ,6, 7 przyznać uczestnikowi A. M., zaś składniki majątku opisane w punkcie I podpunkt 8 przyznać wnioskodawczyni I. M.,

IV.  dokonał fizycznego podziału nieruchomości opisanej w punkcie I podpunkt 2 w ten sposób, iż działki gruntu o numerach geodezyjnych: (...)przyznać wnioskodawczyni I. M., zaś działki gruntu o numerach geodezyjnych:(...) przyznać uczestnikowi A. M.,

V.  zasądził od uczestnika A. M. na rzecz wnioskodawczyni I. M. kwotę 1593,47 zł tytułem dopłaty z tytułu podziału nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego płatną w terminie jednego roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności.

VI.  zasądził od uczestnika A. M. na rzecz wnioskodawczyni I. M. kwotę 6632,86 zł tytułem dopłaty z tytułu podziału ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego oraz pozostałych rozliczeń związanych z majątkiem wspólnym, płatną w terminie jednego roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności,

VII.  zasądził od wnioskodawczyni I. M. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piszu kwotę 1075,56 zł tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania,

VIII.  zasądził od uczestnika A. M. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piszu kwotę 1575,56 zł tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania,

IX.  ustalił, iż zainteresowani ponoszą pozostałe koszty postępowania we własnym zakresie.

Rozstrzygnięcie to zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych:

Wnioskodawczyni I. M. i uczestnik postępowania A. M. zawarli związek małżeński 21 lipca 1984 roku. Małżonków łączył ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej.

Na mocy wyroku Sądu Rejonowego w Szczytnie z dnia 26.02.2014 r. (sygn. akt VIII RC 360/13) z dniem 18.12.2013r. ustanowiona została między małżonkami rozdzielność majątkowa.

Małżeństwo zainteresowanych rozwiązane zostało przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 25.05.2015 r. wydanym w sprawie VI RC 1570/13.

W dniu 24.03.1986r. S. M. (2) (matka uczestnika) przekazała następcom A. M. i I. M. we wspólności ustawowej gospodarstwo rolne położone w U. składające się z działek gruntu o numerach: (...)– zapisane w KW Nr (...) oraz udział we współwłasności nieruchomości - działki gruntu nr (...) położonej w U. zapisany w KW Nr (...).

W dniu 20.10.1987r. małżonkowie M. nabyli do majątku wspólnego nieruchomość położoną w U. składającą się z działek gruntu nr (...).

W dniu 24.05.1988r. małżonkowie M. nabyli do majątku wspólnego nieruchomość położoną w U. składającą się z działek gruntu nr (...).

W dniu 10.10.1989r. małżonkowie M. nabyli do majątku wspólnego nieruchomość położoną w U. składającą się z działek gruntu nr (...) oraz udział wynoszący 45/100 części w działce gruntu nr (...) położonej w U..

Na mocy orzeczenia z dnia 30.07.1965r. o wykonaniu aktu nadania właścicielami działki gruntu nr (...) położonej w U. stali się J. O. (1) w 55/100 części oraz S. M. (1) (dziadek uczestnika) w 45/100 części.

Udział w nieruchomości przypadający J. O. (1) w wysokości 55/100 części nabyli na prawie wspólności ustawowej małżonkowie R. i S. M. (2) (rodzice uczestnika).

Następnie w wyniku działu spadku udział w wysokości 55/100 części w działce gruntu nr (...) przypadł S. M. (2), a w dalszej kolejności na skutek umowy przekazania gospodarstwa rolnego małżonkom A. i I. M..

Udział w działce gruntu nr (...) w 45/100 części (z pominięciem udziału w budynkach) małżonkowi A. i I. M. nabyli na mocy opisanej wyżej umowy kupna.

Na wniosek S. M. (1) wydana został w dniu 20.08.1975r. decyzja o przejęciu na własność Skarbu Państwa w zamian za rentę mi.in. działki gruntu nr (...) zapisanej w KW (...) bez budynków. Jednocześnie na wniosek Naczelnika Miasta i Gminy w O. S. M. (1) został wpisany jako właściciel udziału 45/100 w budynkach: domu mieszkalnym, oborze i stodole.

Następnie w dniu 03.02.1982r. S. M. (1) darował wnukowi A. M. udział wynoszący 45/100 części w zabudowaniach stanowiących odrębny przedmiot własności tj. domu mieszkalnym, stodole i oborze, położonych we wsi U., objętych KW (...).

W trakcie małżeństwa A. i I. M. zbyli część działek wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Obecnie w skład majątku wspólnego wchodzi niezabudowana nieruchomość rolna położona w U., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...) składająca się z działek gruntu o numerach geodezyjnych:

6 – o wartości 30000 zł,

20/7– o wartości 165590 zł,

29– o wartości 120000 zł

31– o wartości 281600 zł,

44/2– o wartości 15000 zł,

80– o wartości 33027 zł,

83– o wartości 21084 zł,

78– o wartości 30813 zł,

79– o wartości 23644 zł,

82– o wartości 10542 zł,

249/5– o wartości 151519 zł,

44/1– o wartości 21000 zł,

28/2– o wartości 217600 zł,

33/4– o wartości 79206 zł,

oraz działka nr (...)– o wartości 27000 zł.

Łączna wartość nieruchomości wraz z działką nr (...) to 1 227 625 zł.

Działka o numerze geodezyjnym (...) na skutek oczywistej omyłki nie została wpisana do KW (...) podczas dokonywania wpisu w dniu 20.10.1987 r. Omyłka ta została sprostowana postanowieniem Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 17.03.2017 r. Nadto w skład majątku wspólnego wchodzi również zabudowana nieruchomość rolna wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym oraz budynkami gospodarczymi położona w U., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW (...), przy czym udział 45/100 części w budynkach posadowionych na nieruchomości na mocy umowy darowizny przysługiwał jedynie A. M.. Nieruchomość ta warta jest 272229 zł, przy czym budynki na nieruchomości mają wartość 140229zł. Tak więc udział 45/100 w wartości budynków odpowiada kwocie 63103,05 zł.

W skład majątku wspólnego wchodzą również ruchomości: przyczepa do ciągnika dwuosiowa o wartości 2000 zł; kosiarka rotacyjna o wartości 600 zł; przewracarka siedmiogwiazdowa o wartości 500 zł; telewizor o wartości 300 zł; samochód V. (...) o wartości 3000 zł.

Na dzień zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej na rachunku bankowym uczestnika zdeponowana była kwota 198,72 zł.

Po zniesieniu wspólności ustawowej, w dniach 12.05.2014r. i 15.05.2014r. uczestnik zbył wchodzący w skład majątku wspólnego inwentarz żywy za łączną kwotę 17867 zł. Tytułem rozliczenia przekazał wnioskodawczyni kwotę 2600 zł. Pozostała kwota nie została rozliczona.

Od czerwca 2014r. wnioskodawczyni nie zamieszkuje wraz z uczestnikiem. Obecnie pracuje w sklepie spożywczym w O. i mieszka u córki. Poza majątkiem wspólnym nie posiada żadnego innego majątku. Planuje prowadzenie działalności agroturystycznej.

Uczestnik prowadzi obecnie przedmiotowe gospodarstwo rolne, zamieszkuje w siedlisku na działce nr (...) w U.. Planuje hodowlę cieląt mięsnych i produkcję roślinną.

Sąd Rejonowy wskazał, iż w przedmiotowej sprawie bezspornie przyjęte zostało, iż w skład majątku wspólnego stron wchodzi gospodarstwo rolne składające się z dwóch nieruchomości.

Wartość nieruchomości objętych KW (...) oraz KW (...) sąd ustalił w oparciu o opinie biegłego rzeczoznawcy J. O. (2). Sąd uwzględnił w swych ustaleniach fakt, iż uczestnikowi przysługiwał udział 45/100 części w budynkach posadowionych na działce gruntu nr (...) w U.. Udział w budynkach został darowany uczestnikowi, w związku z czym stanowił jego majątek osobisty. W tej sytuacji w postępowaniu o podział majątku wspólnego Sąd uznał, iż powyższa okoliczność powinna znaleźć odzwierciedlenie we wzajemnych rozliczeniach stron. Traktując przedmiotowy udział jako nakład z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny Sąd ustalił, iż wartość nakładu to kwota 63103,05 zł i dokonując rozliczenia byłych małżonków przyjął do rozliczenia nieruchomości KW (...) wartość 209 125,95 zł, tj. z pominięciem w/w nakładu uczestnika.

Sąd wskazał, iż powołana w sprawie biegła z zakresu rolnictwa jednoznacznie stwierdziła, iż podział przedmiotowego gospodarstwa rolnego jest możliwy i nie będzie pozostawać w sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki. Sąd podzielił wnioski zawarte w opinii biegłej.

Dokonując podziału majątku wspólnego stron, Sąd miał na uwadze sytuację majątkową i osobistą wnioskodawczyni i uczestnika. Żadne z nich nie ma środków ani dochodów pozwalających na spłatę lub dopłatę w przypadku dokonania takiego podziału majątku, który wymagałby zasądzenia znacznych spłat lub dopłat. W związku z powyższym sąd dążył do takiego fizycznego podziału nieruchomości, dzięki któremu zasądzona dopłata byłaby minimalna.

W związku z ostatecznym stanowiskiem wnioskodawczyni, która zrezygnowała z podziału fizycznego siedliska pod warunkiem, iż otrzyma działki o numerach (...), Sąd I instancji przychylił się do stanowiska uczestnika i przyznał mu w całości nieruchomość wraz z zabudowaniami, dla której prowadzona jest KW (...).

Sąd wskazał, iż mając na uwadze wartość obu nieruchomości (z pominięciem nakładów uczestnika) tj. kwotę 1 436 750,95 zł, w wyniku podziału zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnikowi przypaść powinny działki o łącznej wartości 718375,47 zł.

Z uwagi na fakt, iż uczestnik planuje prowadzenie gospodarstwa rolnego polegającego na hodowli bydła i produkcji roślinnej, Sąd dzieląc fizycznie nieruchomość KW (...), przyznał mu działki gruntu o numerach (...)oraz (...) Działki nr (...) pozostają we wzajemnym sąsiedztwie tworząc zwarty kompleks wraz z działką siedliskową nr (...). Działki nr (...) sąd oddalone od siedliska, lecz graniczą ze sobą, co ułatwia prowadzenie działalności rolniczej. Wartość przyznanych uczestnikowi działek łącznie z działką nr (...) wynosi 719 968,95 zł.

Sąd przyznał wnioskodawczyni działki o numerach (...) o łącznej wartości 716 782 zł. Z uwagi na planowaną przez wnioskodawczynię działalność agroturystyczną Sąd przyznał jej działki graniczące z jeziorem nr (...) oraz działkę z prawem zabudowy nr 6. Pozostałe działki gruntu przypadły wnioskodawczyni w związku z koniecznością zminimalizowania należnej jej spłaty.

Mając na uwadze powyższy podział fizyczny nieruchomości Sąd ustalił, że spłata należna wnioskodawczyni od uczestnika z tytułu podziału nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego to kwota 1593,47 zł.

Podziału ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego Sad dokonał w oparciu o zgodne stanowiska zainteresowanych. Z uwagi na prowadzoną przez uczestnika działalność rolniczą i korzystanie z siedliska Sąd przyznał mu przyczepę do ciągnika dwuosiową o wartości 2000 zł, kosiarkę rotacyjną o wartości 600 zł, przewracarkę siedmiogwiazdową o wartości 500 zł, telewizor o wartości 300 zł, a zatem ruchomości o łącznej wartości 3400 zł.

Sąd przyznał wnioskodawczyni będący w jej posiadaniu samochód osobowy marki V. (...) o wartości 3000 zł. Sąd nie podzielił stanowiska wnioskodawczyni, w którym wskazała, iż przedmiotowe auto zostało zakupione ze środków pochodzących z jej majątku osobistego. Wnioskodawczyni nie przedłożyła żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń.

Na podstawie przedłożonych przez uczestnika faktur i oświadczenia wnioskodawczyni Sąd Rejonowy ustalił, iż uczestnik sprzedał inwentarz żywy wchodzący w skład majątku wspólnego o łącznej wartości 17867 zł. Z tego tytułu powinien zwrócić wnioskodawczyni kwotę 8933,50 zł. Ponieważ uczestnik przekazał wnioskodawczyni jedynie 2600 zł, to tytułem rozliczenia inwentarza żywego powinien zapłacić wnioskodawczyni kwotę 6333,50 zł.

Z uwagi na fakt, iż na rachunku uczestnika na dzień zniesienia wspólności majątkowej znajdowała się kwota 198,72 zł, uczestnik winien zwrócić wnioskodawczyni kwotę 99,36 zł.

W konsekwencji tytułem podziału majątku ruchomego pomiędzy zainteresowanych oraz rozliczenia kwoty uzyskanej ze sprzedaży zwierząt gospodarskich i środków zgromadzonych na rachunku uczestnika, Sąd zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 6632,86 zł.

Jednocześnie Sąd w oparciu o treść art. 212 § 3 kc zakreślił uczestnikowi postępowania 12 miesięczny termin spłaty powyższej należności, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności tej kwoty.

Odnosząc się do wniosku uczestnika o rozliczenie w przedmiotowym postępowaniu opłat poniesionych przez uczestnika, a dotyczących ubezpieczenia KRUS wnioskodawczyni w łącznej kwocie 2859 zł, Sąd I instancji zauważył, iż przedmiotowe opłaty poniesione zostały przez uczestnika w latach 2014 i 2015, a więc po zniesieniu wspólności majątkowej. W tej sytuacji spłata zobowiązań wnioskodawczyni powstałych po zniesieniu wspólności majątkowej małżonków nie może być rozliczona w przedmiotowym postępowaniu, albowiem dotyczy środków pochodzących z majątku osobistego uczestnika przeznaczonych na majątek osobisty wnioskodawczyni.

O kosztach postępowania Sąd orzekł po myśli art. 520 § 1 i 2 k.p.c.

Uczestnik wniósł apelację od powyższego postanowienia, zaskarżając je w części dotyczącej podziału gospodarstwa rolnego o wartości 1.200.625zł i sposobu podziału ruchomości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego w sprawie, polegającą na przyjęciu możliwości podziału gospodarstwa rolnego i przydzielenie jego części wnioskodawczyni, mimo, iż nie deklarowała ona prowadzenia tego gospodarstwa na podstawie błędnego uznania, że kwestia pierwszoplanową w niniejszej sprawie jest aby żadna ze stron nie ponosiła kosztów związanych ze spłatą na rzecz drugiej, a nadto przyznanie w wyniku podziału telewizora o wartości 300 zł uczestnikowi postępowania podczas gdy od dawna z telewizora tego korzysta wnioskodawczyni,

a w konsekwencji

2.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 214 § 1 i 2 k.c. przez przyjęcie, że wnioskodawczyni może na terenie gospodarstwa rolnego prowadzić działalność agroturystyczną na przyznanych wnioskodawczyni działkach podczas gdy nie ma ona żadnego zaplecza mieszkalnego na terenie gospodarstwa, a działki, które zostały przyznanie wnioskodawczyni stanowią pastwiska, które są niezbędne w celu prowadzenia gospodarstwa rolnego przez uczestnika postępowania a także art. 212 k.c. przez przyznanie telewizora o wartości 300 zł uczestnikowi, podczas gdy korzysta z niego wnioskodawczyni i znajduje się on w jej miejscu zamieszkania,

3.  naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 216 k.p.c. i 232 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, który to wniosek zmierzał do wykazania, że wartość działki budowlanej o numerze ewidencyjnym (...) została zaniżona, a wartość działek o nr (...) stanowiących pastwiska zostały zawyżona.

W oparciu o powyższe zarzuty domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprze przyznanie uczestnikowi całego gospodarstwa rolnego z zasądzeniem od niego na rzecz wnioskodawczyni spłaty na 10 lat, lub też dokonanie takiego podziału aby na rzecz uczestnika przypadły działki położone w jednym miejscu i bezpośredniej bliskości siedliska tj. działki o nr (...) a wnioskodawczyni działki o nr (...) oraz działka budowlana o numerze geodezyjnym (...) a nadto aby na własność wnioskodawczyni został przyznany telewizor o wartości 300 zł. Wniósł również o przyznanie kosztów postępowania apelacyjnego.

Uczestnik wniósł ponadto o przeprowadzenie dowodu z cen działek budowlanych na terenie całego kraju w tym województwie (...) na okoliczność, że średnia cena 1 m ² w tym województwie wynosi 55,4 zł za 1 m ² oraz o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości rolnych celem ponownej wyceny działek o numerach geodezyjnych (...).

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika zasługiwała na uwzględnienie w niewielkim zakresie.

Sąd Okręgowy co do zasady podziela ustalenia faktyczne i prawne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne, poza kwestią przyznania telewizora pozostającego w posiadaniu wnioskodawczyni uczestnikowi. Na etapie postępowania apelacyjnego bezspornym było, iż ruchomość ta przypaść ma wnioskodawczyni, co skutkowało koniecznością ponownego rozliczenia dopłaty należnej z tytułu ich podziału. Dodatkowo w punkcie I sentencji zaskarżonego postanowienia należało zamieścić formalne stwierdzenie o objęciu podziałem środków zgromadzonych na rachunku bankowym skarżącego na dzień ustania wspólności ustawowej, a nadto sprecyzować, iż działka nr (...) wchodzi w skład nieruchomości objętej KW (...). Powyższe modyfikacje doprowadziły siłą rzeczy do zmiany punktów III, IV, V i VI postanowienia, przy czym wobec nieścisłego sformułowania orzeczenia w punktach V i VI w zakresie terminu uiszczenia dopłat przez uczestnika, określono je dokładną datą, bacząc na fakt niezaskarżenia rozstrzygnięcia przez wnioskodawczynię.

Odnosząc się ogólnie do pozostałych składowych postanowienia podziałowego uznać należy, iż Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zarówno co do składu, wartości i jak sposobu podziału majątku wspólnego, wypełniając obowiązki nałożone dyspozycją art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. oraz art. 619 i 623 k.p.c., jak również art. 46 k.r. i o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 211 – 216 k.c.

Na etapie postępowania apelacyjnego niesporna była początkowo wartość wszelkich składników majątku wspólnego, poza działkami (...), wchodzącymi w skład nieruchomości objętej KW (...).

Z uwagi na upływ terminu 12 miesięcy od daty sporządzenia operatów szacunkowych dotyczących ww. działek (art. 156 ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami), Sąd Okręgowy zwrócił się do biegłego rzeczoznawcy J. O. (2) o potwierdzenie ich aktualności w trybie art. 156 ust. 4 wzmiankowanego aktu prawnego.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, przepisy art. 156 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i § 58 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego nie definiują pojęcia "klauzula", ale analiza powyższych przepisów pozwala stwierdzić, że jest to osobny od operatu (jego uzupełnień i aktualizacji) dokument stanowiący potwierdzenie aktualności operatu, którego dokonuje rzeczoznawca majątkowy poprzez dołączenie do operatu klauzuli zawierającej oświadczenie o jego aktualności. Klauzula powinna być opatrzona datą oraz pieczęcią i podpisem rzeczoznawcy majątkowego (por. wyrok WSA w Poznaniu z 20.10.2010 r., II SA/Po 499/10; wyrok WSA w Warszawie z 06.03.2009 r., I SA/WA 727/08).

W opinii z 26 maja 2018 r. biegły J. O. (2) zamieścił zapis, zgodnie z którym wartości działek (...) zawarte w operacie z 7 listopada 2016 r. są aktualne, zamieszczając pod nim datę, komputerową pieczęć i podpis (k. 453 – 455).

W opinii uzupełniającej z 21 lipca 2018 r. odniósł się wyczerpująco do zastrzeżeń stawianych w piśmie pełnomocnika uczestnika z 26 czerwca 2018 r., wykazując, iż od listopada 2016 r. do maja 2018 r. nie nastąpił zauważalny wzrost cen nieruchomości na rynku lokalnym, zaś wskaźnik wzrostu cen gruntów w ujęciu krajowym wyniósł jedynie 1.02, co nie dawało podstaw do dokonania kolejnej wyceny. Biegły wyjaśnił również wątpliwości co do metodyki wyceny działek (...), które de facto stanowiły powtórzenie zarzutów formułowanych przez skarżącego na etapie postępowania przed Sądem Rejonowym.

W kolejnej opinii z 1 października 2018 r. biegły podtrzymał ustaloną wartość działki nr (...), szeroko ustosunkowując się do danych wynikających z innych aktów notarialnych przedłożonych przez uczestnika, wykazując nieadekwatność porównania cen z nich wynikających do przedmiotu wyceny.

Sąd Okręgowy w całości aprobuje wyjaśnienia biegłego co do wartości działek będących przedmiotem klauzuli aktualizacyjnej, które zresztą biegły wyjaśniał już kilkukrotnie, w tym w opinii z 2 maja 2017 r. (k. 384 – 385). Wszelkie zastrzeżenia uczestnika odnośnie przeznaczenia niektórych działek są o tyle niezrozumiałe, iż już w opinii z 7 listopada 2016 r. na k. 212 – 217 biegły wskazał dotyczące ich uregulowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zaś do momentu zamknięcia rozprawy skarżący nie udowodnił, by ten został zmieniony. Jego postawa sprowadza się do prostego, nie popartego merytorycznymi argumentami, negowania wyliczeń biegłego.

Z tych przyczyn Sąd Odwoławczy oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego (k. 513 v.), albowiem Sąd nie ma bowiem obowiązku dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych w każdym przypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony. Z kolei wykazanie okoliczności uzasadniających powołanie kolejnego biegłego pozostaje w gestii strony, a ta powinna wykazać się niezbędną aktywnością i wykazać błędy, sprzeczności lub inne wady w opiniach biegłych, które dyskwalifikują istniejące opinie, ewentualnie uzasadniają powołanie dodatkowych opinii (por. postanowienie SN z 04.09.2018 r., II UK 460/17).

Przytoczonych wyżej okoliczności apelujący nie wykazał, a mógł to uczynić choćby w drodze przedstawienia ekspertyzy prywatnej, gdyż proste przeczenie wnioskom opinii biegłego bez przedstawienia konkretnych uchybień nie może prokurować uwzględniania kolejnych wniosków strony niezadowolonej z opinii. Wszak specyfika dowodu z opinii biegłego polega m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez sąd dopuszczony, to stosownie do treści art. 286 k.p.c. opinii kolejnego biegłego można żądać jedynie „w razie potrzeby”. Potrzeba taka nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii. Okoliczność, że wnioski wynikające z opinii biegłego nie odpowiadają stronie, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z opinii kolejnego biegłego z tej samej dziedziny.

Wskazać należy, że o ile na wstępnym etapie postępowania apelacyjnego uczestnik kwestionował jedynie wycenę działek (...) (k. 446 v.), to w piśmie z 27 sierpnia 2018 r. wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego na okoliczność ustalenia wartości również działek (...) (k. 489 – 490). Sąd Okręgowy i w tym zakresie wniosek oddalił, mając ma uwadze fakt, iż apelujący nie tyle podważał aktualność operatu szacunkowego, co dążył do ponownej wyceny działek bez przytoczenia rzeczowych podstaw wykazania ewentualnego zaniżenia czy zawyżenia ich wartości. Zachowanie strony wypada przy tym uznać za nielojalne, skoro na rozprawie 11 kwietnia 2018 r. zarzuty dotyczyły jedynie wyceny działek (...), a następnie po ponad 4 miesiącach nastąpiła zmiana stanowiska w zakresie wartości kolejnych działek. Aprobowanie takiego sposobu procedowania praktycznie uniemożliwiłby sprawne przeprowadzenie postępowania apelacyjnego i pozostawałoby w sprzeczności z zasadą jego efektywności, uniemożliwiając orzekanie w rozsądnym czasie. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której uczestnik po dokonaniu aktualizacji kolejnych operatów, podważa wyceny innych działek wchodzących w skład dzielonych nieruchomości,

Wypada przy tym nadmienić, iż skarżący nie przytoczył żadnych twierdzeń, które wskazywałyby na zmianę uwarunkowań prawnych lub innych czynników rzutujących na wysokość szacunku, względnie twierdzeń wskazujących na odmienną wartość nieruchomości, poza gołosłownymi zarzutami zaniżenia wartości działek (...).

Odnośnie działki nr (...) postawa apelującego jest o tyle frapująca, że w pismach z 2 grudnia 2016 r. (k. 286) i 24 maja 2017 r. (k. 398) zarzucił, iż wartość zalesionego gruntu została zawyżona, w apelacji jej nie kwestionował, zaś w piśmie z 27 sierpnia 2018 r. (k. 489) uznał ją za zaniżoną. W żaden sposób nie uprawdopodobnił nawet, jakie czynniki wpłynęły wpierw na przeszacowanie, a następnie niedoszacowanie działki i co legło u podstaw zmiany jego poglądu w omawianej materii.

Z kolei wartość działki (...) nie była podważana ani przed Sądem Rejonowym, ani w apelacji. Pismo z 27 sierpnia 2018 r. zawiera jedynie zapis o jej wycenie poniżej wartości bez wyjaśnienia zmiany stanowiska.

Tymczasem zgodnie z art. 381 k.p.c., sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

Przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.)., i jak wynika z wielu zapadłych w sprawach nieprocesowych orzeczeń Sądu Najwyższego, nie czynił on różnic w stosowaniu tego przepisu, wynikających z charakteru tego postępowania (por. postanowienia z 21.11.2000 r., II CKN 428/00; 16.10.2002 r., IV CK 178/02; 21.04.2004 r., III CK 420/02).

Podnosi się przy tym, że strona, która zamierza powołać się na nowe fakty lub dowody, winna je powołać w apelacji (art. 368 § 1 pkt 4 KPC). Nie oznacza to braku możliwości powołania ich w późniejszym terminie w piśmie procesowym lub na rozprawie aż do zamknięcia rozprawy przed sądem II instancji (argument z treści art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1). Strona, która uczyni to później, będzie jednak musiała wykazać, że potrzeba ich powołania nastąpiła po złożeniu apelacji, na tym właśnie etapie [ T. Ereciński, w: T. Ereciński (red.), Komentarz, cz. I, 1997, s. 554; M. Wójcik , w: A. Jakubecki (red.), Kodeks, 2012, s. 453; M. Manowska , w: M. Manowska (red.), Kodeks, 2015, s. 622].

Niewątpliwym jest, że apelacja nie zawierała wniosku dowodowego dotyczącego ponownej wyceny działek (...), ani zarzutów z tym związanych. Skoro uczestnik nie wykazał, dlaczego potrzeba ich kolejnego oszacowania nastąpiła niemal 11 miesięcy od wywiedzenia środka zaskarżenia, brak było możliwości uwzględnienia wniosku dowodowego.

Wyjaśniwszy kwestie związane z prawidłowością wyceny nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przejść wypada do rozpoznania kolejnych zarzutów apelacyjnych, które zmierzały bądź do przyznania uczestnikowi całości jego składników, bądź innego sposobu podziału poszczególnych działek gruntu objętych KW (...).

Odnosząc się do pierwszego ze składanych postulatów podkreślić wypada, iż wniosek o podział majątku wspólnego złożony został 28 sierpnia 2014 r. (k. 2), a więc przed wejściem w życie ustawy z 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., poz. 585). Tym samym, wobec wyraźnego brzmienia art. 12 wzmiankowanej ustawy, w sprawie należy stosować przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego bez uwzględnienia przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.

Jeśli chodzi o podział majątku wspólnego obejmującego gospodarstwo rolne, to sposób jego podziału regulowany jest przepisami art. 212, 213 i 214 k.c.

Nadto zgodnie z art. 619 § 1 i 2 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego sąd ustala jego skład i wartość, w szczególności obszar i rodzaj nieruchomości wchodzących w skład tego gospodarstwa oraz obszar i rodzaj nieruchomości stanowiących już własność współwłaścicieli i ich małżonków, a w miarę potrzeby także okoliczności przewidziane w art. 216 Kodeksu cywilnego. Podział w naturze następuje po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, przepisy normujące sposób zniesienia współwłasności, w tym sposób zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego, jako podstawowy sposób wyjścia z niepodzielności, ustanawiają podział fizyczny rzeczy, różnicując jedynie przesłanki, które przemawiają przeciwko takiemu sposobowi zniesienia współwłasności (art. 211 i 213 k.c.). W odniesieniu do gospodarstwa rolnego, dopiero jeśli podział między współwłaścicieli byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd winien odstąpić od podziału i przyznać to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele (por. postanowienie SN z 06.02.2008 r., II CSK 467/07).

Podkreśla się, iż co do zasady zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego następuje przez podział między współwłaścicieli, a dopiero gdy takie postępowanie nie jest możliwe (zob. też art. 619 § 2 k.p.c.) należy rozważać przyznanie gospodarstwa współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, a w braku takowej zgody takiemu, który będzie spełniał kryteria podmiotowe określone w art. 214 KC. Taka wykładnia przepisu art. 213 KC wkomponowuje się w gwarancję prawidłowego rozwinięcia w normie ustawowej regulacji zawartych w art. 21 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (postanowienie SN z 12.02.2016 r., II CSK 107/15).

Z powyższego wynika, iż bezwzględny prymat przypisać należy fizycznemu podziałowi rzeczy przy podziale majątku, o ile jest to możliwe w danym stanie faktycznym sprawy. Jest to konstatacja o tyle uzasadniona, iż wskazany sposób podziału pozwala na ograniczenie wzajemnych dopłat do niezbędnego minimum, jeżeli oczywiście jest on możliwy z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej.

Przenosząc powyższe założenia na realia niniejszej sprawy wskazać należy, że w aktach sprawy znajduje się pisemna opinia biegłej z zakresu rolnictwa, zgodnie z którą gospodarstwo rolne może być podzielone, co nie będzie pozostawać w sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (k. 104). Co godne podkreślenia, biegła wyraziła powyższy pogląd przy założeniu, iż wnioskodawczyni przypaść mają grunty o powierzchni 2,770 ha, a uczestnikowi 10,4554 ha. Tym bardziej zatem podział gospodarstwa dopuszczalny będzie w sytuacji, gdy wnioskodawczyni przypadnie areał porównywalny do tego, którym dysponować ma apelujący.

Nie może ujść uwadze Sądu, iż z treści rzeczonej opinii wynika, że uczestnik na datę jej sporządzenia nie był w stanie utrzymać się z prowadzenia gospodarstwa, podejmując różne inne prace zarobkowe. Na posiedzeniu poprzedzającym zamknięcie rozprawy przed Sądem Rejonowym podawał, że dochody z gospodarstwa wynoszą 800 zł miesięcznie (k. 405). Z zestawienia przygotowanego przez samego skarżącego na k. 297 akt sprawy wynika, iż gospodarstwo nie przynosi przychodu z samodzielnej produkcji rolnej, gdyż jest on generowany jedynie z dopłat bezpośrednich, zwrotu akcyzy i wynagrodzenia od letników. W pozwie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego uczestnik podniósł, iż sama praca w gospodarstwie jest całkowicie niedochodowa i jedynie pozwala na otrzymanie dopłat (k. 298).

Poczynienie tych uwag jest konieczne zarówno przez pryzmat sposobu podziału gospodarstwa rolnego, jak i ewentualnej spłaty z niego wnioskodawczyni, albowiem prowadzą one do jednoznacznego wniosku, iż na tle okoliczności sprawy jedynie podział fizyczny pozwoli na równoważne potraktowanie byłych małżonków. Uczestnik nie ma bowiem żadnych realnych możliwości wyrównania udziałów w gospodarstwie rolnym przez dokonanie spłaty I. M. w rozsądnym terminie sytuacji, a nie jest możliwe ich obniżenie z uwagi na dyspozycję art. 216 § 4 k.c.

Stosownie do art. 212 § 3 k.c., jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.

Gdyby nawet założyć, iż uczestnik miałby spłacić wnioskodawczynię przez okres lat 10, to łączna wartość nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego wynosi 1.436.750,95 zł (z uwzględnieniem nakładu uczestnika w kwocie 63.103,05 zł, którego sposób obliczenia i rozliczenia nie jest kwestionowany). Skoro bezspornie udziały stron w majątku wspólnym są równe, spłata należna wnioskodawczyni wyniosłaby 718.375,47 zł. Iloraz 718.375,47 zł i 10 lat to kwota 71.837,55 zł. Tym samym apelujący musiałby spłacać byłą żonę przez 10 lat kwotą 71.837,55 zł rocznie lub 5.986,46 zł miesięcznie, które to wartości są ewidentnie poza zasięgiem uczestnika. Aby zatem dokonać spłaty, skarżący zmuszony byłby do sprzedaży części gospodarstwa, zaś zaniechanie tej czynności sprokurowałoby długotrwałą i kosztowną egzekucję z nieruchomości.

Sąd Okręgowy stoi przy tym na stanowisku, że wydłużenie okresu spłaty na 10 lat jest nie do zaakceptowania w świetle konstytucyjnej zasady ochrony własności.

Interpretując bowiem art. 212 § 3 k.c. w świetle powyższej zasady uwypuklić trzeba, iż rozłożenie spłaty na dłuższe okresy poczytywać należy jako pewien wyjątek, którego zastosowanie winno być szczegółowo uzasadnione okolicznościami konkretnej sprawy.

Uzasadniając powyższe stanowisko w pierwszej kolejności podkreślić należy już samą rolę, jaką prawo własności pełni w porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Zaakcentować trzeba bowiem nie tylko jego wymiar czysto cywilistyczny, lecz także doniosłość własności na gruncie prawa ustrojowego. W tym obszarze Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., będąca wszak najwyższym prawem w państwie, z jednej strony statuuje własność jako jedno z podstawowych praw ekonomicznych każdego człowieka (art. 64 ust. 1), a z drugiej strony ochronę prawa własności podnosi wręcz do rangi zasady naczelnej ustroju Polski (art. 21 ust. 1 zamieszczony został w rozdziale I, zatytułowanym Rzeczpospolita). W art. 64 ust. 2 Ustawy Zasadniczej zawarte jest nadto uszczegółowienie, iż własność podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej.

Mając na względzie poczynione dotychczas uwagi, zaznaczyć trzeba,
że prawo własności i jego gwarancje wskazane w art. 64 Konstytucji RP, należy konstruować na tle ogólnych zasad ustroju państwa, a w szczególności przez pryzmat art. 20 i art. 21 Ustawy Zasadniczej. W świetle tychże przepisów, zagwarantowanie ochrony własności jest konstytucyjną powinnością państwa i stanowi wartość wyznaczającą zarówno kierunek interpretacji art. 64 Konstytucji, jak i unormowań zawartych w ustawodawstwie zwykłym – a zatem również w Kodeksie Cywilnym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 2000 roku, OTK ZU 2000/1 poz. 3).

Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego na aprobatę zasługuje postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2001 r., w uzasadnieniu którego stwierdzono, iż konstytucyjna zasada równej dla wszystkich współwłaścicieli ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) wyłącza – w wypadku znoszenia współwłasności – oznaczenie terminu i sposobu uiszczenia spłaty bez uwzględnienia uzasadnionego interesu dotychczasowego współwłaściciela uprawnionego do tej spłaty na podstawie art. 212 § 2 i § 3 k.c. (II CKN 658/00, OSNC 2001/12 poz. 179).

W dorobku judykatury ugruntowane zostało także stanowisko, zgodnie z którym Sąd przy podziale majątku wspólnego powinien dążyć do ukształtowania sytuacji prawnej i ekonomicznej współwłaścicieli w sposób zbliżony do stanu sprzed zniesienia współwłasności, gdyż tylko wówczas będzie można stwierdzić, że należne udziały zostały przekształcone w inne prawa, a nie odjęte uprawnionym ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 168/2012, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 1202/2000).

W tej sytuacji 10-letni okres spłaty pozbawiłby wnioskodawczynię realnego przysporzenia w rozsądnym terminie i pozostawił – wskutek podziału majątku – w sytuacji nieporównywalnie gorszej od uczestnika, czego zaakceptować nie sposób.

Reasumując zatem tę część rozważań uznać należało za prawidłową decyzję Sądu Rejonowego odnośnie fizycznego podziału jednej z nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie również w zakresie rzekomych uchybień Sądu I instancji dotyczących przyznania byłym małżonkom poszczególnych działek gruntu objętych KW (...).

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w omawianej materii ocenić wypada jako rozsądne, bezstronne i uwzględniające interesy obydwu byłych małżonków. Uwzględnia fakt przyznania uczestnikowi położonej nad jeziorem nieruchomości zabudowanej, nie pozbawiając go dostępu do linii brzegowej. Nadto zważywszy na brak jakichkolwiek zdolności płatniczych uczestnika, prawidłowe jest podzielnie nieruchomości w sposób minimalizujący dopłaty. Co istotne, działki o numerach geodezyjnych (...) znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie centrum życiowego uczestnika, tworząc wraz z nieruchomością objętą KW (...) zwartą całość gospodarczą. Z kolei działki (...) posiadają dostęp do drogi publicznej i mogą stanowić areał podlegający rolniczemu wykorzystaniu.

Odnosząc się do odmowy przyznania uczestnikowi działek (...), to była ona o tyle uzasadniona, że posiadają one dużą wartość, której apelujący nie byłby w stanie z osiąganych dochodów wnioskodawczyni zrekompensować. Są one nadto atrakcyjnie usytuowane, co w świetle zamiaru prowadzenia działalności agroturystycznej ma niebagatelne znaczenie. Uczestnik waloru dostępu do jeziora nie został pozbawiony wobec przyznania mu działki (...).

Nie może ujść uwadze Sądu Okręgowego, iż sposób podziału przyjęty w zaskarżonym postanowieniu zmierzał do zminimalizowania dopłat z uwagi na trudną sytuację materialną stron i wysoką wartość dzielonego majątku. Podejście takie należy zaakceptować, gdyż zgodnie z poglądami judykatury, podział rzeczy wspólnej w ramach zniesienia współwłasności powinien co do zasady nastąpić stosownie do wielkości udziałów, a wydzielone części tej rzeczy powinny wartością odpowiadać wielkości udziałów przysługujących poszczególnym współwłaścicielom. Jakkolwiek nie można oczekiwać, że w każdym wypadku zniesienia współwłasności współwłaściciele otrzymają części rzeczy o wartości w największym możliwym stopniu zbliżone do wartości udziałów, to jednak trzeba pamiętać, że muszą istnieć racjonalne względy przemawiające za tym, aby wartość przyznanych części rzeczy odbiegała istotnie od wartości udziałów i wobec tego podlegała wyrównaniu przez dopłaty pieniężne (por. postanowienie SN 10.11.2016 r., IV CSK 46/16).

Mając na uwadze okoliczności sprawy i podzielając powyższe wskazania za zasadny uznać należało podział wspólnej nieruchomości rolnej w sposób jak najbardziej zbliżony do wartości udziałów przysługujących byłym małżonkom w majątku wspólnym.

Reasumując, apelację uczestnika w zakresie żądania przyznania na jego rzecz wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, tudzież przydzielenia mu części działek przyznanych wnioskodawczyni, należało na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalić.

Jak wspomniano we wcześniejszej części rozważań, zmiana postanowienia przez przyznanie wnioskodawczyni telewizora wartości 300 zł, skutkowała koniecznością ponownego rozliczenia należności ujętych w punkcie VI zaskarżonego orzeczenia, obejmujących również wyliczenie innych wzajemnych roszczeń z art. 686 w zw. z art. 567 § 1 k.p.c.

Łączna wartość przyznanych wnioskodawczyni ruchomości wyniosła 3.300 zł, zaś uczestnikowi (wliczając w to środki na rachunku bankowym) 3.298,72 zł. Suma tych kwot to 6.598,72 zł, zaś połowa tej wartości to 3.299,36 zł. Wnioskodawczyni winna zatem spłacić uczestnika z tytułu podziału ww. składników majątkowych kwotę 0,64 zł. Jednakowoż, czego w apelacji nie podważano, uczestnik zobowiązany jest do rozliczenia z byłą żoną kwoty 6.333,50 zł za sprzedany inwentarz. Zbilansowanie podanych sum daje wartość 6.332,86 zł, którą w miejsce kwoty 6.632,86 zł uczestnik winien zapłacić wnioskodawczyni w terminie jednego roku od uprawomocnienia się orzeczenia, tj. do 20 grudnia 2019 r.

Mając powyższe okoliczności na uwadze należało na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienić zaskarżone postanowienie w punktach I, III, IV, V, VI, zaś w pozostałym zakresie w oparciu o art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. apelację oddalić.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na mocy art. 520 § 1 k.p.c., nie dostrzegając podstaw do odstąpienia od ogólnej reguły postępowania nieprocesowego.

Z uwagi na fakt, że niezasadne zarzuty uczestnika spowodowały powstanie wydatków na opinię biegłego w postępowaniu apelacyjnym, na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazano ich ściągnięcie od apelującego.

Mirosław WieczorkiewiczJacek BarczewskiAgnieszka Żegarska